संगठित अपराध ऐन अन्तरगत राजन मुक्ति विरुद्ध मुद्दा

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
मध्य तथा पूर्वी तराईका जिल्लामा सशस्त्र समुहको नाममा आपराधिक गतिबिधी सञ्चालन गर्दै आएकाहरुलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ । पक्राउ परेका मध्ये  मिथिला  बम काण्डका आरोपित जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चाका अध्यक्ष राजन मुक्तिमाथि प्रहरीले संगठित अपराध ऐन अन्तरगत  मुद्दा चलाएको छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी प्रमुख उत्तम राज सुवेदी भन्छन,“ काठमाण्डौमा पनि सबैभन्दा पहिले संगठित अपराध ऐन अन्तरगत मुद्दा चलाएको थिएँ र धनुषामा पनि राजन मुक्ति विरुद्ध उक्त मुद्दा धनुषामा पहिलो पटक चलाउँदैछु ।”४ फागुन २०६९ मा आएको संगठित अपराध ऐन अन्तरगत धनुषामा पहिलो पटक मुद्दा चलाईदैछ । नयाँ ऐन भएकै कारण त्यसको अभ्यास यस अघिसम्म धनुषामा नभएको हुनाले कानुन व्यवसायी, प्रहरीले पनि उक्त ऐन पढिरहेको अधिवक्ता विमल कुमार मिश्रले बताएका छन ।
२०६९ साल  बैशाख १८ गते जनकपुरको रामानन्द चोकमा बम बिस्फोट भयो । संघीय संरचनामा मिथिला राज्य हुनुपर्ने मांग गर्दै बसेको शान्तिपूर्ण धर्नामा शक्ती सालि पाईप बम बिस्फोट हुँदा पाँच जनाले ज्यान गुमाए र ३२ जना घाईते भए ।  प्रहरी प्रधान कार्यालयको केन्द्रिय अनुसन्धान ब्युरो ऋक्ष्द्य को सहयोगमा धनुषा प्रहरीले घटनामा संलग्न केहीलाई तत्कालै पक्राउ गरि कारवाही गरेको थियो ।   विष्फोटको मुख्य योजनाकार मध्येका एक भनी किटान भएका जनतान्त्रीक तराई मुक्ति मोर्चाका अध्यक्ष राजन मुक्ति भनिने रञ्जीत झालाई पर्सा जिल्लाको सिमावर्ती गाँउ ठोरीबाट हालै पक्राउ गरेको छ । धनुषाको लक्ष्मीपुरवगेबाका राजन मुक्ति र जलेश्वर नगरपालिका घर भएका तराइ मधेश लिबे्रशन फ्रन्टका अजुर्न सिंह भनिने मुकेश चौधरीको निर्देशनमा बम बिस्फोट गराईएको प्रहरीको दावी छ ।
आन्नदी देबी नेतृत्वको नेपाल सदभाबना पार्टिको बिद्यार्थी मञ्च संग आबद्ध रहेका रन्जीत झा धनुषाको लक्ष्मीपुरबगेवाका हुन । २०६३ सालमा ज्वाला सिंह नेतृत्वको जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चामा आबद्ध भई सशस्त्र गतिबिधीमा लागेपछि राजन मुक्तिको नामले चिनिन थाले । राष्टिूय धानबाली हर्दीनाथ धनुषामा कार्यरत सिरहा मलहनीया घर भएका धानबालीका प्राबिधक राजकुमार जोशिलाई अपहरण पश्चात गोलि हानी हत्या गरेर सशस्त्र गतिबिधीको सुरुवात गरेका राजन मुक्तिले २०६५ सालमा आफ्नै नेतृत्वमा जनतान्त्रीक तराई मुक्ति मोर्चा गठन गरे । राजन मुक्तिले पछिल्लो ७ बर्षमा १६ जनाको हत्या, ७ जनाको हत्याको प्रयास, एकदर्जन भन्दा बढी अपहरण, ५ वटा बम विष्फोटका घटना गराएको प्रहरीको  आरोप छ ।  राजन मुक्ति माथि संगठित अपराध ऐन २०६९ अनुसार प्रहरीले मुद्धा चलाएको छ । संगठित अपराध अन्तरगत् कसुर ठहर भएमा  कानुनले तोकेको भन्दा डेढ गुणा सजाय हुने प्रहरीले जनाएको छ ।
संगठित अपराध निवारण ऐनमा के छ ?
कसैले सङ्गठित अपराध गर्न वा गराउन हुँदैन । कसैले आपराधिक समूहको लाभको लागि, आपराधिक समूहको निर्देशनमा, आपराधिक समूहको तर्फबाट, आपराधिक समूहसँग मिलेर वा आपराधिक समूहको संस्थापक सदस्य वा सदस्य भई जानी जानी कुनै गम्भीर अपराध गरेमा निजले सङ्गठित अपराध गरेको मानिनेछ । “आपराधिक समूह” भन्नाले प्रत्यक्ष वा परोक्ष रुपमा सङ्गठित अपराध गर्ने उद्देश्यले नेपालभित्र वा नेपाल बाहिर रहे भएको सङ्गठित वा असङ्गठित तीन वा तीनभन्दा बढी व्यक्तिहरुको समूह सम्झनु पर्छ । कसैले कुनै आपराधिक समूहलाई सङ्गठित अपराध गर्न वा सङ्गठित अपराध गर्न सघाउ पु¥याउन कुनै काम  जानी जानी गरी वा नगरी सो समूहको काम कारबाहीमा सहभागी हुने वा सघाउ पु¥याउने वा सञ्चार साधन वा सूचना प्रविधि उपलब्ध गराउने वा आर्थिक सहयोग गर्ने वा कुनै साधन उपलब्ध गराउने वा सङ्गठित अपराध गर्ने व्यक्तिलाई आश्रय दिने, लुकाउने वा भगाउने कार्य गर्न वा गराउन हुँदैन । कसैले सङ्गठित अपराधको तयारी गर्न, षडयन्त्र गर्न, उद्योग गर्न वा सङ्गठित अपराध गर्न दुरुत्साहन दिन वा त्यस्तो अपराधमा मतियार हुन हँुदैन । कसैले पनि आपराधिक समूह स्थापना गर्न वा सञ्चालन गर्न वा गराउन वा जानी जानी आपराधिक समूहको सदस्य हुन वा कसैलाई सदस्य बनाउन हुँदैन ।
विध्वंसात्मक कार्य गर्न नहुने
कसैले विध्वंसात्मक कार्य गर्न वा गराउन हुँदैन । कसैले कुनै प्रकारको हातहतियार, बम, विष्फोटक पदार्थ वा अन्य कुनै उपकरण वा वस्तु प्रयोग गरी नेपालको सार्वभौमसत्ता, प्रादेशिक अखण्डता वा नेपाल वा यसको कुनै भागको सुरक्षा वा शान्ति र व्यवस्थामा खलल पार्न वा विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोग वा त्यसको सम्पत्ति वा नेपालस्थित विदेशी नियोग वा अन्तर्राष्टिूय अन्तरसरकारी संस्थाको आवासीय कार्यालय वा त्यसको सम्पत्ति वा कुनै सार्वजनिक वा निजी पूर्वाधार संरचना वा विकास परियोजनाको संरचना वा त्यसको हाता वा शिक्षण संस्था, स्वास्थ्य संस्था वा यातायात संस्था जस्ता सर्वसाधारणलाई सार्वजनिक सेवा प्रदान गर्ने सेवा प्रदायकको भवन, साधन, उपकरण, यन्त्र ध्वस्त गरी क्षति पु¥याउने वा तोडफोड गर्ने वा सोको योजना बनाउने वा त्यस्तो स्थानमा मानिसको जीउ ज्यान जाने, अङ्गभङ्ग हुने वा चोटपटक पु¥याई घाइते तुल्याउने काम वा आगो लगाउने वा दैनिक उपभोग्य वस्तुमा वा सार्वजनिक स्थानमा विषालु पदार्थ प्रयोग गरी मानिसको जीउ ज्यान जाने वा अङ्गभङ्ग हुने वा अन्य क्षति पु¥याउने काम गरेमा निजले विध्वंसात्मक कार्य गरेको मानिनेछ ।
हिरासतमा राख्न सकिने 
सङ्गठित अपराधको अनुसन्धानको लागि त्यस्तो अपराधको आरोप लागेको व्यक्तिलाई अनुसन्धानको प्रगतिको आधारमा अदालतको अनुमति लिई पटक पटक गरी साठी दिनसम्म हिरासतमा राख्न सकिनेछ ।
सम्पत्ति रोक्ेका राख्न सकिने 
सङ्गठित अपराध गरेको आरोप लागेको व्यक्तिले त्यस्तो अपराधबाट प्राप्त गरेको सम्पत्ति कसैलाई हस्तान्तरण गर्न वा बिक्री वितरण गर्न वा कुनै उपायले लुकाउन वा परिवर्तन गर्न सक्छ भनी विश्वास गर्नु पर्ने मनासिब कारण भएमा अनुसन्धान अधिकारीले त्यस्तो सम्पत्ति कसैलाई हस्तान्तरण गर्न, धितो वा बन्धक दिन वा बिक्री वितरण गर्नबाट रोक लगाउनको लागि सम्बन्धित निकाय वा संस्थालाई आदेश दिनको लागि अदालत समक्ष निवेदन दिन सक्नेछ । निवेदन परेमा अदालतले त्यस्तो सम्पत्ति कसैलाई हस्तान्तरण गर्न, धितो वा बन्धक दिन वा बिक्री वितरण गर्नबाट रोक लगाउने आदेश त्यस्तो निकाय वा संस्थालाई दिन सक्नेछ ।अदालतको आदेश प्राप्त भएपछि त्यस्तो निकाय वा संस्थाले त्यस्तो सम्पत्ति तुरुन्त रोक्का राखी सोको जनाउ अदालत र अनुसन्धान अधिकारीलाई दिनु पर्नेछ ।
राहदानी रोक्का राख्न सकिने
 सङ्गठित अपराधको अनुसन्धानको सिलसिलामा सो अपराधको गम्भीरता, अपराध गर्दाको अवस्था, अपराधको मात्रा र सो अपराध ठहरेमा हुन सक्ने सजायलाई विचार गर्दा सो अपराधको आरोप लागेको व्यक्तिलाई राहदानी जारी नगर्न र निजका नाममा राहदानी जारी भइसकेको भए त्यस्तो राहदानी रोक्का गर्न आवश्यक देखिए अनुसन्धान अधिकारीले त्यस्तो व्यक्तिलाई राहदानी जारी नगर्न वा निजका नाममा राहदानी जारी भइसकेको भए राहदानी रोक्का राख्न सम्बन्धित निकायमा लेखी पठाउनेछ ।
कुनै व्यक्ति विरुद्ध सङ्गठित अपराधको मुद्दाको अभियोगपत्र दायर भइसके पछि सोही अपराधका सम्बन्धमा अन्य व्यक्तिका विरुद्ध मुद्दा दायर गर्न वा त्यसरी मुद्दा दायर भइसकेको अभियुक्त विरुद्ध सोही अपराधमा वा अन्य कुनै कसूरमा थप अभियोग लगाई अदालतमा अभियोगपत्र दायर गर्न सकिनेछ ।
प्रमाण सम्बन्धी विशेष व्यवस्था
श्रब्यदृश्य संवाद (भिडियो कन्फरेन्स) मार्फर्तत उपस्थित गराउन सकिने
 सङ्गठित अपराधको मुद्दाको अभियुक्तलाई सुरक्षाको दृष्टिकोणले अदालतमा उपस्थित गराउन नसकिने भएमा श्रब्यदृश्य संवाद मार्फत उपस्थित गराउन सकिनेछ ।  त्यस्तो अवस्था भएमा अनुसन्धान अधिकारी वा प्रहरी कार्यालयले सोको कारण खुलाई अदालत समक्ष निवेदन दिनु पर्नेछ । निवेदन परेमा अदालतले अभियुक्तको अवस्था, अभियुक्त रहेको स्थान र अन्य आवश्यक कुरालाई विचार गरी श्रब्यदृश्य संवाद मार्फत अदालतमा उपस्थित गराउन आदेश दिन सक्नेछ र त्यसरी आदेश दिँदा अनुसन्धान अधिकारी वा प्रहरीले पालना गर्नृु पर्ने शर्त समेत तोकिदिन सक्नेछ ।
काल्पनिक वा साङ्केतिक नामबाट बयान वा बकपत्र गराउन सकिने 
सङ्गठित अपराधको मुद्दाको सुराकी, उजूरीकर्ता वा साक्षीले आफ्नो नाम उल्लेख नगरी वा काल्पनिक वा सांकेतिक नामबाट बयान वा बकपत्र गर्न चाहेमा अदालतले त्यस्तो व्यक्तिको वास्तविक नाम नखुलाई साङ्केतिक वा काल्पनिक नामबाट बयान वा बकपत्र गरी दिनु पर्नेछ ।
सङ्गठित अपराध गरी सम्पत्ति आर्जन गरेको मानिने
सङ्गठित अपराधको मुद्दा चलाइएको व्यक्तिको आयस्रोत वा आर्थिक अवस्थाको तुलनामा निजको सम्पत्ति अस्वाभाविक देखिन आएमा वा निजले अस्वाभाविक उच्च जीवनस्तर यापन गरेमा वा आफ्नो हैसियतभन्दा बढी कसैलाई दान, दातव्य, उपहार, सापटी, चन्दा वा बकस दिएको प्रमाणित भएमा निजले त्यस्तो सम्पत्ति के कस्तो स्रोतबाट आर्जन गरेको हो भन्ने कुरा प्रमाणित गर्नु पर्नेछ र त्यसरी प्रमाणित गर्न नसकेमा त्यस्तो सम्पत्ति सङ्गठित अपराध गरी प्राप्त गरेको मानिनेछ ।
फिरौती लिएको अनुमुमान गर्न सक्ने
 सङ्गठित अपराधको अभियुक्तले कसैलाई अपहरण गरी वा नगरी वा शरीर बन्धक बनाई वा नबनाई कसैबाट फिरौती माग गरी पत्राचार गरेको वा टेलिफोन, मोबाइल फोन वा अन्य कुनै सञ्चारका माध्यमबाट डर, त्राश देखाएको वा धम्की दिएको अन्यथा प्रमाणित भएकोमा बाहेक निजले फिरौती लिएको भनी अदालतले अनुमान गर्न सक्नेछ । सुराकी, अभियुक्त वा साक्षीको आफ्नै स्वरमा रहेको र सम्पादन, तोडमोड वा परिवर्तन गर्न नसकिने गरी रेकर्ड गरिएको कुनै सामग्री वा फोटोलाई समेत अदालतले प्रमाणको रुपमा ग्रहण गर्न सक्नेछ ।
थुनामा राखी पुर्पक्ष गर्न सकिने
सङ्गठित अपराधको मुद्दाको अभियुक्तले प्रमाण लोप वा नष्ट गर्न सक्ने वा त्यस्तो अभियुक्त फरार हुन सक्ने मनासिब कारण भएमा प्रचलित कानूनमा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि अदालतले त्यस्तो अभियुक्तलाई थुनामा राखी मुद्दाको पुर्पक्ष गर्ने आदेश दिन सक्नेछ ।
बन्द इजलासमा कारबाही तथा सुनुुवाई गर्न सक्ने
 कुनै खास किसिमको सङ्गठित अपराध सम्बन्धी मुद्दाको कारबाही तथा सुनुवाई बन्द इजलासबाट हुन निवेदन परी वा अदालत आफैंले उपयुक्त ठानी आदेश दिएमा त्यस्तो मुद्दाको कारबाही तथा सुनुवाई बन्द इजलासमा हुनेछ । बमोजिम बन्द इजलासमा मुद्दाको कारबाही तथा सुनुवाई हुँदा मुद्दाका पक्ष, विपक्ष, निजहरुका कानून व्यवसायी र अदालतले अनुमति दिएका व्यक्ति मात्र त्यस्तो इजलासमा प्रवेश गर्न सक्नेछन् ।
पुरस्कार प्रदान गरिने
सङ्गठित अपराध मानिने कुनै कार्य कसैले गरेको वा गर्न लागेको छ भन्ने सूचना दिई त्यस्ता अपराध गर्ने वा गराउने व्यक्तिलाई पक्राउ गर्न वा अनुसन्धानको कार्यमा सहयोग पु¥याउने व्यक्तिलाई त्यस्तो अपराध गर्ने व्यक्तिलाई भएको जरिबानाको बीस प्रतिशत बराबरको रकम पुरस्कार प्रदान गरिनेछ ।
थप अभियोग लगाउन सकिने
कुनै व्यक्ति विरुद्ध सङ्गठित अपराधको मुद्दाको अभियोगपत्र दायर भइसके पछि सोही अपराधका सम्बन्धमा अन्य व्यक्तिका विरुद्ध मुद्दा दायर गर्न वा त्यसरी मुद्दा दायर भइसकेको अभियुक्त विरुद्ध सोही अपराधमा वा अन्य कुनै कसूरमा थप अभियोग लगाई अदालतमा अभियोगपत्र दायर गर्न सकिनेछ ।
विशेष अनुसन्धान टोेली गठन गर्न सक्ने
सङ्गठित अपराधको अनुसन्धान गर्नको लागि सम्बन्धित विषयको विशेषज्ञ संलग्न रहेको अनुसन्धान टोली गठन गर्न उपयुक्त हुने देखिएमा नेपाल सरकारले महान्यायाधिवक्ता र प्रहरी महानिरीक्षकसँग परामर्श गरी त्यस्तो टोली गठन गर्न सक्नेछ । गठन भएको अनुसन्धान टोलीलाई प्रचलित कानून बमोजिम अनुसन्धान अधिकारीलाई भएको अधिकार हुनेछ । अनुसन्धान टोलीले अनुसन्धान पूरा गरेपछि अनुसन्धान प्रतिवेदन अनुसन्धान अधिकारीलाई बुझाउनु पर्नेछ । दिइएको प्रतिवेदनको आधारमा अनुसन्धान अधिकारीले मुद्दाको अनुसन्धान गरी कारबाही गर्नु पर्नेछ ।
विशेष अनुसन्धान पद्धति अपनाउन सकिने
सङ्गठित अपराधको अनुसन्धान गर्दा आवश्यकता अनुसार नियन्त्रित अनुसन्धान प्रविधि (कन्टूोल डेलीभरी) वा गुप्त कारबाही अनुसन्धान (अण्डर कभर अपरेशन) र यस्तै अन्य उपयुक्त अनुसन्धान पद्धति अपनाउन सकिनेछ । स्पष्टीकरणः यसको लागि “नियन्त्रित अनुसन्धान प्रविधि” भन्नाले सङ्गठित अपराधको अनुसन्धान गर्न वा सङ्गठित अपराधमा संलग्न व्यक्तिको पहिचान गर्ने उद्देश्यले अनुसन्धान अधिकारीको जानकारी वा प्रत्यक्ष निगरानीमा अनुसन्धान अधिकारीको कार्यालयमा अभिलेख राखी कुनै गैरकानूनी वस्तु प्रयोग गर्ने वा त्यस्तो वस्तु एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा ढुवानी गर्ने वा ओसार पसार गर्ने प्रविधि सम्झनु पर्छ । सङ्गठित अपराधको अनुसन्धान गर्नको लागि अनुसन्धान अधिकारीले आवश्यकता अनुसार सुराकी प्रयोग गर्न सक्नेछ ।
सुराकीको विवरण तोकिए बमोजिम गोप्य राख्नु पर्नेछ ।




 मिति ः २०७०÷०८÷२३