अजब–गजब छ बा ! - सुदर्शन सिंह

कामरेडहरु आफैमा कुरा नमिलेर विरोधमा कालो चश्मा लगाछन्, केही देखिँदैन रे । म बुढो झन् यी कालो चश्मामा पिटिक्कै देखिँदैन । Sorry la !


२०७१ चैत्र १५ गते आईतबार

शान्तिपुर वस्तीको आक्रान्त कथा साहुमहाजन ऋणि महिलालाई भन्छन–‘इज्जत बेचेर भएपनि ऋण चुक्ता गर’

साहुमहाजनको ऋणबाट बस्तीबाटै विस्थापित हुने 
अवस्थामा पुगेका शान्तिपुरका महिलाहरु ।

शैलेन्द्र महत्तो क्रान्ति
जनकपुरधाम............

ऋण तिर्न नसक्दा विस्थापित हुँदै घरपरिवार शान्तिपुरको वस्तीमा शान्ति त कता हो कता ऋणको भारीले वस्तीका धेरै जसो घरपरिवार अक्रान्त बनेका छन् । धनुषाको शान्तिपुर गाविस १ बजार नजिकको करिब ७० घरधुरी रहेको सो वस्तीमा अति दयनीय अवस्थाका घरपरिवारहरु छन् ।

गरीबीको चपेटामा परेका प्रायः धरै जसो घरपरिवार आफ्ना क्षमता भन्दा कयौं गुना बढी ऋणको चपेटामा परेका छन् । दैनिक जिवनयापनको क्रममा ऋण लिएका उनीहरुलाई ऋण कसरी तिर्ने भनेर दिनरातको चिन्ताले सताएको छ । आवश्यक्ता परिपूर्ति गर्न विभिन्न वितीय संस्था ,बैंक एवं साहुमहाजनबाट लिएको ऋण  तिर्न नसक्दा कतिपय परिवार घरबार विहीन नै भएका छन् भने अझै विस्थापत  हुने क्रम जारी छ । थारु, दनुवार र मुसलिम र खत्वेहरुको वोसोबास रहेको सो वस्तीमा ऋण चुक्ता गर्न नसक्दा वितीय बैंक एवं साहु महाजनको साँझ विहानको यात्ना भोग्न बाध्यछन् स्थानीयहरु । केहि घरपरिवारको भएको दुई चार धुर घडेरी पनि ऋण असुलीको नाउँमा साहुमहाजनले कब्जा गरिसकेका छन् । यात्ना दिन्छन् भन्ने डरले उनीहरु साहुमहाजनको नाम समेत उच्चारण गर्न सकिरहेका छैनन् । 

यस्तो छ ऋणमा डुबेका घरपरिवाहरुको व्यथा  

प्रितम सिंहको दुर्दशा

हिँडडुल गर्न नसकेपछि खाटमा थला परेका प्रितम सिंह
र उनकी श्रीमति भदिया देवी सिंह ।

शान्तिपुर १ बस्ने ६५ वर्षीय प्रितम सिंह र उनकी श्रीमती ६० वर्षीया भदिया देवी सिंहको अवस्था घर न घाटको छ । घरमा मात्र दुई जना बुढाबुढी छन् । घरको आर्थिक अवस्थाले प्रितम सिंह खान नपाएर विरामी भई केहि महिनादेखि थला परेर खाटमै दिनरात आँसु बगाउनु बाहेकको अन्य कुनै विकल्प छैन । उपचार गराउने पैसा छैन । त्यसैले उनी हिडडुल र उठ बस गर्न नसकेर खाटमै थला परेका छन् । उनकी श्रीमती भदिया देवी त्यती हिँड्डुल गर्न सक्दिनन् । तर, गाउँकै छरछिमेकबाट भिक्षा मागेर ल्याई जसोतसो दुईछाक गुजारा चलाउँदै आएका छन् । उनीहरुको सन्तान नभएको पनि होइन । चार छोरी र एक छोरा छन् । छोरीहरु विहेवारी भई आ आफ्ना घर गईन् । एक छोरा ३० वर्षीय रामेश्वर सिंह ऋणकै कारण साहुमहाजनको यात्ना खेप्न नसकेर पाँच महिनादेखि श्रीमती छोराछोरी लिएर वृद्धवृद्धा आमाबुवालाई घरमै छाडेर फरार छन् ।

प्रितमको सम्पतिको नाममा मात्र दुई कठ्ठा घडेरी छ । खाटबाटै प्रितमले रुदै भने, “बाबु हामीलाई हेर्ने कोही पनि छैन । एक छोरो छ त्यो पनि काम लागेन । म जस्ता अभागीलाई त कालले पनि लग्दो रहेनछ । कालले कहिले लैजाला अव त्यही प्रतिक्षामा छु । अव यो संसारबाट आश मरिसक्यो । गरीबको त कोहि पनि हुँदैन ।”

त्यस्तै उनकी श्रीमती भदियादेवीले भनिन, “मागीचुडी बुढाबुढी जेनतेन जिवन काट्दै छु, हामी जस्ता असहायलाई कसैले सहयोग गर्दैनन् । सरकारले भन्छन् गरीबहरुलाई सहयोग गर्छन् तर खै हाम्रा लागि केही गरेको ?” । आफुहरुलाई सहयोग गर्न उनी सरकारसँग गुहार लगाइरहेकी छिन् ।”

छोरीलाई एक्लै छोडेर नजाम परिवारसहित विस्थापित 

शान्तिपुर १ बस्ने ४० वर्षका  मो. नजाम नटको घरपरिबार विभिन्न वितीय संस्था र साहुमहाजनबाट लिएको ऋण तिर्न नसकी एक छोरीलाई एकलै  छोडेर परिवारसहित फरार भएका छन् ।  नजाम नट साहुमहाजनको उकुसमुकस एवम यात्ना खेप्न नसकी बाध्यभएर १२ वर्षीया छोरी रनिया खातुनलाई घरमै छाडेर परिवारका अन्य दूई छोरी , तीन छोरा , श्रीमती र एक बहिनीसहित  वस्ती छोडेको छिमेकी चन्द्र मण्डलले बताए । मण्डलका अनुसार नजामले घरमा छोडेर गएकी छोरी रनिया विचल्लीमा परेकी छिन् । रनिया अर्काको घरमा कामकाज र मजदुरी गरी गुजारा गर्दै छिन् । स्थानीयका अनुसार केहि महिना अघि नजामको घरको छानोमा बालुवा सिमेन्टीले बनाएको टाली थियो तर साहु महाजनले त्यो टाली र घरको सरसमान समेत लगेपछि अहिले उनको छानोमा पराल छ ।

सहजादी खातुनको पिडा

शान्तिपुर १ बस्ने ४५ वर्षीया सहजादी खातुनको परिवारमा श्रीमान अख्तर शेख , तीन छोरा र तीन छोरी गरी आठ जना जम्मा परिवारका सदस्यहरु छन् ।  सम्पतिको नाममा १४ धुर घडेरी मात्र छन् । सहजादीका अनुसार उनका श्रीमान अख्तर चाँही बरफ बेचेर घरपरिवारको जोहो गरिरहेका छन् । आठ जनाको परिवार पाल्न धौधौ छ । कहिलेकाँही जनमजदुरी गर्ने गरेका छन् । तर सहजादीले विभिन्न आठ वटा वितीय संस्थाहरुबाट चारलाख भन्दा बढी ऋण लिएका छन् । जसको ऋण र व्याज तिर्न नसकेर साँझ विहान वितिय संस्थाका हाकिमहरुको भनाई र गाली खानु परेको छ । घरव्यवहारको लागि थोरै पैसा ऋण लिएका तर छिमेकहरुले विश्वास दिदै आफुलाई ऋण निकालिदिनुस् हामी समयमै तिरी दिन्छौ भनेर निकाल्न लगाए अहिले कसैले नतिरेपछि आफु अपठेरोमा परेको सहजादीको गुनासो छ । सहजादी भन्छिन, “ हामी यति ऋण कहाँबाट तिर्नु , श्रीमानले जेनतेन बरफ बेचेर घरपरिवार चालाउनु हुन्छ , हाम्रो त क्षमता भन्दापनि कयांै गुणा बढी ऋणको भारी छ । घरघडेरी बेचेर पनि तिर्न सक्दैनौ । साँझ विहान बैंकका कर्मचारीहरु आएर गाली बेज्जती गर्छन् अव हामीले के गरुँ ? भन्छन् ईज्जत बेचेर भएपनि पैसा देऊ । हामी त जिउँदै मरेजस्तो भएका छौ । केहि दिनमा वस्ती नै छोडेर जानु पर्ने बाध्यत आउँछ ।  कुनै उपाय छैन । सरकारले हामीलाई सहयोग गर्नु प¥यो ।” 

विस्थापित घरपरिवार र परिवारको सदस्य
१. रामेश्वर सिंह ः श्रीमती छोरा छोरी सहित परिवारका ५ जना सदस्य ,
२.सरस्वती देवी सिंह ः परिवारका ५ जना सदस्य
३.मो.नजाम नट ः परिवारका ८ जना
४.सुरेन्द्र सिंह ः परिवारका ४ जना र
५.पलब सिंह ः परिवारका ५ जना 

अनुठा खातुनको ऋणको बोझ

पच्चीस वर्षकी अनुठा खातुन पनि ऋणकै भारीले चेपिएकी छन् । एक छोरा र एक छोरीकी आमा अनुठाले पनि विभिन्न सात वटा वितीय संस्था र साहुमहाजनबाट ऋण लिएर स्थानीय छरछिमेकलाई सहयोग गरे । श्रीमान वैदेशिक रोजगारको शिलशीलामा कतारमा छन् । श्रीमानलाई नसोधीकन उनले छरछिमेकले मागे  अनुसार विभिन्न वितिय संस्थाबाट दुई लाख भन्दा बढी ऋण काढेर सहयोग गरिन ।

    तर अहिले कसैले नतिरे पछि आफु समस्यामा परेको उनको भनाई छ । सम्पतिको नाममा आफु बसेको दुईधुर घडेरी मात्र छ । उनी भन्छिन, “ऋण लिने बेला श्रीमानलाई नसोधिन । अव श्रीमाले भन्नु हुन्छ मैले कसैको ऋणसिन जान्दिन तीमी आफै पुर । म कहाँबाट ल्याउँनु । म त बर्बाद भएछु । साहु महाजनले गाली गर्छन् । बाख्रा फुकाल्न आउँछन् । सरसमाज उठाउन आउँछन् । म के गरुँ ? । यसरी नै उनीहरु जस्तै ऋणको बोझमा धेरै घरपरिवाहरु थिचिएका छन् । दिनरात उनीहरुलाई ऋणको चिन्ताले पिरोलेको छ । 

रोजहा ऋणले निम्त्याएको छ यस्तो दयनीय

एक दिनको लागि लिएको ऋणलाई यहाँ रोजहा ऋण भनिन्छ । यो ऋणको व्याज अति नै महँगो हुन्छ । स्थानीय गीता सिंहका अनुसार यो वस्तीमा  रोजहा ऋणको कारोबार हुन्छ । धेरै जसो परिवार केहि वर्ष अघि निकै रोजहा ऋणको साहुमहाजनसंग कारोबार हुन्थ्यो । रोजहा ऋणमा रु. पाँच हजारको दिनको एक सय रुपैया व्याज हुन्छ । महिना भरी राख्यो भने पाँच हजारको तीन  हजार रुपैया व्याज नै हुन्छ । त्यसपछि फेरी व्याजको स्याज जोडिन्छ । यस्तो रोजहा ऋणको एक लाख रुपैयाको एक महिनामा व्याज मात्र ६० हजार हुन्छ । पहिला थोरै पैसा ऋण उठाएका उनीहरुले त्यही ऋणको भारी वितीय संस्थाहरुबाट लिएर तिरेपछि यस्तो दुरावस्था आएको हो ।  नागरिकताले नै ऋण पाउन थालेपछि यताबाट उठाएको ऋण उत्ता र उत्ताबाट यता गर्दागर्दै सबैको यस्तो कठिन समस्या उत्पन्न भएको स्थानीयहरु बताउँछन् । रोजहा ऋण लगानीले स्थानीय केहि साहुमहाजन त मोटाएका छन् तर ऋण तिर्न नसकेर स्थानीयहरु यात्ना खेप्न बाध्य छन् । दिनरात वस्ती नै ऋण कसरी चुक्ता गर्ने सोँचमा रहने गरेको स्थानीय गीताको भनाई छ ।

राष्ट्रपति र राष्ट्रपति पुत्रलाई जिताएर पठाएदेखि हाम्रो अवस्था हेर्न कहिल्यै आएन

शान्तिपुर गाविस धनुषाको क्षेत्र नं. ५ मा पर्छ । जहाँबाट पहिलो संविधानसभाको चुनावमा बर्तमान राष्टूपति डा.रामबरण यादव निर्वाचित हुनु भएको थियो । भने दोश्रो संविधान सभामा उहाँको छोरा डा.चन्द्रमोहन यादव । जितेर गएदेखि बाउ छोरा हालसम्म आफुहरुको हालत हेर्न नआएकोमा उनीहरु आक्रोषित छन् ।

उनीहरु भन्छन् ‘पहिलो संविधानसभामा डा.रामबरण यादवलाई भोट दिएर जिताएँ । उनी जितेर गएपछि हाम्रै आशिर्वादले गणतन्त्र नेपालको प्रथम राष्टूपति बन्न सफल भए । देशको गरिमामय पदमा आशिन हुनु हाम्रो लागि गर्वको कुरा हो । तर डा.यादव राष्टूपति बन्दासमेत हामी कस्तो अवस्थामा छौं भनेर हेर्न आएका छैनन् । उनले भोट लिने बेला थुप्रै आश्वासन बाँडेका थिए । तर हेर्न समेत आएका छैनन् । ’     आक्रोष पोख्दै उनीहरुले भने ‘बाऊ राष्टपति भए आउन सकेन् । धेरै जिम्मेवारी छ । छोरा डा.चन्द्रमोहानले  पक्कै हाम्रो लागि केही गर्छन् भनेर दोश्रो संविधानसभाको जिताएर सिंह दरबार पठायौं । तर उ पनि बाउ जस्तै भयो । चुनावको बेला नेताहरु आएपछि विभिन्न प्रलोभन दिन्छन्, भोट लिन्छन्, जीते पछि सबै विर्सिन्छन् । अव को माथि विश्वास गरुँ । हामीहरुको घाउमा मलम लाउने कोही छैनन् । कसलाई के भनौं । 

हाल सम्म दुई वर्षको अवधिमा शान्तिपुर १ चन्द्रपुर वस्तीका पाँच ऋण चुक्ता गर्न नसक्दा पाँच घरपरिवार विस्थापित भएका छन् । पाँच घरपरिवारका २७ जना वस्ती छोडेर फरार छन् ।

२०७१ चैत्र १५ गते आईतबार

झड्पमा परी सबैलामा २ को मृत्यु

मृतक रामप्रगास यादव । ५ गोली प्रहार गरी 
गरिएको उनको हत्या रहस्यमय छ ।

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनसम्बन्धी विवादमा धनुषाको सबैला नगरपालिका(१ मा आइतबार राति दुई पक्षबीच भिडन्त हुँदा दुई जनाको मृत्यु भएको छ । १२ भन्दा बढी घाइते छन् । आक्रमणमा गम्भीर घाइते ५२ वर्षीय रामसेवक राउत गडेरीको उपचारका लागि काठमाडौं लगिँदै गर्दा बाटोमै मृत्यु भएको हो । रामप्रकाश यादव गोली लागेर मृत्यु भएको अवस्थामा फेला परेका थिए ।
सबैलाका पूर्वगाविस अध्यक्ष रामवली साहका अनुसार मदन आश्रति निम्न माध्यमिक विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनबारे सामाजिक मोर्चा (एमालेबाहेक) का प्रतिनिधिबीच छलफल भइरहेका बेला विवाद भएको थियो ।

हत्या गरिएका रामप्रगास यादवकी बुहारी आशा देवी ।

विद्यालय व्यवस्थापन समिति छनौट सम्बन्धमा छलफल गर्न आइतबार विद्यालयले बैठक बोलाएको थियो । तर, त्यहाँ सर्वसम्मतिले समिति चयन गर्ने अवस्था नबनेपछि अगामी २५ गते चुनाव गर्ने सहमति गर्दै बैठक सम्पन्न भएको थियो । त्यहाँबाट निस्केका कांग्रेस, एमाओवादी, माओवादी र एमालेकै एक पक्ष समेतका कार्यकर्ताको समूहले चुनावमा कसलाई अध्यक्ष उठाउने भन्नेबारे छलफल गर्न स्थानीय रामदेव ठाकुरको घरमा बसेका थिए ।
सोही क्रममा एमालेका वैकल्पिक पोलिट व्यूरो सदस्यसमेत रहेका स्थानीय योगनारायण यादव नेतृत्वको समूहले आएर आक्रमण गरेको एमालेकै गाउँ इकाइ कमिटी अध्यक्ष एवं पूर्व गाविस अध्यक्ष रामवली साहले बताए । मसमेत बैठकमा बसिरहेको बेला योगनारायण आफैँले नेतृत्व गरिरहेको एक समूह आएर अन्धाधुन्ध लाठी र भाटाले हान्न थालेपछि भागाभाग भयो, साहले भने, सोही क्रममा अंगभंग भएका रामसेवक राउतको मृत्यु भयो र मसहित ११ जना घाइते भएका छौं ।

धनुषाको सबैला पुगी मृतक रामसेवक राउतको 
छोरा समक्ष घटना प्रति दुःख व्यक्त गर्दै 
पुर्व प्रधानमन्त्री तथा एकिकृत नेकपा माओवादीका
 वरिष्ठ नेता डा.बाबुराम भट्टराई । उनले हत्याको 
दोषीलाई कानुनी कारवाही गराउन आफुले पहल गर्ने बताएका थिए ।

साहका अनुसार घाइते हुनेहरुमा कारीराम यादव (मातृकाको भाइ), प्रदीप यादव, रामवली साह, श्यामकिशोर साह, परशुराम साह, लखिचन्द साह, रामसागर साह, वीरेन्द्रकुमार साह, रामचन्द्र साह, दिनेश साह र रामदेव ठाकुर छन् । उनीहरुमध्ये रामसागर, कारीराम र परशुरामलाई उपचारका लागि काठमाडौं पठाइएको छ भने बाँकीलाई स्थानीय अस्तापलमै उपचार भइरहेको साहले बताए ।
घाइते रामसागर साहको अवस्था चिन्ताजनक छ । उनको उपचार काठमाडौंको एक निजी अस्पतालमा भइरहेको छ । आक्रमणमा परी घाइते भएका राप्रपा नेपालका क्षेत्रिय अध्यक्ष समेत रहेका स्थानीयवासी प्रदिप कुमार यादव भन्छन,“ भोली हुने चुनावमा सबैैको तर्फबाट कसलाई उठाउने र विद्यालयमा मनोनयन दर्ताका लागि लाग्ने २५ हजार रकमबारे रामदेव ठाकुरको घरमा छलफल गरिरहेकै बेला  योगनारायण यादवको नेतृत्वमा  महेन्द्र यादव, जगदीश यादव, महेश यादव, विहारी यादव, हरिकिशोर यादव, राजु गुप्ता, दुर्गा साह, खुनिया भनिने रामबाबु, प्रदिप यादव, जिवछ यादव लगायत करिब ३०÷३५ जनाको समुहले हामीहरु माथि अचानक लाठी तथा घरेलु धारिलो हतियारहरुले आक्रमण गर्न थाल्यो ।  यिनीहरुलाई मा¥यो भने त्यो जग्गा पनि कब्जा हुने र विद्यालय पनि जितिने कुरा गर्दै हामी माथि उनीहरु जाई लागे । हामी सम्लन पनि पाएनौं र घर घरमा लुकेर ज्यान जोगाउन पुग्यौं ।” यता एमाले धनुषाका अध्यक्ष राजकिशोर यादवले आफ्ना कार्यकर्ताले आक्रमण नगरेको दाबी गरे । समिति गठन विवादमा दुई पक्षबीच भिडन्त हुँदा दुई जनाको मृत्यु भएको उनले बताए ।

धनुषाको सबैलामा अहिले सबै शोकाकुल छन् ।

राजकिशोर यादवका अनुसार सामाजिक मोर्चा सम्बद्ध कार्यकर्ताहरूले रामप्रकाशलाई राति घरबाट बोलाएर लगेर गोली हानी हत्या गरेको दाबी गरे । एमाले सम्बद्ध राजविहारी यादव पनि घाइते भएको उनले बताए ।
सामाजिक मोर्चा सम्बद्ध नेताहरूले एमाले नेता योगनारायण यादव पक्षीय कार्यकर्ताले रामप्रकाश यादवलाई घरबाट बोलाएर बाहिर लगी आफैंले गोली हानी हत्या गरेको आरोप लगाएका छन् । नेकपा माओवादीका अध्यक्ष मातृका यादवले भने, ‘रामसेवक राउतको मृत्यु भएको सूचना पाएपछि मोर्चाका नेताहरूलाई फसाउन उनीहरूले आफैं हत्या गरेका हुन ।
पक्षघातका कारण राम्ररी हिँडडुलसमेत गर्न नसक्ने रामप्रकाश यादवकी बुहारी आशादेवी यादवले राति २ बजे पिसाब फेर्न बारी (घरपछाडि) गएका आफ्ना ससुरा फिर्ता नआएको बताइन । बाउ (ससुरा) लाई गोली ठोकेर हत्या गरेको सूचना बिहान पाएँ, आशादेवीले भनिन् ।

घाइते प्रदिप कुमार यादव ।

मृतक रामप्रकाश यादवका तीन छोरा दिलीप, राजेश र राकेश वैदेशिक रोजगारीमा छन् । राति घरमा उनीसहित श्रीमती र बुहारीहरूमात्र थिए । प्रहरी उपरीक्षक गणेशबहादुर थापाले विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठन विवादमा दुई पक्षबीच भिडन्त भएको उल्लेख गर्दै थप अनुसन्धान भइरहेको बताए । अनुसन्धानका लागि तीन जनालाई नियन्त्रणमा लिइएको उनले जनाए ।
आइतबार साँझ झडपको क्रममा घाइते भएकाहरु उपचार गराउन सबैतिर निस्केपछि तत्काल माहोल शान्त देखिएपनि राति करिब एक बजेको समयमा फेरि रामप्रकाश यादवलाई गोली हानी हत्या गरिएको स्थानीयले जनाए । गोली हानेर हत्या गरी यादवलाई साँझ झडप भएकै स्थान नजिक बालुवामा छोपेर राखिएको अवस्थामा सोमबार बिहान शव फेला परेको उनीहरुको भनाइ छ । यसैबीच घटनाको छानबीन गर्न त्यहाँ पुगेका जिल्ला प्रहरी प्रमुख एसपी गणेशबहादुर थापाले प्रारम्भिक अनुसन्धानले दुईतर्फी झडपको स्थिति देखिएको बताएका छन् । उनले थप अनुसन्धान जारी रहेको प्रतिक्रिया दिए । स्थानीयका अनुसार प्रहरीले रातिको घटनामा घाइते भएका एमाले पक्षीय राजविहारी यादव, महेन्द्र यादव तथा विहारी यादवलाई नियन्त्रणमा लिएको छ । स्रोतका अनुसार घटनाको तात्कालिक कारण विद्यालय व्यवस्थापन समितिको विवाद बताइए पनि सबैलाको मुख्य विवाद भूमिसम्बन्धी हो । नेकपा माओवादी अध्यक्ष मातृकाका अनुसार सबैलाका तत्कालीन जमिन्दार रुद्रेश स्वरानन्द प्रधानांगले बलजफ्ती कब्जा गरी आफ्नो नाममा दर्ता गराएका अढाई बिघा जग्गासम्बन्धी विवादका कारण यो घटना घटाइएको हो ।
२०४६ सालमा गाउँ छाडी गएका प्रधानांगको नाममा दर्ता रहेको उक्त जग्गा वषौंर्देखि खेल मैदान, हाट बजार तथा दुर्गा मन्दिरको भोगचलनमा छ । पछिल्लोपटक उक्त जग्गा योगनारायण यादवले अधिकृत वारेसनामामार्फत बिक्री गर्न लागेको सूचना पाएपछि त्यसविरुद्ध गाउँले एकजुट भएका थिए । सार्वजनिक जग्गा सार्वजनिक भोगचलनमा रहनुपर्ने भन्दै उनीहरूको सर्वपक्षीय बैठकले सामाजिक मोर्चा गठन गरेको स्थानीय तेजु यादवले बताए । मोर्चामा एमाले सम्बद्ध रामवली साहसँगै नेपाली कांग्रेस, एमाओवादी, राप्रपा नेपालसहितका अधिकांश पार्टीका नेता तथा कार्यकर्ताहरू सहभागी छन् ।
धनुषामा यसअघि पनि यस्तै विवादमा दुई जनाको हत्या भइसकेको छ । २०६६ फागुन २५ मा जनता माध्यमिक विद्यालय शिवपुर(२ मा विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनसम्बन्धी विवादमा भिडन्त हुँदा सोही गाउँका मोहम्मद अहमद रेजा भनिने काले राइनको मृत्यु भएको थियो । २०६८ साउन ६ मा मध्य धनुषाको झटियाहीस्थित माध्यमिक विद्यालयमा व्यवस्थापन समिति गठन विवादमा रामएकवाल मण्डलको मृत्यु भएको थियो ।
यसैबीच एमाओवादी नेता बाबुराम भट्टराईले सबैलाको स्थलगत निरीक्षण गरी पीडित परिवारसँग भेटेका छन् । उनले घटनाको निष्पक्ष छानबिन गरी दोषीमाथि कडा कारबाहीको मागसमेत गरेका छन् । सहिद अजवलाल यादवको १३औं स्मृति दिवसका अवसरमा आयोजित विचार गोष्ठीलाई सम्बोधन गर्न आएका भट्टराईले सदरमुकाम जनकपुरबाट झन्डै २५ किलोमिटर पूर्वस्थित सबैला पुगी पीडित परिवारलाई भेटेका हुन् ।
नेता भट्टराई मृतक रामप्रकाश यादव तथा रामसेवक यादवको घर पुगी घटनाको जानकारी लिएका थिए । पछि जनकपुरमा आयोजित विचार गोष्ठीलाई सम्बोधन गर्दै उनले एमाले पोलिटब्युरो सदस्यको नेतृत्वमा दुई जनाको हत्या गरिएको आरोप लगाए ।


२०७१ चैत्र १५ गते आईतबार

राज्य पुनः संरचना र भाषा

N.K.Jha

संघिय समाबेशि राज्यको मांग अन्तरिम संबिधान निर्माण पछि मधेसले उठाएको हो । जसको लागी मधेस जन आन्दोलन भयो र धेरै मधेसिले सहादत प्राप्त गरे तसर्थ सार्बभौम अखण्ड नेपाललाई दुई सघिय सदस्य राज्यमा राज्य बिभाजन गर्दा उपयुक्त हुन सक्छ । तराई मधेस (२० जिल्ला ११९ सासंद क्षेत्र) र हिमाल पहाड (५५ जिल्ला १२१ सासंद क्षेत्र) मा बिभाजन गरि दुईटा संघिय सदस्य राज्य निर्माण गर्दा,कम ब्यबहार हुन्छ । मिथिला मधेस राज्यलाई प्रादेशिक भाषा, जात वर्गको साझा संस्कृतिको समाबेसि भाबना समाहित गराई एउटा मात्रै राज्य निर्माण गर्दा उपयुक्त हुन्छ । त्यसतै हिमाली पहाडी राज्यलाई प्रादेशिक भाषा साझा संसकृतिको समाबेशि राज्य निर्माण गर्दा उपयुक्त हुन सक्छ । प्रत्येक राज्यमा एउटा भाषा संस्कृति आयोग वा परिषद वा प्रतिष्ठान स्थापना गरिनु पर्छ । मुस्लीमहरुका लागि छुट्टै मुस्लीम भाषा आयोग गठन गरिनु पर्छ । प्रायः तराई मधेश राज्यको ५वटै भाषि(क्षेत्र)प्रदेशहरुमा बसोबास गर्ने मुस्लिम समुदायको आफ्नै मातृभाषा उर्दु भएपनि ब्यबहारमा पा्रदेशिक भाषा नै प्रयोग गरेको देखिन्छ । 

    मुस्लीम बसोबास क्षेत्रमा आवश्यकता र मांग अनुसार मदर्सा शिक्षालाई सामुदायीक विद्यालय सरह नै मा.शी. तह सम्म मुस्लीम भाषमा पठन पाठन हुनु पर्छ ।  सबै राज्य भाषा आयोगले आ(अफ्नो प्रदेशको स्थानिय भाषा (मातृ भाष) मा आधारभुत तह सम्म्को पाठ्यक्रम निमार्ण गरी राज्यको भाषिक प्रदेशमा पठन पाठ्न गर्न पाउने विधि निमार्ण हुनु पर्छ ।

मधेशमा प्रमुख ५ भाषा भएको कारण ५ मध्ये कुनै १, तराई मधेश राज्यको राज्य भाषा मान्य हुन सक्दैन । मैथिली भाषा नेपाल भित्रको प्राचिन मिथिला( विदेह) राज्य र भारतको बिहार राज्यको बैशाली ,विदेह राज्य तथा अंग जनपदको संयुक्त भाषा हो । कवि कोकिल विद्यापती को रचना तथा तराई मधेशमा बोलिने अन्य भाषा भन्दा मैथिली भाषाको बाहुल्यता र पौराणिक्ता प्रमाणित हुन्छ नेपाल भित्रको प्राचिन मिथिला राज्य क्षेत्र(हाल सप्तरी देखि रौतहत सम्म)र भारतको बिहार राज्यको ९ कमिश्नरी मध्ये ६कमिश्नरी १ तिरहुत(मुजफ्फरपुर)२ दरभंगा ३ कोशि(सहरसा)४ पुर्णिया५ भागलपुर ६ मुँगेरको जिल्लाहरुमा सर्वाधिक जनपदको बोली(भाषा)मैथिलि नै हो ।  राजा भोजको बंशद्वारा बिहार राज्यका मल्ल जनपद कालिन स्थापित नयाँ राज्यको राजधानी भोजपुर श्रेत्रको भाषा भोजपुरी हुन गयो।खास गरी बिहार राज्यको आरा,चम्पारण,छपरा, उत्तर प्रदेशको,गोरखपुरा, देवरिया,वलया,गाँजीपुर,मिर्जापुर,बनारस,तथा जैनपुरमा भोजपुरी भाषा बोलिन्छ ।

           अंगिका जनपद वोलीलाई भागलपुरी नाम,बाट पनि चिनिन्छ ।जर्ज ग्रियर्सनले यसलाई ‘छिंकाछिंकी’ नाम पनि दिएको थियो । अंगिका र बज्जिका जनपद बोलिलाई डा.ग्रियर्सनले “मैथिली भोजपुरी” को नाम दिएको थियो । साथै उहाँले पुर्वी र पश्चिमी चम्पारणमा बोलिने भाषालाई मैथिली भाषा कै अंग हो भनि उल्लेख गरेका छन । विश्वमा १० करोड भन्दा बढ् िमैथिली  भाषा भाषीका अनुमान गरिएको छ,जसबाट प्राचिन,संस्कृतिक, एतिहासिक, त्रेताकालिन बिशाल  स्वतन्त्र मिथिला  राज्यको  जिवन्तताको  आवश्यकता प्रमाणित हुन्छ ।

मिथिला मधेशराज्यको प्रमुख ५ भाषा (कोचिला,मैथिली,भोजपुरी,थारु तथा मुस्लीमहरुको उर्दु भाषा समेत छ) को आधारमा भाषिक राज्य मात्र गरेका छन । मित्र राष्ट भारतमा पनि २९ राज्यमध्ये १४ भाषिक राज्य नै हो । आ आफ्नो मातृ भाषाको उत्तथान,संरक्षण र विकास गर्ने जन चाहना ईच्छा भावना छ । पुर्व मेची देखि पश्चिम महाकाली सम्मको महाभारत पर्वत देखि दक्षिणको भु भागलाई ५(पाँच) भाषिक प्रदेशमा समाबेश गरी मिथिला मधेश राज्य निर्माण गर्दा भौगोलिक,मान्विय र भाषीक समाबेशी भै संघिय शासन ब्यबस्था कम ‘दुई राजपाल, दुई मुख्य मन्त्रि र दुई सरकार’ खर्चिलो हुन सक्छ ।

            हिमाली पहाडी राज्य र मिथिला मधेश राज्य गरी जम्मा २(दुई) मात्र संघिय सदस्य राज्य भित्र १३(वटा) भाषिक प्रदेश निर्माण गरी केन्द्र(संघिय) शासनमा प्रदेशको समानुपातिक, समाबेशी पहँुचको बैधानिक्ता सुनिश्चित गरिनु पर्छ । जसबाट मिथिला मधेश राज्यमा पहाडी मुलको प्रतिनीधित्व हुन्छ । तर हिमाली,पहाडी राज्यमा मधेशी मुलको प्रतिनीधित्व हुन सक्दैन । जबीक संघ(केन्द्र)मा दुबै राज्यको हरेक भाषिक प्रदेशको समाबेशी  समानुपातिक पहुँच प्रतिनीधित्व हुन जान्छ।भारतको संविधानको अष्टम अनुसुचीमा नेपालको राष्ट भाषा नेपाली र मैथिली(जुन दोस्रो नेपालको प्रमुख भाषा हो) भाषा समावेश गरिएको छ ,भन्ने मित्र राष्टू भारतको संघिय भाषा हिन्दीलाई समानार्थ भए पनि हाम्रो संघिय भाषा अनुसुचीमा राखि दुबै देश बिच आन्तरिक भाषा सम्बन्ध सौहाद्रता किन स्थापित नगर्ने?हिन्दी फिल्म बिकास निर्माण का कारण हिन्दी भाषा पढ्न,लेख्न,बोल्न नजान्ने कमै नेपाली होला । ५ भाषिक भाषा प्रदेश (क्षेत्र) मिलेर बनेको मिथिर्ला मधेश राज्यको राज्य भाषा कोचिला,मैथिली,भोजपुरी,र बज्जीका,अवधि वा यस मध्ये कुनै १ लाई राख्दा जन मान्य हुन सक्दैन। मिथिर्ला मधेशको एकता को भाषा हिन्दी नै हुन सक्छ । संघिय सरकारी काम काजको भाषा नेपाली र हिन्दी लाई मिथिला मधेशको राज्य भाषा राख्दा उपयुक्त हुने जर्न चर्चित छ । मिथिला मधेशको हरेक भाषिक राज्य (प्रदेश)भन्दा निकै ठूलो भाषा क्षेत्र, मित्र भारतको विहार र उत्तर प्रदेश राज्यमा छ,जस्ले हाम्रो भाषिक प्रदेश संग सम्बन्ध विकाश विस्तार हुनेछ,,जुन हाम्रो राष्टूको गौरवको विषय बसतु बन्न सक्छ । नेपाल भारत विच प्राचिन धार्मिक सांस्कृतिक, समाजिक, वैवाहिक, समान सम्बन्ध , एकता र हिन्दुहरुको आस्थाको केन्द्र परमपवित्र भुमि जनकपुरलाई मिथिला मधेशको राजधानी बनाउदा उचित हुने जन चर्चितछ ।

संघिय सदस्य राज्यको भाषिक प्रदेश बन्न चाहिने आवश्यक आधार १)कम्तीमा क्षेत्रफल(४ हजार वर्ग कि.मि २)हिमालमा १० लाख पहाडमा १५ लाख र तराईमा २० लाख जनसंख्या भएको तोक्न सकिन्छ । ३)त्यस प्रदेश क्षेत्र भित्रको  सर्वाधिक नागरिकले बोलिने भाषालाई प्रादेशिक भाषा जस्तोः( भाषा, भुगोल र जनसख्याको आधार पुरा गरि सदस्य राज्य भित्र भाषिक प्रदेशको संरचना पछि स्वायक्त शासित  १ सदनात्मक विधि नियन्त्रित २ सदस्य राज्यको सरकार,सरकारको अगंहरु र संबैधानिक अंगको संरचना÷निमार्ण पछि त्यस राज्यको शासन पदती, जुन संविधानको आत्मा हो , विधि निर्धारण गर्नु पर्छ । १ भाषा १ एकराज होईन, १ राज्य एक भाष हुनु पर्छ ।  भाषागत राज्य निर्माण गर्दा आर्थिक रुपमा समर्थवान हुनु पर्छ । प्रत्येम संघिय क्षेत्रको भाषाको विकास उत्थान गर्ने चाहना आम नागरीकलाई छ ।  प्रत्येक भाषिक प्रदेश भित्र जिल्ला, नपा, गाविसको, क्षेत्र र संसद निर्वाचन क्षेत्र निर्धारण गरिनुपर्छ ।

    जातिय भाषिक राज्यको कारण संघिय राष्ट्र्रको एकतालाई कमजोर बनाउन सक्छ तसर्थ समग्र प्रादेशिक राज्यलाई एकतामा बाध्नका निम्ती नेपाली भाषा (संघिय भाषा) बिधि अधिन संघिय शासकिय काम काजको भाषाको रुपमा अपनाउन राजनैति सहमती हुनुपर्छ । संघिय क्षेत्र भित्र बोलिने अधिकतम नागरिको मातृ भाषा लाई राज्य भाषा तोक्नु पर्छ । ७ लाख भन्दा बढी बोलिने नागरिको मातृ भाषा लाई संघिय भाषा सुचिमा समाबेस गरिनु पर्छ । राज्य क्षेत्र भित्र बोलिने प्रत्येक जात बर्गको मातृ भाषालाई राज्य भाषा सुचिमा राख्नु पर्छ । प्रत्येक संघिय सदस्य प्रादेशिक राज्यले आ(आफ्नो राज्य भित्र बोलिने सर्बाधिक लोक जनको मातृ भाषा लाई राज्य भाषा घोसना गरि माध्यमिक तहसम्मको भाषा शिक्षा अनिबार्य रुपमा थप ऐच्छिक बिषयको रुपमा अध्ययन अध्यापन्न गर्न पाउन पुर्न स्वतन्त्रता हुनु पर्छ ।

    बागमत्ति राज्य (नेवारी) वा सगरमाथा राज्य (शेर्पा) क्षेत्रका मातृ भाषिले मिथिला राज्य (मैथिली) क्षेत्र भित्रमा माबि तह सम्म अध्यन गर्दा आफनो मातृ भाषा (नेपाल भाषा÷शेर्पा भाषा) थप ऐच्छिक बिषयको रुपमा पढन पाउने ब्यबसथा अपनाउनु पर्छ । प्रत्येक राज्यको मातृ भाषाको अध्यन सामगृह कक्षागत पाठ्य पुस्तक संघिय भाषा प्रतिस्ठानले तयार गरि उपलब्ध गराउने ब्यबसथा अपनाउनु पर्छ । राज्य क्षेत्र भित्र बोलिने राज्य भाषा बाहेक अन्य नागरिकको मातृ भाषा पहिचान गरि उत्थान र बिकासको लागी राज्य भाषा प्रतिष्ठान वा परिषद स्थापना गरिनु पछ, जसले अन्य मातृ भाषा पठन पाठन सामगृह पाठ्य पुसतक उपलब्ध गराउने बिधि ब्यबसथा अपनाउनु पर्छ ।

    केन्द्र शासित क्षेत्र ः( संघिय  सासन ब्यबसथालाई बलियो बनाउन संघिय शासित क्षेत्र तोक्नु पर्छ । संघिय शासित क्षेत्र त्यसतो क्षेत्रलाई तोक्नु पर्छ जहाँ हिमाल पहाड तराई तिनै प्रदेशको जात बर्गको सबै भाषा संसकृतीको नागरिक बसोबास गरेको हुन्छ । जस्तै काठमाडौं, ईटहरी, बर्दीबास, चितवन, कोहलपुर र टिकापुर । संघिय शासित क्षेत्र र सघिय सडक संजालले करी डोरको रुपमा संघिय व्यवस्था टिकाई राख्न मद्दत गर्दछ । संघिय सडक र संघिय क्षेत्रमा सबैको साझा अधिकार र संघिय शासन सहायक केन्द्रको रुपमा बिकास गरिनु पर्छ । त्यसतै सार्बजनिक महत्वका बस्तु , राष्टूनिकुन्ज, पार्क, बिश्व प्राकृतिक सुचि सम्पदामा परेका स्थान र नदि, ताल पोखरि हिमाली क्षेत्र, संघिय बन । केन्द शासित क्षेत्र भित्र समाबेश गरिनु पर्छ। संघिय राज्य क्षेत्रहरुमा आपतकालिन शान्ति सुरक्षा,सेबा ,सहयोग तथा विकास निर्माणका लागि राष्टिूय निकुन्ज,संरक्षण एरिया पार्क, रिजर्भहरुमा राज्यको समावेशी सेनाको शैनिक अया, बाहिनी ब्रिगेड, गुल्म, दल, ब्यबस्थापन र केन्द शासित क्षेत्रहरुमा अध्ययन, प्रशिक्षण, अनुसन्धान केन्दहरु तथा राज्यको समावेशी सशस्त्र प्रहरी बलको निकाय ब्यबस्थापन गरिनु पर्छ, जुन संघिय ब्यबस्थाको अधिन हुन्छ ।

२०७१ चैत्र १५ गते आईतबार

अवैध बस्ती ‘धनेश्वर नगर’को कथा

अजय अनुरागी

जनकपुरधाम............

साविकमा धनुषाको विन्धी गाविस वडा नं. २ मा अवस्थित तथा हाल जनकपुर उपमहानगरपालिका वडा नं. २३ को चौरीमा एउटा नयाँ बस्ती बसेको छ । करिब १ सय ३० घर जति रहेको उक्त बस्ती बसेको धेरै समय भएको छै्रन । विगत ७÷८ वर्षको अन्तरालमा एउटा दुईटा गरी कच्ची र पक्की घरहरुको बस्तीको नाउँ हो ‘धनेश्वर नगर’ । धनेश्वर नगर नाउँ पर्नुको मुख्य कारण के हो भने जुन जग्गामा अबैधानिक तरिकाले अनधिकृत व्यक्तिहरुले त्यहाँ बस्ती बसाएका छन्, त्यो जग्गा कुनै बेला श्रीराम जानकी दुलहा भगवान बेला कुट्टीको अधिनमा रहेको थियो । उक्त कुट्टीका महन्थ धनेश्वर दास भनिने धनेश झाको नाउँमा उक्त बस्तीको नामाकरण गरिएको हो । ती अतिक्रमणकारीहरुले उक्त जग्गामा अबैधानिक तरिकाले बनाएका घरहरुलाई बैधता दिलाउने मनसायका साथ धनेश्वर नगर नामाकरण गरिएको हो ।

जनकपुर उपमहानगरपालिका वडा नं. २३ स्थित 

रामजानकी दुल्हा दुल्हीन बेला निकास कुटी 

अन्तरगतको जग्गामा अतिक्रमण गरी अवैधानिक

 तरिकाले बनाइएको बस्ती धनेश्वर नगर ।

धनेश्वर दासले आफुहरुलाई मनखपमा दिएको भन्दै आफुहरुसँग कागज तथा प्रमाणहरु रहेको भन्दै एउटा व्यक्तिले जग्गा छापेर घर बनाउन थालेको देखेपछि अन्य मानिसहरुले पनि धमाधम उक्त स्थानको जग्गा कब्जा गर्दै त्यहाँ वस्ती नै बसाईसकेका छन् । एमाओवादी सभाषद प्रतिक्षा तिवारी मुखिया, राष्टिूय मधेस समाजवादी पार्टीका स्थानीय नेता सुरेन्द्र मण्डल, जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा कार्यरत प्रहरी हबलदार सुजित पासवान र सुरेन्द्र पासवान, कतिपय निजामती कर्मचारीहरु लगायतले घर बनाएका छन् । प्रायः जसो मानिसहरुले लाठी, पाबर, पहुँच र बाहुबलको दम्भमा त्यहाँ घर बनाएको बताइन्छ । कुनै पनि घरको नक्सा छैन । हुन त विगतमा त्यो ठाउँ गाविस अन्तरगत पर्ने भएपछि विना नक्साको घर बनाएको भएपनि अब उपमहानगरपालिकामा गाभिएपछि त्यहाँ निर्मित घरहरुको नक्सा अनिवार्य छ । यति मात्र होइन त्यहाँ विद्युत प्राधिकरणले ती अनधिकृत घरहरुलाई मिटर पनि उपलब्ध गराईदिएका छन् ।

उक्त स्थानका महन्थ धनेश्वर दासको ४ माघ २०६१ मा रहस्यपुर्ण तरिकाले निधन भएको थियो । जति बेला उनको निधन भयो त्यतिबेला उनका शिष्यले नै त हत्या गरेको होइन भनेर हल्ला पनि चल्यो । तर, त्यसपछि खासै अनुसन्धान हुन सकेन । धनेश दास भन्ने धनेश्वर दास महन्थ हुँदा पनि विभिन्न समयमा उक्त कुट्टी निजी हो वा सरकारी हो भन्ने विषयमा विवाद उठ्दा जनकपुर गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालयले २१ माघ २०४८ मा जारी गरेको पत्रबाट उक्त कुट्टी निजी भेषधारीको अधिनमा कुट्टी सम्पति रहेको भन्ने देखिन्छ । हुन त धनेश्वर दास जिवित नै हुँदा उक्त कुटी गुठीले आफ्नो स्वामित्वमा लिईसकेको पनि देखिन्छ ।

उक्त वस्तीमा एमाओवादी सभाषद
प्रतिक्षा तिवारी मुखियाको घर ।

धनेश्वर दासको निधन भएपछि साधु परम्परा एवम मुलुकी ऐन गुठीको महलको १२ नम्बर बमोजिम साधु समाजद्वारा १५ माघ २०६१ मा सरजमिन भई गाविस कार्यालय विन्धीबाट १७ माघ २०६१ मा गुरु चेलाको नाता प्रमाण पत्र लिई तथा विषकोबरा भनिने राम एकबाल दासले गुरु धनेश दासको मृत्यु दर्ता गराई १८ माघ २०६१ मा उनलाई महन्थको चादर पगरी दिइएको थियो । लक्ष्मीनारायण मठ मटिहानी स्थानका मान महन्थ जगन्नाथ दास बैष्णवले पनि १८ माघ २०६१ मा राम एकवाल ठाकुर भनिने राम एकवाल दास बैष्णवलाई महन्थको चादर पगरी प्रदान गरिएको पत्र देखिन्छ । तर, पछि आएर लक्ष्मीनारायण मठले उनलाई प्रदान गरिएको चादर पगरी बदर गरिएको पत्राचार गरेपछि राम एकवालले सर्बोच्चमा मुद्दा गरी महन्थ कायमै रहेको आदेश भएको पाइन्छ । कतिपय व्यक्तिहरुका अनुसार धनेश्वर दासको निधन भएपछि विषकोबरालाई महन्थ बनाउनुमा मानमहन्थ र विषकोबरा बीच जग्गा बेच्ने सम्झौता भएको हुन सक्छ तर, जब विषकोबराले मान्न इनकार गरेपछि उनलाई हटाएको हुन सक्ने बताउँछन् ।

 महन्थ राम एकवाल दास वैष्णव । 

उनी आफुलाई उक्त कुटीको महन्थ दावी गरेपनि

 गुठी संस्थानले उनलाई महन्थ मानेको छैन ।

महन्थ राम एकवाल दास बैष्णवका अनुसार कुट्टीको जग्गामा बनाइएको अबैध वस्तीका कारक भनेको त्यतिबेला गठन गरिएको समिति र समितिमा बस्ने व्यक्तिहरु हुन । पहिलो पटक गठित समितिमा मटिहानी स्थानको महन्थ जगन्नाथ दास, बसहिया स्थानको महन्थ सत्यनारायण दास बसहिया, विन्धी गाविसका निवर्तमान अध्यक्ष शत्रुधन पाण्डे, भुपु सचिव छेदी ठाकुर  र रामआश्रय पाण्डे रहेको छ । त्यसैगरी दोस्रो पटक गठित कमिटिमा दिगम्बर झा, सन्तोष साह र पुजारी अवधेष चौधरी रहेको छ । तेस्रो पटक गठित कमिटिमा बेचन मण्डल, दिनेश मण्डल लगायतका व्यक्तिहरु रहेका छन् । राम एकवाल दासका अनुसार गुठी संस्थानको कार्यालय प्रमुखले तत्कालिन प्रहरी निरीक्षक पशुपति नाथ डोटेललाई आफ्नो प्रभावमा पारी आफु माथि झुठा मुद्दामा फसाउने स्थिति सृजना गरी प्रमाण नै नरहेको व्यक्तिहरुबाट उक्त मन्दिरको जग्गा कब्जा गर्न लगाउने तथा भवन निर्माण गर्न लगाउने कार्य गरिएको हो ।

गुठी संस्थानले भर्खरै नियुक्त गरेको पुजारी उपेन्द्र तिवारी ।

यसै सन्दर्भमा वास्तविकता के हो भनेर विन्धी गाविसका पुर्व गाविस अध्यक्ष शत्रुधन पाण्डेलाई सोध्दा उनी भन्छन,“ आफुलाई समितिमा कसले र कसरी राख्यो त्यसबाट पुर्णतः अनभिज्ञ छु । उक्त कुटी साविक देखि नै नीजि कुटी रहेको प्रमाण के पनि हो भने सतीले दिएको उक्त कुटीको सम्पति अहिले पनि भारत विहारको मधुवनी जिल्ला अन्तरगत चन्द्रशेनपुरमा करिब १० विघा जग्गा छन् । धनुषाको बहुअर्वामा पनि कुटीको १३ कठ्ठा जति जग्गा छ । कुटीका महन्थ धनेश्वर दासले मानिसहरुलाई मनखपको कागज गरेको केही मानिसहरुसँग प्रमाण पनि छ ।”

१५ विघा जग्गा, १ विघा बगैचा र मन्दिर सहित १६ विघा १ कठ्ठा १३ धुर कुल जग्गा रहेको उक्त कुट्टीको सम्पति १३ कार्तिक २०६०मा गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयको आदेश अनुसार राजगुठीमा दर्ता भएको हो । विन्धी गाविस अन्तरगत किता नं. ३०९ मा ७ विघा १ कठ्ठा १० धुर, किता नं. ४८६ मा ३ धुर, किता नं. ५६८ मा ८ विघा र किता नं. १०६ मा १ विघा गरी कुल १६ विघा १ कठ्ठा १३ धुर क्षेत्रफल सहितको बेला कुट्टीको जग्गा अहिले गुठी संस्थानको अधिनमा रहेको देखिन्छ । गुठी संस्थान शाखा कार्यालय जनकपुरका सहप्रशासक नवराज पौडेलका अनुसार अहिले उक्त कुटीमा महन्थ पद रिक्त रहेको भएपनि त्यहाँ गुठी संस्थानले पुजारीको रुपमा उपेन्द्र तिवारीलाई १३ माघ २०७१ मा नियूक्त गरेको छ । उक्त कुटीमा पुजारी भई काम गर्न नियुक्त भएका व्यक्तिले काम नगरी छोडी रिक्त हुन आएको पुजारी पदमा नियुक्त हुन पाऊँ भनी तिवारीले दिएको निवेदनको आधारमा गुठी संस्थान ऐन तथा विनियममा व्यवस्था भएअनुसार १ वर्ष परिक्षणकालमा रहने गरी वढीमा ५ वर्षको लागि पुजारी पदमा नियुक्त गरिदिने भनी १३ माघ २०७१ मा निर्णय भएको हुँदा उक्त मन्दिरमा साविक परम्परा अनुसार गर्नु, धार्मिक, सांस्कृतिक पर्व तथा दैनिक नित्य पाठ पुजा, भोगरागको कार्य गर्न हुन र उक्त कुटीको चलअचल श्री सम्पतिको संरक्षण सम्वद्र्धन गर्न गुठीको कार्यालय प्रमुख राजबाबु पाण्डेले महोत्तरीको मनरा गाविस २ का उपेन्द्र तिवारीलाई पुजारी पदमा नियुक्त गरेको देखिन्छ ।

अतिक्रमण हटाउन नसकेपछि गुठीले प्रहरी प्रशासनलाई जग्गा विक्री गर्दै

जिल्ला ट्राफिक प्रहरी कार्यालय धनुषालाई प्रति कठ्ठा 

५ लाखको दरमा ७ कठ्ठा १५ धुर जग्गा उपलब्ध 

गराई दिनु भनेर गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयले

 शाखा कार्यालय जनकपुरलाई उपलब्ध 

गराई दिनु भनेर लेखेको पत्र ।

गुठी संस्थानले ती अतिक्रमित घरहरु खाली गराउन नसकेपछि त्यहाँ रहेको जग्गाहरु सशस्त्र प्रहरी र जिल्ला टूाफिक प्रहरी कार्यालय धनुषालाई विक्री गरेर अतिक्रमण प्रहरी प्रशासनबाटै हटाउन लगाउने दाउमा देखिन्छ । १० अषाढ २०७० मा जिल्ला टूाफिक प्रहरी कार्यालय धनुषाले गुठी संस्थान सँग जग्गा किन्न पत्राचार गरेको थियो । सोही पत्राचार अनुसार गुठी संस्थान संचालक समितिले बेला कुटीको कित्ता नं. ५६० को ८ विघा जग्गा मध्ये ७ कठ्ठा १५ धुर रु. ५ लाख प्रति कठ्ठाको दरले टूाफिक प्रहरी कार्यालयलाई उपलब्ध गराउने भनेर ११ कार्तिक २०७१ मा निर्णय ग¥यो । उक्त निर्णय कार्यान्वयन गर्न भनि २ चैत्र २०७१ मा गुठीले पुनः निर्णय ग¥यो । ३ चैत्र २०७१ मा गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयका उपप्रशासक अच्युतानन्द पोखरेलद्वारा शाखा कार्यालय जनकपुरलाई पठाइएको पत्रमा उक्त निर्णय कार्यान्वयन गर्न भनिएको छ ।

त्यसैगरी अहिले उक्त जग्गामा जहाँ बस्ती बसाइएका छन्, सिमा सुरक्षा बल सशस्त्र प्रहरी कार्यालयलाई प्रति कठ्ठा ५ लाख रुपैयाँको दरले ७ विघा १ कठ्ठा १० धुर जग्गा विक्री गर्ने भनेर २८ मंसिर २०७१ मा गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयले निर्णय गरेको छ । ती अबैध वस्ती आफै खाली गराएर आफ्नो कार्यालय स्थापना गर्नुपर्ने सर्तमा सशस्त्र प्रहरीलाई उक्त जग्गा दिलाउने गुठीले निर्णय गरेको भएपनि सशस्त्र प्रहरीले अहिले त्यो जग्गा किन्नका लागि कुनै खास चासो लिएको पाइँदैन । गुठी संस्थान शाखा कार्यालय जनकपुरका कार्यालय प्रमुख राजबाबु पाण्डे भन्छन,“ सहुलियत दर रु. ५ लाखको कठ्ठामा सशस्त्र प्रहरीलाई जग्गा दिए बापत त्यहाँको अतिक्रमण सशस्त्र प्रहरीले आफै हटाएर लिनु पर्ने सर्त गुठीले राखेकोमा सशस्त्र प्रहरीले भत्काएर आफु विवादमा नजाने भनेकाले सशस्त्र प्रहरीले अहिले सम्म जग्गा किनेको छैन ।” तर, जब त्यो जग्गा सशस्त्र प्रहरीलाई नै दिने हो भने हामीहरुलाई पनि दिए हुन्छ भनेर अतिक्रमण गरी बस्ती बसेका मानिसहरुको भनाई रहेको छ । पाण्डे भन्छन,“ अतिक्रमण गरेर बसेका मानिसहरुले हामी पनि रकम दिन तयार छौं ती जग्गा हामीहरुलाई नै विक्री गर्नुपर्छ भनेर म कहाँ पटक पटक मानिसहरु आएका छन् । त्यसैले मैले पनि गुठी संस्थान ऐन अनुसार गुठीको जग्गामा अतिक्रमण गरी बनाइएका घरहरु कि त भत्काउनु पर्छ नत्र भने अर्को विकल्प भनेको मालपोतको डब्बल दस्तुर लिएर ती अबैध घरजग्गालाई बैधानिकता प्रदान गर्नुपर्छ भनेर मैले गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयलाई राय सहितको प्रतिवेदन पेश गरिसकेको छु ।” गुठी संस्थान ऐन अनुसार २०४६ साल चैत्र २६ गते अगाडी गुठीको तैनाथी पुर्ण जग्गामा व्यक्तिले यदि घर बनाएको छ भने मालपोतको बर्तमानको दरको सत प्रतिशत थप गरेर अर्थात डब्बल दस्तुर तिरेर व्यक्तिको रैतान नम्बरमा दर्ता गर्न सकिन्छ । तर, त्यसको लागि नक्सामा हुनु प¥यो । गुठी प्रमुख पाण्डे भन्छन,“ तर, ती अतिक्रमित जग्गाहरुको नक्सा २०४४ सालको मात्रै छ । २०४६ साल भन्दा अघि करिब ८÷१० वटा घर २०३९ साल तिर बनेको भएपनि प्रमाण देखिँदैन ।” २०३८÷०३९ साल तिर उक्त कुट्टीका तत्कालिन महन्थ धनेश्वर दासले नै विक्री गरेको बताइन्छ ।

साविकमा उक्त कुट्टी (मन्दिर) अधिनस्थ रहेको जग्गाको संरक्षक महन्थ धनेश्वर दास नै रहेको बताइन्छ । उनी जिवितै छँदा, उनीसँगै उनका शिष्य रामप्रताप दासको नाउँमा दर्ता रहेको जग्गा मध्ये ४ विघा जग्गा २०५७ साल भाद्र ८ गते बस पार्कको लागि धनेश्वर दासले नै बस व्यवसायी संघलाई भाडामा दिएको बताइन्छ । १ लाख ६० हजार रुपैयाँ बार्षिक भु बहाल तिर्ने गरी ३१ वर्षको लागि बस व्यवसायी संघलाई महन्थ धनेश्वर दासले भाडामा लगाएको थियो ।

श्री राम जानकी दुल्हा भगवान बेला निकास कुटीको मन्दिर ।

तर, बस व्यवसायी संघले कुटीलाई दुई÷तीन महिनाको भाडा दिएपनि त्यसपछि हालसम्म कुटीलाई भु बहाल बापतको रकम नबुझाएको महन्थ राम एकवाल दासको भनाई छ । बस व्यवसायीले कुटीलाई भु बहाल नतिरेपछि कुटीका तत्कालिन महन्थ रामएकवाल दासले सर्बोच्च अदालतमा बस व्यवसायी संघ विरुद्ध धनुषा जिल्ला अदालतमा मुद्दा दर्ता ग¥यो । सर्बोच्च अदालतमा मुद्दा टुङ्गो नलागुन्जेलसम्म यो मुद्दा मुल्तवीमा राखिएको छ भनी धनुषा जिल्ला अदालतले आदेश गरेपछि अहिले उक्त मुद्दा विचाराधिन छ । त्यसैगरी समाजको कल्याण हुनुको साथै मन्दिरमा पूजा आजा तथा भोग राग समेत होस भन्ने उद्देश्यले १ माघ २०६५ मा इन्डो नेपाल समुहको सामाजिक सेवा एकाई गैरसरकारी संस्था विश्व भारत फाउण्डेशनको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत विरेन्द्र कुमार रायलाई ३ विघा जग्गामा लिजमा दिइएको बताइन्छ ।  उक्त जग्गामा अनाथ आश्रम तथा वृद्धा आश्रम संचालन गर्नुस, आयबाट १५ प्रतिशत रकम कुटीलाई दिने सर्तमा उक्त फाउण्डेशनलाई जग्गा दिएको भएपनि  उक्त फाउण्डेशनले पछि गएर थप जग्गाहरु अतिक्रमण गरेर घर बनाउन थालेपछि आफुले उक्त सम्झौता रद्द गरेको महन्थ रामएकवाल दास बताउँछन् । 

यता अहिले आएर गुठी संस्थानले समेत जनकपुर अञ्चल यातायात व्यवसायी संघसँग मासिक २५ हजार रुपैयाँ भुबहाल बुझाउने गरी ४ विघा जग्गा माघ २०७० मा सम्झौता गरेको हो । प्रति वर्ष १० प्रतिशत रकम बृद्धि हुने गरी गुठी संस्थानले बस व्यवसायी संघसँग २०८० पौष मसान्तसम्मको लागि सम्झौता गरेको हो । गुठीका सह प्रशासक नवराज पौडेल भन्छन,“ सुरुमा बस व्यवसायी संघले गुठीलाई पनि भु बहाल बुझाईरहेको थिएन । तर, अहिले आएर विगत ३÷४ महिना देखि बुझाइरहेको पाइन्छ ।” विन्धी गाविसका पुर्व गाविस अध्यक्ष शत्रुधन पाण्डे भन्छन,“ उक्त कुटीको जग्गा यदि अतिक्रमण भएको छ भने त्यो गुठीले नै गराएको हो । यदि अतिक्रमण गुठीले साँँच्चै हटाउने हो भने गुठीले सबै भन्दा पहिले बस पार्कमा बस व्यवसायीले निर्माण गरेको घरहरु भत्काओस । बस पार्क भत्कियो भने विन्धी गाउँका मानिसहरु आएर आफै सबै अतिक्रमित घरहरु भत्काईदिने छन् । तर, गुठी अतिक्रमण हटाउनै चाहँदैन ।” समग्रमा हेर्ने हो भने गुठी संस्थान कै कारण उक्त कुटीको जग्गाहरु अतिक्रमण भएका छन् र थप पनि अतिक्रमण भईरहेका छन् ।

गुठी संस्थान शाखा कार्यालय जनकपुरले उपलब्ध गराएको तथ्याङ्क अनुसार गुठी संग अहिले कुल १० हजार ७ सय ८८ विघा १० धुर १ कन्मा जग्गा रहेको छ । कुनै प्रकारको मोही नभएको गुठीको पुर्ण स्वामित्वमा रहेको तैनाथी जग्गा ९ सय ९ विघा १५ कठ्ठा १७ धुर, जोतहा मोही भएको, मोहीले गुठी संस्थानलाई जिन्सी तिरो बुझाउनु पर्ने गुठी अधिनस्थ जग्गा ३ सय ६४ विघा ४ कठ्ठा १ कन्मा, सम्बन्धि देवताको नाम सिरानमा उल्लेख गरी मालपोत सरहको पोत गुठी संस्थानमा सम्बन्धित जग्गा धनीले बुझाउनु पर्ने रैतान नम्बरी जग्गा १० हजार ६ सय ६३ विघा ४ कठ्ठा १३ धुर १ कन्मा रहेको छ । २०४३ साल देखि २०६३÷०६४ सम्म पछि रैतान नम्बरी भएको जग्गा १ सय २४ विघा १५ कठ्ठा १७ धुर रहेको छ ।

२०७१ चैत्र ०८ गते आईतबार

फेरी अतिक्रमण

जनकपुरको विषहरासरको पश्चिमी डिल अतिक्रमण गरी

 फेरी घर बनाउँदै । उक्त डिलमा बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र 

विकास परिषद र गुठी संस्थानले केही महिना अघि

 अतिक्रमित घर टहराहरु भत्काएकै ठाउँमा पुनः 

घर टहराहरु बनाउन थालिएको छ ।

ईश्वर चन्द्र झा

जनकपुरधाम............

नरसिंह स्थान बसहिया, धनुषाको महन्थ सत्यनारायण दास वैष्णवले २६ फागुन २०७१ मा अतिक्रमण हटाई पाऊँ भन्दै गुठी संस्थान शाखा कार्यालय जनकपुरमा निवेदन दिए । बसहिया मठ स्थानको नाउँमा दर्ता रहेको केही जग्गाहरु मुसहर समुदायले अतिक्रमण गरी घर बनाई लिएको कुरा गुठीलाई र जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषालाई पटक पटक जानकारी गराउँदा पनि कारवाही नभएको उक्त मठका महन्थ सत्यनारायण दास वैष्णवको भनाई उल्लेख छ । मुसहर समुदायलाई अतिक्रमण हटाउन पटक पटक भन्दा पनि निजहरुले बनाएको घर नहटाई नयाँ घर बनाउने तरखरमा रहेकोले बनाउन लागेको नयाँ घर बनाउन नपाउने र बनाइएको घर हटाई पाऊँ भन्दै गुठीलाई महन्थले चढाएको निवेदन १ चैत्र २०७१ मा गुठी संस्थानले दर्ता समेत गरिसकेको छ । अब सबाल उठ्छ, गुठीले साँच्चै अतिक्रमण हटाउन कानुनी कारवाही वा प्रक्रिया अगाडी वढाउने छ त ?

किनभने जनकपुरको विषहरा पोखरीको डिल माथि बनाइएका टहराहरु गुठी संस्थान र बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदले अभियान चलाएर अतिक्रमणहरु हटाएका थिए । तर, उक्त पोखरीमा बनेका टहराहरु भत्किएको १ वर्ष नवित्दै फेरी त्यहाँ टहराहरु निर्माण गरेर बसोबास गर्ने प्रक्रिया सुरु भईसकेको छ । अहिले नै त्यसलाई निरुत्साहित नगर्ने हो भने भोली फेरी त्यहाँ दर्जनौं टहराहरु निर्माण नहुने हो भन्न सकिन्न ।

बिक्रम सम्वत् २०२५ को नापी रेकर्ड बमोजिम ११ वडा रहेको धनुषाको जनकपुरमा ७ विग्घा नीजि जग्गा मात्रै रहेको थियो । नगर पञ्चायत हुँदै नगरपालिका र उपमहानगरपालिकाको रुपमा परिणत भएको जनकपुर शहरमा यतिबेला गुठी स्वामित्वको जग्गा पाउन गाहे छ । प्रमुख मन्दिर मातहात रहेको जग्गा निरन्तर रुपमा बेचिन थालेपछि गुठी अधिनस्थ र सार्वजनिक पोखरी समेत अतिक्रमण गरेर बसोबास गर्नेहरुको पाँती नै लाग्यो । र यतिबेला दर्जन बढी सार्वजनिक पोखरी लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । “५२ कुट्टी र ७२ कुण्ड” को नाउँले परिचित जनकपुरमा कुट्टी तथा मन्दिरहरु महन्थको गुण्डा पालेर कमाउने थलो तथा राजनीतिक अखाडाको रुपमा परिणत हुँदा पोखरीहरु अस्तित्व जोगाउन संघर्षरत् रहेको राराब क्याम्पस मैथिलि बिभाग प्रमुख परमेश्वर कापडी बताउँछन् । 

अतिक्रमण हटाई दिन बसहिया महन्थ 

सत्यनारायण दास  बैष्णवले गुठी संस्थानलाई दिएको निवेदन ।

बैशाख २०७१ को पहिलो साता जनकपुरको सार्वजनिक पोखरीहरुमा अतिक्रमण गरेर घर बनाएकाहरुलाई खाली गर्न गुठी संस्थानले ३५ दिने सार्वजनिक सूचना प्रकाशित गर्दा खासै वास्ता नगरेका जनकपुरबासी भने अतिक्रमित जग्गा खाली गराउन बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र बिकास परिषद् र गुठी संस्थानको संयुक्त प्रयास हेरेर आश्चर्य प्रकट गर्दै उत्साहित भएका थिए । र, अब जनकपुर निर्माण हुने सपना हेर्न थालेका थिए । एकातिर आगामी ३ वर्षभित्र सम्पन्न हुने गरी एशियाली बिकास बैंकको ऋण अनुदानमा सञ्चालन हुने झण्डै २ अर्बको एकिकृत शहरी बिकास परियोजना छ भने अर्कोतिर गुठी र बृहत्तरले सञ्चालन गरेको अतिक्रमित जग्गा खाली गराउने अभियान । बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र बिकास परिषद्का अध्यक्ष राम कुमार शर्मा भन्छन् ( आधुनिक जनकपुर निर्माणको प्रयास भएको छ, अबको १० वर्षमा जनकपुरको स्वरुप नेपालको अन्य शहरहरुभन्दा राम्रो हुनेछ । उनले यसो भनिरहँदा झण्डै दुई दशक अघि जनकपुरको ब्यस्त र प्रमुख बजार क्षेत्र जानकी मन्दिरको उत्तरपट्टी रहेको चार तल्ले रघुपति मिष्ठान भण्डारलाई क्रेनले भत्काईन लगाईएको थियो । हालसम्म जनकपुरको पोखरीमा अतिक्रमण गरी गरेर बनाईएका ३ सयभन्दा बढी घर टहराहरु भत्काईसकिएको छ ।  

जानकी मन्दिर स्वामित्वको तेलहा पोखरीको डिलमा मन्दिरले नै गुठी सहयोगमा शटर निर्माण गरी मासिक रुपमा भाडा असुल्दै आएको थियो । त्यस अतिरिक्त जानकी मन्दिरको उत्तर पश्चिममा रहेको अरगज्जा पोखरीको पूर्बी डिलमा निर्माण गरिएको ५० वटा छतसहितको शटर समेत गुठी र बृहत्तरले भत्काएको छ । दुबैतिरको शट्टर भाडाबाट जानकी मन्दिरले मासिक २ लाख ५० हजारभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएको थियो । तर शट्टर तोडिएर जग्गा खाली गरिएपछि ५ सय मिटर परबाट नै जानकी मन्दिर स्पष्ट देखिन थालिएको छ । अध्यक्ष शर्मा भन्छन्,“ पोखरी र कुट्टीले चिनिएको जनकपुरमा अतिक्रमित जग्गा खाली गराई पोखरीको सँैन्दर्यीकरण गरेपछि पहिचान फेरी पनि स्थापित हुनेछ ।” तर अतिक्रमित जग्गा खाली गराउने अभियान सेलाएको छ । र अभियान यथार्थमा जनकपुरलाई अतिक्रमण मुक्त गराउने प्रयास भन्दा कुनै एक मन्दिर र त्यसका महन्थ विरुद्धको अभियान बन्न पुगेको जनउमनपा वडा नं २५ का जय कुमार चौधरीको ठम्याई छ । नभए जानकी मन्दिर वरिपरि मात्रै अतिक्रमण मुक्त गराउनु र फेरी अरगज्जा पोखरीको डिलमा बजार लगाउनु चौधरीलाई बुझिनसक्नुभएको छ । 

पोखरीहरु अतिक्रमण मुक्त गराउने अभियानका दौरान डोजरमा

 बसेका वृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदका 

अध्यक्ष रामकुमार शर्मा । अहिले उक्त अभियान बन्द छ ।

 किन अभियान बन्द गरेको हो भन्ने सबालमा न त शर्माले न त गुठी 

संस्थानले नै अहिलेसम्म आधिकारिक धारणा सार्वजनिक गरेको छ ।

गत बर्षको चैत्त दोस्रो सातामा बसेको सर्वपक्षीय बैठकले जग्गा खाली गराउन हुने प्रयासमा सहयोग गर्ने आश्वासन दिएपछि अभियानको सुरुवात भएको थियो । २६ साउन, २०६२ मा नेपाल सरकार मन्त्री परिषद्को बैठकबाट गुठीको जग्गा संरक्षण र ब्यवस्थापनका लागि गठित भोजराज घिमिरे नेतृत्वको उच्च स्तरीय कार्यदलको प्रतिवेदनलाई आधार मानेर जनकपुरको अतिक्रमित पोखरीहरुको सफाई गरियो । पौराणिक धनुष र गंगासागर सहित आधुनिक गरी हाल जनकपुरमा ४९ पोखरीहरु विद्यमान छ भने ५ वटा पौराणिक महत्वका पोखरीहरु लुप्त भईसकेको छ । बिलुप्त अवस्थामा रहेको सार्वजनिक पोखरीहरु जनक सरोवर, अमृत कुण्ड, गोपाल सर, पयस्विनी सर र बलदेव सर अझै गुठी र बृहत्तरको पहुँचबाट बाहिर रहेको छ । जनपा ३, शिवचौकमा रहेको पयस्विनी सर पुरेर हालको होटेल सिटि स्टार र मानकी ईन्टरनेशनल होटेलको परिसर निर्माण गरिएको छ । 

बिक्रम सम्वत् २०३६ को जनमत संग्रहपछि जनकपुरमा गुठी अधिनस्थ जग्गा र पोखरीको डिलमा घर निर्माण गरी बस्ने परम्पराको सुरुवात भएको हो । २०४६ पछि अतिक्रमण गरेर घर निर्माण गर्ने क्रम हवात्तै बढेको संस्थान जनकपुर शाखाका प्रमुख राजबाबु पाण्डे सुनाउँछन् । पाण्डेका अनुसार गुठीको जग्गा अतिक्रमण गरी बसोबास गर्न दिनेमा गुठीका तात्कालीन प्रमुख, पूर्बका महन्थहरु र जनकपुर नगरपालिका स्वयं दोषी छन् । उनी भन्छन् –महन्थले जग्गा बेचेपनि गुठी प्रमुखले के हेरेर बसेका थिए, नगरपालिका प्रमुखले कसरी नक्सा पास गरे, अतिक्रमित जग्गा खाली गराउने प्रयास बिगत्मा किन भएन ? गुठीको जग्गा अनाधिकृत रुपमा प्रयोग गर्नेमा बिभिन्न सरकारी कार्यालयदेखि युवा क्लबहरुको लामै फेहरिस्त छ । 

त्यसअतिरिक्त जानकी मन्दिर, रतनसागर मन्दिरका महन्थहरुले बिक्रि गरेको गुठी अधिनस्थ जग्गाहरु सयौं बिग्घामा छन् । महन्थले जग्गा बिक्रि गर्दा साबिकको क्षेत्रफलभन्दा गुठीको अहिलेको क्षेत्रफल निकै नै कम देखिएको छ । 

महन्थहरुले बिक्रि गरेको जग्गाको विवाद पटक पटक बाहिर आएपनि जग्गाबारे ठोस निर्णय हुन सकेको छैन् । १५ अषाढ २०७१ मा जनकपुर पुगेका अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका अध्यक्ष लोकमान सिंह कार्कीले सार्वजनिक रुपमै गुठीको जग्गा किनबेचमा संलग्न कर्मचारी, महन्थ र ब्यक्ति बिशेषलाई कारबाही गर्न तत्पर रहेको बताएका थिए । यद्दपी बिक्रि गरिएको गुठीको जग्गा रिक्त गराउँदा जनकपुर भित्रको ५ सयभन्दा बढी घर भत्किनेछन् । कार्कीले जग्गा खाली गराउन र अतिक्रमण हटाउन भन्दा अघि पर्न सक्ने असर र ब्यवस्थापन सम्बन्धमा एक संयन्त्र गठनको आवश्यकता औंल्याएका थिए । 

एकातिर धार्मिक महत्वका यस्ता पबित्र पोखरीहरुमा दैनिक भाँडाकुडा सफा गर्ने, कपडा धुने, चौपाया नुहाउने कार्य भै रहेको छ भने अर्को तर्फ फोहर समेत फल्ने गरिएको छ । पर्यटकीय तथा स्वास्थयका दृष्टिले पोखरीहरुको संरक्षण, संबर्धन गर्नुृ पहिलो प्राथमीकता भए पनि नगरपलिका र गुठी संस्थानले यस तर्फ ध्यान दिएको छैन । र यसरी पोखरी संरक्षणका लागि अतिक्रमित घर जग्गा खाली गराईरहँदा पोखरी संरक्षण पर्यटन केन्द्रको रुपमा अग्रसर गराउनका लागि गुठी र बृहत्तरको अर्को कदम के हुने त्यससम्बन्धमा न त गुठीकै कुनै धारणा छ, न बृहत्तरले नै कुनै उपाय   खोज्न सकेको छ । 

२०७१ चैत्र ०८ गते आईतबार

जनकपुरका प्रसिद्ध कुटीहरु

जनकपुरका प्रसिद्ध सरोबर गंगा सागर ।

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता

जनकपुरधाम............

जनकपुरलाई वावन कुटी र बहत्तर कुण्डहरुको नगर भनिए पनि यहाँ कुटीहरुको संख्या यस भन्दा निकै रहेको पाइन्छ । पहिले यस ठाउँमा कुटीहरुको संख्या बाउन्न मात्र रहेकोले यस प्रकारको भनाई प्रचलित भएको हुन सक्दछ । तर धार्मिक एवम आध्यात्मिक महत्व भएको यस पुण्यभुमिमा कुटी र पोखरी निर्माण गराउँदा पुण्य प्राप्त हुने धार्मिक मान्यता रहेकोले पनि यस ठाउँमा विभिन्न समयमा कुटीहरु निर्माण गर्ने यहाँको प्राचीन परम्परा अनुरुप अधिकांश कुटीहरु पोखरीको डिलमा निर्माण गरिएका छन् । यी कुटीहरु प्रायः वैष्णव सम्प्रदायसँग सम्बन्धित रहेका छन् । जसमा राम, लक्ष्मण, सिता र हनुमानका मुर्तीहरु प्रतिष्ठापित गरेर पूजा गर्ने  परम्परा रहेको छ । कुटीको सुसंचालनका लागि कुटीका संस्थापकले कुटीको नाममा सम्पतिको रुपमा जमिन दिने चलन समेत रहेको छ । जनकपुरका पवित्र पोखरीहरुको किनारामा रहेका कुटीहरु निम्नानुसार रहेका छन् ः

विहार कुण्डक्षेत्रका कुटीहरु

विहार कुण्ड एक प्राचीन पवित्र पोखरी हो । जनकपुर नगरपालिका वडा नं. ८ मा रहेको यो पोखरी फराकिलो र सुन्दर छ । पोखरीको चारैतर्फ विभिन्न प्रकारका मन्दिर र कुटीहरु निर्मित छन् । यी मठमन्दिर र कुटीहरुले पोखरीको सुन्दरतालाई वृद्धि गरेका छन् । किवदन्ती अनुसार देवी सिता आफ्ना सखीहरुका साथमा यस पोखरीमा जलविहार गर्ने गर्थिन रे । विवाह पञ्चमी र रामनवमीमा यहाँ विशेष उत्सवको आयोजना गरिन्छ भने श्रावण महिनामा नौका विहार गराउने प्रचलन पनि छ । यस पोखरीको चारैतर्फ किनारमा रहेका मठमन्दिरहरु निम्नानुसार रहेका छन् । श्री विजय राधव कुञ्ज, श्री युगल विनोद कुञ्ज, श्री शृगार कुञ्ज, श्री परौल कुटी, श्री लक्ष्मण शरण कुटी, श्री राम विहारी कुञ्ज, श्री सिया रघुनाथ सदन, श्री सिता विहारी कुञ्ज, श्री चारुशीला कुञ्ज, श्री जानकी जीवन कुञ्ज, श्री खखना कुटी, श्री सिया रघुवर कुञ्ज, श्री युगल जोडी कुटी, श्री राम जानकी कुञ्ज र श्री जानकी विहार भवन (बनिया कुटी) ।

दुधमती क्षेत्रका कुटीहरु

यो एक पौराणिक एवम पवित्र नदी हो । यो नदी जनकपुर भन्दा पश्चिमतर्फ पर्दछ । जनविश्वास अनुसार देवी सीता बालिका छदाँ उनलाई दुध ख्वाउने आमा नभएकीले कामधेनु गाईले उनलाई आफ्नो दुध ख्वाएकी थिइन । दुध ख्वाउँदा दुधका केही थोपा पृथ्वीमा झरेर यसबाट दुधको नदी नै बन्यो । त्यसैले यसलाई दुधमती नदी भनिएको हो । यस नदी क्षेत्रमा निम्नानुसारका कुटीहरु रहेका छन् । श्री बैदेही रसिक प्रिय कुञ्ज (परशुरामको दुलभ मुर्ती रहेको) र श्री विमला विहारी कुञ्ज ।

अग्निकुण्ड क्षेत्रका कुटीहरु

यो पनि एक प्राचीन एवम पवित्र पोखरी हो । जनकपुर उपमहानगरपालिका वडा नं. ८ मा यो पोखरी रहेको छ । सीताराम विवाह यज्ञको अग्नि यस स्थानमा सधै प्रज्वलित भै रहन्थ्यो भन्ने भनाई रहेको छ । फाल्गुन पुर्णिमाका दिन यस पोखरीमा नुहाउँदा विशेष फल प्राप्ति हुने विश्वास गरिन्छ । यो पोखरी रत्न सागरभन्दा आधा किलो मिटर उत्तर तथा मध्यमासर देखि पश्चिममा रहेको छ । यसका वरिपरि अनेक कुटी मठमन्दिरहरु रहेका छन् जुन निम्नानुसार छन् । श्री युगल किशोर कुञ्ज, श्री झुलन कुञ्ज, श्री सुन्दर सदन, श्री रामलला निवास, श्री रामाधिनशरण कुटी, श्री अग्नि कुण्ड बडास्थान र श्री ज्ञानकुप कुटी ।

मध्यमासर क्षेत्रका कुटीहरु

रत्नसागर देखि पश्चिम जनकपुर उपमहानगरपालिका वडा नं. ८ मा रहेको यो पनि एक प्राचीन र पवित्र पोखरी हो । रत्न सागर र अग्नि कुण्डको मध्यमा रहेको हुनाले नै यस पोखरीलाई मध्यमासर भनिएको हो भन्ने भनाई रहेको छ । अन्र्तगृही परिक्रमाका क्रममा भक्तजन अग्निकुण्ड पुगेपछि यस ठाउँमा आई रत्नसागर जाने परम्परा थियो । यस क्षेत्रमा रहेका मठमन्दिर र कुटीहरु निम्नानुसार रहेका छन् । श्री काल मोचन हनुमान मन्दिर, श्री राम किशोर कुञ्ज र श्री खाँकी अखाडा कुटी ।

रत्नसागर क्षेत्रका कुटीहरु

जनकपुर उपमहानगरपालिका वडा नं. ८ मा भोलासिंह मिथिला लायन्स स्कुल तथा जानकी वृद्धाश्रमभन्दा उत्तरतर्फ रहेको यो एक अत्यन्त पवित्र पौराणिक र महत्वपुर्ण पोखरी हो । क्षेत्रफलको दृष्टिले समेत जनकपुरका ठुला पोखरीहरु मध्ये यो पनि एक हो । यस पोखरीका सम्बन्धमा अनेकौं भनाईहरु प्रचलित रहेका छन् । राजर्षी जनकको रत्न भण्डार भएको स्थानमै पछि रत्न सागर भएको हो भन्ने समेत विश्वास गरिन्छ । वि.सं. २०३८ सालमा यस ठाउँमा एउटा अत्यन्त भव्य महायज्ञको आयोजना गरिएको थियो । यस पोखरीको दक्षिणी किनारमा रत्नसागरको मुख्य मन्दिर छ । यस ठाउँको मुख्य ९० वर्षभन्दा वढी पुरानो हो भन्ने विश्वास गरिन्छ । मिथिला महात्म्य अनुसार चैत्र शुक्ल नवमीका दिन यस पोखरीमा स्थान गरेमा पुण्य प्राप्ति हुन्छ । यस पोखरी क्षेत्रमा मठमन्दिर र कुटीहरु निम्नानुसार रहेका छन् । श्री वेरई कुटी, श्री उत्तरवारी कुटी, श्री विडरम कुटी र श्री पिपरा कुटी ।

रानीपाटी क्षेत्रका कुटीहरु

श्री दक्षिणवारी कुटी, श्री रसिक निवास, श्री सीता कुञ्ज, श्री पुसा कुटी, श्री धानुक कुटी, श्री मधुकर कुटी, श्री राममुकुट शरण कुटी, श्री कुथा कुटी, श्री तपसी कुटी, श्री शत्रुधन भवन, श्री श्रृगार कुञ्ज, श्री रामानन्द आश्रम( दल्हा दुल्हन मन्दिर), श्री श्रृगार कुञ्ज, श्री राघवेन्द्र कुञ्ज, श्री मेडिहर कुटी, श्री राम किंकर शरण कुटी, श्री राम चरित्रद्वारा रामायणी कुटी,, श्री हनुमत दरबार, श्री मिथिला प्रमोद भवन, श्री रघुविर शरण कुटी, श्री विमला शरण कुटी, श्री रत्न भवन, श्री रघुनाथ दास कुटी, श्री निम्ककि आश्रम, श्री साकेत सदन, श्री दोनवार कुटी, श्री रेवासी कुटी, श्री युगल किशोर कुञ्ज र श्री चन्द्रकला कुञ्ज ।

वार्ड नं. ८ क्षेत्रका कुटीहरु

श्रीराम जानकी आश्रम कुटी, श्री तपसी कुटी, श्री संत तुलसी स्मारक भवन र श्री संकट मोचन मन्दिर ।

रुक्मिणीसर क्षेत्रका कुटीहरु

जनकपुर उपमहानगर पालिका वार्ड नं. १ मा कन्या माध्यमिक विद्यालयभन्दा पश्चिम तर्फ यो पोखरी रहेको छ । यस पोखरीको किनारमा निम्नानुसार मठमन्दिर र कुटी रहेका छन् । श्री रुक्मिणीसर कुटी, श्रीराम जानकी मन्दिर र श्री सीताराम शरण कुटी ।

महाराज सागरक्षेत्रका कुटीहरु

महाराज सागर दशरथ तलाउको नामले समेत प्रख्यात रहेको छ । यो पोखरी वृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदको कार्यालयभन्दा दक्षिणतर्फ अवस्थित छ । यो पनि एक प्राचीन पवित्र पोखरी हो । मिथिला महात्म्यका अनुसार दशैभरी र मंसिर महिनामा उक्त सागरमा स्नान गरेमा पुण्य प्राप्ति हुने उल्लेख भएको पाइन्छ । यस पोखरी क्षेत्रमा रहेको मठमन्दिरहरु निम्नानुसार छन् । रामसीताको विवाहको ज्यन्तीसँग राजा दशरथलाई उक्त ठाउँमा राखिएको थियो ।

यस सागरको उत्तरतर्फ वृहत्तर जनकपुर विकास परिषद र यात्री निवास तथा दक्षिणतर्फ सीतामाता सेवा सदन  धर्मशाला रहेका छन् । श्री मणिराज दास कुटी, श्री स्वर्ण मण्डप, श्री केशव कुटी, श्री राम विहारी दास कुटी, श्री कुम्हार कुटी, श्री बिन कुटी, श्री मुसहर कुटी, श्री सुडी कुटी, लगायतका थुप्रै कुटीहरु छन् ।

रुक्मिणीसर क्षेत्रका कुटीहरु जनकपुर उप महानगर पालिका वडा नं. ५ मा कन्या माध्यमिक विद्यालय भन्दा पश्चिम तर्फ यो पोखरी रहेको छ । यस पोखरीको किनारमा निम्नानुसारका मठमन्दिर र कुटी रहेका छन् । श्री रुक्मिणीसर कुटी, श्री रामजानकी मन्दिर र श्री सीताराम शरण कुटी ।

महाराज सागरक्षेत्रका कुटीहरु

महाराज सागर दशरथ तलाउको नामले समपेत प्रख्यात रहेको छ । यो पोखरी वृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदको कार्यालयभन्दा दक्षिण तर्फ अवस्थित छ । यो पनि एक प्रख्यात पोखरी हो ।  दशैभरी र मंसिर महिनामा यस पोखरीमा स्नान गरेमा पुण्य प्राप्ति हुने बताइन्छ । यस पोखरी क्षेत्रमा रहेका कुटीहरु र मठमन्दिरहरु निम्नानुसार रहेका छन् । 

अंगराजसर क्षेत्रका कुटीहरु

यो एक अत्यन्त महत्वपुर्ण प्राचीन एवम पवित्र पोखरी हो । यो पोखरी जानकी मन्दिरभन्दा उत्तरतर्फ रहेको छ । यस स्थानमा देवी सीतालाई विवाहको उपलक्ष्यमा बेसार, तेल र नौनी मिसाई बनाइएको बुकुवा यसै स्थानमा तैयार गरिएको थियो भन्ने विश्वास गरिन्छ । यस पोखरीमा स्नान गर्नाले सबै प्रकारको चर्मरोग निको हुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ ।

गंगा सागर र धनुष सागर क्षेत्रका कुटीहरु

गंगासागर धनुष सागर जनकपुरका महत्वपुर्ण र पवित्र पोखरीहरु हुन । यी दुवै पोखरीहरु जनकपुर न.पा. वार्ड नं. ४ मा रहेका छन् । यी दुवै पोखरीहरु राम मन्दिरभन्दा पुुर्वतर्फ जोडिएर रहेका छन् । ऋषि वशिष्ठको श्रापबाट देहरहित भएका महाराज निमिको मंथन गरेर वंश चलाउन पुत्ररत्न उत्पन्न गराउन पवित्र जलको आवश्यकता ग¥यो । त्यसै आवश्यकता पुर्ति गर्न सप्त समुन्द्रलाई आह्वान गरियो र सबै पवित्र नदीहरु यहाँ आई गंगासागरमा संगम भएका कारण यो गंगा सागर भएको कुरा पुराणमा समेत उल्लेख छ । यस पोखरीमा जेष्ठ शुक्ल सप्तमीका दिन स्नान गरेमा पुण्य प्राप्ति हुने विश्वास गरिन्छ । यस पोखरीको दक्षिण किनारमा जनकपुरको शमशानघाट रहेको छ र उत्तर पश्चिम कुनामा भव्य शिव मन्दिर निर्माण गरिएको छ ।

धनुष सागर पनि जनकपुरका एक पवित्र सरोवर हो । भगवान रामले सीता स्वयंम्बरका अवसरमा भाँचेको धनुषको एक टुकडा यसै ठाउँमा खसेकोले यस पोखरीलाई धनुष सागर भनिएको हो । यस पोखरीको दक्षिणी पुर्वी किनारमा नागाबाबाको समाधी रहेको छ ।  गंगासागर र धनुष सागर क्षेत्रको कुटीहरु निम्न अनुसार छन् । गंगासागर कुटी, रामजानकी कुटी, बरही कुटी, खाक चौक सनकादी मन्दिर, कुशवाहा कुटी, बहुअर्वा कुटी ।

पाकवतीसरका कुटीहरु 

यो तलाउ जानकी माध्यमिक विद्यालयको पश्चिममा पर्दछ । राजा जनकको दरबारको भोजन यसै तलाउको पानीले बनाइन्थ्यो भन्ने विश्वास रहेको छ । खत्बे कुटी, सोनार कुटी, थारु कुटी र मौनी बाब कुटी यस कुटी अन्तरगत पर्दछन् ।

विषहरासरका कुटीहरु

यो जनकपुरमा अवस्थित एक प्राचीन एवम पवित्र पोखरी हो । यस पोखरीमा स्नान गरेपछि सबै किसिमको विषबाट मुक्त हुने र सर्प योनीमा जन्म लिनु नपर्ने  विश्वास गरिन्छ । रामजानकी कुटी, बेलदार चौभान कुटी, गोपाल सेवा समिति, ठाकुर कुटी, मण्डल कुटी, सोनार कुटी र महापात्र कुटी आदि विषहरासरका प्रमुख कुटी हुन ।

रामसरका कुटीहरु

राममन्दिर देखि दक्षिण जनकपुर वडा नं. ४ मा यो पोखरी रहेको छ । भगवान रामको जनकपुर आगमनको समयमा स्नानका लागि यसै पोखरीमा विशेष व्यवस्था गरिएको थियो भन्ने जनविश्वास रहेको छ । रामजानकी नुनिया कुटी यही परिसरमा रहेको छ ।

गुठी संस्थान शाखा कार्यालय जनकपुरका अनुसार जनकपुर नगरपालिका भित्र रहेका कुटीको विभिन्न जग्गाहरु कुटीका महन्थहरुले विक्री वितरण गर्ने गरेका छन् । यति मात्र होईन कतिपय जग्गा साविक श्रेष्तामा गुठीको नाममा दर्ता भएपनि अहिलेको नापीमा व्यक्तिको नाममा नापी भएको वा साविक व्यक्तिको नाममा दर्ता रहेको जग्गा अहिले गुठीको नाममा नापी भएको देखिन्छ । कतिपय कुटीहरु लोप हुने अवस्थामा छन् भने कतिपय लोप नै भईसकेका छन् । यसो हुनुमा गुठी संस्थान, कुटीका महन्थ तथा पुजारी र कतिपय ठाउँमा संचालक समिति मुख्यतः जिम्मेवार देखिन्छन् ।

२०७१ चैत्र ०८ गते आईतबार

अमरनाथ गुप्ताको घर भत्किने निश्चित

जानकी मन्दिरको उत्तर तर्फ मन्दिर भन्दा पनि 

वढी उचाई सम्म सुनचाँदी व्यवसायी संघ धनुषाका

 अध्यक्ष अमरनाथ गुप्ताले बनाईरहेको होटेल ।

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता

जनकपुरधाम............

जनकपुर उपमहानगरपालिकाले २१ औं नगरपरिषदबाट गरेको निर्णयले सुन चाँदी व्यवसायी संघ धनुषाका अध्यक्ष अमरनाथ गुप्ताले बनाएको मापदण्ड विपरितको भवन अब भत्किने पक्का भएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्दा ३१ फिट भन्दा बढी उचाईको घर बनाउन नपाउने नगरपालिकाको मापदण्ड विपरित जानकी मन्दिरको दक्षिण तर्फ गुप्ताले जानकी मन्दिर भन्दा बढी उचाईमा होटल निर्माण गर्न थालेपछि जनकपुर उपमहानगरपालिकाले नगर परिषदबाट ठोस निर्णय लिएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाई सम्मको मात्र नक्सा पास भन्ने गरी गत बर्ष २७ पौष २०७० मा नगरपालिकाको २० औं नगरपरिषदबाट निर्णय भएको थियो । त्यसपछि व्यापक जन गुनासो आएकोले उक्त निर्णय पश्चात जानकी मन्दिर वरिपरी ३१ फिट भन्दा माथि हुने गरी पास भएको घर भवनको नक्सा तथा म्याद थपको निर्णयहरु बदर गर्ने तथा २० औं नगरपरिषदको निर्णय विपरित गलत कार्य भएको पाइएमा आवश्यक कानुनी प्रक्रिया समेत अवलम्बन गर्ने २१ औं नगरपरिषदबाट निर्णय गरिएको छ । उक्त निर्णय भईसकेपछि अब गुप्ताको संगसँगै जानकी मन्दिर वरपर निर्माण भएका ३१ फिट भन्दा वढी उचाईका घरहरु भत्किने भएका छन् । ११ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाका अमिन बालेश्वर साह र सव इन्जिनियर सरोज कुमार यादवलाई नगरपालिकाले चिठ्ठी लेखी जानकी मन्दिरको वरिपरीको सम्बन्धमा प्रतिवेदन पेश गर्न कार्यकारी अध्यक्ष लामिछानेले पत्र पठाएको थियो । त्यसपछि १२ पुषमा उनीहरुले आफ्नो प्रतिवेदन नगरपालिकामा पेश गरेको भएपनि १४ पुषमा मात्र नगरपालिकाले दर्ता गरेको थियो । 

गुप्ताले नक्सा पास गराउन के–के गरे ?

 जनकपुर नगरपालिकाले जानकी मन्दिरको वरिपरीको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाई सम्मको मात्र नक्सा पास गर्नै २७ पुष २०७० मा निर्णय भए अनुसार तत्कालिन कार्यकारी अधिकृत जगन्नाथ लामिछानेले सार्वजनिक सूचना संचार माध्यमहरुमा प्रकाशित गरेका थिए । उक्त सूचनामा जानकी मन्दिरको वरिपरी १२ विघा रंगभुमि मैदान देखि दक्षिण तर्फ दशरथ मन्दिर, रामजानकी पेठिया बजार, महाविर चौक, भैरव चौक, राम चौक, जनक चौक, शिव चौक, गंगासागर मार्ग, धनुषा पथ, दुरसंचारको उत्तर तर्फको बाटो हुँदै अस्पतालको पश्चिम उत्तर कुना तर्फबाट दक्षिण नयाँ निर्माण भएको सडक हुँदै अस्पताल सडक सम्मको क्षेत्र भित्र ३१ फिट उचाई सम्म मात्र भवनको नक्सा पास गरिने तथा नक्सा पासको प्रक्रियामा रहेका नक्साहरुलाई समेत ३१ फिट उचाई सम्मको इजाजत दिइने साथै नक्सा पास भई हालसम्म निर्माण नभएका घर धनीहरुलाई ३१ फिट उचाई सम्म मात्र भवन निर्माण गर्नु भनेर उल्लेख    गरिएको थियो । 

उक्त सूचना प्रकाशित भएपछि २८ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाको कार्यालयले अमरनाथ गुप्तालाई निर्माण कार्य  रोक्काको प्रष्ट विवरण खोली निर्माण कार्य रोक्का गर्न चिठ्ठी पठाएको थियो । गुप्ताले ९ साउन २०६८ मा नक्सा पास गराई १० साउन २०७० सम्म पाएको दुई वर्ष अवधिको म्याद त्यतिन्जेलसम्म सकिसकेको थियो । अनि परिषदको निर्णय र उक्त निर्णयको सूचना सार्वजनिक भएपश्चात गुप्ताले १२ पुष २०७० मा भवन निर्माणको पुनः म्याद थप गरिपाउँ भनी निवेदन पेश गरेको र १६ पुष २०७० मा नगरपालिकाले उक्त निवेदन दर्ता गरेको देखिन्छ । सोही दिन कार्यकारी अधिकृत लामिछानेले योजना शाखाको नाउँमा राय पेश गर्न सिफारिस गरेको थियो । र, थप म्याद नक्सामा २६ पुष २०७० मा लामिछानेले कानुनी राय समेत मागेको देखिन्छ । २६ माघ मै अभिलेख शाखाका प्रमुख वैद्यनाथ दासले टिप्पणी उठाई म्याद थपको निर्णय गरी कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई निर्णयार्थ पेश गरेको देखिन्छ । फेरी सोही दिन लामिछानेले कानुनी राय पेश गर्न कानुनी राय मागेपछि २७ माघमा कानुनी सल्लाहकारले म्याद थपले कानुनी राय दिएपछि २८ माघमा लामिछानेले उक्त रायलाई सदर गरेको देखिन्छ । तर, राय सदर हुनु अगावै २७ माघ मै नक्सा पास म्याद थप दस्तुर रु.५ हजार २ सय २७ नगरपालिकाले लिएको नगरपालिकाको रसिद नम्बर ६८९७३ बाट देखिन्छ । २८ माघमा नक्साको म्याद थपको जानकारी लामिछाने र अभिलेख शाखा प्रमुख दासले संयुक्त हस्ताक्षर गरी अमरनाथ गुप्तालाई म्याद थपको चिठ्ठी चलानी नम्बर ५३०६÷०७०÷०७१ मार्फत पठाएको देखिन्छ । यसरी यी सबै कार्यहरु गर्दा नक्सा शाखा र अभिलेख शाखा दुवैको राय आवश्यक परेपनि नक्सा शाखाको राय विना नै म्याद थप सदर गरेको देखिन्छ । जब कि यस अघि नक्सा पास गर्दा भवन निर्माण अनुमति पत्र, दुवैमा सब इन्जिनियरको दुवैको सहमति अनुसार नक्सा पास र भवन निर्माण अनुमति पत्र दिएको देखिन्छ जब कि म्याद थप गर्दा सव इन्जिनियरको सहमति देखिँदैन ।

उक्त विषय उठाउन गौ संरक्षण मञ्चका केन्द्रिय अध्यक्ष तथा सदभावना पार्टीका बरिष्ठ उपाध्यक्ष जगदीश महासेठले जनकपुर नगरपालिकामा निरन्तर निवेदन दिएर गुप्ता लगायत जानकी मन्दिर वरपरका मापदण्डका विपरित बनेका भवनहरु विषयमा कारवाही गर्न ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका थिए । महासेठ भन्छन,“अब जनकपुर उपमहानगरपालिकाको कार्यालयले अहिले भएको नगरपरिषदको निर्णय अनुसार गुप्ता लगायत अन्य घरहरु जो मापदण्ड विपरित छन् तिनीहरुलाई भत्काउनु पर्छ । एकातर्फ हामी जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदाको सूचीमा राख्न चाहन्छौं अर्को तर्फ जानकी मन्दिरको सौन्दर्यतालाई ओझेलमा पार्न निर्माण गरिएका भवनहरु नगरपालिकाले भत्काउँदैन भने हामीहरु त्यसका विरुद्ध सशक्त आन्दोलन गर्नु परे पनि त्यसबाट पछि हट्दैनौं ।”

हुन त यस अघि गुप्ताले आफ्नो होटेल भत्किनबाट जोगाउनको लागि एकातर्फ नगरपालिकाका कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई आफ्नो प्रभावमा पारेकै थिए भने अर्को तर्फ उनले राजनीतिक संरक्षण पनि पाइरहेको देखिन्छ । माले समाजवादी पार्टीबाट परित्याग गरी नेकपा एमालेमा पुर्व मन्त्रि यदुवंश झा प्रवेश गरे तब पुर्व मन्त्रि झाले गुप्ताकी श्रीमतिलाई समेत समाजवादीको कार्यकर्ता बनाई एमालेमा प्रवेश मात्र गराएनन् उनलाई सक्रिय सदस्यता समेत दिलाए । यति मात्र होइन एमालेको भर्खरै सकिएको जिल्ला अधिवेशनको वन्द सत्र समेत आफ्नै निवासमा गराएका गुप्ताले होटेललाई जोगाउन राजनीतिक संरक्षण खोजेको प्रष्ट देखिन्छ । अब गुप्ताले होटेल भत्किनबाट जोगिन कुन कुन हतकन्डा अपनाउने हुन र कुन कुन शक्ति केन्द्र धाउने हुन त्यो भने हेर्न बाँकी नै छ ।

२०७१ चैत्र ०८ गते आईतबार

अजब–गजब छ बा ! सुदर्शन सिंह

हामी नयाँ नेपाल निर्माताको अगाडी कहाँ टिक्छन् यी विरोधी बुढाहरु, आत्तिनु पर्दैन साथी हो यो नफलेको धान पनि चेट भईहाल्छ नि !
 
२०७१ चैत्र ०१ गते आईतबार

विकासको बाटोमा विमलेन्द्र

अजय अनुरागी

जनकपुरधाम............
भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात मन्त्रि बिमलेन्द्र निधिले विकासका लागि ठुलो रकम सहितको बजेट विनियोजन गरेर मध्य तराईमा विकास निर्माणको पुर्वाधारमा ठुलो योगदान पुर्याएका छन् । गृहजिल्ला धनुषामा विगतको समयमा विकास विरोधी मन्त्रिको रुपमा विपक्षी राजनीतिक दलहरुले विल्ला भिराए पछि मन्त्रि निधि विकास पुरुषको रुपमा छवि बनाउन सफल भएका छन् । खास गरी धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, सिरहा, बारा, पर्सा र रौतहट जिल्लामा बजेटको खोला नै बगाएपछि उनी अहिले यस क्षेत्रकै पुर्वाधार निर्माणका लागि मसिहा बन्न पुगेका छन् ।
मन्त्री निधिले धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, बारा, पर्सा, मकवानपुर र रौतहट गरी कुल ७ वटा जिल्लाहरुमा विकास निर्माणका लागि सडक र पुल निर्माणका निम्ति ८ अर्ब ३४ करोड रुपैयाँ भन्दा वढी विनियोजन गरेको पाइन्छ ।

२७ मंसिर २०७१ मा महोत्तरीको श्रीपुर कविलासा स्थित जंगहा खोलाको पुल निर्माणको
शिलान्यास गर्दै भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात 
मन्त्री विमलेन्द्र निधि र साथमा महोत्तरी 
कांग्रेसका सभापति महेन्द्र कुमार राय ।

खास गरी विकासको लागि बर्षौं देखि केन्द्रको मुख ताकिरहेका धनुषा र महोत्तरी जिल्लामा मन्त्री निधिले बढी बजेट बिनियोजन गरेको पाइन्छ । धनुषा र महोत्तरीमा सडक निर्माणका लागि २ अर्ब ५० करोड रुपैयाँ, जनकपुरको सहर भित्र विभिन्न सडकहरु निर्माणका लागि ४४ करोड रुपैयाँ, धनुषामा थप प्रस्तावित सडकहरुको लागि ३३ करोड रुपैयाँ, ६ लेन सडकका लागि १ अर्ब २३ करोड रुपैयाँ, मिथिला माध्यमिकी परिक्रमा सडकका लागि १ अर्ब रुपैयाँ र धनुषामा पुलहरु निर्माणका लागि ७७ करोड गरी कुल ६ अर्ब २७ करोड रुपैयाँ बजेट अहिले विनियोजन गरेको पाइन्छ । धनुषा जिल्लाको समग्र बजेट जिविस धनुषाले ६ अर्ब नाघ्न नसकेको अवस्थामा उक्त बजेट मन्त्री निधिले आफ्नो मन्त्रालयबाट मात्र विनियोजन गराउनु असाधारण कुरा हो । त्यसैगरी बारा जिल्लामा ४० करोड रुपैयाँ, पर्सामा १८ करोड रुपैयाँ, मकवानपुरमा ४ करोड ५० लाख रुपैयाँ, सर्लाही र रौतहट गरी दुई जिल्लामा मात्र १ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ मन्त्री निधिले विकास तथा पुर्वाधार निर्माणका लागि विनियोजन गराएका छन् ।

डिभिजन सडक कार्यालय धनुषा मार्फत प्रादेशिक सडक, क्षेत्रिय सडक, मिथिला सडक लगायतका विभिन्न शिर्षकमा धनुषा र महोत्तरी जिल्लाको लागि मात्र मन्त्रि निधिले कुल १६ वटा मुख्य योजना अन्तरगत कुल २ सय ३८ किलो मिटर सडक कालोपत्रे गर्नका लागि करिब २ अर्ब ५० करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेका छन् । उक्त सडकहरुको योजना तथा रकम हेर्नका लागि हेर्नुहोस बक्स ।
डिभिजन सडक कार्यालय धनुषाका डिई दिनेश अर्यालका अनुसार ती योजनाहरुको ठेक्का पट्टा गर्ने सहमति भईसकेको अनुसार ठेक्का समेत प्रकाशित भईसकेको र निर्माण व्यवसायीहरुसँग सम्झौता गर्न मात्र बाँकी रहेको छ । हुन त ती योजनाहरु मध्ये मन्त्री निधिले आफ्नो निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ लाई बढी प्राथमिकता दिई अधिकांश बजेट छुट्याएका छन् भने क्षेत्र नं. ४ जनकपुरको सहरी सडक अन्तरगत कुल ४० किलो मिटर सम्मको कुल ४० वटा सडकको लागि कुल ४४ करोड रुपैयाँ छुट्याएका छन् । त्यसपछि धनुषाको अन्य निर्वाचन क्षेत्र र महोत्तरी जिल्लाको लागि बजेट छुट्याएका छन् ।
त्यसैगरी उनले धनुषा र महोत्तरीको लागि प्रस्तावित गरेको २० किलो मिटर भन्दा वढी कुल ६ वटा सडक योजनाको लागि ३३ करोड रुपैयाँ बजेट छुट्याई ठेक्कामा लग्नको लागि प्रक्रिया थालिसकेका छन् ।
त्यसैगरी मन्त्रि निधिले आफ्नो निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ अन्तरगत जनकपुर(जटही सडक खण्डलाई ६ लेन बनाउन प्रक्रिया सुरु गरेका छन् । धनुषाको बहेडाबेला(नगराईन(घोडघास गाविस(देवपुरा रुपैठा(जनकपुर नगरपालिका वार्ड नं.१२ देखि घुमेर पश्चिम बसहिया(विन्धी वडा नं. ४ को सोनामाई मन्दिरसम्म गरी १३ किलो मिटर ७ सय ८१ मिटर दुरीमा ६ लेन बनाउने कार्यका लागि ठेक्का समेत आह्वान भईसकेको छ । त्यसका लागि मन्त्री निधिले रु. १ अर्ब २३ करोड बिनियोजन गरेका छन् । तर, त्यसमा मुआब्जाको समस्या देखिएको छ । जटही जनकपुर ढल्केबर व्यापारिक मार्ग सडक योजना शिर्षक रहेको उक्त ६ लेन सडकका लागि ३० मिटर चौडा सडक अन्तरगत बीचमा २ मिटरको ग्रिनरी राखेर मेडियन बनाउने योजना रहेको छ । उक्त परियोजनाका म्यानेजर राजेश कुमार दास भन्छन,“ ठेक्का आह्वान भईसकेको छ । सम्झौता हुन बाँकी छ । रह्यो कुरा मुआब्जाको भने त्यसमा अलि समस्या देखिएको छ ।”
त्यसैगरी मिथिला माध्यमिकी परिक्रमा अन्तरगत कुल ९८ किलो मिटर सडक समेत मन्त्री निधिले कालो पत्रे गराउन लागेका छन् । ८६ किलो मिटर रिंग रोड र अर्को हनुमान नगर देखि भारतको कल्याणेश्वर बोर्डरसम्म ९.५ किलोमिटर र जनकपुरको मिल्स एरिया देखि रेल्बे स्टेशन सम्म ३ किलो मिटर गरी बन्ने कुल ९८ किलो मिटर परिक्रमा सडकका लागि करिब १ अर्ब रुपैयाँ जति लाग्ने अनुमान गरिएको छ । भारतको इक्जिम बैंकबाट प्रदान गरिएको २५ अर्ब रुपैयाँको सफ्ट लोनबाट उक्त परियोजना बन्ने भएको हो । जस अन्तरगत जलेश्वर देखि लोहारपट्टीसम्मको २३ किलो मिटर सडकका लागि ठेक्का सम्झौता भई कार्य सुरु पनि भईसकेको छ । २८ करोड १५ लाख ८१ हजार रुपैयाँमा गरिएको उक्त सम्झौता अनुसार २०१७ जुनमा सडक निर्माण कार्य सँगै अन्य कार्यहरु सम्पन्न गरिसक्नु पर्ने कन्सलटेन्ट इन्जिनियर सुरेन्द्र झा बताउँछन् ।
त्यसैगरी डिभिजन सडक कार्यालय हेटौडाका अनुसार सडक र पुल निर्माण गर्नका लागि कुल ६२ करोड रुपैयाँ मन्त्री निधिले बिनियोजन गरेका छन् । बारामा कुल ११ वटा योजनाहरुको लागि कुल ४० करोड रुपैयाँ, पर्सामा कुल १५ वटा योजनाको लागि १८ करोड रुपैयाँ र मकवानपुरमा कुल ५ वटा योजनाको लागि रु. ४ करोड ५० लाख बजेट छुट्याएका छन् । त्यसैगरी डिभिजन सडक कार्यालय चन्द्रनिगाहपुरले उपलब्ध गराएको तथ्याङ्क अनुसार मन्त्री निधिले सर्लाही र रौतहट जिल्लाका लागि रु. १ अर्ब ४५ करोड बजेट छुट्याएका छन् ।
पुल निर्माण
मन्त्री निधिले धनुषामा ६ र महोत्तरीमा कुल ८ गरी कुल १४ वटा पुल निर्माणको लागि ७७ करोड रुपैयाँ भन्दा वढी बजेट विनियोजन गरेका छन् । डिई अर्यालका अनुसार ती पुलहरु मध्ये महोत्तरीको रामगोपालपुरमा जंगहा पुल निर्माण कार्य सम्पन्न भईसकेको छ भने धनुषाको ननुपट्टीमा सिंग्याही पुल निर्माण कार्यको ९५ प्रतिशत कार्य सम्पन्न भईसकेको छ । त्यसैगरी थल्हीघाट पुल ४० प्रतिशत, जमुनी, दुधमति र जलाद पुल ३० प्रतिशत सम्पन्न भईसकेको छ । त्यसैगरी गौशालाको मरहा पुलको ९६ प्रतिशत निर्माण कार्य सम्पन्न भईसकेको छ भने केही पुल अब निर्माण हुने प्रक्रियामा छ ।
निधिको राजनीति र वर्तमान अवस्था
बिमलेन्द्र निधि अहिले धनुषा निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ बाट दोस्रो पटक संविधान सभामा निर्वाचित भएका छन् । पहिलो पटक संविधान सभामा निर्वाचित भएपछि पनि क्षेत्रमा केही पनि विकास नगरेको भन्दै उक्त क्षेत्रका जनताहरु निधि प्रति आक्रोशित थिए । त्यसमा पनि उक्त क्षेत्रबाट विमलको बुवा महेन्द्र नारायण निधि पनि निर्वाचित हुने गरेको अवस्थामा छोरा पनि निर्वाचित भएपछि विकास नहुँदा उक्त क्षेत्रका जनताहरु निधि प्रति आक्रोशित हुनु स्वाभाविक थियो ।
उक्त क्षेत्रमा कहिँ पनि पक्की सडक थिएन । उक्त क्षेत्रमा धेरै पहिले निर्माण भएको जनकपुर देखि जटही सम्मको एक मात्र पक्की सडक टुटेको बर्षौं बितिसक्दा पनि निधिले केही गर्न सकेका थिएनन् । यति मात्र होइन उनी शिक्षा मन्त्री हुँदा उनैले भन्ने गरेको जनकपुरमा राजर्षी जनक विश्व विद्यालय बनाउने सपना समेत साकार गर्न नसक्दा उनी विश्व विद्यालयको स्थापनाको अजेण्डा आफैले विर्सेको भन्ने सम्म भनियो । उनले आफ्नो बुवा महेन्द्र नारायण निधिको नाउँमा काठमाण्डौको गौशालामा महेन्द्र नारायण निधि मेमोरियल अस्पताल बनाउँदा जिल्ला बासी थप असंतुष्ट बन्यो । गृह जिल्लामै अस्पताल बनाएको भए यहाँका जनताहरुले सस्ता र सुलभ ढंगले उपचार गराउन पाउथे भन्ने सोंच स्थानीयवासीले राखेका थिए ।
परिणाम स्वरुप दोस्रो संविधान सभाको निर्वाचनको दौरान प्रचारमा जाँदा निधिलाई जनताले मुखमै आलोचना गर्ने गर्थे र, केही पनि विकास गर्न नसकेको भन्दै आक्रोश पनि व्यक्त गर्थे । हुन त त्यसै पनि दोस्रो चुनावमा उनलाई धेरै मिहिनेत गर्नु पर्यो । किनभने एमालेका प्रत्यासी जुली महत्तो जो उक्त क्षेत्रको स्थानीयवासी नभएर पनि चुनाव प्रचारका दौरान पुरा ताकत लगाएकी थिईन । पहिले पहिले चुनावमा निधि चुनावको नजिकमा आएर मात्र प्रचार वा घर दैलोमा जाने गर्थे ।
एक त निधि प्रति मतदाताको फ्रस्टूेशन र अर्को तर्फ जुलीको अग्रेसिभ प्रचार अभियानका कारण निधिलाई उक्त चुनावमा गाउँमै डेरा जमाउनु पर्यो । प्रचारका दौरान उनले विकासको नारा दिए । संविधानसभाबाट कस्तो संविधान बनाउने भन्ने विषय गौन बनेको थियो । गाउँमा बाटो छैन, पुल छैन । बर्षातको समयमा गाउँहरु डुवानमा पर्छन । पुल अभावका कारण एउटा गाउँबाट अर्को गाउँको सम्पर्क नै विच्छेद हुन जान्छ र गाउँ टापुमा परिणत हुन्छ लगायतका मतदाताहरुको एकातर्फ गुनासो अर्को तर्फ विपक्षी उम्मेदवारहरुले पनि निधि देशको ठुलो नेता भईसके पनि  विकास विरोधी रहेको भनेर आक्रमण गर्थे । त्यसकारण यसपटक निधिले चुनाव प्रचारका दौरान आफु जिते पनि वा हारे पनि जुन गाविसबाट आफुलाई सर्बाधिक मत आउँछ उक्त गाविसमा विकासका लागि १ करोड रुपैयाँ दिने घोषणा नै गरेका थिए । चुनाव जिते पछि सबै भन्दा वढी मत आएको झोझि कटैया गाविसमा निधिले गरेको बाचा अनुरुप संसदीय पुर्वाधार विकास कार्यक्रम अन्तरगत उनले जिल्ला विकास समिति मार्फत १ करोड रुपैयाँको योजना बनाएर उक्त गाउँमा पक्की सडक निर्माण गराईरहेका छन् ।
 चुनावको परिणामलाई हेर्ने हो भने पनि निधि १ हजार ४ सय ९२ मत अन्तरले मात्र विजयी भएका छन् । जुली महतोले १३ हजार ५ सय ३९ मत ल्याएकी थिईन भने विमलेन्द्र निधिले १५ हजार ३१ मत प्राप्त गरेर झिनो मत अन्तरले विजयी हुनुले पनि निधिले आगामी दिनमा क्षेत्रमा विकास नगर्ने हो भने अब कठिनाई हुने सहजै बुझिसकेको हुनुपर्दछ । त्यसैले उनले सबै भन्दा पहिले राजनीतिलाई जिवित राख्न आफ्नो संसदीय क्षेत्रमा विकास जसरी पनि गर्नै पर्छ भन्ने मुड बनाएर निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ मा मात्रै २ अर्ब भन्दा वढीको रकम लगानी गराएका छन् । तीन वर्ष पछि उक्त क्षेत्र धनुषाकै अन्य क्षेत्रहरु भन्दा विकासको मामिलामा सबैभन्दा अगाडी देखिने छ । गाउँ गाउँमा पक्की सडक हुनेछन् ।
 हुन त विगतमा पनि उनी मन्त्री नबनेको होइन । २७ भदौ २०५२ देखि २९ फागुन २०५३ सम्म शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकारमा विमलेन्द्र निधि सामान्य प्रशासन मन्त्री २ बैशाख २०५५ देखि १६ जेष्ठ २०५६ सम्म गिरिजा प्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा बनेको सरकारमा शिक्षा तथा खेलकुद मन्त्री र २० जेष्ठ २०६१ देखि २० माघ २०६१ सम्म मन्त्री बनेका थिए । तीन पटक सम्म मन्त्री बनेको भएपनि उनले केही विकास गर्न सकेका छैनन् । त्यसैगरी विमलका बुवा महेन्द्र नारायण निधि २०४७ बैशाख ६ गते कृष्ण प्रसाद भट्टराईको नेतृत्वको सरकारमा समेत मन्त्री बनेका थिए । यसरी बुवा एक पटक र छोरा पटक पटक मन्त्री हुँदा पनि क्षेत्रमा विकास हुन नसकेपछि जनता निराश हुनु स्वाभाविक थियो ।
तर, जब उनी सुशिल कोइराला नेतृत्वको सरकारमा भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात मन्त्री बने, धनुषामा विकास अवश्य हुन्छ भनेर जनताको आशा पलायो । हुन त उक्त मन्त्रालयमा यस अघि राज्य मन्त्री बन्न सफल भएका संजय कुमार साहले जनकपुरको विकास गराउन विफल भएपनि जनकपुरको विकासको लागि एसियाली विकास बैंकको लगानी तथा ऋणमा एकिकृत सहरी विकास परियोजना ल्याएर सकारात्मक कार्य गरेका थिए । त्यही परियोजना अन्तरगत जनकपुरमा २६ किलो मिटर सडक र ढल निर्माण तथा जनकपुरको फोहर मैला व्यवस्थापन गर्नका लागि धनुषाको फुलगामामा सेनिटरी ल्याण्ड फिल साइट बनाउने प्रस्ताव अगाडी वढ्यो । गुठी संस्थान सँग जनकपुर नगरपालिकाले सम्झौता पनि गर्यो । तर, मन्त्री निधिले फुलगामा यस अघि नै राजर्षी जनक विश्व विद्यालयको लागि केन्द्रिय कार्यालयको रुपमा स्थापना हुने सम्झौता भईसकेको भन्दै फुलगामामा कुनै पनि हालतमा ल्याण्ड फिल साइट निर्माण हुन नदिने अडान राखेका थिए । परिणाम स्वरुप मन्त्री निधि जनकपुर आउन लाग्दा विपक्षी राजनीतिक दलका नेताहरुले २४ साउन २०७१ मा मन्त्री निधिलाई जनकपुर विमान स्थलको प्रवेशद्वार अगाडी विकास विरोधी मन्त्री भनेर कालो झण्डा देखाउनुको साथै उनको चित्रमा क्रस समेत गरेको पाइयो । अर्को तर्फ निधिलाई स्वागत गर्न गएका कांग्रेसका कार्यकर्ताहरुले मन्त्री निधि विकास प्रेमी नेता रहेको भन्दै काउण्टर दिएका थिए ।
उक्त विवादकै कारण अहिले आएर जनकपुर सडकमा एकिकृत सहरी विकास परियोजना अन्तरगत २६ किलो मिटर सडक निर्माण हुनुको ठाउँमा ९.५ किलो मिटर मात्र सडक निर्माण हुने भएको छ । अर्को तर्फ मन्त्री निधिले आफ्नो मन्त्रालयको बजेटबाट जनकपुरको लागि ४४ करोड रुपैयाँ लगानी गरेर जनकपुरका अन्य गल्लीहरुको पक्की निर्माण गराउन लगाएका छन् ।
सिंगो मधेसमा किन विकास गर्न चाहन्छन ?

पुलको सिलान्यास गर्दै मन्त्री निधि ।

नेपाली कांग्रेसमा मधेसी नेताहरु मध्ये विमलेन्द्र निधि अहिले सबै भन्दा ठुलो उचाईको नेता हुन । विगतमा निधि भन्दा ठुलो कद बनाई कांग्रेसमा स्थापित भएका महन्थ ठाकुर, विजय गच्छदार, जयप्रकाश गुप्ता लगायतका नेताहरु पार्टी परित्याग गरिसकेपछि उनी अहिले शिर्ष स्थानमा पुगेका छन् । पार्टी विभाजन भएपछि शेरबहादुर देउवाको नेतृत्वमा गठित नेपाली कांग्रेस प्रजातान्त्रिकको महामन्त्री बनेका थिए । पार्टी एकिकरण हुँदा उनको महामन्त्री पद यथावत रहेपनि पछिल्लो महाधिवेशनबाट उनी मधेसकै मतका कारणबाट महामन्त्री पदमा हार्नु पर्यो । त्यसकारण अब असोज पछि हुने भनिएको महाधिवेशनमा मधेसको मत पाउनको लागि मधेसमा विकास गर्नै पर्ने मन्त्री निधिको बाध्यता छ । अर्को तर्फ अब उनी भविष्यमा यदि सरकारमा गयो भने विकासका लागि अहिलेको मालदार मन्त्रालय उनले पाउने सम्भावना रहँदैन ।
हुन पनि निधि अब पार्टीमा यदि महामन्त्री वा त्यो भन्दा पनि माथिको निकायमा निर्वाचित भयो भने सरकारमा गृह, रक्षा, परराष्टू वा उपप्रधान मन्त्री सहित अन्य पावरफुल मन्त्रालय उनको रोजाई हुन सक्छ । त्यसकारण पनि विकास गर्ने उनको यो सुनौलो अवसर गुमाउन चाहँदैनन् । जनकपुरमा एउटा कार्यक्रममा मन्त्री निधिले प्रष्ट भनेका थिए,‘अहिले मैले जति गरे गरे, यदि सरकार विघटन भयो भने पनि आउँदो दिनमा केही योजनाहरु थप निरन्तरता पाई रहोस भनेर अर्थ मन्त्री डा.रामशरण महत सँग समन्वय गरेर योजना आयोगमा पार्ने प्रयास गर्दैछु ।”
विमलेन्द्रको राजनीतिक करियर
हुन त अहिलेको पुस्ताले विमलेन्द्र निधिले आफ्नो बुवा महेन्द्र नारायण निधिको राजनीतिक वारिस भनेर बुझलान् । तर उनको राजनीतिक जीवनलाई हेर्ने हो भने राजनीतिमा उनी विद्यार्थी काल देखि नै सक्रिय रहेको पाइन्छ । हुन त विमलको हजुर बुवा राजेश्वर निधि जमिन्दार थिए । त्यतिबेला उनको संगत राणाहरुसँग हुन्थ्यो । खास गरी सत्तामा रहेका राणाहरुबाट निस्कासित तथा अपहेलित सि ग्रेटका राणा जमिन्दारहरु राम शम्शेर राणासँग थियो । राजेश्वर निधि करिब २ सय विघा जमिनका जमिन्दार थिए । गाउँमा बच्चाहरुलाई पढाउनको लागि उनी एउटा विद्यालय संचालन गर्न चाहन्थे । जसको स्वीकृति लिनका लागि तत्कालिन राणा शासकहरुबाट अनुमति लिनु पथर््यो । उक्त प्रयास गर्दा बच्चालाई संस्कृत पढाउनु छ भने मटिहानी पाठशालामा पढाउनु, अंग्रेजी पढाउनु छ भने हिन्दुस्तानमा पढाउनु भनेर राणा शासकले जवाफ दिएपछि राजेश्वर निधिले विरोध गरेका थिए । त्यसकारण उनलाई हिरासतमा एक दिन थुनिएको पनि थियो । पछि २००३ मा पदम शम्शेर प्रधान मन्त्री भएको बेलामा नेपालको बैधानिक कानुन बनेपछि मृगेन्द्र शम्शेर तराई दौराहामा आएका थिए । अनि दुई वटा विद्यालय खोल्नका लागि स्वीकृति दिईयो । जब उनले एउटा विद्यालय आफ्नै गाउँ नगराईनमा खोल्ने प्रस्ताव राखे तब धेरै गाउँका मानिसहरु त्यहाँ जान नसक्ने भएपछि जनकपुरमा सरस्वती मावि र यदुकुहामा गौरीनारायण गिरीले विद्यालय खोल्न लगाए । अनि नगराईनमा प्राथमिक विद्यालय स्थापना भयो ।
विमलका बुवा महेन्द्र नारायण निधि नेपाली कांग्रेसका संस्थापक नेताहरु मध्येका एक हुन । राणा शासनको विरुद्धमा र राजा महेन्द्रले चालेको निरंकुश कदमको विरुद्धमा उनी सहभागी भएका थिए । यति मात्र होइन २०४६ सालको आन्दोलनमा समेत उनी सहभागी भएका थिए । जब कांग्रेसको स्थापना भएको थियो त्यति बेला पनि दुई वटा कांग्रेस थियो । सुवर्ण शम्शेर र महाविर शम्शेरहरु नेपाल प्रजातान्त्रिक कांग्रेसमा थिए जो सशस्त्र क्रान्ति र सेना परिचालनको पक्षमा थिए भने अर्को तर्फ विपी कोइराला, गणेश मान सिंह, कृष्ण प्रसाद भट्टराई र महेन्द्रनारायण निधिहरु नेपाली राष्टिूय कांग्रेसमा थिए । जब पार्टी एकिकरण भयो र ७ सालको सशस्त्र आन्दोलनमा सहभागी भएका र महेन्द्र नारायण निधि १७ सालको आन्दोलनमा महात्मा गान्धी र राममनोहर लोहियाबाट प्रभावित भई हिंसाको विरुद्धमा शान्तिपुर्ण संघर्ष देश भित्रै गर्ने लाइन लिए । पछि मात्र विपी कोइराला २०३३ सालमा राष्टिूय मेलमिलापको नीति लिएर देश भित्र फर्किएका थिए । त्यही लाइनलाई निरन्तरता दिँदै विमलेन्द्र निधि अहिले पनि शेरबहादुर देउवा खेमामा लागेका छन् । उनलाई कतिपयले देउवाको राइट हयाण्ड पनि भन्ने गर्छन ।
जब विमलेन्द्र निधि राराब कलेजमा पढ्थे उनलाई कलेजबाट निस्कासन पनि गरेको थियो । २०३२ सालमा जब बैकुण्ठ प्रसाद विजुक्छे क्याम्पस प्रमुख थिए उनले शुल्क वृद्धि गरेका थिए । शुल्क बृद्धिको विरोध गरेका विमलेन्द्र निधि सँगै रामसरोज यादव, दिगम्बर राय, महेश शंकर गिरी, राजकुमार भारती लगायत करिब २५÷३० जना विद्यार्थीहरुलाई क्याम्पस प्रमुख विजुक्छेले १ वर्षको लागि क्याम्पसबाट निष्काशन गरेका थिए । निष्काशित भएपछि विमलेन्द्र काठमाण्डौको पाटनमा पढ्न गए । हुन त त्यतिबेला विमलका दाजु नवेन्द्र निधि पनि विद्यार्थी राजनीतिमा लागेका थिए । तर पछि उनी प्राध्यापन पेशामा लागे । अर्को तर्फ एक वर्ष पछि विमल जनकपुरको राराब क्याम्पसमा फर्केर विद्यार्थी राजनीतिमा सक्रिय भए । पछि २०३६ सालमा जनकपुरको गोपाल धर्मशालामा विपी कोइरालाबाट उदघाटन गरिएको नेपाल विद्यार्थी संघको केन्द्रिय महाधिवेशनबाट केन्द्रिय सभापतिमा सर्बसम्मत चुनिएका थिए । जसले उनको राष्टिूय पहिचान स्थापित हुन गयो । हुन त उनी पनि पटक पटक गरी ९ वर्ष जेल गएको भनेर विकीपिडियामा उल्लेख छ ।
निधिको विवाह
निधिलाई एक पटक एपेन्डिक्सको पेन भएको थियो । विमलका दाजु नबेन्द्रका अनुसार २०४० साल जेष्ठ महिनामा विमलको एपेन्डिक्स पेन भएपछि जनकपुर अञ्चल अस्पतालका चिकित्सक डा.ध्रुव शर्माले विमलको शल्यक्रिया गरेको थियो । अञ्चल अस्पतालमा गरिएको शल्य क्रिया त्यो नै पहिलो थियो । किनभने त्यसअघि सम्म स्रोत साधनको अभावका कारण कसैको शल्यक्रिया गरिदैन्थ्यो । दरभंगा जानु पथर््यो । हुन त त्यतिबेला डा.जयबल्लभ दासले पनि अप्रेशन थिएटरमा सुविधा छैन दरभंगा लग्नुस भनेर दिएको सल्लाहलाई बेवास्ता गर्दै विमलका दाजु नबेन्द्रले डा. ध्रुव शर्मा माथि विश्वास गरे । जब विमल ७ दिनसम्म अस्पतालमा भर्ना भए ध्रुव शर्माकी श्रीमति दिपशिखा शर्माले खाना पकाउने देखि नास्तासम्म विमलका लागि पुर्याइदिने गरेपछि निधि परिवार र डा.शर्मा परिवार बीच राम्रो सम्बन्ध स्थापित हुन पुग्यो । पछि गएर महेन्द्र नारायण निधिले कलकतामा दिपशिखाकी बहिनी अनामिका उपासकसँग विहे गराए ।
राजनीतिमा निधिको नकारात्मक पक्ष

भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात मन्त्रि विमलेन्द्र निधिलाई २४ साउन २०७१ मा जनकपुर विमानस्थलको मुलद्वार 
अगाडी १७ राजनीतिक दलले कालो झण्डा देखाई विरोध प्रदर्शन गर्दै ।

विमलेन्द्र निधि नेपाली कांग्रेसमा शिर्ष नेताको स्थान बनाई पार्टी भित्र अत्यन्त प्रभावशाली नेताको रुपमा ठाउँ बनाउन सफल भएपनि उनका कार्यकर्ताहरु अझै पनि सडकमै छन् । प्रतिवन्धितकाल देखि नै उनीसँग सँगै राजनीति गर्नेहरु अहिले किनारा लगाइएका छन् । उनी सत्तामा पुगिसकेको भएपनि उनलाई सहयोग गर्ने कार्यकर्ताहरु भुमिका विहिन भएर बस्नु परेको छ । खास गरी धनुषामा पार्टी भित्र तानाशाहको रुपमा प्रस्तुत हुने उनी एकलौटी निर्णय गर्नु उनको अर्को नकारात्मक पक्ष हो ।  कामको शिलशिलामा चाहे विकास निर्माणको होस वा कुनै कर्मचारीको सरुवा बढुवामा नै किन न होस उनको पहिलो प्राथमिकता भनेको आफ्नो जात र आफन्त पर्ने गरेको कार्यकर्ताहरुको गुनासो रहने गरेको छ ।
मोदी भ्रमण र विवाद
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र दामोदर दास मोदीको जनकपुर भ्रमणका लागि नेपाल सरकारले आधिकारिक रुपमा जनकपुरमा स्वागत गर्न भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात मन्त्री बिमलेन्द्र निधिलाई औपचारिक रुपमा सवारी मन्त्रीको रुपमा खटाएको थियो । भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीले जनकपुरमा नागरिक अभिनन्दन गर्ने स्थानको रुपमा नेपाल सरकारले सुरक्षाको संबेदनशिलताका कारण जानकी मन्दिरलाई रोजेको थियो भने जनताहरुको चाहनालाई मुद्दाको रुपमा विपक्षी दलहरुले खुल्ला मैदान रंगभुमिमा हुनुपर्छ भनेर विवाद उत्पन्न भएपछि भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको भ्रमण रद्द भएको मन्त्री निधिले प्रेस विज्ञप्ति जारी गरी सार्वजनिक गरे लगतै सरकारका परराष्ट्रमन्त्री महेन्द्र बहादुर पाण्डेले पनि मन्त्री निधिको आलोचना गर्दै कुटनीतिक मर्यादा विपरित रहेको बयान दिएका थिए । भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको जे जति कारणले भ्रमण रद्द भएको भएपनि जनकपुरमा धेरैले मन्त्री निधिलाई नै दोषी मानेका थिए ।


२०७१ चैत्र ०१ गते आईतबार