कस्ले हेरिदिने जनकपुरका अमुल्य धरोहरलाई ?

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
विश्वमा करोडौं हिन्दुहरुको धार्मिक आस्थाको केन्द्रको रुपमा रहेको राजर्षि जनकको राज्य भूमी एंव सतिशिरोमणी जगत जननी माता जानकी र उनका बहिनीहरु उर्मिला, श्रुतकती, माण्डबीको जन्म थलो, अध्यात्मिक ज्ञानको रुपमा रहेको मिथिला को राजधानी जनकपुरधाम अनेकौ धार्मिक तिर्थस्थलहरु मध्ये त्रेतायुग संग सम्बन्ध रहेको हिन्दु धार्मिक ग्रन्थहरुमा समेत उल्लेखित प्रख्यात तिर्थस्थल हो ।
    बैदिक युगका महर्षि गौतम, शतानन्द, याज्ञवल्यक एंव विशिष्ट दार्शनिक विभूती विदुषि ग्रागी, मैत्रेय जस्ता ऋषिमुनिहरुको तपोभूमी ज्ञानमूमी समेत रहेको पवित्र स्थल हो । यो पवित्र स्थल पुरातन महर्षिहरुको शिद्धपिठ एंव शक्ती पिठको रुपमा समेत पुज्यनीय रहेको छ ।
विगत दिनमा मठैमठ मन्दिरहरुबाट निस्कने वैदिक संस्कृतका मंत्राचरणमा हुने स्तुतीपाठले गुञ्जमायण रहने नगर अनुपम अध्यात्मिक एंव प्राकृतिक सौन्दर्यताले भरिभराउ रहेको थियो । घनघोर रुखहरुको छायामूनि तलाउहरुको किनारामा अवस्थित अनेकौं सिद्धी महात्मा ऋषिहरुका मठ(मन्दिरहरु थिए । तलाउ नै तलाउले सु(सज्जीत यो भूमी तलाउहरु एंव बन बगैंचा फुलवारीहरुमा फुलेको विभिन्न जातका फुलहरुले ढक्कमम्क फुलेर मनमोहक सौन्दर्यता प्रदान गरिरहेका हुन्थे । तलाउहरुमा गहना लगाएका ठूलठूला माछाहरु विचरण गर्थे भने तलाउ एंव बन बगँैचा फुलवारीहरुमा मंयुर कोइली लगायत विभिन्न जातका रङ्ग विरङ्गी झुण्डका झुण्ड चरा चुरुङ्गीहरु ले आफ्ना स्वर गुञ्जयमान गर्दा स्वर्ग यहि नै अवस्थित छ जस्तो भान हुन्थ्यो ।
प्राकृतिक, अध्यात्मिक, साँस्कृतिक सौन्दर्यताले भरिएको, हराभरा बन बगैचा फुलवारीहरुले ढाकिएको, मठै(मठ मन्दिरहरुले सजिएको, वेद एंवम् विभिन्न धार्मिक ग्रन्थहरुका सँस्कृतका मंत्राचरणले गुञ्जमायण रहेको, तलाउ नै तलाउ कुण्ड नै कुण्डले शुशोभित भएर मैथिल भाषा, कला, र सँस्कृतिको अनुपम सौन्दर्य प्रदान गरिरहेको मिथिलाको राजधानी जनकपुर यहाँको बासीको अतिक्रमणमा परेर फोहर मैलाको दुर्गन्धमा ढाकिदै अव्यवस्थित सौन्दर्यविहीन बन्दै आफ्ना मौलिक परम्परा संस्कृति, पुरातात्वीक ऐतिहासिक एंव पौराणिक धार्मिक अस्तित्व हराउने अवस्थाबाट गुज्रीरहेको छ । यो क्षेत्र प्राकृतिक, अध्यात्मिक, साँस्कृतिक सम्पुर्ण सौन्दर्यताले भरिपुर्ण भएर पनि यहाँका बासि ज्ञानपापी भएका कारणबाट यहाँको दुरावस्थामा हुनुको साथै मिथिला नगरको प्राचिन अवस्थाका महत्वपुर्ण कुराहरु लोप हुदैछ, लोप गरिदैछ, र हामी सो लोप गर्ने क्रममा सहभागी भएका छौं । सहभागी हुदैछौ ।
पौराणिक ऐतिहासिक धार्मिक तलाउहरु भरिदैं छ । र सोही जग्गामा घरहरु निर्माण भइरहेका छन् । एउटा धार्मिक अस्तित्वलाई लोप गरिदै नयाँ कुरा थपिदैछ । विभिन्न ऐतिहासिक धार्मिक ठाउँको नाँउ परिवर्तन भएको छ । अरगजा  सरको दक्षिण र पुर्वतिरको घेराले तलाउको सौन्दर्य नै नष्ट भएको छ । मण्डना सर तेल घृता सर भर्न भर्न लागिसकेको छ । लक्ष्मण सर, दीर्घका सर, चन्द्रकुपसर (देवान पोखरी ), पदस्पिनसर, रामसर, पद प्राक्षलनसर ( गोडधोइ पोखरी ), पापमोचनीसर, पुरन्दर सर लगायत कतिपय सरहरु नगरपालिकाको ढलले प्रदुषित हुदै भरिदै यहाँका बासिहरुले अतिक्रमण गरेका छन र गर्दै छन् । कतिपय तलाउहरुको नाँउ त कतिले सुनेकै छैनन् होला ।
    मिथिला महात्म्यमा उल्लेख भए अनुसार  बहत्तर तलाउहरु १. पुरन्दर सर २. दशरथ सर ३. भार्गव सर ४. मण्डना सर ५. रिक्ष सर ६. बिडाल सर ७. रुक्मणी सर ८. जनक सर ९. प्रेम सागर सर १०. सुनेत्रा सर ११. बछदेब सर १२. गोपाल सर १३. धनुष सरोबर १४. पाद(प्रक्षालन सर १५. विचित्रा सर १६. धुतपावन्ती सर १७. चंचुवाती सर १८. पयस्विनी सर १९. कुडवन्ती सर २० तेलदिर्धिका सर २१. लक्ष्मण सर २२. गुनवती सर २३. विल्ववी सर २४. दीपिका सर २५. महापुण्या सर २६. इष्टवा सर २७. विध्नहारिणी सर २८. मत्स्योदरी सर २९. ब्याघ्रहरा सर ३०. स्थितिदा सर ३१. क्षत्रधारिणी सर ३२. गोव्रजा सर ३३. चित्रधारा सर ३४. वूणव्रता सर ३५. दुर्गम्या सर ३६. चित्रधारत्री सर ३७. खण्डोवरी सर ३८. सुधा सर ३९. पाकवती सर ४०. नगरदेवीका सर ४१. सनकादि सर ४२. मन्मथ सर ४३. मंथाज सर ४४. कौशल सर ४५. चक्र सर ४६. लोमश सर ४७. रामसागर ४८. सप्तवेध सर ४९. धुर्व सर ५०. गरुड सर ५१. अग्निकुण्ड सर ५२. मध्यमा कुण्ड सर ५३. जानकी कुण्ड सर ५४. कुम्भादेक सर ५५. बरुण सर ५६. सरस्वती सर ५७. चतुदीर्धिका सर ५८. कष्टहरी सर ५९. धात्री सर ६०. विषहरी सर ६१. मुरली सर ६२. गंगा सागर ६३. अगराज सर ६४. गौत्तम सर ६५. वशिष्ट सर ६६. गण्डमती सर ६७. तरणतारण सर ६८. बाल्मीकि सर ६९. कौण्डिन्य सर ७०. कपालमोचन सर ७१. केदार सर ७२. बह्मा कुण्ड सर आदी मध्ये जनक सर, अमृत सर, अक्रुर कुण्ड, शिरध्वज कुण्ड, कौण्डील्य सर, बलदेव सर लगायत कतिपय तलाउहरुको अस्तित्व नै समाप्त गरिसकिएको छ ।
         जबकी हाम्रा पूर्वजहरुले बडो बैज्ञानिक ढंगबाट दुधमति, बिलोबतीको पनि प्रत्येक तलाउमा जाने परिबन्ध गर्दै अन्त्यमा गंगा सागर, विषहरा तलाउ हुदै जलाद नदीमा निकासीको मुहान खोलेर पोखरीको पानीलाई चलायामान गराएका थिए । तलाउहरु स्वच्छ सफा निर्मल हुन्थयो । तर हाल नगरपालिकाको कारणबाट यहाँका बासीहरुले आ(आफ्ना सौचालय, ढल खोलेर अधिकांस तलाउहरुमा लगेर मिलाएका छन् । विगत का कतिपय नहरहरु अतिक्रमणमा परेका छन भने कतिपय नगरपालिकाको ढलमा परिणत भएर फोहोरमैलाहरुले तलाउ भरिदै छ । आँखा अगाडीको तलाउ जनक सर लोप गरिदा र त्यसको विरुद्ध मुद्दा मामला गरिदा पनि कागजी जालझेलको कारण न्याय हराएको छ । बोल्ने यहाँ कोही देखिदैन । हराएका खोज्ने कुरै भएन । लक्षमण बगैंचा लोप नै भयो । राम बगैचा त छदैछैन् । राम बाग, सिता बाग, लगायत अन्य थुप्रै बगैचा, फुलबारीहरु कुन कुन ठाँउमा थियो थाहा राख्नु पर्ने कुरै भएन । पर्वतीया गाछी, साधु गाछी, बाँदर गाछी लगायत अनेकौ गाछीहरुको अस्तित्व नै हराई सकिएको छ । तिरुहुतिया गाछि बाँच्नका लागि मल(जल खोज्दै छ । मणिमण्डप को अवस्थाको चिया चर्चा गर्नु नै परेन । राम मन्दिरको पौराणिक रुख ढल्यो त कसैले थाहा नै पाएनन् । राम मन्दिर चुहिनै रहेको छ ।, बल्ल राम मन्दिर जिर्णोधार गर्न गुठी संस्थान र बृहत्तर जनकपुरको घैटोमा घाम लाग्या छ । भनिन्छ, रामजीको भोग लगाउन बजारबाट चन्दा उठाउनु पर्छ राम मन्दिरको लगभग सात(आठ सय विग्हा जग्गा सेन वंशी राजाहरुले दिएको काँहा छ जानकारीको कुरै भएन् । राम मन्दिर, जानकी मन्दिर, लगायत थुप्रै थुपैै्र मठमन्दिरहरुको गर गहना, पौराणिक घण्टा, गुम्बजहरुमा रहेको सुनका गजुर, ताम्रपत्र, काष्ठपत्र, शिलालेख, आलेखहरु गुठिमा पुगी काँहा पुग्या छन हेर्न नै सकिएन । बाँकी बचेका समेत लोप हुने अवस्थामा छन् । भने केही मठ मन्दिरका जग्गा सम्पतिहरु गुठी संस्थाको अधिनस्तमा गए र बाँकी रहेका सम्पति सन्त महन्त पुजारीले दुरुपयोग गरेका कारणबाट परा पूर्वकालदेखि गरिदै आएको धार्मिक अनुष्ठानहरु , चाड पर्व क्रमशः हराउँदै गएको छ । प्राचिन कालका मूल्य मान्यतामा आधारित जनकपुरधामका आफ्ना परम्पराहरु लोपहुने अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । यहाँका परापुर्वकालका सन्त विद्वानहरुले सीता राम भजनमा वैराग्य जीवन व्यतित गर्दै रचनागरेका अनेकौ साहित्य एवं ग्रन्थहरु प्रायःजसो नस्ट हुने अवस्थामा पुगेको छ । यसलाई प्रकाशित गरि प्रचार प्रसार गर्ने नकुनै व्यवस्था छ न  यता तिर नगरवासीको ध्यान आक्रिस्ट हुन सकेको छ न यहाँ रहेको समाजिक संघ संस्थाको ।
      भनिन्छ पूर्वमा २०८ मठ मन्दिर रहेकोमा हाल १०८ त हुनुपर्ने हो । तर यसमा पनि कतिपय महात्माहरुले नेपाली नागरिकता नपाएका कारण मठ मन्दिर नै छोडनु पर्ने बाध्य भए । ती मठ मन्दिर कतिपय संरक्षण सम्बद्र्धणका अभावमा ध्वस्त भए भने कतिपय गुठि कै अधिनस्थ भए । कतिपयमा जातीय एवम् सामाजिक संघ संस्थाका घेरामा परे । बाँकीमा कतिले कब्जा गरे त कतिले नक्कली शिष्यको रुपमा आफ्नो अधिनस्थ गरि घर संसारमा बिलिन गराए । पौराणिक इनारहरुको नाँउ नै नलिए हुन्छ । धार्मिक महत्वका फुलवारीहरु खुर्सानीबारी हुँदै घरबारीहरु बनेका छन । रंगभुमी मैदान ( बारह विग्हा नाप्नु पर्छ ) गंगा सागर, धनुष सागर अन्नतकालको संरक्षणको पर्खाई पछि भारत सरकारको अनुकम्पाबाट काँचुली फेर्न लागेको छ । नेपालको अंधिकाश ऐतिहासिक धार्मिक पुरातात्वीक महत्वका ठाउँहरु विश्व सम्पदामा परेता पनि जनकपुरलाई हामीले विश्व सम्पदामा पार्न सकेका छैनौ । राणाकालिन अवस्थाका नेपालका एक मात्र रेल सेवा पनि कर्मचारी एंव राजनीतिक नियुक्ती पाएका व्यक्तिद्वारा दिन प्रतिदिन आफू लाई लुटाउदै जिर्णशिर्ण अवस्थामा पुगी भारत सरकारको कृपाले काँचुली फेर्ने छ कि आशा पलाउन थालेको छ । २०१५ सालको प्रजातान्त्रिक सरकारका ऐतिहासिक दस्तावेजका रुपमा रहेका नेपालका प्रथम जनकपुरको एक मात्र ठूलो चुरोटकारखाना सरकार, कर्मचारी, राजनीतिज्ञहरुको असक्षमताका कारण दिन प्रति दिन आफूलाई बेच्दै अस्तित्व समाप्त पार्न पट्टि लाग्या छ । भारतको स्वतन्त्रता आन्दोलन सँगै जोडिएको नेपाल चर्खा प्रचारक गान्धि तुल्सी मेयर महागुठीका हरिहरपुर र बसिहियाका अमुल्य जग्गा बेचेर जनकपुरका प्रजातान्त्रिक  आन्दोलनका इतिहासलाई समाप्त पार्न खोजिदै छ । सुन्ने कोही पाएको छैन ।
    गुठी कमाउन र ध्वस्त गर्न पट्टि लाग्या छ । मठ मन्दिरका अधिकाश नक्कली मठाधिशहरु जग्गा त  जग्गा अब मठ मन्दिर नै बेच्न पट्टि उद्धत रहेका छन् । धार्मिक, ऐतिहासिक एंव पुरातात्वीक महत्वका पोखरी, तलाउ, पाटि, पौवा, मठ मन्दिर, फुलबारी बगैंचा,  कुवा धार्मिक स्थल, संस्कृती तथा मूल्य मान्यताहरुलाई संरक्षण सम्बर्धन एंव व्यवस्थित गर्दै सौन्र्दयीकरण गर्न स्थापित बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषद सँग दिर्घकालिन योजना को खाका नै छैन । स्थानीय निकायहरु भ्रष्टाचारमा लिन भई मौन छन् । उनीहरुको स्वामित्व भित्र पर्दैन । केही वर्ष देखि नगरमा संगठन संरचना समेत नभएका अधिकांश राजनीतिक दलका प्रतिनिधिहरु नगरपालिकामा प्रतिनिधत्व गर्छन तर भागवन्डा को फोहरी खेलमा आफ्नै घरजम पट्टि लाग्या छन् । जनकपुर बासीलाई मतलवै भएन राजनीतिज्ञ र समाज सुधारका अगुवाहरुको धन, पद आर्जन गर्नु बाहेक सरोकारको विषय नै भएन । यहाँ रहेका कल्व, संघ संस्थाहरुलाई सिमित धार्मिक चाडपर्वमा लाखौ खर्च गरि नाउँ आर्जन गर्नु बाहेक अरु कार्य गर्न ध्यान जानै सकेको छैन् । कस्ले हेरिदिने यस अमुल्य धरोहरलाई ?
के यस सम्बन्धमा हाम्रो दायित्व कर्तव्य केही छैन ? हामी आफैं आफ्नै धरोहरलाई नाश गर्दै आफनै विनासतिर किन लागिपरेका छौ्रं ? आउँदा सनततीले के हामीलाई धिक्कार्नें छैनन त् ? के सोच्न हामीलाई फुर्सद नै छैन? तर पनि एक क्षण एकपल सोचौ  त यस पौराणिक धार्मिक साँस्कृतिक मिथिला  नगरिको संरक्षण समवद्र्धन  र विकासका लागि ।  अनि मात्र हामीले जन्म लिएको जननी जन्मभूमी प्रतिको ऋणबाट थोरै मात्रामा भए पनि भारबाट मुक्त हुने छौ कि ?


date : 2070-4-6

जलपान संस्कृतिले स्वास्थ्यको विपक्षमा उब्जाएका प्रश्नहरु

उमेशलाल कर्ण
नेपालमा बसोबास गर्ने जातीय विविधताले गर्दा उनीहरुमा केही साझा व्यवहार, मूल्य, आदर्शहरु रहेका छन् । नेपालीमा रहेका फरकपनको साथसाथै धेरै पक्षहरुमा समानता पनि पाइन्छन्, जस्तैः आहार, विहार, व्यवहार, दृष्टिकोण, बौद्धिकता, उठबसको समय र क्रियाकलाप इत्यादि । प्रकृति प्रदत्त शरीरको सक्रियता एवम् क्षमतामा हामीले खाने खानाको महत्वपूर्ण स्थान हुन्छन् । शरीरलाई आवश्यक हुने पोषणतत्वहरुको सन्तुलन भए स्वास्थ्य ठीक भई सर्वाङ्गीण विकास हुन सक्छ भने खानाको सन्तुलन बिग्रे विभिन्न किशिमका रोगव्यधिहरु शरीर भित्र उत्पन्न हुन्छ । शरीरलाई जति क्यालोरी शक्ति आवश्यक हुन्छ त्यति क्यालोरी श्रोत भएका खाना खाँदा ठीक सन्तुलन मिलाउन पनि कठिन हुन्छ । अहिले पोषणको क्षेत्रमा भएका विभिन्न गलत तथ्यहरुलाई हाम्रो सँस्कृतिले पनि मलजल गरेर बढाई रहेको छ, हाम्रा बुजुर्गहरु हामीलाई धेरै खाना खान खास गरेर रातको खाना शरीरमा लाग्दछ भन्ने आधारमा बाल्यकाल देखि नै हौस्याएका सन्दर्भको झझल्को आई रहेको छ, वालवालिकाहरुलाई खुवाउँदा विभिन्न प्रलोभन दिएर आवश्यकता भन्दा बढी खान ( ललाइ फकाइ गीत, संगीत, कथा सुनाइ ) प्रोत्शाहन गर्ने कार्य हामीबाट अहिले पनि भई रहेको छ । यसका बिबिध कारणहरु मध्ये हामीले प्राप्त गरेका शिक्षाबाट प्राप्त व्यवहार अभिवृत्तिहरुलाई महत्वपूर्ण स्थानमा राखेर मात्र यसलाई समाधान गर्न विभिन्न उपायहरु अवलम्वन गर्न सकिन्छ । यस्ता भ्रमपूर्ण बुझाईले थोरै खाना एवम् अत्यधिक खानाले स्वास्थ्यमा प्रतिकुल प्रभाव उब्जाउँछ । हाम्रो सँस्कृतिमा खाना खान सजग र सचेत हुनु पर्दछ किन भने यसले नै शरीर जोगाउँछ र मार्छ पनि जस्ता कथनले अहिलेको आधुनिक सचेतनात्मक बुझाईलाई समर्थन गरेको देखिन्छ ।
हाम्रो आर्थिक पृष्ठभूमि समग्रमा कमजोर भएको अवस्था वारे हामी अवगत छौं । पहिला खाना नपाएर मान्छे भोकभोकै बस्नु पर्ने बाध्यताले गर्दा हाम्रो चाडपर्वको सँस्कृतिमा पनि त्यस्ता मूल्यमान्यताहरुलाई राखिएको थियो । पहाडमा मिठो मिठो खाना खान दशैं तिहार नै पर्खनु पर्ने हुन्थ्यो, त्यस्तै मधेशमा सबै किशिमले सन्तुलित खाना छठ वा चउरचन पर्व नै पर्खनु पर्ने हुन्थ्यो । यस प्रकार मौसम अनुसारको फलफूलहरुलाई पुजाआजामा प्रसादको रुपमा प्रयोग गरिन्छ, जसबाट शरीरलाई आवश्यक हुने विभिन्न पोषणतत्वयुक्त खाना खाने संस्कारको विकास भएको छ । ती स्थापित मूल्यमान्यतालाई प्रयोग हुने अवस्था रहेन । अहिलेको सम्पन्नताले गर्दा अधिकांश घरमा प्रत्येक दिन दशैं, छठ, तिहार जस्ता पर्व मनाए जस्तै खानपानको व्यवहार प्रयोग भई रहेको छ । अहिले हामी आवश्यकता भन्दा बढी खाने संस्कार भोज भतेर जन्तीभोज लगायत अन्य महत्वपूर्ण अवशरहरुमा थपेर जबर्जस्ती खानेकुरा हालेर खुवाउने सँस्कृति हामी नेपाली ( खास गरेर मधेशमा ) मा अहिले पनि विद्यमान छन् । यस्ता नकारात्मक प्रभावलाई व्युत्याउने खालका व्यवहारलाई न्यूनीकरणमा हामी सचेतले आवश्यक भूमिका खेल्नु पर्ने अवस्था प्रष्ट भएको छ । यस्ता बुझाईमा सबै स्पष्ट हुन शिक्षाको पाठ्यक्रममा यस विषयलाई समावेश गरेर आधारभूत तह देखि नै प्रयोगमा आधारित ( परियोजना, गृहकार्य जस्ता क्रियाकलापहरु ) गरेर यस्ता विषयवस्तुलाई समावेश गर्दै शिक्षामा प्रभावकारी प्रयोग गर्ने सँस्कृतिको विकास छिटृै गर्न सकिन्छ । सचेनामूलक नारा, ब्यानर, सडक नाटक जस्ता तरिकाले पनि गर्न सकिन्छ तर यसमा स्थायी दिगोपना ल्याउन शिक्षालाई नै प्रयोग गर्दा असल प्रभाव पार्न सकिन्छ ।
नेपालीको जीवनस्तरमा सुधार हुँदै आर्थिक अवस्थामा सुधार हुन थाल्यो जसबाट खानपानको किशिम र मात्रामा पनि वृद्धि हुँदै गयो । मान्छेलाई बाँच्नका लागि खाना खानु पर्नेमा अधिकांश व्यक्ति खानका लागि बाँच्न थाले । मान्छे विभिन्न मौका छोपी खाना खानका लागि विभिन्न बहानाहरु बनाई खाने आइटम, स्थान र साथीहरुको संख्या निश्चित गरेर खास गरेर युवा पुस्ताहरुमा यस्ता अनुपयुक्त समयमा अनुपयुक्त किशिमको खाना प्रतिको रुझान वृद्धि हुँदै गएको छ । यस्ता सँस्कृतिले हाम्रा युवा समूहहरु गाँजिदै आएको अवस्थाले उनीहरुको शरीर अनाकर्षक ( बेढब ) देखिन थालेका छन् । शरीर बेढब, मोटोपना, अनुहार मलिन, रोगी जस्तो देखिने मूल समस्या रहेके छ । हामी हाम्रा समाजका सदस्य तथा परिवारका सदस्यहरुलाई खानाको बारेमा निर्णय गर्न सहयोगको आवश्यकता छ, जस्तैः भोक लागेमा मात्र खाना खाने न कि अरुको दबाबमा खाने, खाना छनोट र त्यसको मात्राको बारेमा सही पहिचानले रोग देखि लड्ने क्षमता विकास गर्दछ भने यसको सहि पहिचान विनाको खानाले रोग बल्झाउँछ पनि इत्यादि सन्दर्भलाई खाना प्रतिको सचेतना बढाउन सहयोग गर्दछ । खानाले  शिक्षाका कार्यक्रममा सबै सक्षमताहरुको बारेमा तर्कपूर्ण ज्ञान सीपहरुको विकास हुनु पर्नेमा हाम्रो शिक्षा प्रणालीले त्यस्ता क्षेत्रहरुलाई पूर्णताका साथ समेट्न सकेका छैनन् । शिक्षाको पाठ्यक्रममा तहको हिसाबले पोषण विज्ञान विषय पठनपाठनको व्यवस्था भएर पनि यसलाई काईमूलक वनाउन सकिएको छैन । नेपाल जस्तो अल्पविकसित राष्टूमा चिकित्सा शास्त्र अन्तर्गत विभिन्न विघाहरु मेडीशिन, शल्य, मुटु, नशा, प्रशुती, बाल जस्ताको त्यति आवश्यक छैन त्यति पोषण विज्ञ ( डाइटिसियन ) को संख्याको आधारमा तयार गर्नु पर्ने देखिन्छ । यसको व्यवस्था भएर रोगको उपचार गराउनु भन्दा रोगै लाग्न नदिने अवस्थाको निर्माण गर्नु पर्ने आवश्यकता छ ।
खाना त्यति खाउँ जति आवश्यक छ, जस्तैः शारीरिक श्रम कति गर्नु पर्ने हुन्छ ? हाम्रो खानाको उपलब्धता कति छ ? त्यसलाई निश्चित गरी मात्र खाना खाने बानी बसालौं भन्ने सन्दर्भ सन् १८७० मा एडोल्फ क्वेटलेटले शरीरको स्वस्थताको अवस्था पोषणसँग आवद्ध गराएर विभिन्न सूचकहरुको विकास गरी तथ्यपूर्ण रुपमा चिकित्सा विज्ञानले सिफारिश गरेको थियो । क्वेटलेटले गणितीय गणनाको हिसाबले यसलाई बुभ्mन बुझाउन सहज हने अवस्था प्रष्ट्याउनु भएको छ, वहाँले प्रस्तुत गर्नु भएको सुत्रलाई आधार मानी एउटा वयस्क व्यक्तिको उचाई मीटरमा र तौल किलोग्राममा गणना गरी सुत्र प्रयोग गरी द्ययमथ ःबकक क्ष्लमभह गणना गर्न सकिन्छ । गणितीय गणनामा तौल किलोग्रामलाई शरीरको उचाई मीटरमा लिई त्यसलाई वर्ग वनाई तौललाई उचाईको वर्गले भाग गरी आउने भागफल किलोग्राम प्रति वर्गमीटर एकाईमा बीएमआई सूचक पत्ता लगाएर यसको अर्थबारे प्रष्ट हुन सकिन्छ, यदि बीएमको अंक साढे अठार ( १८.५ ) र २५.९ सम्मलाई नर्मलको रुपमा लिइन्छ । सामान्यतः बीस देखि पच्चीसलाई नर्मल, पच्चीस देखि तीस सम्मलाई ओभरवेट, तीस भन्दा बढी भयो भने मोटो र पैंतीस भन्दा बढी भयो भने धेरै मोटोको संज्ञा दिइन्छ । यसलाई गणना गर्न सकिन्छ र आप्mनो स्वास्थ्य प्रति सचेतता देखाउन सक्षम हुन सकिन्छ । यस्ता सूचकलाई प्रयोग गरी आप्mनो स्वास्थ्य प्रति अरुको सहयोग लिनु भन्दा आप्mनै प्रयाशले पनि विभिन्न समाधानहरु पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
स्वास्थ्य प्रति सचेतना वृद्धिका लागि निम्न प्रश्नहरुको उत्तर खोज्ने प्रयत्न गरौं ः हामी कुन काम गर्दछौं ? काम नियमित गर्नु पर्दछ कि कहिले कांही मात्र गर्नु पर्छ ? हाम्रो खानाको मात्रा कति हुन्छ ? हामी दिनमा कति पटक खाएको छौं ? हामी दिनमा बढी खाना खान्छौं कि रातमा बढी खान्छौं ? यी उत्तरहरु खोज्ने प्रयत्न गरौं र स्वास्थ्य प्रति सचेत बनौं ।

सामुदायिक विद्यालयमा पनि राम्रो प्रयोग गर्न सकिन्छ

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
    मान्छेले गर्न चाहे असम्भ  भन्ने केहि पनि छैन । थोरै समयमा धेरै काम गर्न सकिन्छ र थोरै श्रोत साधनमा धेरै राम्रो  र व्यवस्थित काम पनि गर्न सकिन्छ । तर सोंच र विचार साकारत्मक हुनु पर्दछ । जव सम्म साकारात्मक सोंच हुदैन, निस्वार्थको भावना हुदैन तवसम्म गाउं, समाज र देशका लागि केहि पनि गर्न सकिन्न ।  धेरै श्रोत साधन भए पनि इच्छा सक्ति नभए सानो काम पनि ठुलै र गाह्रो नै हुन्छ । यसको ज्वलन्त उदाहरण धनुषा जिल्लाको मध्य पुर्वी भागमा पर्ने श्री जनता उच्च माध्यमिक विद्यालय गिद्धा बेलापट्टीलाइ लिन सकिन्छ । हुन त हाम्रो समाजमा अहिले यूवा पुस्ता माथि त्यति धेरै विश्वास गर्ने चलन नरहे पनि यस विद्यालयमा गरिएका राम्रा कामका प्रयासहरु छर्लङ्ग देखिएको छ ।
     यो विद्यालय तीन वर्ष अगाडि जिल्ला भरिका अन्य माध्यमिक विद्यालय जस्तै रहेको थियो । तर युवा पुस्ताले विद्यालयलाइ सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी पाए पछि अहिले १ं०ंं२, व्यवसायिक तथा प्राविधिक शिक्षा कार्यक्रम लगायत अन्य भौतिक निर्माणका कामहरुले तिब्रता पाएका छन् ।  शैक्षिक सुधारका लागि नियमित बिद्यालय अनुगमन गर्ने गरेका छन् । विद्यालयमा शैक्षिक अवस्था सुधार गर्नका लागि बिभिन्न प्रकारका अतिक्ति क्रियाकलाप संचालन गर्ने, मासिक त्रैमासिक जस्ता परिक्षा संचालन गर्ने, समय समयमा शिक्षक कर्मचारीहरु संग बैठक संचालान गर्ने, स्थानीय तथा अभिभाबकहरु संग समय समयमा अन्तरक्रिया गर्ने गरेका शिक्षाप्रेमी एनुल हक बताउनुहुन्छ ।
बिद्यालयको सेवा क्षेत्र ठूलो भएकाले बिद्यार्थी संख्या बढनु स्वभाविकै हो । अहिले बिद्यालयमा १ हजार २ सय को हाराहारीमा बिद्यार्थीहरु अध्ययन गर्छन् । बिद्यार्थीको चापका कारण बिद्यालयले निश्चित समय भित्र नामाङ्कन गर्ने गरेका छन् । बिद्यार्थी संख्या अत्यधिक भएकाले तत्कालै सेक्शन खोल्नु पर्ने आबश्यकता देखिएको छ ।     तर कक्षा कोठा आभाबका कारण एउटा बेन्चमा ६ जना सम्म बस्नु पर्ने बाध्यता छ । बस्न नपाएर बिद्यार्थीहरु उभिएर पढने बाध्यता रहेका निमित्त प्रधानाध्यापक पवन कुमार मण्डल बताउनुहुन्छ । प्र.अ. मण्डलका अनुसार बिद्यालय ब्यवस्थापन समितिका प्रयासले गर्दा अहिले ४ कोठे भवन, प्राबिधिक तथा ब्यबसायिक शिक्षाका लागि कक्षाकोठा र प्रयोगशाला निर्माणका काम भैरहेका छन् ।
शिक्षण पेशा बिशुद्ध रुपमा सेवाको पेशा भएकाले यसमा राजनिती गर्ने काम कतै बाट हुनु हुदैन । शैक्षिक संस्थामा गलत राजनिती भए कुनै पनि हालतमा शिक्षा र शैक्षिक संस्थाको बिकास नहुने शिक्षाप्रेमी गजाधर यादव बताउनुहुन्छ । बिद्यालय ब्यवस्थापन समितीका अध्यक्ष सञ्जिव मण्डलको ब्यक्तिगत प्रयासबाट यो बिद्यालयको हरेक पक्षको संतुलित बिकास भएका छन् । बिद्यालयको बिकासको गती देखेर गलत सोच राख्ने केहि गैर अभिभावकका जमातले राम्रा काम लाई पनि बिरोध गरेका छन् । उहा भन्नुहुन्छ, बिद्यालयको हरेक पक्ष अहिले जिल्लाभरीको बिद्यालय भन्दा राम्रो र बिकासतिर उन्मुख भएको जिल्ला बाट खटेका बिभिन्न अनुगमन कर्ताहरु बाट सुन्ने गरेका छु । बिद्यालय हाक्ने जिम्मा एउटा युवाले पाएपछि तुलनात्मक रुपमा यो तीन बर्षमा यती धेरै उचाईमा पुरयाउनु ठुलो कुरो हो । बिद्यालय बिकासका लागी जिल्ला शिक्षा कार्यालय देखि शिक्षा बिभाग र मन्त्रालय सम्म दौडेको देख्छु ।
खाने मुखलाई जुङ्गाले छेक्दैन, यो संसारमा जुन सुकै काम गर्नुस बाधा अडचन आउछ नै । त्यसैले त्यस्ता कुराहरु माथी ध्यानै दिनु बेकार । मान्छेको इरादा राम्रो हुनु पर्दछ बिद्यालय ब्यबस्थापन समितीका अध्यक्ष संजिव मण्डल बताउनुहुन्छ । उहा थप्नुहुन्छ मान्छे यहि समाजमा जन्मिन्छ, यहि समाजमा मर्दछ । राम्रो काम गर्नेलाई जम्मैले सन्मिmनछ, नराम्रो काम गर्नेलाई जम्मैले गाली गर्छ ।    
     त्यसैलाई सम्मmेर आफुले इमानदारी पुर्बक आफ्नो अटल बिश्वासलाई लिएर आगाडी बढनु पर्छ र म त्यहि गरेको छु अध्यक्ष मण्डल बताउनुहुन्छ । बिद्यालय मेरो बाउ बाजेले राम्रै सोचले स्थापना गर्नुभएको थियो । आज उहाहरुको सपना साकार गर्ने सानो प्रयास मात्र गर्दै छु । दुई चार जनाले बिरोध गर्दैैमा बिद्यालयको केहि बिग्रीनेबाला छैन । मेरो दृढ संकल्प र आफु भित्र रहेको अटल बिश्वासका अगाडी दुई चार जना गैर अभिभाबकको बिरोधले केहि नराम्रो नहुने दावी गर्नूहुन्छ ।
उनी भन्छन् म आफ्नो कामबाट अमmै संतुष्ट छैन । १० कक्षामा पढने बिद्यार्थीले समान्य १८० डिग्रीको कोण बनाउन सक्दैन, पानीको अनुसुत्र भन्न सक्दैन, समान्य टूान्सलेसन गर्न सक्दैन । त्यसैले गर्दा प्रबेशिका परीक्षामा अपेक्षित नतीजा आउन सक्दैन । शिक्षक जिम्मेबार र इमानदार भईदिनुपर्छ त्यो भईदिएको छैन । अभिभावक जागरुक छैन । बिद्यालय ब्यबस्थापन समिती मात्र सक्रिय भएर बिद्यालय को सर्बाङ्गिन बिकास हुन सक्दैन । बिद्यालयको जग्गा जमिन अतिक्रमण भै रहेका छन्, बषौं देखि जमिन, पोखरी, हाट बजारका ठेकेदारहरु रकम दिई रहेका छैनन् । ती रकमहरु असुल्नु पर्ने चुनौति पुर्ण विषय हो ।
    बिद्यालयमा कक्षाकोठाको ब्यापक आभाब छन् । त्यो बनाउनु पर्ने लगायतका थुप्रै कामहरु गर्नु पर्ने मण्डलको भनाई रहेको छ ।

ईस्लाम धर्म अनुशार रमजान मनाउनुले जन्नत प्राप्त हुन्छ ‘कार्य व्यस्तताले रमजानको व्रतलाई फरक पार्दैन’

जिवेश झा
काठमाडौं...........
    ईस्लामिक क्यालेन्डर अनुशार रमजान (अंग्रेजीमा रमादान) नवौं महिना हो । रमादान (रमजान) मा मुस्लिम धर्माबल्मबीले एक महिना भरी ब्रत बस्छन् । सुर्य उदय पुर्व र सुर्यास्त सम्म निराहार बस्ने पावन पर्वमा ब्रत बस्नुलाई रोजा भनिन्छ ।     कार्यव्यस्तताका वावजुद पनि मुस्लिम धर्माबल्मबीहरु रमजान मनाउनका लागि समय छुट्याँउछन् । सन्नुलाह जमाली, ३२, एक ईमाम हुन जो आफ्ना कार्ययव्यस्तताका बाबजुद पनि रोजा मनाउन उत्तिकै प्रतिबद्ध रहेको बताउँछन् । उनी काठमाडौं स्थित एक ईस्लामिक बिद्यालय मदरसा ईस्लामिया दरुल कुरानका अध्यक्ष हुन् । बिद्यालयको अध्ययन–अध्यापन र व्यवस्थापन जस्तो चुनौतीपुर्ण जीम्मेवारी बहन गर्नु र रोजा पुर्ण रुपमा ईस्लामिक धर्मानुशार मनाउनुले उनको निष्ठाको दोह्रो प्रमाण प्रस्तुत गर्छ । ’ स्वस्थ युवा–युवतीले रोजाको ब्रत नबसे नर्कमा पुग्ने कुरानमा व्याख्या गरिएको छ, ’  जमालीले भने । जमालीका अनुशार नियम–निष्ठाले   रमजानको ब्रत बस्नेलाई जन्नत (स्वर्ग)  प्राप्त हुन्छ भन्ने कुरा कुरान र हदिसमा वर्णित छ । ‘ रमाजनको ब्रत बस्नेले कसैको आलोचना, झुठ बोल्नु, ब्रत अवधी भरीमा शारिरिक संबन्ध राख्नु,  र कसैको अहित सोंच्नुलाई पाप ठानिन्छ, ‘जमालीले थप्दै भने, ‘ साँझ सात बजे पछि हामी ‘ईफ्तर’ (हल्का खाना, जुस, पानी, खजुर) खाई उपवास तोड्छौं ।’ उनका अनुशार रमजान ब्रत मात्र बस्ने पर्व पनि होईन, यस पर्वमा त अनुशासन, प्रार्थना र नित्य कर्मलाई एकसमान रुपले अगाडी बढाउनुपर्छ ।  ‘अरु दिनझैं रमजानमा पनि नित्य कर्म गरिराख्नु पर्छ,‘  उनले थपे ।
    मुलधार पत्रकारितामा ठुलै ख्याति कमाएका व्यक्तित्व हुन गनी अन्सारी । पेसाले ‘रिपब्लिका’ अंग्रेजी दैनिकमा पुर्णकालिन (फुल टाईम) राजनीतिक पत्रकार भए पनि रोजा मनाउनमा र ईस्लामका अक्षर–अक्षर पालन गर्नमा उत्तिकै खप्पिस छन् । अन्शारीका अनुशार रमजानको समयमा आफ्नो कामको बोझलाई सकेसम्म कम गर्नुपर्छ ।
     ‘ईस्लाम धर्म अनुशार घरमा काम गर्ने कामदारलाई पनि कामको मात्रा घटाईदिनुपर्छ । रमजानमा सब काम छोडेर व्रत र प्रार्थनामा मात्र लाग्नुपर्छ भन्ने पनि होईन । यस अवधीमा कुरानको वाचन गर्ने, दैनिक पाँच चोटी पड्नुपर्ने नमाज बाहेक तराविह नमाज पनि पढ्नुपर्छ, ’  अन्शारीले भने ।
राष्ट्रिय मधेश समाजवादी पार्टीका प्रवक्ता ईजहार मिकरानी राष्ट्रिय–अंतर्राष्ट्रिय स्तरमा ख्याती कमाई सकेका व्यक्तित्व हुन । नेपालको ‘द काठमांडु पोष्ट’, र ‘कान्तिपुर’ हुँदै बि.बि.सी. जस्तो प्रतिष्ठित सञ्चार संस्थामा पत्रकारको भुमिका निर्वाह गरिसकेका मिकरानी काठमाडौंको रोजा मनाउने आम ईस्लाम धर्माबल्म्वीमध्येका एक हुन् । उनि ‘शेहरी’ (साँझको हल्का खाना जस्तैः बिस्कुट, ग्लुकोज) खाई उपवास तोड्छन् ।’ अल्लाहले ईस्लामिक क्यालेन्डरको रमादान महिना मै  कुरानको उत्पती गरेका थिए, ‘मिकरानीले भने,  ‘त्यसैले रमादान महिनालाई असाध्यै महत्वपुर्ण महिनाको रुपमा र एक पवित्र पावन महिनाको रुपमा लिईन्छ ।’ उनका अनुशार ईस्लामको पाँच स्तम्भमध्येको एक रोजा हो ।
     ‘ईमाम (अल्लाह प्रति निष्ठावान हुनु), प्रार्थना (दिनको पाँच पटक नमाज पढ्नु), जकात (आफ्नो बार्षिक कमाईको २.५ प्रतिशत दानको रुपमा गरिव, अशहाय, तथा अशक्तलाई दिनु), रोजा (रमजान भरी ब्रत बस्नु) र हज (मक्का जानु) ईस्लामका यी पाँच स्तम्भ हुन, ’  मिकरानी भने ।
 ‘बिरामी, यात्री, रजस्वला भएकी महिला,गर्भवती महिला, प्रसुती तथा स्तनपान गराउने महिलाले रोजाको उपवास राख्न असहज भएकोले ईस्लामले उनिहरुलाई छुट दिएको छ । तर उनिहरुले रोजा बरावरकै एक महिनाको ब्रत आफूलाई सहज पर्ने समयमा बस्नुपर्छ, ’  मिकरानीले भने । उनका अनुशार रोजाले समाजमा समाजिक संबन्ध बिस्तार गर्नुको संदेश मात्र नदिई वैश्विक स्तरमै सहिष्णुताको भावना अभिवृत गराउँछ ।  ‘ समाजमा साम्प्रायिक सहिष्णुता अभिवृद्धि गराउनुका साथै वैश्विक स्तरमा शान्ती र समृद्धि पनि फल्छ रोजाको आशिर्वादले, ’   मिकरानीले प्रस्ट पारे । मुस्लमान अनुशासित हुनुपर्छ र समाजको शान्ती र स्थायित्वको लागि सदा प्रयत्नशिल हुनुपर्छ भन्ने संदेश रोजाको रहेको मिकरानीको ठम्याई छ ।
    राष्ट्रिय महिला आयोगकी प्रवक्ता मोहना अन्सारीको शब्दमा बर्षको एक महिना रोजाको उपवास राख्नु स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले पनि राम्रै हो । ’ रोजाको ब्रत मेरो श्रद्धा, आस्था र अल्लाहप्रतिको निष्ठामा समर्पित रहेकोले कार्यालयको कार्य  व्यस्तताले खासै फरक पार्दैन,’  अन्शारीले भनिन । उनका अनुशार विश्वका अन्य मुस्लीम राष्ट्रहरुमा मनाईने रोजा र नेपालमा मनाईने रोजामा खासै भिन्नता पाईदैन् । ‘ ईस्लाम नेपाल र अन्य देशमा एउटै भएकोले रोजा मनाईने संस्कार र पद्धतीमा एकरुपता देख्न सकिन्छ, ’  उनि थ्पदै भन्छिन,  ‘रोजा मनाउनु हरेक मुस्लिमको ‘फर्ज’ (दायित्व) हो ।’
    रोजाको अवधीमा दिनचर्यालाई फरक नपार्ने गरी आफ्नो दैनिकी त्यसै अनुशार मिलाउनुपर्छ भन्ने मत अन्शारीको थियो ।  ‘ ईस्लामले रोजा अवधीभर कुनै पनि काम नगर भन्दैन,’  उनले भनिन,  ‘ हरेक मुस्लमानले आफ्नो दिनचर्या (दैनिक कर्म) अरु दिनझैं रोजामा पनि निरन्तर जारी राख्नुपर्छ,  ।’ उनका अनुशार समय व्यवस्थापन गर्नु चुनौतीपुर्ण भए पनि सृष्टीको सर्जकको पुजा गर्नु र उनि प्रति समर्पित हुन नियम–निष्ठा पालना गर्नैपर्छ ।
    ईरफान पोखरेल पेशाले एक सञ्चारकर्मी हुन् । उनि हिन्दुबाट मुस्लमानमा ‘कनभर्ट’ भएका हुन् । ‘ निराहार एक बुँद पानी पनि नखाई ब्रत बस्नु मात्र रोजा होईन । रोजामा त आफ्नो शरिरका अंग–प्रत्यंगलाई स्व–नियन्त्रणमा राखी सदकर्मको बाटो तर्फ बर्ष भरी लम्किने छु भन्ने प्रतिबद्धता ब्रतालुले जाहेर गर्न सक्नुपर्छ, ’  पोख्रेलले बताए, ‘ रमजानको महिनामा ब्रतालुले कुरानको पाठ गरे अन्य दिन भन्दा ७० देखि ७०० गुण्ाँ बढि फल प्राप्त हुन्छ, ।’
    यस महिनामा सैतान अल्लाहको पुर्ण नियन्त्रणमा हुन्छन भन्ने मत पोखरेलको छ ।’   रमजानको ब्रत बस्ने ब्रतालुलाई वैश्विक समृद्धीको पथमा लाग्ने स्तरको सदबुद्धी मात्र प्राप्त नहुनुका साथै जन्नत (प्याराडाईज) पनि प्राप्त हुन्छ, ’  उनले थपे ।

date : 2070-4-6

घटेन महोत्तरीमा अपराधको ग्राफ

अमरकान्त अमर
जनकपुरधाम............
    दिन प्रति दिन आपराधिक गतिविध बढ्दै गएपछि महोत्तरीका सर्वसाधारण जनता भयत्रासको जीवन बिताउन बाध्य भएका छन् । सरकारले सुरक्षा व्यवस्था चुस्त दुरस्त रहेको दावी गरे पनि महोत्तरीमा हत्या, अपहरण र लुटपाट लगायतका घटनाहरुमा कमी आउन सकेको छैन् । विगत पाँच वर्षमा अपराधिक घटनामा कमी आउनुको सट्टा वृद्धि नै भएको तथ्यांक रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीले जनाएको छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीका अनुसार २०६५÷०६६ सालमा हत्या १७ वटा, अपहरण ७ वटा, हाथहथियारका मुद्दा १६ वटा, लुटपाटका घटना ९ वटा, लागु औषध ६ वटा तथा अन्य गरी जम्मा २ सय ९ वटा घटना भएको छ । २०६६÷०६७ मा हत्या १७ वटा, अपहरण ५ वटा, हाथ हथियारका मुद्दा ८ वटा, लुटपाटका घटना ४ वटा, लागु औषधका २ वटा तथा अन्य मुद्दा गरी जम्मा २ सय २९ वटा घटना भएको थियो ।
    त्यस्तै २०६७÷०६८ हत्या १४, अपहरण ४, हाथहथियारका मुद्दा १२, लुटपाटका घटना ९, लागु औषधका १० वटा मुद्दा तथा अन्य लगायत २ सय ३२ वटा घटना भएको छ । २०६८÷०६९मा हत्या २२, अपहरण ४, हाथहथियारका मुद्दा १०, लुटपाट ६ र लागु औषधका १७ वटा तथा अन्य मुद्दा गरी जम्मा २ सय १७ वटा घटना घटेको छ ।
२०६९÷७०मा हत्या १८, अपहरण ६, हाथहथियार ६ लुटपाट ९ र लागु औषधका १८ वटा घटना लगायत अन्य गरी कुल २ सय ३५ वटा घटना महोत्तरीमा घटेको प्रहरीको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।
महिना पिच्छै एक दुई हत्याका घटना घटि नै रहेको तथ्यांकले देखाएको छ । महोत्तरीमा पैसाकै कारण बढि हत्या र अपहरण हुने गरेको अनुसन्धानमा देखिएको महोत्तरीका प्रहरी उपरीक्षक पवन प्रसाद खरेलले बताउनु भएको छ ।  उहाँका अनुसार पैसाकै कारण महोत्तरीमा आपराधिक गतिविधि बढि रहेको छ । अपराध नियन्त्रणको लागी प्रहरी परिचालन भएपनि खुल्ला सीमानाका कारण अपराधीहरु उम्किने गरेको उहाँले आफ्नो तर्क दिनु भएको थियो । उहाँले भन्नुभयो प्रहरीको हालको जनशक्तिले पनि समस्या भएको छ । 
    जनता र प्रहरी बीच तालमेल नहुँदा समेत अपराधीलाई पक्राउ गर्न असजिलो भएको उहाँको भनाई थियो । महोत्तरीमा हत्या, अपहरण गोली काण्ड जस्ता क्रियकलापमा सशस्त्र समूहको प्रयोग भएको भन्दै प्रहरी उपरीक्षक खरेलले प्रहरी र जनताबीच तालमेल भयो भने अपाराधीहरु उम्किन नसक्ने दावी गर्नुभयो ।
    जिल्ला प्रहरी कार्यालयका असई विजय भण्डारीका अनुसार अपराध गर्ने शैलीनै बढ्दै गएका कारण महोत्तरीमा अपाराध बढेको हो । सरकारी वकिल कार्यालयका प्रमुख गोविन्द गौलीका अनुसार कडा कानुनी कारवाहीको दायरामा अपराधि नआएपछि अपराधिक  गतिविधि बढदै गएको हो । मुद्दा लम्बिने गरिको र दोषी लाई समयमा कारवाही न भएकाले अपाराधीहरुको मनोबल बढदै गएको उहाँले भन्नु भयो । सरकारी वकिल कार्यालयका तथ्यांक अनुसार २०६८÷ ०६९ मा १ सय ९७ र २०६९÷०७०मा २ सय १८ वटा फैसलाको लागी मुद्दा दर्ता भएको छ । अधिकांश फौजदारी मुद्दा देखिएको छ । महोत्तरीमा २०६८÷०६९ मा बढी हत्या भएको तथ्यांक देखाएको छ । तात्कालिन प्रहरी उपरीक्षक विनोद शर्मा घिमिरे र सुरज केसीको समयमा बढी हत्या भएको छ भने २०६५÷०६६मा तात्कालिन प्रहरी उपरीक्षक कृष्ण प्रसाद गौतम, २०६६÷०६७ संजय राज शर्मा प्रहरी उपरीक्षक रहेको थियो । वर्तमानमा प्रहरी उपरीक्षक पवन प्रसाद खरेलको ९ महिनाको अवधीमा हत्या न भएपनि ४ वटा गोली काण्ड, २ अपहरण र ४ वटा लुटपाटका घटना भएको छ । उहाँ भन्दा पहिला २०६९÷७०मा नै १८ वटा हत्या भइ सकेको थियो ।
प्रहरी उपरीक्षक खरेलले सुरक्षा सर्तकता अपनाएपछि घटना भएपनि प्रहरी आपाराधिक गतिविधि गर्ने गिरोह सम्म पुगेर पक्राउ गर्न सफल रहेको बताउछन । उहाँको अनुसार वन्चौरीमा भएको लुटपाटका घटनामा प्रहरीले १ लाख ४९ हजार रुपैया सहित ६ जनालाई पक्राउ गरेको छ । सहयोगी विकास वैंकको रकम लुटने ४ जना लुटेरा सहित २ लाख ६२ हजार रुपैया बरामद गरेको छ । जेठ १० गते सुनौल वाट पोखरभिण्डा वस्ने उमेश यादव अपहरण काण्डमा प्रहरीले तीन जनालाई पक्राउ गरेको थियो । अपहरणकारीहरुले ५ लाख फिरौती तिरेर मुक्त गरेका थिए । त्यस्तै वैशाख ७ गते सोनमा तरहारीका भोला यादव अपहरण काण्डमा प्रहरीले भूमिगत समूहका हनुमान त्यागी भनिने श्याम सुन्दर यादवलाई फिरौती रकम ३ लाख २० हजार रुपैया सहित पक्राउ गरेको थियो । सुन्दरपुर मगरथानाका पंकज यादवको बखरी पुल नजिक हत्या गरिएको लाश बरामद भएपछि थालिएको अनुसन्धानका क्रममा महोत्तरी प्रहरीले काठमाडौंको सुन्धरावाट महोत्तरीका कृष्ण पूर्वेलाई पक्राउ गरिएको थियो । साथै सोहि घटनामा फिरौती दिएका मध्ये प्रहरी ४ लाख ४० हजार रुपैया सिरहा वाट बरामद गर्न सफल भएको थियो ।
महोत्तरी प्रहरीले अपहरण लगायतका घटनामा उपलब्धी हासिल गरेपनि हथियारधारीको विगविगी कायमै रहेको छ । दिन दहाडै महोत्तरीका विभिन्न स्थानमा गोली काण्ड भएपनि प्रहरीले एक जनालाई पनि समात्न सकेको छैन ।     महोत्तरी प्रहरीको तथ्यांक अनुसार २०६५÷०६६मा १ सय ५५, ०६६÷०६७मा १सय४०, ०६७÷०६८मा १ सय ३१, ०६८÷०६९मा १सय ४५ र ०६९÷७०मा १ सय ६२ जना पक्राउ पडेको छ ।  अपाराध गर्ने व्यक्तिको तुलनामा पक्राउ परेका तथ्यांक कम देखिएको छ ।     महोत्तरीका इन्सेक प्रतिनिधि ईश्वरी कफ्लेका अनुसार अपराध बढ्ने क्रम न रोकिए पछि प्रहरी प्रशासन माथी जनताले विश्वास गर्न छाडेका छन् । उहाँले भन्नुभयो सुरक्षाको प्रत्याभूति नभएपछि जिउ जान जोगाउन सर्वसाधारण गाउँ छाडेर जलेश्वर र जनकपुर वस्न वाँध्य भएका छन् । जनतालाई भयत्रास वाट मुक्त गर्नको लागी कडा सुरक्षा व्यवस्था गर्नुपर्ने मांग उहाँले गर्नुभयो ।
महोत्तरी जिल्लाको दक्षिणवर्ति क्षेत्रमा शान्ति सुरक्षा कायम रहेपनि उत्तरवर्ति क्षेत्रका जनता भयत्रासको जीवन विताउन वाध्य छन ।
सोनमा वस्ने महेश राय यादवले गाउमा वस्ने वातावरण न रहेको उल्लेख गर्नु भयो । घरवाट छोरा छोरीको निस्किने अवस्था रहेको छैन । घरवाट बाहिर निस्केपछि फर्किने हो की होइन त्यो आश भने नरहेको उहाँले बताउनु भयो । यो अवस्था रहि रहने हो भने गाउँ नै सुनसान हुने उहाँको तर्क थियो ।              
 मिति ः २०७०-4-6

समाजमा स्थापित हँुदैछ ‘फ्लटिङ सम्बन्ध’

धर्मेन्द्र कुमार झा
आधुनिकीकरण र वैज्ञानिक युगको प्रभाव संगै मानवले शब्दलाई हतियारको रुपमा प्रयोग गर्न थालेका छन् । मानव समुदायले आफ्नो व्यवहार र सोंच भन्दा एकदम फरक विचार वा भावना व्यक्त गरिरहेका हुन्छन् । भन्नुको अर्थ मान्छे जे हुन्छ, त्यो भन्दैन जे हुँदैन त्यो भनेर अरुलाई शब्दजाल’ मा फसाईरहेका हुन्छन् । यी कुरा जहाँ पनि जसमा पनि सहजै रुपमा पाईन्छ । फरक यति मात्रै हुन्छ कि कसैमा त्यो स्वभाव अलि कम हुन्छ, भने कसैमा अलि बढी ।
मानव स्वभावले नै सामाजिक प्राणी हुन् । किनभने मानव जाति जहिले पनि समुह वा समाजमा बस्न रुचाउँछन् । एक अर्कामाथी निर्भर वा आश्रित भई जीवन बिताउने मानवीय चरित्र नै हो । मानव सभ्यताको परापूर्वकालमा मानवीय जीवन पनि जनावरको जस्तै नोमेडिक (घुमन्ते) थियो । त्यो समयमा मानवसँग कुनै भाषा, धर्म, नाता कुटुम्ब, संस्कार, लाज धाक, भावनात्मक सम्बन्ध आदि इत्यादि केहि थिएन । तर, जब देखि मानव सभ्यताको शुरुवात भयो तब देखि मानव पारिवारिक वा सामुहिक जीवनमा प्रवेश गरे र मानव सँग समय परिवेश अनुसार भाषा, धर्म, संस्कृति लगायतका कुराहरु हँदै गए ।
    सभ्यता परिस्कृत गर्नमा सबभन्दा बढी महत्वपूर्ण भूमिका भाषा, (शब्द) ले गरेको देखिन्छ । आफ्नो मनको भावना (कुरा)ं अरुलाई सहज रुपमा बुझाउँदा मानव जातिले भाषाको प्रयोग गर्न थाले । वास्तवमा, मानवले १८÷१९ औ शताब्दी सम्म आफूलाई लागेको, बुझेको, सम्झेको, भएको कुराहरु नै शब्दद्वारा व्यक्त गर्थे । तर २० औ शताब्दी तिर आएर मानव समुदायले आफूलाई लागेको वा भएको भन्दा फरक गरेर शब्दहरुको प्रयोग गर्न थालेको देखिन्छ । “आधुनिकीकरण र वैज्ञानिक युगको प्रभाव संगै मानवले शब्दलाई हतियारको रुपमा प्रयोग गर्न थालेका छन् । मानव समुदायले आफ्नो व्यवहार र सोंच भन्दा एकदम फरक विचार वा भावना व्यक्त गरिरहेका हुन्छन् । भन्नुको अर्थ मान्छे जे हुन्छ, त्यो भन्दैन जे हुँदैन त्यो भनेर अरुलाई ‘शब्द–जाल’ मा फसाईरहेका हुन्छन् । यी कुरा जहाँ पनि जसमा पनि सहजै रुपमा पाईन्छ । फरक यति मात्रै हुन्छ कि कसैमा त्यो स्वभाव अलि कम हुन्छ, भने कसैमा अलि बढी ।”
केही दशक यता देखि हामी एकले अर्कालाई ईल्युजनमा पार्नलाई मात्रै शब्दहरुको प्रयोग गरिरहेका छौं । अहिलेको समयमा कसैलाई कसैमाथि विश्वास छैन । किनभने हामी सबैलाई थाहा छ कि हाम्रो सम्बन्धको आधार नै ‘फ्लटिगं सम्बन्ध’ हो । एकले अर्कालाई खुशी पार्न हामी हदै सम्मको मिठा शब्दहरु प्रयोग गर्छौ तर धोखा दिन पनि हदै सम्मको उपाय गरिरहेका हुन्छौं । फ्लटीगं सम्बन्धको प्रभाव परिवार, समाज, राजनीति कर्मचारीतन्त्र, धर्म, शिक्षा, मित्रता, प्रेम, आदिमा परेको छ । हामी अहिले वचन भन्दा लिखत्तममा विश्वास गर्ने भएका छौं । जसको मात्र कारण हो बोलाई र गराईमा फरक हुनु । त्रेता युगको एउटा भनाई प्रसिद्ध थियो, “रघुकुल रीति सदा चलि आई, प्राण जाए पर वचन ना जाई ।” यी भनाईले शब्दको महत्व स्पष्ट पारेको छ । तर अहिलेको समयमा शब्द वा बोली भएको कुरालाई दर्शाउनलाई हो की भएको कुरालाई लुकाउनलाई भन्नै गाह्रो छ । के कुरा सही हो, के कुरा गलत हो वा को सही हो, को गलत हो त्यो छुट्याउन झन गाह्रो । मान्छेले साईन्स र टेक्नोलोजीको सहायताले अझ एक अर्कालाई भुक्याउन सफल भएको छ । कुनै व्यक्ति घरमा भए बजारमा छु भन्छ, बजारमा भए खेतमा छु भन्छ । होटलमा भए अफिसमा छु भन्छ, रेष्टुरेन्टमा भए पार्टीमा छु भन्छ । अहिले आएर पारिवारिक जीवनमा पनि यसको प्रभाव त्यतिकै देखिन्छ । भाईले दाईलाई ठग्छ, दाईले भाईलाई ठग्छ, “म सँग त पैसै छैन, फलानोको ऋण छ चिलानोको सापटी छ । बैंकको किस्ता त अझै बुझाउनै पा छैन । कहाँबाट घरमा पैसा दिने” यस्ता भनाई प्रायः घरको दाई भाईको सम्बन्धमा देखिन्छ । तर भिन्न (भान्सा छुटेपछि) भएको केही दिन पछि हजारौ लाखौं को सम्पति ईक्सपोज हुन्छ ।
वैवाहिक सम्बन्ध र प्रेमात्मक सम्बन्ध जुन विश्वास र समर्पणको आधारमा टिक्ने सम्बन्ध हो । यस्ता सम्बन्धमा पनि फ्लटीगं रिलेशनरुपी भाईरसले प्रवेश गरिसकेको छ । जसको प्रभाव डिभोर्स, हत्या, धोखा, अनैतिक सम्बन्ध जस्ता घट्नाहरुमा देखिन्छन । विवाहित होस वा अविवाहित पुरुष वा महिला आ–आफ्नो जीवन साथी वा प्रेमी प्रेमिकालाई शब्दजालमा बाधेर विश्वासघात गरिरहेको विभिन्न घट्नाहरुबाट प्रष्ट हुन्छ । एउटा पुरुष वा महिलाले अर्को विपरित लिंगीय साथीलाई झुठा विश्वास र आस्थाको डोरीले बाँधीरहेका हुन्छन् ।
     “म त तिमी विना बाँच्नै सक्दिन, के गर्ने जुन बेला पनि तिमी नै याद आईरहेको हुन्छौ । जहिले पनि सपनामा तिमीलाई नै देख्छु । तिमि सँग कुरा नगरुन्जेल वा तिमिलाई नदेखुनजेल मनै लाग्दैन । म तिम्रो लागि जे पनि गर्न सक्छु, यहाँ सम्म की ज्यान पनि दिन सक्छु ।” यस्ता यावत कुराले एकले अर्कालाई मोहजालमा अल्झाई रहेको देखिन्छ । तर वास्तविकता केही निहित स्वार्थमा नजर अडकेको हुन्छ । प्रायः व्यक्तिले यस्तै भन्छन, तर सबैकुरा आफुले सोंचे कै जस्तो होस भन्ने चाहन्छन् । जसको परिणाम स्वरुप पति पत्निमा अविश्वास भई सम्बन्ध विग्रेको र ब्वाईफ्रेन्ड, गर्लफ्रेन्डमा धोखाधरी भई झगडा भएको टन्नै उदाहरण भेटिन्छन् । अहिलेको वैज्ञानिक युगमा एउटा पुरुष वा महिला अर्कासँग डेटिङमा हुन्छन् तर आफ्ना पति वा पत्निको अगाडि पुरुषोत्तम रामचन्द्र र सति सावित्रि भएको ढोगं गरिरहेका हुन्छन् ।
    हामी वास्तवमा नाटकका पात्रहरु जस्तै भएका छौं । जसमा केही सत्यता हुँदैन तर भुमिका पाए अनुसार वास्तविकता झल्कने गरी एक्टीगं गरिरहेका हुन्छौ । त्यसैगरी अब हाम्रो सम्बन्धमा पनि केही सत्यता छैन हामी आप्mनो फाईदा अनुकुल केही स्वार्थवस एक्टीगं गरिरहेका हुन्छौं । सामुनेमा एक थरीका कुरा गर्छौ र परोक्षमा अर्को थरिका । जसले गर्दा कसैले कसैमाथि विश्वास गर्नै गाह्रो भएको छ ।
    कार्यकर्ताले नेताको अगाडि झुठा प्रशंसा गर्छन भने एउटा भनाउदा विद्वानले अर्को विद्वानका अगाडिं एउटा सन्त वा पण्डितले भगवानको नाममा श्रद्धालु भक्तजन वा जजमानलाई ठग्छन् भने व्यापारीले ग्राहकलाई । समाजमा मर्यादित पदमा रहेका शिक्षकले विदार्थीलाई गुमराह गर्न बाट पछि परेका छैनन् भने पत्रकार र वकिलले सहिलाई गलत र गलतलाई सहि बनाउन लागेको देखिन्छ ।
यस्ता धेरै घटना–परिघटनाहरु हामी दिनहँु हेर्न, सुन्न र भोग्न पाईरहेका हुन्छौं । जसले गर्दा वर्तमान सामाजिक सम्बन्ध अति नै कमजोर हुँदै गएको छ । जुन अति नै डरलाग्दो कुरा हो ।
    मान्छेको हाति झै, देखाउने र खाने दाँत फरक–फरक भए झै व्यवहार र बोली फरक भएको देखिन्छ । एउटा व्यक्ति अर्को व्यक्तिलाई हेरेर मुसुक्क हाँस्ने, गरेको सत्कार गरेको देखिन्छ तर भित्रबाट रिसाएको वा घृणा गरिरहेको हुन्छ । हाम्रो घरमा अतिथि (पाहुना) आएमा खुब कृतज्ञता वा प्रशंन्नता व्यक्त गरिरहेका हुन्छौं तर भित्रबाट श्रापी रहेका हुन्छौं । अहिले एक्काईशौं शताब्दीमा आएर एक अर्कालाई मूर्ख बनाउने संस्कृति नै स्थापना भईरहेको छ । फ्लटीगं (देखावटी) सम्बन्ध समाजमा स्थापित हुँदै गएपछि सामाजिक संरचनामा प्रत्यक्ष प्रभाव पर्ने देखिन्छ ।
    तसर्थ, सामाजिक सम्बन्धलाई बलियो र दिर्घकालिन बनाउन फ्लटिगं सम्बन्धमा पूर्णविराम लगाउने आवश्यकता देखिन्छ ।



 मिति ः २०७०÷४÷१३

फोरम नेतामाथि दिनदहाडै गोलि प्रहार

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
मधेशी जनअधिकार फोरम नेपाल महोत्तरीका कार्यालय सचिव समेत रहेका जिल्ला सदस्यमाथि बिहिबार मध्यान्ह गोली प्रहार गरिएकोछ ।
पार्टी कार्यालयमा बसिरहेको बखत सदस्य प्रगाश साहमाथि गोली प्रहार गरिएको फोरम महोत्तरीले जनाएकोछ ।सदरमुकाम जलेश्वरको खैरा चोकमा रहेको पार्टी कार्यालयमा साहमाथि गोली प्रहारगर्दा उनको बा ? या पाखुरामा गोली लागेकोछ । जलेश्वर(६ घर भएका साह फोरम नेपालको खैरा चौक स्थित पार्टी कार्यालयमा वसेको बखत करिब १२ः४० वजे दुई जनाको संख्यामा रहेका हतियारधारीहरुले उनी माथि एक राउड गोली प्रहार गरेको थियो ।
उनको उपचार जलेश्वर अस्पतालमा सम्भव नभएपछि थप उपचारका लागि जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा भर्ना गरिएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीले जनाएको छ ।  
बी आर ८२६३ नम्वरको रातो रंगको टिभीएस मोटर साईकलचढि आएका ती हतियारधारीहरुले पार्टी कार्यालय अगाडी मोटरसाइकल रोकेर गोली प्रहार गरेको घाइते साहले जनाए ।
गोली प्रहार गरे लगतै उनीहरु त्यही मोटरसाईकलमा चढि स्थानियहरु माथि पेस्तोल ते¥सयाउँदै भारतीय नाका भिट्टामोड तर्फ गएको प्रत्यक्षदर्शीहरुले जनाएकाछन ।
घटनाको जिम्मेबारी जनतान्त्रिक तराइ मुक्ती मोर्चाका अध्यक्ष राजन मुक्तीले लिएकाछन । घटना भए लगतै सञ्चारकर्मीहरुलाई टेलिफोनगर्दै पूर्ब चेतावनीलाइ अस्विकार गरेको कारण पार्टी कार्यालयमा गोली प्रहार गरिएको दाबी गरे ।
उनले खिलराज रेग्मीको सरकारलाई चुनाव गराउने हैसियत नभएको भन्दै तराई केन्द्रित दलहरुलाई चुनाव बहिष्कार गर्न र तराईमा रहेको पार्टी कार्यालयहरु बन्द गर्न केहि दिन पूर्ब धम्की दिएका थिए ।
मुक्तीले दलहरुले अटेर गरे कार्वाही जारी राख्ने उल्लेखगर्दै घोषित चुनावलाई सशक्त रुपमा बिथोल्ने दाबी गरेकाछन । घटनाको फोरम नेपाल घनुषाका अध्यक्ष शेषनारायण यादवले भत्सर्नागर्दै दोषीहरुलाई पक्राउगरि कार्वाहीको माग गरेकाछन । बिहिबार जारी गरेको विज्ञप्तिमा दिनदहाडै गोली प्रहारगर्नेलाई पक्राउ गर्न नसक्ने गृहमन्त्रालयले चुनावको सुरक्षा दिने हास्याष्पद दाबी गरेको उनले आरोप लगाएकाछन ।
    यसैगरि निर्माण व्यवसायी संघ महोत्तरीका अध्यक्ष मुनेश्वर चौधरीले पनि घटनाको भत्सर्ना गरेकाछन । यता, मधेशी युवा फोरम, नेपाल धनुषाले घटनको भत्रसना गरेको छ । जिल्ला अध्यक्ष मुकेश यादवले बिहीबार एक विज्ञप्ति जारी गरी दिनदहाडै गरिएको गोली प्रहारले प्रहरी प्रशासनको कामकाजप्रति प्रश्नचिन्ह खडा गरेको बताएका छन् । साहको शीघ्र स्वास्थ्य लाभको कामना गर्दै घटनाका दोषीलाई तत्काल पक्राउ गरी कानूनी कारबाही गर्न मांग समेत गरेको छ । 


 मिति ः २०७०÷४÷१३

स्तनपान र नेपाली महिला

रामसागर पण्डित
आमाको दूधलाई अमृतको संज्ञा दिएको हुनाले सो भन्दा पोसिलो बच्चाको लागि अर्को आहार छैन । केही आमाहरु पछौटेपनले गर्दा यस्ता दूधबाट बच्चा लाई बंचित गरेको देखिन्छ भन्ने अर्को तिर केही तयारथित विकसित कहलाउने ठूला घरानियाँ भित्रका आमाहरुको जीउमा नकरात्मक प्रभाव पर्न बाट जोगिन बच्चालाई बोतलको दूध खुवाउने गरेको पाईन्छ । यस्ता कामलाई तुरुन्त रोकी बच्चाको अधिकार लाई सुरक्षित गर्नु पर्दछ ।
    आमाले आफुले जन्मदिएका सन्तानलाई आफ्नो दूध खुवाउनु भनेको नै स्नतना हो । सामान्य भाषामा आमालो आफ्नो स्तन बच्चाबाट चुसाउन लगाउनुलाई नै स्तनपान भनिन्छ । यस्ता दूध खुवाउने प्रक्रिया प्रत्येक स्तनधारी जीवहरुमा निरन्तर चलिरहेको हुन्छ । यस्तो महिलाले मात्र गर्न सक्छे । प्रकृतिले यस्तो सौभाग्य आमालाई नै प्रदान गरेको छ । महिलाहरुको स्तनको  थैलो भित्र सेतो रंगको पोसिलो तरल पदार्थलाई स्तनको मुन्टोलाई बच्चाबाट खुवाउने गर्दछ । यसले भर्खरै जीवित जन्म पाएको नवजात शिशुलाई आमाको पेटबाट बाहिर आएपछिको वातावरण संग जुध्नका लागि विशेष किसिमको शक्ति प्रदान गर्दछ। शिशु जन्मिने वितिकै आमाको स्तनबाट आउने बाक्लो, पहेलो, च्यापच्याप लाग्ने विगौते दूधमा पानीको मात्रा  कम र पोषणयुक्त पदार्थको मात्रा बढी हुन्छ, जसले बच्चालाई तागत बढाई विभिन्न किसिमका रोगहरुसँग लड्ने शक्ति प्रदान गर्दछ । यसबाट महिलाहरुलाई शरीरको चमक बढाउने र यौन आनन्द प्रदान गर्ने जस्ता काम गर्दछ । लामो समयसम्म आमाले बच्चालाई दूध खुवाइ रहँदा प्राकृतिक रुपमै जन्म नियन्त्रण गर्न सहयोग पुगि रहेको हुन्छ ।
स्तनपानका यति महत्व रहँदा रहँदै पनि केही आधुनिक महिलाहरुले स्तनपान गराउन छाडी आफ्ना सन्तानहरुलाई विभिन्न किसिमका तयारी खाधबस्तुहरुका अतिरिक्त शीशीको दूध खुवाउने गर्दछन् भन्ने अर्कोतिर ग्रामीण समाजमा अहिले पनि बच्चालाई अस्वस्थ बनाउँछ भने भ्रममा परेर यस्ता पोसिलो दूधलाई निचोरेर फालि दिनाले बच्चालाई अति पोषणयुक्त भोजनबाट बँचित गरेको पाईन्छ । यस्ता आमाले बच्चालाई कमजोर मात्र बनाउँदैन अन्य रोगहरुसँग लड्ने क्षमता समेत खत्म गरिदिन्छ । यस सम्बन्धमा एउटा अति सानो सर्वेक्षण गरी स्तनपानको स्थिति पत्ता लगाउने प्रयास गरिएको छ । धनुषा जिल्लाहरुको अन्तर्गत गिद्धा गाउँ समितिबाट लिएको ४० जना महिलाहरुको सर्भे परिणामले पनि संतोषजनक नतिजा देखाउँदैन । ४० जना महिलालाई १०० प्रतिशत मान्दा ४७.५ प्रतिशत अर्थात १९ जना महिलाले मात्र विगौती दूध खुवाएको पाईयो भने ५२.५ प्रतिशत अर्थात २१ जना महिलाले आफ्नो विगौति दूधलाई निचोरेर फालि गाई, भैंसी, बाख्री मध्ये बच्चालाई बाख्रीका दूध खुवाएको पाईयो ।
    यी महिलाहरुलाई प्रसव गराउँदा १५ जना अर्थात ३७.५ प्रतिशत महिलालाई गाउँको सार्किनी (चमैन) ले गराईएको पाईयो भने २५ जना अर्थात ६२.५० प्रतिशत महिला तालिम प्राप्त सुडेनाको सहयोगमा बच्चा जन्माएको देखियो । यसरी ग्रामीण ईलाकाका हालसम्म लगभग शतप्रशित महिलाहरु विगौति दूधको अर्थ बुझेको पाईदैन जस्तो देखिन्छ । अर्कोतिर छिटो गर्भ धारण तथा कामको व्यस्तताको कारणले २१ वर्षसम्म बच्चालाई दूध चुसाउनु पर्नेमा औसत १.५ वर्ष चुसाएको पाईयो । यसबाट बच्चाहरुले पाउनु पर्ने पौष्टिक भोजन आमाबाट प्राप्त गर्न नसकेर विभिन्न रोगको सिकार हुन जान्छ ।
स्तनपानको महत्वलाई हेर्ने हो भने शिशु १८(२४ महिलाको नहुँदासम्म स्तनपान सबैभन्दा उत्तम खानाको रुपमा मानिन्छ । प्रकृतिले जन्मेको बच्चालाई के खुवाउने झंझटबाट मुक्त गरेर सितैमा सवोत्कृष्ट तयारी भोजनको रुपमा आमाको दूधलाई साथै पठाएको हुनाले सहर्ष स्वीकार गरी प्रयोग गर्न हिचकिचाउनु हँदैन् । यसबाट शिशुको उच्चतम् बृद्धिको रक्षा भई श्वासप्रश्वास सम्बन्धी संक्रमण तथा झाडापखाला जस्ता खतरनाक रोगबाट समयमै रक्षा गर्दछ । यसको स्वच्छतामा शंकाको ठाउँ हुँदैन् । यो चौविसै घण्टा उपलब्ध भएको हुनाले तयारी गर्नु पर्दैन । बच्चाको लागि आमाको दूध सुपच्य हुन्छ र साथै सित्तैमा पाईने हुनाले पैसा लिएर किन्नु पर्दैनन् । यसबाट आमा र शिशुको सम्बन्ध कायम गरी एउटा प्राकृतिक आनन्दको अनुभव हुन्छ । बच्चालाई आमाले दूध चुसाई रहँदा छिटो गर्भधारण नभएर जन्मान्तर राख्न मद्दत भेट्छ । यसले शिशु मृत्युदरलाई घटाएर प्राकृतिक गर्भ निरोधकको काम गरेको हुन्छ ।
    केही विशेष अवस्थामा शिशुलाई स्तनपान गराउनु हुँदैन् । जुन आमालाई क्षयरोग, कुष्टरोग, रक्तक्यान्स, रक्तअलपता, स्तनमा घाउ वा पिलो, स्तन सुन्निएको आदि रोग मध्ये कुनै रोग लागेमा स्तनपान गराउनु हँुदैन् । कतिपय आमाको दूधलाई उनकै पतिबाट चुस्ने काम समेत देखिएकोले पति पत्नि क्षणिक आनन्दको लागि आफैले जन्म दिएको शिशुलाई कमजोर बनाई विभिन्न रोगको शिकार बनाउनु हुँदैन् । त्यति मात्र होईन पहाड तिर विहानै जंगलतिर वा खेतमा काम गर्न जानु परेको हुँदा नवजात शिशुलाई अफीम, जाँड वा अन्य लागु पदार्थ बच्चालाई चटाई छोड्छ र बच्चा लठ्ठ परी दिनभर निकै घण्टासम्म सुतेको सुतै रहन्छ । तराईतिर कतिपय बच्चालाई सानै उमेर देखि तार र खजुरको तारी पौष्टिक भोजनसम्झेर दूधमा मिलाई खुवाउने गरिन्छ । यस्ता बच्चाहरु पोषित हुनु भन्दा कुपोषणको सिकार हुन जान्छ । यस्ता बच्चाहरुमा उच्च शिशु तथा बाल मृत्यूदर रहेको पाईन्छ ।
    बालकलाई पोषणको रुपमा ०–५ महिनासम्म पूर्ण रुपले आमाको दूघ मात्र खुवाउनु पर्दछ । त्यसपछि ५–६ महिना सम्म आमाको दूधको संगै संगै लिटो र मिचेको तरकारी र ६–९ महिनाको बच्चालाई सो खानाको साथ साथै नरम फलफुल समेत दिनुपर्दछ । ९(१२ महिनाको बच्चालाई आमाको दूध, लिटो, नरम दाल, भात, तरकारी र फलफुल र १(२ वर्षको बच्चालाई आमाको दूघको साथ साथै पूर्ण सन्तुलित भोजन दिनु पर्दछ । यस्ता बच्चामा कुपोषणको सम्भावना कम रहन्छ । हाम्रो जस्तो देशमा अधिकांश आमाहरु अशिक्षित हुनुका साथ साथै विभिन्न ग्रामीण अन्ध विश्वासले गर्दा सन्तुलित आहारको सम्बन्धमा जानकारी छैन, भने अर्कोतिर आफ्नै खेतबारीमा उपलब्ध हरिया सागसब्जी समेत प्रयोग गरेको पाईदैन । हुन त हिजो भन्दा आजको अवस्था फरक छ । आज यस्ता कुरा सुधारोन्मुख अवस्थामा रहेपनि विकासिल देशहरुको तुलनामा निकै पछाडि रहेको हुनाले समयमै सोच्नै पर्ने हुन्छ अन्यथा ईच्छाउको सुधार र विकास पाउन कठिन छ ।


 मिति ः २०७०÷४÷१३

मिथिलामा मधुश्रावणी मनाइँदै

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
सखी फुल लोढ चलु फुलबरिया, सीताके संग सहेलिया, कोई बेली फुल लोढे चमेली फुल लोढे, कोई लोढेला चम्पाके कलिया,सीताके संग सहेलिया.........
  ..... यी स्वरका धुन तथा लयले यतिखेर जनकपुर सहित मिथिलाञ्चल गुञ्जयमान छन् । नव बस्त्र तथा आभुषणले सृङ्गारिएकी नव दुल्हीहरु आफ्नी सहेली संग फुल लोड़ही अर्थात फुलपात टिपिरहेको मनमोहक दृष्य र माथि उल्लेखित यी र यस्ता कर्ण प्रिय गीत र सम्वादले यतिखेर सवैको नजर  केन्द्रित गरेको छ ।
    मिथिलाञ्चलमा विवाहित महिलाहरूले प्रत्येक वर्ष साउन कष्ण पञ्चमीको दिनदेखि पन्ध्रदिनसम्म परम्परागत मधुश्रवाणी व्रत लिन्छन् । मैथिली भाषा, संस्कृति, परम्परा र संस्कारसँग जोडिएको उक्त पर्व नवविवाहिता महिलाका लागि मूलतः विशिष्ट र महत्वपूर्ण रहिआएको छ । उक्त व्रतमा संलग्न महिलाले गौरीपूजा, कलशपूजा, विषहराको पूजा, बैरसीकरजा, चनाइ नाग पूजा, कुसमावती पूजा, पिङगला पूजा, लिली नागपूजा, शतमगिनिसहित गोसाउनी, नाग पूजा र साठिक पूजा गर्ने गर्छन् । व्रत बस्ने महिलाले यो व्रत लिँदा निष्ठापूर्वक नित्यकर्म गरी पूजा सामग्रीसहित पूजामा बसेका बेला तीनदिनसम्म अनिवार्य रूपमा मौनापञ्चमी, बिहुला र मनसा, मंगला(गौरीको पृथ्वीजन्म सती, दन्त्यकथामा आधारित महादेवको पारिवारिक कथा, गंगाको कथा, गौरी तपस्याको कथा, गौरी विवाह र जन्तीको कथा, मैनाको मोहको कथा, भगवान कात्र्तिक जन्मको कथा, सन्ध्याको विवाह र लिलीको जन्मको कथा, पतिव्रता सुकन्याको कथा, बाल(वसन्तको कथा, गोसाउनीको कथा, राजा श्रीपुरको कथा श्रवण गरी पूजा अर्चना गर्ने परम्परा छ ।
    नवविवाहिता मिथिलानीहरुले हर्षोल्लास र धुमधामका साथ मनाउने पर्व मधुश्रावणी शनिबारदेखि विधिवत् रुपमा शुरु भएको छ । १५ दिन सम्म मनाइने यो पर्वमा नवविवाहिता महिलाहरु १५ दिनसम्म गृहस्थी कसरी चलाउने भन्ने बारेमा शिक्षा प्राप्त गर्ने कथाहरु सुन्ने गर्दछन् ।    
यो पर्वको विशेषता भनेको विषघरको पुजा बासी फुल र पातबाट गर्नु र पुजा अवधि भर नवविवाहिताले खानेकुरा सबै ससुराकै खानुपर्ने रहेको छ । सोही कारण ससुराबाट नवविवाहिताहरुको लागी पुजा अवधिभरको लागी सबै सामान जोहो गरी पठाईने गरेको हुन्छ । यो पर्व १५ दिनसम्म मनाईने गरिन्छ । श्रावणको झरी, कालो वादल, चारैतिर हरियाली, नवविवाहिता महिलाको सिंगारपटार लगायतका दृश्यहरुले कामोत्तेजना बढाएको हुन्छ र यो पर्वमा सोहीकारणले जतिसुकै टाढा पति भएपनि आउने गरेको कारणले यसलाई मिथिलाञ्चलको हनिमुन भनेर भनिन्छ ।
    विषहाराको पुजा बासी फुल र पातबाट हुने गरेको कारण नवविवाहिता महिलाहरु लगायत छरछिमेकका संगीसाथीहरु मिलि समुहमा गित गाउँदै गाउँ बाहिर स्वछन्द भई घुम्ने गर्दछन ।  कहिले पनि घर बाहिर ननिस्कने महिलाहरु समेत पुजा अवधिभर साथीहरुसंग गफिदै झरीको मजा लिन चुक्दैनन भने उनीहरु समुह समुह बनाई चौमासा, छमासा, बटगवनीको सुमधुर गीतहरु पनि गाउने गर्छिन ।
    यो पर्व टेमि (आगोले पोल्ने कार्य) दिएर सकिने गरिन्छ । महिलाहरुलाई अग्निपरिक्षा स्वरुप घुँडामा टेमि दिईन्छ र जति ठुलो फोका उठ्छ त्यत्ति बढी नै पति प्रति माया र पतिको दिर्घायु हुन्छ भन्ने मान्यता रहेको पाईन्छ ।
 मिति ः २०७०÷४÷१३

        त्यसैगरी पतिको दिर्घायुको कामना गर्दे उनीहरु गौरी, विषहरा लगायतका पुजा समेत गर्ने गर्दछन्  । हरेक श्रावण कृष्णपञ्चमी देखि शुरु भई श्रावण शुक्ल द्धितिया सम्म यो पर्व मिथिलाञ्चलका कायस्थ, बा्रहमण, सोनार र देव जातिका नवविवाहिता महिलाहरुले मनाउने गर्छन् ।  श्रावण मासको झरी, कालो वादल र न्यानो घामको स्पर्श गदै युवतीहरु नाच्ने, गाउने, र विवाहिताहरुले आफ्नो पतिसंग वितेको मधुर क्षणबारे साथीसंगीहरुसंग कुराकानी गर्ने गरेकोले यो पर्वलाई मधुश्रावणी भनिएको हो । यो पर्वमा नवविवाहिताले आफ्नो साथीहरुलाई यौनको कुरा देखि लिएर पति संग विताएको क्षण सम्म भन्ने गरेको कारण यसलाई यौन शिक्षा दिने पर्व समेत भनिएको छ । यो पर्वमा नवविवाहिताले नागपञ्चमी सम्बन्धि कथाहरु सुन्नुका साथै नागको अर्थात विषधरको पुजा गर्ने गर्दछन् ।  पतिप्रेम बढोस र पति प्रति आदर भाव जागोस भनी यो पर्व अवधिभर शिवगौरी, विषहारा, शिवलिला र श्रवणकुमार लगायतको कथा सुनाउने गरिन्छ । यो पर्व माईत गएर मनाउने प्रचलन रहे केहि समय यता पर्व ससुरालमा समेत मनाउन थालिएको छ ।

जनकपुरमा प्रेसको दुरुपयोग बढ्दो

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
प्रेस लेखेका गाडीमा पत्रकार चढेका छन् भन्ने सोच्नु भएको छ होला भन्ने सावधान । तपाईंबाट गल्ती पनि हुनसक्छ । किनभने मोटरसाइकल र मोटरमा प्रेस लेखेर प्रेसका मालिक, व्यापारी र तस्करहरु छाती फुलाउंदै हिड्ने गरेका छन् ।
सर्वसाधारणलाई निष्पक्ष सूचना प्रदान गर्ने गहन जिम्मेवारी पुरा गरेकै  कारण पत्रकारितालाई मर्यादित पेशाका रुपमा हेर्ने गरिन्छ । जनतालाई देश, विदेशमा के भइरहेको छ भनेर जानकारी दिने काम सञ्चारकर्मीबाटै हुन्छ । जनता संचारमाध्यमबाट सूचना पाउने अधिकारबाट बन्चित नहोउन् त्यसका लागि बन्द हडतालमा पनि प्रेस लेखिएको सबारी साधन चलेका हुन्छन् । सडकमा प्रेस लेखिएका गाडीलाई विशेष प्राथमिकता नै दिइन्छ । कतिपय अबस्थामा त चालक अनुमति पत्र र ब्लुबुक पनि जांच गरिदैन । यस्तै सुविधाको दुरुपयोग बढेको छ मध्य तराईका जिल्लामा । प्रेस लेखिएका गाडि गैरप्रेसकर्मीले प्रयोग गर्छन् । प्रेसको प्रयोजनका लागि पनि प्रयोग हुंदैनन् । सडकमा गुड्ने प्रेसका गाडीमा गैरपत्रकार नै शयर गरेको देखिन्छ । पे्रस लेखेर चलाइएका सवारी साधन प्रेसमा काम नगर्ने गैर पत्रकार, उद्योगी व्यवसायी, विभिन्न संघ–संस्थामा कार्यरत कर्मचारी र छापाखाना  सञ्चालकले प्रयोग गर्छन् । तस्करले प्रहरीको चेकजांचबाट जोगिन पनि प्रेस लेख्ने गरेका छन् गाडीमा । प्रेस लेखेर चोरीका गाडि निर्बाध चल्ने गरेको स्थानीय सञ्चारकर्मीको दाबी छ । अपरिचित र आपराधिक पृष्ठभूमि भएका व्यक्तिहरु प्रेस लेखिएको गाडी प्रयोग गरेको बताइन्छ । धनुषा लगायत सिरहा, सप्तरी, महोत्तरी, सर्लाही लगायतका सीमावर्ती जिल्लामा प्रेस लेखेर प्रेस शब्दको गरिमालाई धुमिल पार्ने काम भइरहेको छ । भारतीय नम्बर प्लेट भएका मोटरसाइकल, टाटासुमो आदिमा प्रेस लेखेर नेपाली भूमिमा चलाउंने र राजस्व छल्ने काइदा सिकेका छन् तस्करहरु । दिनरात एकगरी खट्ने सञ्चारकर्मीलाई न्युनतम पारिश्रमीक समेत उपलब्ध गराउन नसकेका स्थानीय एफएम रेडियोले सडकमा चिल्ला गाडी कुदाउंछन् । एफएममा पसिना बगाउने संचारकर्मी यस्ता गाडीमा विरलै चढेका होलान् । संचार उद्यमीले निजी रुपमा प्रयोग गर्ने गाडीहरुमा पनि प्रेस लेखिएका छन् ।  कसले गाडीमा प्रेस लेख्न पाउने कुनमा नपाउने भनेर स्पष्ट कानुनी व्याख्या पनि छैन । यसकारण प्रेस काउन्सिल, सूचना विभाग, पत्रकार महासंघ जस्ता निकायले यस्ता विकृति रोक्न नीतिगत सुधार गर्नु आवश्यक छ । केहि व्यक्ति बिशेषका कारण प्रेस शब्द कै खिल्ली उडेको छ । नेपाल पत्रकार महासंघ धनुषाले यसरी प्रेस शब्दको दुरुपयोग रोक्न पहल गर्नु नितान्त आवश्यक छ । प्रेस–लेखिएका गाडिलाई ट्राफिक प्रहरीले चेकजाँच नगर्नाले यसको दुरुपयोग दिन–प्रतिदिन बढ्दै गएको हो । सञ्चारकर्मीबाहेक वा सञ्चार प्रयोजन विपरीत गाडी प्रयोग भएको खण्डमा कारवाही गर्न ट्राफिक हिच्किचाउनु हुन्न । मानौं प्रेस शब्द खेलौना बनेको छ । जसलाई जसरी मनलागे प्रयोग गर्ने । पत्रकारको खोल ओढेर मनपरी गर्नेहरुमाथि कारवाही गर्न सक्नुपर्छ ट्राफिकले । प्रेस शब्द कमजोरी ढाक्ने अस्त्र बन्नु हुन्न ।

   

मिति ः २०७०÷०३÷३०

‘रमजान’मा रम्दै मुस्लिम समुदाय

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
इस्लाम धर्मावलम्बीहरुको महत्वपुर्ण चाड हो( रमजान ।  यो महिना मुसलमानका लागि शुभलाभको महिना हो । इस्लाम धर्माबलम्बीहरुलको महान चाड रमजान विहीबार देखि शुरु भएको छ । इस्लामिक महिना सवाण समाप्त भई रमजानको पहिलो चन्द्रमा (चाँद) बुधबार साँमm मुस्लिम समुदायले देखे पछि रमजान शुरु भएको हो ।
एक महिना सम्म मनाइने यो चाडमा सात वर्षदेखिका सबै व्यक्ति अनिवार्य रोजा (उपवास) बस्नुपर्ने हुन्छ । मुसलमानहरुको पाँच महत्वपुर्ण कार्य रोजा, नमाज, हज, जकात, र फित्तरा नियामानुसार गर्नुपर्ने तथा तिर्नुपर्ने भए पनि हजबाहेक सबै कार्य रमजान महिनामा प्राप्त गर्ने अवसर पाउने भएकाले पनि यो महिनालाई मुसलमानहरुले महत्वपूर्ण महिनाका रुपमा लिने गरेका छन् । घाम उदाउनुभन्दा डेढ घण्टा अगावै खानेकुरा खाएर प्रारम्भ गरिने रोजा घाम अस्ताएपछि फलफूल तथा मिठाई खाएर समाप्त गरिन्छ । यो समयलाई रोजा खोल्ने भनिन्छ । दिनभर केही पनि खान नहुने यो पर्वमा मुसलमानहरुले आ(आफ्नो गच्छेअनुसार विभिन्न किसिमका परिकार बनाई रोजा खोल्ने गर्छन् । रोजाको समयमा कुनै पनि खानेकुरा मखमा हाल्नु हुदँैन, जानेर थुक पनि निल्नु हुदँैन भने दिउँसो सबै मानिसले दतिवन गरी मुख धुनु पर्छ । रोजा बस्नेलाई शारिरिक संभोग, झुठोबोलिने लगायतबाट बचि पाकसाफ सफासुगर भई कम्तिमा दैनिक पाँचचोटि नवाज र विशेष प्रर्थणा स्वरुप राति तरावि पढिने गरिन्छ  । ९२ किलो मिटर दुरि बराबरको यात्रा गर्दा, महिला महिनाबारिको अवस्था हुदाँ वा  अन्य अवस्थामा रोजा छोड्न सकिने प्रवधान हरेपनि पछि कजाको रुपमा रोजा राख्नु पर्छ मोफति शेरे नेपालले बताए । इस्लामिक धर्मग्रन्थका अनुसार रोजा दुई हिजरी सवाणको १०तारिक देखि मुस्लिम समुदाय माथि र्फज अथार्त अनिर्वाय गरिएको बताइन्छ । पवित्र कुरान सरिफको दोस्रो परमा भन्निएको छ (ऐ इमानबला तिमी माथि रोजा अनिर्वाय गरिएको छ, जस्तोकि तिम्रो अग्रजहरु माथि अनिवार्य गरिएको थियो, जस्लाई तिमीले पनि अपनाउनु पर्ने हुन्छ ।  रमजान इस्लामिक कैलेण्डरमा ९ औ महिनाको रुपमा रहेको छ । इस्लाम धर्मका  ५ वटा आधारस्तमभ इमान, नवाज, रोजा, जकात,हज मध्ये रोजा तेस्रा नम्वरको  हो । त्यसैले रमजान मुस्लिम समुदायको लागि  विशेष महत्व राख्दछ । जनकपुर वार्ड नम्बर १ स्थित मदरसा दारुल उलुम नुरी बरकातीका मोफ्ती मो. असरफ रजा  बरकातीले भने  (संसारकोे चारवटा अकाशिय पुस्तकहरु तोरेत, जबुर, इजिल्ल जसलाई बाइवल पनि भन्निछ र अन्तयमा कुरआन सरिफ अवतरित भएको थियो बताईन्छ ।  रमजान महिनामा नै  २७ तारिकका दिन इस्लामधर्मको सब भन्दा ठुलो धर्मग्रन्थ पवित्र  कुरआन सरिफ नाजिल (अवितरित) भएको थियो । उनले अगाडी भने ( संसारको आवश्यता अनुसार अल्लाहले एक(एक पराको रुपमा ज्ञान पठाई रहदाँ २३ पछि मात्र पवित्र कुरआन पुर्णता पाएको थियो । यो  महिना भरि नै जनत (स्वर्ग) का सात वटै ढोका खुल्ला रहन्छ भने जहनम (नक्र) का सबै ढोका बन्द रहन्छ । रोजा सवै बालिग  महिला र पुरुष दुवै माथि अनिवार्य रहेको उल्लेख गर्दे मोफ्ती रजाले यस महिनामा कसैलाई एक रुपैया दान गर्दा ७० रुपैयाँ बराबरको सवाव (पुन्य) प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको बताए । साथै उनले १ नफिल नमाज पढ्दा एक फर्ज, र एक फर्ज नवाज पढ्दा ७० फर्ज नवाज पढे बराबरको पुण्य प्राप्त हुने किम्दन्ति रहेको जानकारी दिए । यसै महिनामा साढे सात तोला सुन वा साढे ५२ तोला चाँन्दि तथा त्यति बरावरको  सम्पिति भएको खण्डमा अनिर्वाय रुपमा जकात अथार्त दानका गर्नका लागि साढे दुई प्रतिशतका दरले  रकम निकाल्नु पर्ने हुन्छ । स्थानिय जकिर खानले भने( दानका लागि निकाएिको रकम गरिब, असाहयहरुमा खर्च गरिन्छ । एक महिनासम्म रोजा बसेपछि मात्र इदुल फित्र अथार्त इर्द पर्व  मनाइन्छ । इर्द को नमाज पढनु भन्दा पुर्व रोजामा भएको टुटि वा रोजालाई शुध्किरणका लागि पर व्यतिm २किलो ४५ ग्रामका दरले परिवारका सवै सदस्यहरुले फित्रराको रुपमा वा त्यति बरावरको दान अनिर्वाय रुपमा गर्नुपछ ।
दिनभर केही पनि खान नहुने भएकाले ठुला मानिसहरुले सजिलै रोजा पूरा गरे पनि उमेर नपुगेकाले धेरै कठिनाई भोग्नु पर्ने हुन्छ । जसले कनि कठिनाई महसुस गर्छ, त्यसले त्यति नै धर्म पाँछ भनेर ठुला मानिसहरुले बालबालिकालाई रोजा बस्न प्रेरित गर्छन् । शरिर र मन दुवै शुद्ध रहनु पर्ने रोजामा महिलाहरुको महिनावारी सुरु भएमा त्यो महिलाको रोजा हँुदैन र महिनावारी रोकिएपछि पुनः रोजा बस्नु पर्ने हुन्छ , रोजाको समयमा श्रीमान् र श्रीमतीबीच शारीरिक सम्पर्क गर्न हँुदैन मुसलमानहरुले रोजा आवधिभर नियमित नमाज पढछन् भने रातीको नमाजपछि कतिपय मस्जिदमा तरावी नमाज पढ्ने गर्छन् । तरावी नमाज मुसलमानहरुको विशेष प्रार्थना हो । यो दुई किसिमाको हुन्छ( तरावी र खत्तम तरावी ।
खत्तम तरावी कुरानका पूरै हरफहरु कण्ठस्थ पारेर पढ्नु पर्छ । तरावी कुरान कण्ठस्थ भएका मौलाना वा हाफिज दुवैले पढाउन पाउँछन् । आर्थिक रुपमा सम्पन्न मुसलमानहरुले रोजाको समयमा गरिब, दीनदुखीहरुलाई दान गर्नु पर्छ । दान धार्मिक नियमानुसार गर्नु पर्ने हुन्छ, यसमा कसैले कम, कसैले बढि भन्ने हँुदैन । रोजाको समयमा मुसलमानहरुले आफ्नो सम्पतिको अढाई प्रतिशत कर निकाल्नु पर्छ । यस अतिरिक्त रोजाको अवधि पूरा गरिसकेपछि “इद” को नमाज पढ्नुभन्दा पहिले जनही एक किलो ७ सय ५० ग्राम गहँुको दाम निकाल्नु पर्छ, जसलाई फित्तरा भनिन्छ । यो नियम संसारभरीका मुसलमानहरुमा लागू हुन्छ । यसरी निकालिएको रकम गरीब दीनदुःखीहरुलाई बाँड्नुका साथै फित्तरारजकात मुसलमानहरुको पाठशाला(मदरशा) सञ्चालनमा प्रयोग गरिन्छ । तीस दिनको रोजा पूरा गरेपछि पुरुषहरु इदगाहमा र महिलाहरु एकान्त ठाँउमा गएर सामूहिकरुपमा नमाज पढ्ने गर्छन् र अन्त्यमा एक आपसमा अँगालो मारेर इदमुवारक भन्दै बधाई साटासाट गर्छन् । नमाजको समयमा शरीरसँगै लुगाफाटो पनि शुद्ध राख्नु पर्ने कडा धार्मिक नियम छ । नेपालमा लगभग १० लाख रहेका मुसलमानहरु राजधानी, पहाडी जिल्ला गोरखा र तराईका विभिन्न जिल्लामा छरिएर बसेका छन् ।



   

मिति ः २०७०÷०३÷३०

शिक्षाका प्रबन्ध, प्रयोग, प्राप्ती र प्रभाव एक विश्लेषण

उमेशलाल कर्ण   
मानव सभ्यताको प्रादुर्भाव देखि नै कुनै न कुनै रुपमा शिक्षा आदान प्रदानको व्यवहार चल्दै आएका प्रमाणहरु अहिले प्रशस्त भेटिन्छन् । प्राचिन कालमा शिक्षा र धर्मलाई सँगसँगै राखेर सञ्चालन भएको अवस्थाहरु हाम्रा धर्मशास्त्रहरुमा उल्लेख भएको भेटिन्छन् । धर्ममा आधारित शिक्षा प्रणाली अहिले पनि सञ्चालनमा छन् । धर्मलाई नै जीबनका वास्तविक सत्य मानी यसमा रमेकाहरु कम छैनन् । यसको संख्या दिनानुदिन बढ्दो क्रममा छ । यस्ता पक्षहरुको विश्लेषण गर्नु अहिले पनि सान्दर्भिक नै देखिन्छन् । मान्छेको व्यवहार यस्तो होस जसमा कुनै अर्को व्यक्तिलाई आहत गर्ने खालका अनुभव गर्नु नपरोस भन्ने अभिव्यक्ति धेरै व्यक्तिहरुबाट सुनिन्छन् । अहिलेको प्राज्ञिक चिन्तनमा कर्म नै प्रधान हो कर्मलाई एउटा निश्चित ढाँचामा परिपालन गर्नका लागि धर्मको विश्लेषण पनि आवश्यक भएको बारेमा छलफल भई रहेको छ । धर्म विनाका कर्म संयमित नभई यसको गुणस्तर र आवश्यकतामा आधारित छ, छैन भन्ने अवस्था ओझेलमा पर्न सक्छ । यस प्रकार शिक्षालाई धर्मको परिपालना गराएरै आवश्यकतामा आधारित हुने गरी सञ्चालन गर्नुृ पर्ने आवश्यकता हामी कहाँ छ । यस्ता सन्दर्भलाई शिक्षा प्रणालीको आधारमा व्याख्या गर्दा धर्म भनेको साझा मूल्य, व्यवहार, ज्ञान, सीपहरुको संगालो हो, जसको निर्माण कुनै आदर्श पुरुष लगायत धर्मानुरागीहरुले गरेका हुन्छन् । उपरोक्त आधारमा धर्म भनेको शिक्षाको पाठ्यक्रम हो जसलाई प्रयोग गरेर शिक्षार्थीहरुको व्यवहारलाई समयानुकुल परिबर्तन गर्न सम्भव हुन सक्छ । यसमा भएका मूल पक्षहरुलाई एउटै धरातलीय स्थानमा राखेर विश्लेषण गर्दा धर्म( आदर्श ) विनाको शिक्षा, शिक्षा विनाको कर्म एवम् कर्म वेगरको धर्मको कुनै काम छैन भन्ने सन्दर्भहरु विभिन्न अनुसन्धानका अनुभव तथा प्राप्तीहरुबाट बुभ्mन एवम् अनुभुत गर्न पाईन्छ ।
    अहिले दर्शनहरुमा यस्ता विषयवस्तु र सन्दर्भलाई धेरै महत्व दिएर चर्चा भई रहेको छ जसमा प्रयोजनवादीहरु शिक्षालाई जीवनका वास्तविक सन्दर्भसँग जोडनु पर्ने आवश्यकतालाई औंल्याएका छन् । उनीहरुमा भएका एकरुपता भनेको शिक्षाले कुनै व्यक्तिलाई बाँच्नका लागि विभिन्न आधारहरु प्रदान गर्दछ जस्तैः कुन काम कसरी र कहाँ कुन अवस्थालाई आधार मानेर गर्दा सफलता प्राप्त गर्न सकिन्छ । दैनिक उपभोगका वस्तुहरु कहाँबाट कसरी हामी प्राप्त गर्दछौं त्यसका सबै आवश्यक ज्ञान गुणका पक्षहरु खोतल्नु पर्ने काम शिक्षाको हो र यसबाट कुनै व्यक्तिको जीवनयापन स्तरीय भएर अरुसँग सहकार्य सहयोगको वातावरण तयार गरी अरुलाई पनि बाँच्न विभिन्न आधारहरु खडा गरिसकेका जनशक्तिहरु शिक्षा प्रणालीबाट उत्पादन हुन्छन् । परापूर्वकालमा मानवीय आवश्यकताहरु सीमित थिए जसबाट शिक्षाको संरचना अत्यन्तै साँघुरो थियो ।
     जब जब हाम्रा आवश्यकताहरु बढ्दै गए तब तब शिक्षाको क्षेत्र विस्तृत हुँदै गए जसबाट अहिलेको शिक्षा अत्यन्तै फराकिलो ( व्यापक ) दायरामा आएको छ । शिक्षाले नै सारा पक्षहरुलाई समेटेर यसमा भएका सौन्दर्यता सुगन्धहरु हामी भएको वातावरणमा छर्न सफल भएर आप्mनो गरिमा बढाउन अग्रसर भएको छ । हामी शिक्षा जस्तो बनाऔं, शिक्षा जसरी चलाआंै, शिक्षा जसरी आर्जन गर्औं गराऔं एवम् शिक्षा जसरी भोग्औं यी पक्षहरुले नै हाम्रा विकसित हुने नहुने चिन्ह ( आधार ) हरुलाई उजागर गर्दछ । पहिलेका र अहिलेका शिक्षामा फरक हुने धेरै पक्षहरु छन्, जस्तै पहिलेका शिक्षामा मानवीय समस्याहरु जसरी देखा पर्दै गयो त्यसरी नै शिक्षाको प्रारुप तयार हुँदै गयो । शिक्षाले मूलतः मानवीय आवश्यकताहरुलाई सम्बोधन गर्ने कार्यमा सक्षम हुनु पर्दछ । आवश्यकताहरुको सम्बोधन गर्न सक्ने शिक्षा भएनन भने शिक्षा गुणात्मक भएन भने चर्चाहरु प्रशस्तै सुनिन्छन । शिक्षालाई आवश्यकतामुखी बनाउन सके मात्र यसमा भएका विविध राम्रा पक्षहरुलाई हामी उपभोग गर्न सक्छौं ।
    समाजका आवश्यकताहरुलाई सम्बोधन गर्ने खालका शिक्षालाई पर्याप्त आधारका शिक्षाको रुपमा लिन सकिन्छ, जस अन्तर्गत आवश्यकता विविध छन् तर यसमा हुनु पर्ने बिबिधतालाई हाम्रा साधन स्रोतहरुको उपलब्धताले पुरा गर्न सकेको छैन । यस प्रकारको अभाव शिक्षामा भएका लगानीको अंश थोरै भएको आधारलाई पुष्टी गर्दछ । शिक्षामा लगानीका अंश वृद्धि गर्नुको अर्थ यो होइन कि दान, कर्जा तथा अरुको सहयोगलाई मात्र परिचालन गरेर शिक्षाका खर्चको जोहो गर्ने तथा शिक्षामा आत्मनिर्भरताको अभाव भएको देखाउँछ ।
    मानव आवश्यकताहरु मध्ये केही आधारभूत आवश्यकता वाहेकका आवश्यकताहरु समय समयमा परिवर्तन भई रहन्छन् । मानवीय आवश्यकता मूख्य रुपमा खाना, नाना, आराम, स्वास्थ्य, मनोरञ्जन, सुरक्षा, विभिन्न पूर्वाधारहरुको तयारी, एकापसमा सहकार्य, शान्ति, सदभाव, व्यवसायीकता, नैतिकता, धार्मिकता, कर्मयोग्यता, सहिष्णुता, सच्चरित्रता जस्ता पक्षहरुलाई शिक्षाले उकास्नु पर्ने अवस्था छ । शिक्षाले अन्तर्राष्टिूय सम्बन्ध, सहकार्यमा पनि आजका वालवालिकाहरुलाई सक्षम बनाउन शिक्षाको निर्माण ( पाठ्यक्रम तयारी ) मा यस्ता सन्दर्भहरु मिसाउने कार्य गर्नु पर्ने हुन्छ । यस प्रकार शिक्षा अत्यन्तै सम्वेदनशील अवधारणा हो शिक्षासँगका व्यवहारहरु ( पाठ्यक्रम निर्माण, पाठ्यपुस्तक तयारी, सन्दर्भ सामग्रीहरुको निर्माण, शिक्षण, मूल्यांकन, पृठिपोषण छलफल तथा अनुगमन सहयोग ) गर्न अत्यन्तै सचेत एवम् संयमित हुने आवश्यकतालाई मनन विश्लेषण गर्ने वेला भएको छ । शिक्षामा विशिष्टीकरण गर्नु पर्ने अनिवार्य भएको छ जहाँ जस्तो परिवेश आवश्यकता एवम् वातावरण रहेको छ त्यस्तै प्रकारको शिक्षा सञ्चालनका लागि व्यवस्थापन गर्नु पर्ने आवश्यकता छ । यस्तो अवस्थालाई शिक्षामा स्थानीयकरणको नामले परिचित छ ।
शिक्षालाई आप्mना सन्दर्भहरुसँग जोड्न जति सफल भयौं त्यति नै गुणात्मक शिक्षाको व्यवस्थापन, परिचालन, प्रयोग एवम् प्रतिबिम्वन गर्न सफल भएको प्रमाणित हुन्छ । अहिलेलाई अरुसँग तुलना गर्दै अन्य असल अभ्यासहरुलाई स्थानीयकरण गरी अनुकुल हुने खालका अभ्यासलाई शिक्षामा प्रबेश गराई शिक्षालाई विश्वव्यापीकरण गर्ने चुनौतीपूर्ण हाँक छँदै छ यसलाई पनि व्यवस्थापन गर्नु पर्ने अनिवार्य भएको छ ।
    शिक्षालाई आप्mनै सन्दर्भसँग आबद्ध गराउन सफल भयौं भने मात्र हाम्रो भविष्य सुनिश्चित हुन सक्छ यसलाई सबै सरोकार पक्षहरुले बुभ्mनु पर्ने आवश्यक भएको छ । कहीं हामी अरुका आदर्श, आवश्यकता एवम् कामका लागि शिक्षाको प्रबन्ध गरेका छौं ? यदि छौं भने तत्काल यसलाई विश्लेषण पहिचान गरी यसलाई सुधार गर्दै शिक्षालाई हामी आप्mनो समस्याहरुमा केन्द्रित गरी शिक्षाका कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सक्षम हुनु पर्ने आजको ठूलो आवश्यकता छ ।


   

मिति ः २०७०÷०३÷३०

नर्सिङ प्रति मधेसी छात्राको बढ्दो आकर्षण

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
    केही वर्षसम्म छोरी बिग्रे नर्स अनि छोरा बिग्रे कमर्स पढ्छन भन्ने गरिन्थ्यो तर, हिजोआज परिस्थितीले छुट्टै मोड लिइसकेको छ । अहिले प्रायः अभिभावकको चाहना ऋण गरेर भए पनि छोरीलाई नर्स बनाउने हुन्छ भने छोरीहरुको रुचि पनि नर्सिङ पढ्ने हुन्छ । अन्य विषयको तुलनामा नर्सिङ पढेपछि स्वदेश तथा विदेशमा रोजगारी पाउन धेरै सहज छ । त्यसैले यसतर्फ धेरै छोरीहरुको आकर्षण बढेको छ ।
एसएलसीको प्राप्ताङक बमोजिम छनोट प्रक्रियाबाट राखिने र छनोटमा नपरेका छात्रा वषौँसम्म प्रयास गरेका हुन्छन । स्वदेशमा मात्र रोजगारी अवसर नभई विदेशमा पनि राम्रो अवसर पाइने भएकाले नर्स पढाईप्रति धेरैको आकर्षण बढेको हो । नेपालमा केही वर्षयता नर्सिङ पढ्नेहरुका लहर निकै बढेर गएको छ र मेडिकल कलेजको सङ्ख्या पनि त्यही अनुपातमा बढेका छन । तर, त्यो उत्पादित जनशक्तिलाई स्वदेशमा रोजगारी पाउने वातावरण पुनतः बनेको छैन । विकसित मुलुकहरुमा नेपालमा नर्सिङ पढ्नेहरुले पनि रोजगारीको राम्रो अवसर पाउने गरेका छन । त्यसै कारण धेरै छोरीहरुले लाखौँ खर्च गरेर भए पनि नर्सिङ पढ्ने गरेका छन ।
जनकपुरमा संचालित नर्सिङ क्याम्पसहरुबाट प्रति वर्ष कुल २४० वर्ष कुल २४० स्टाफ नर्सहरु उत्पादित भईरहेका छन् । हिजो सम्म पहाडी मुलका मात्र युवतीहरु स्टाफ नर्स रोज्ने गर्दथे । मधेशी मुलका यूवतीहरु यसलाई करियर बनाउने कुरा कल्पना सम्म गर्दैनथे । तर आजको समयमा मधेशी मुलकी यूवती मात्र होईन, दलित, जनजाति, लगायत सधैं वुर्कामा रहने मुस्लिम समुदायकी यूवतीहरुले समेत स्टाफ नर्सको अध्ययन गर्नु अत्यन्त सकारात्मक पाटो देखिएको छ । नेपाल सरकारले छात्रवृत्ति कार्यक्रम अन्तरगत धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, सिरहा, सप्तरी, बारा, पर्सा र रौतहट गरी ८ जिल्लाहरुका  लागि दलित तथा विपन्न मुसलमान समुदायका लागि स्टाफ नर्सका लागि छात्रवृत्ति प्रदान गरेको छ । २०६७ साल देखि लागु गरिएको उक्त कार्यक्रम अन्तरगत देशै भरीका दश वटा नर्सिङ ईन्सिच्यूटहरुमा अध्ययन अध्यापन भईरहेको छ । सिटिईभिटीले विज्ञापन मार्फत भर्ना आव्हान गरी विद्यार्थी छनौट गरी दश वटा क्याम्पसलाई विद्यार्थी दिने गरेको छ । सोही कार्यक्रम अन्तगत नेपाल सरकारकै स्वामित्वमा रहेको जनकपुर नर्सिङ क्याम्पसले पनि ४० सीटका लागि ३ वर्षे स्टाफ नर्स कोर्षका लागि ६८ लाख ५० हजार ८ सय रुपैयामा टेण्डर लिएको छ । तेस्रो वर्षमा पुगेको उक्त व्याचमा ३१ जना दलित र ९ जना मुस्लिम समुदायकी छात्रा अध्ययनरत छन् । जनकपुर नर्सिङ क्याम्पसका प्रिन्सिपल जयकिशोर लाल भन्छन, “मुस्लिम र दलित समुदायको प्रवेश सकारात्मक हो । तर यहाँ अध्ययनरत मुस्लिम समुदायकी छात्राहरु मध्ये अधिकांश विवाहित र छोरा छोरीको आमा समेत भईसकेको अवस्थामा कक्षामा उपस्थिति अत्यन्त न्यून रहन्छ, जसले गर्दा उनीहरुमा गुणस्तर आउन सकिरहेको छैन ।” २०६० सालमा उक्त क्याम्पसले ३० र ०६१ देखि २०६८ सम्म प्रत्येक वर्ष ४०÷४० विद्यार्थी गरी हाल सम्म ३५० स्टाफ नर्स उत्पादन गरिसकेका छन् । जसमध्ये ४५ प्रतिशत जति मधेसी मुलकी छात्रा रहेको  प्रिन्सिपल लालको दावी छ । ०६७ को ब्याचमा उक्त क्याम्पसकी छात्रा अस्मिता दहालले ९३ प्रतिशत अंक ल्याएर देशैमा सर्वोत्कृष्ट गरेकी थिईन । अहिले जनकपुुरमा जनकपुर नर्सिङ कलेज, जानकी मेडिकल   कलेज, धनुषा नर्सिङ क्याम्पस, मिथिला टेक्निकल एकेडेमी, नेपाल टेक्निकल ईन्सिच्युट, केयर         मेडिकल सेन्टर सहित ६ वटा कलेजहरुमा स्टाफ नर्सको पढाई हुन्छ । प्रत्येक क्याम्पसले ४०÷४० गरी एक वर्षमा २४० नर्स उत्पादन गरिरहेका छन् ।
नेपाल नर्सिङ परिषद्को पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार नेपालमा हालसम्म १४ हजार ७७ जना स्टाफ नर्स उत्पादन भइसकेका छन भने अ.न.मी १६ हजार २८३ जना तयार भइसकेका छन । हालसम्म एक सय तीन (१०३) वटा संस्थाले तीन वर्षे नर्सिङ विषय अध्ययापन गराउने मान्यता लिइसकेका छन भने विएस्सी नर्सिङका लागि २५ वटा, विएनका लागि १९ वटा, मास्टर अफ नर्सिङका लागि ४ वटा र अनमीका लागि ४८ वटा कलेजले मान्यता लिइसकेका छन ।
नेपालबाट विभिन्न मुलुकमा रोजगारीका लागि जाने नर्सहरुको सङ्ख्या झण्डै तीन हजार जना रहेको परिषद्ले जनाएको छ जसमध्ये नर्सिङ परिषद्बाट अमेरिका, क्यानडा, अष्टेूेलिया र अन्य युरोपेली देशहरुमा दुई हजार ८५० जनाले स्वीकृत लिएर गएका छन भने बेलायत दूतावासबाट मात्र स्वीकृत लिइ एक सय जना नर्स विभिन्न मुलुकमा गएका छन । विदेशबाट आई नेपालका विभिन्न सरकारी वा निजी अस्पतालमा कार्यरत स्टाफ नर्सको सङ्ख्या ६३८ जना रहेको छ ।
    नर्सिङ पेसाप्रति अहिले सामाजिक र पारिवारिक दृष्टिकोण सकारात्मक रुपमा बदलिदै गएको छ र विदेशमा पनि सहजै रोजगारी पाउने भएकाले नर्सिङ पढाइप्रति रुचि बढेको हो ।
स्वास्थ्य जनशक्तिको पलायन बढ्नु दीर्घकालीन रुपमा स्वास्थ्य सेवाको विकास र सेवालाई विकेन्द्रीकरण गर्ने कुराका लागि राम्रो सङ्केत नभएको बताउदै जनकपुर नर्सिङ क्यामपसका प्रिन्सिपल लालले भन्नुभयो ( मुलुकको अस्थिर राजनीतिक व्यवस्था, कमजोर सामाजिक, आर्थिक परिस्थिति योग्य र सक्षम स्टाफ नर्स विदेश पलायन हुनुको प्रमुख कारण हो ।
बेरोजगारहरुलाई रोजगारीको वातावरण बनाउने र विदेशमा मात्रै आफ्नो भविश्य छ भन्ने मनस्थिति परिवर्तन ल्याउन अहिलेको स्वास्थ्य संरचनामा सुधार ल्याउनु जरुरी छ  ।
प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषद् (सिटिभिटीले उत्पादन गर्ने सबै भन्दा बढी जनशक्तिमा स्टाफ नर्स पर्छ । यसले वर्षेनी झण्डै चार हजार जना स्टाफ नर्स उत्पादन र्गदछ । सिटिभिटीमा स्टाफ र्नस उत्पादनका लागि आङ्गिक र निजी क्षेत्र गरी ९४ वटा शिक्षालय छन भने अनमीका लागि ४८ वटा शिक्षालय छन् । एउटा शिक्षालयको ४० जनाको भर्ना क्षमता हुन्छ । प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र, जिल्ला अञ्चल क्षेत्रीय शिक्षण अस्पताल तथा राष्टिूस्तरका अस्पतालमा पनि उत्तिकै यस्ता जनशक्तिको माग छ । विदेशी मुलुक अमेरिका, अस्टूेलिया, वेलायत, क्यानाडा जस्ता विकसित देशमा पनि रोजगारीको अवसरका साथै वसाईसराई र उच्च अध्ययनको अवसर छ । पछिल्लो पाँच वर्षको बीचमा व्यावसायीक रुपमा सञ्चालित नर्सिङ कलेज निकै बढेका छन जसको नियन्त्रणका लागि नेपाल नर्सिङ परिषद्ले आवश्यक प्रक्रिया थालनी गर्नु पर्ने देखिन्छ । जसमा कलेज सञ्चालकहरुले परिषद्ले तोकिएको न्युनतम मापदण्ड पुरा गरेका छन कि छैनन पढाईको गुणस्तरको बारेमा मुल्याङ्कन र अनुगमन गरी तिनैलाई अझै गुणस्तरयुक्त बनाउने पहल गर्नु पर्दछ । जनकपुरमै संचालित नर्सिङ कलेजहरु मध्ये कुनै पनि निजी कलेज सँग एक सय बेडको अस्पताल छैन । कतिपय कलेजका अस्पतालमा विरामीहरु निकै न्यून हुने भएपछि नर्सहरुमा हुनु पर्ने गुणस्तर आउन सकिराखेको छैन् । दसौं हजार छात्रा स्टाफ नर्स बन्ने लक्ष्यका साथ प्रवेश परीक्षामा प्रतिस्र्पधा गर्ने भएकाले मेहनतचाहिँ आवश्यक  हुन्छ नै । स्कुले अध्ययनमा राम्रो गर्ने छात्रहरुले एसएलसी उत्तीर्ण भएपछि नर्सिङलाई नै पहिलो प्राथमिकतामा राख्ने गरेको पाइन्छ ।
नेपालमा मेडिकल प्रशिक्षित मानिसको माग विकसित देशमा बढ्दो छ, जसमा सबैभन्दा बढी माग नर्सहरुकै छ । यसले नेपाली नर्सका लागि  युरोप, अमेरिका, अस्टूेलिया, न्युजिल्यान्डजस्ता मुलुकमा करियर बनाउने बाटो खुला गरिदिएको छ, तर यसो भन्दैमा नेपालमा नर्सहरुका लागि  अवसर छैन भन्ने होइन । हरेक वर्ष उत्पादन हुने नर्सको ठूलो संख्या स्वदेशमै पनि खपत हुने गरेको छ । एकार्तफ नेपालमै सरकारी तथा निजी  चिकित्सालयको संख्या बढ्दै जानु र अर्का  तर्फ विदेश जान भिसा प्रक्रियाका लागि पनि नर्सिङ अध्ययनको पृष्ठभूमि सहज बन्नुले स्टाफ नर्स प्रतिको आर्कषण कायमै रहेको हो।
स्वदेशमै पनि स्टाफ नर्सको आवश्यकता अझै छ स्टाफ नर्स प्रवेश परीक्षा तयारी कक्षा सञ्चालन गर्ने रामजानकी कोचिङ सेन्टरका प्रबन्ध र्निदेशक ले गनेश साह भन्छन, हाल करिब १ सयवटा नर्सिङ कलेज सञ्चालन हुनु र अझै खुल्ने क्रममा रहनुले यसलाई पुष्टि गर्छ ।
सरकारी कलेजहरुको तुलनामा प्राइभेट सिटिइभिटी को अध्ययन शुल्क बढी छ । सरकारी कलेजमा न्यून शुल्कमा  अध्ययन गर्न पाउने भए पनि सिटिइभिटी अन्र्तगतका कलेजमा २ लाख ५० हजार देखि ४ लाख रुपैयाँसम्म खर्च लाग्छ ।
इन्स्टिच्युटमा स्टाफ नर्सको प्रवेश परीक्षाका लागि अध्ययन गर्नुपर्ने विषय, यसअघिका प्रवेश परीक्षाका प्रश्नपत्रको  समाधान अभ्यास तथा नर्सिङ अध्ययनका आधारभूत ज्ञान प्रदान गरिने साह बताउँछन “नर्सिङ स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित भएर पनि सामाजिक प्रतिष्ठा र सेवासँग सम्बन्ध जोडिएको विषय हो त्यसैले स्टाफ नर्स बन्ने विद्यार्थीमा के कस्ता  गुण हुनुपर्छ भन्ने कुरा पनि प्रवेश परीक्षा तयारी कक्षाले जानकारी दिन्छ ।” सिटिइभिटीले स्टाफ नर्स कार्यक्रम सञ्चालनको सम्बन्धन दिनुअघि  त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गतका आंगिक कलेज तथा काठमाडौं विश्वविद्यालयमा मात्र यो कोर्स अध्यापन हुन्थ्यो ।
    नेपालमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गत महाराजगन्ज नर्सिङ क्याम्पस (६१ सिट, १ सिट कर्मचारीका छोराछोरीका लागि), ललितपुर नर्सिङ  क्याम्पस (४५ सिट), पोखरा नर्सिङ क्याम्पस (४५ सिट), वीरगन्ज नर्सिङ क्याम्पस ४० (३५ सिट स्कलरसिप तथा ५ सिट डोनेसन) नेपालगन्ज नर्सिङ क्याम्पस ४० (३५ सिट स्कलरसिप तथा ५ सिट डोनेसन सिट), विराटनगर नर्सिङ क्याम्पस  ४५ (३५ सिट स्कलरसिप तथा  १० सिट डोनेसन सिट) छन्। त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्र्तगतका ६ वटा क्याम्पसमा २ सय ७६ जनाले भर्ना पाउँछन । त्रिभुवन विश्वविद्यालय  तथा वीर हस्पिटलको नाम्समा प्रवेश परीक्षा दिन एसएलसीमा न्यूनतम ५० प्रतिशत अंक हासिल गर्नुपर्छ । यी ७ वटा विश्वविद्यालय कलेजमा भर्ना  पाउन कठिन मानिन्छ। वीर अस्पतालमा ४० जनाले अध्ययन गर्न पाउँछन ।
सिटिइभिटी तथा त्रिविविका पाठ्यक्रम एकै प्रकारका हुन्छन जसमा प्रथम वर्षमा आधारभूत नर्सिङ कम्युनिटी इन्टिग्रेटेड साइन्स, होम  भिजिटिङ, दोस्रो वर्षमा मिडवाइफरी, ए, बी, सी, नेपाल परिचय, बिहेविएर साइन्स, नर्सिङ केयर अफ चिल्डूेन र तेस्रो र्वषमा र्नसिङ केयर अफ  एडल्ट, लिडरसिप एन्ड म्यानेजमेन्ट आदि विषय अध्ययन गर्नुपर्छ ।
स्टाफ नर्स भएपछि कमसेकम तीन र्वषको अनुभवपछि मात्र नर्सिङ स्नातक (बिएन नर्सिङ ) गर्न सकिन्छ तर सिटिइभिटीका कलेजहरुमा एक  वर्षको अनुभवपछि भर्ना आवेदन दिन सकिन्छ । नर्सिङको अध्ययनमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गतका कलेजमा तीन वर्ष समयावधिको बढीमा  १ लाख रुपैयाँसम्म खर्च हुन्छ । सिटिइभिटीअन्तर्गतका कलेजमा ३ देखि ४ लाखसम्म खर्च हुन्छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गतका नर्सिङ  क्याम्पसहरुमा प्रतिमहिना दुई सय रुपैयाँ छात्रवृत्ति पाइन्छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीले निःशुल्क छात्रावास पाउँछन् ।
सेवामुखी हुन सकेनन
जनकपुुरमा कार्यरत नर्सहरु सेवामुखी भन्दा पनि बढी पैसामुखी हुन थालेका छन् । खास गरी जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा कार्यरत नर्सहरुको व्यवहार विरामी मैत्री हुन नसकेको जनगुनासो छ । रातीको सिफ्टमा कार्यरत नर्सहरु विरामीलाई हेरचाह गर्नुको सट्टा सुतेरै । रमाईलो गरेर विताउने गरेका छन् । जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा २४ जना स्टाफ नर्सको पद स्वीकृत भए पनि १३ जनाको नियुक्ती मात्र रहेकोले पनि उक्त समस्या आउने गरेको नर्सहरु नै बताउँछन् । निजी अस्पतालमा कार्यरत नर्सहरुको पारिश्रमिक राम्रो नभए पछि नर्सहरु प्राय ः जसो दुई दुई ठाउँमा समेत काम गर्ने गरेको, यसका साथै नर्सिङमा स्नातकको अध्ययन समेत गर्दा नर्सहरुले विरामीलाई हेरचाह गर्न सकिरहेका छैनन् ।
    जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा कार्यरत नर्सहरु मध्ये कतिपय जानकी मेडिकल कलेज रम्दैया समेत जाने गरेको कारण थकाईले गर्दा पनि तिनीहरुको सेवा प्रभावकारी हुन सकेको छैन् ।
   

मिति ः २०७०÷०३÷३०

व्यवस्थित मासु बजार नहुँदा नगर दुर्गन्धित

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
तराईका जिल्लाहरुमा व्यवस्थित मासु बजार नहुूदा गुणस्तरहीन मासु खान उपभोक्ताहरु बाध्य  छन् । अस्वस्थकर मासुका कारण उपभोक्ताको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्दासमेत सम्बन्धित निकाय मौन बसेको छ ।
    जनकपुरमा दैनिक  ३५ देखि ४० क्विन्टल माछामासु विक्री हुन्छ । लाखौू मूल्यको माछामासुको कारोबार भए पनि नगरपालिकाले अहिलेसम्म व्यवस्थित वधशाला र बजार व्यवस्थित गर्नेतर्पm चासो देखाएको छैन । माछामासु व्यवसायलाई व्यवस्थित गर्ने नाउँमा नगरपालिकाले वार्षिक लाखौं रुपैयाू कर उठाउूछ । तर, त्यो रकमबाट मासु वजार व्यवस्थापनका लागि एक पैसा खर्च गरिएको छैन ।  व्यवस्थित मासु बजार नहुँदा जथाभावी फालिने फोहोरका कारण नगर दुर्गन्धित बनेको र यसको प्रत्यक्ष असर सर्बसाधारणको जनस्वास्थ्यमा परिरहेको छ ।
    गत वर्ष जनकपुरमा व्यवस्थित बधशाला निर्माणका लागि पशु पक्षी बजार निर्देशानालय काठमाडौंले ३० लाख रुपैयाँ जिल्ला पशु सेवा कार्यालय धनुषा मार्फत बढाए पनि काम नभए पछि रकम फ्रिज भएको हो । उक्त रकम मध्ये बधशाला निर्माण उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष समेत रहेका श्याम साहले जनकपुरको मुजेलिया स्थित गुठीको जग्गामा माटो खसाल्ने नाउँमा ४÷५ लाखको रुपैया खर्च गरेको पनि व्यर्थ भएको छ । अहिले उक्त ठाउँमा धान खेती भइरहेको छ ।  नगरमा यसरी विक्री गरिने मासू, माछा सहितको अनुगमन, तथ्याङ्क सवैका लागि जनकपुर नगरपालिकामा ‘मिट इन्स्पेक्टर’ अर्थात ‘हेल्थ इन्स्पेक्टरको नियूक्ती हुन्छ तर ती कर्मचारी कामै नगरी जनताको राजश्वबाट तलब खाने गरेका छन । पशु वधशाला र मासु जाँच ऐन, २०५५ लागू भए पनि जनकपुर, जलेश्वर, सिराहा, मलंगवा, राजबिराज, गौर लगायतका ठुला र साना शहरहरुमा यो ऐन कार्यान्वयन नहूुदा दुर्गन्धित र हानिकारक मासु खान यहाँका बासिन्दा बाध्य छन् ।  नगरपालिका र मासु व्यबसायीहरुको गैर जिम्मेबारीक कारण आम सर्वसाधारणको  स्वास्थ्यसंग  यतिविघ्न खेलवाड भईरहूदासमेत कानुन पालना गराउन बसेको स्थानीय प्रशासन भने कानमा तेल हालेर बसेको छ । यहाुका बजारहरुमा खुलेआम रुपमा मासु व्यवसायीहरुले खसीको भन्दै सर्बसाधारणलाई भुक्याएर बाख्राको मासु दिने गरेपनि कानुन पालना गराउन बसेका स्थानिय प्रशासन मौन बसेको छ । खसीको भन्दा बाख्राको मासु सस्तो पर्ने भएकाले जनकपुरको अधिंकास ठुला बडा होटेलहरुमा व्यबसयीयहरुले बाख्राको मासु किनेर लाने गरेको स्थानीयनगरवासीको भनाई छ । मासु व्यवसायलाई व्यवस्थित गर्न र सर्बसाधारणलाई स्वस्थकर मासु उपलब्ध गराउनकै लागि जिल्ला पशु विकास कार्यालय धनुषाले तीन वर्षअघि नै व्यवस्थित वधशाला बनाउने योजना अघि सारेको थियो ।

मिति ः २०७०÷०३÷३०

वैदेशिक रोजगारीको खतरनाक परिणाम टुट्दैछ परिवार, वढ्दैछ एचआइभी संक्रमण

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम............
नेपालबाट बैदेशिक रोजगारमा नेपाली नगएको सायदै कुनै बस्ती होला । मध्य तराईका परिवेशमा २० वर्ष अगाडी भारतको पंजाब रोजगारीका लागि जानु भन्दा खाडी मुलुकको रोजगार हाल नजिक भएको नेपाली कामदारहरुले महसुश गर्दै छन् । पंजाब काम गरेर २ वर्ष बसेर पनि थौरै पैसा लिएर घर फर्किनु पर्थ्यो तर खाडीमुलुकमा ६ महिना मै इच्छाए अनुसार कमाएर घर आएर पुनःकाममा फर्किन्छन् । बैदेशिक रोजगारमा जानेहरुलाई अभिभावकले राम्रो कमाई गरेर धेरै बचाउनु भन्छन् भने घरका अन्य सदस्य उनिहरुबाट बिभिन्न कोसेलीको प्रस्ताव राख्छन् । तर बैदेशिक रोजगारमा गएका कामदारहरु पैसा कमाएर  घर परिवारका लागि कोसेली मात्र लिएर फर्किदैन्न । आज भोलि उनिहरुले डरलाग्दो जिवाणु शरिरमा कोसेलीको रुपमा ल्याउन थालेका छन् । जुन एकबाट दूइ पछि सिङ्गो परिवार नै उक्त कोसेलीको चपेटामा पर्छन।
बैदेशिक रोजगारबाट फर्किनेहरुले कोसेलीमा जिवाणु ल्याउन थाले पछि मुलुकमा एड्स रोगिका बिरामी दिनप्रतिदिन बढ्दै गएका छन् । वैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरु शिक्षा र चेतनाको अभावमा एड्स रोगको जीवाणु बोकेर आउने गरेकाले रोगीको संख्या बढ्दै गएको लामो समय बैदेशिक रोजगारमा बिताउनेहरुको अनुभव छ । धनुषामा मात्र एचआईभी संक्रमितको संख्या सयमा गणना हुन थालेको छ । वैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरुलाई प्राणघातक रोग एड्सको बारेमा सचेत नगराएकै कारणले गर्दा पनि नेपालमा एडस विकराल समस्याको रुपमा चिनिन थालिएको छ । शिक्षा र चेतनाको अभावमा बेरोजगारी समस्याले गर्दा विदेशिएकाहरुले असुरक्षित यौन सम्पर्क राख्ने गरेका कारण एचआईभी संक्रमितको संख्या बढेको पाइन्छ । धनुषा र सिरहामा परिवारका सम्पुर्ण सदस्य अढाइ वर्षे नाती देखि ६० वर्षीय हजुरबुवा सम्म एचआईभीको जोखिममा रहेको छन् । एचआइभी÷एडस को जोखिममा रहेकाहरुलाई निशुल्क स्वास्थ्य परिक्षण र औषधी बितरण गर्दै आएका जनकपुर अञ्चल अस्पताल स्थित स्वेच्छिक परामर्श तथा सुचना केन्द्रको तथ्याङ्क अनुसार धनुषा र महोत्तरी एचआइभीको उच्च जोखिममा रहेको छ ।
२०६५ बैशाख २३ गते देखि सेवा शुरु गरेको परामर्श तथा सुचना केन्द्रमा हालसम्म ३ सय ५५ जनाले सेवा लिदै आएका छन् । सेवा लिनेहरुमा अधिकांश २५ देखि ४० वर्ष सम्मका छन् केन्द्र प्रमुख प्रदिप साहले भन्छन,“ ३ सय ५५ मध्ये पुरुष २ सय ४० जना र महिला १ सय १२ जना छन । जस मध्ये १३ जना बालबालिकाहरु रहेको छ । यिनिहरु मध्ये करिब २ सय जनाले एआरटी (भाइरस रोक्ने औषधी) सेवा लिने गरेको छ । जसमध्ये फरक फरक समयमा २९ जनाको मृत्यु भइसकेको साहले जानकारी दिए ।
राष्ट्रिय एडस तथा यौन रोग नियन्त्रण केन्द्रको सहयोगमा  जनकपुर अञ्चल अस्पतालले सञ्चालन गर्दै आएको परामर्श तथा सुचना केन्द्र मार्फत मासिक करिव १० हजार देखि २० हजार रुपैयाँ पर्ने सम्मको सेवा एचआइभी पिडीतहरुले निशुल्क लिने गरेकोे केहि समय अगाडी सम्म भारतबाट औषधी किनेर सेवन गर्दै आएका महोत्तरीका एक जनाले नाम नखुलाउने शर्तमा द एक्सक्लुसिभलाई बताए ।
एआरटी सुबिधा लिनेहरुलाई महिनामा एक पटक स्वास्थ्य परीक्षणका लागि र नियमित औषधी लिन अस्पताल आउनु पर्छ प्रमुख साहले जानकारी दिए । दैनिक ९० रुपैया पर्ने २ वटा औषधि सेवन गर्नु पर्छ  उनले भने( जुन यहा निशुल्क दिईन्छ । केन्द्रबाट ५ जना पुरुष र २ महिला गरी ७ जना भारतीय नागरिकले समेत निशुल्क सेवा लिदै आएका छन् । जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा रहेको उक्त सेवा केन्द्रमा महोत्तरी, धनुषा, सर्लाही, सिरहा,उदयपुर र सिन्धुलीका एचआइभी पिडीतहरु निशुल्क सेवा लिदै आएका छन् । माथिको तथ्याङकले के पनि बताउँछ भने विगतमा एचआइभी पोजेटिभ प्रायः जसो महिलामा हुने गथर््यो तर अहिले महिलाको तुलनामा पुरुषको संख्या वढी देखिएको छ । साहका अनुसार २७ अषाढ २०७० मा ६५ वर्षीय नागरिकमा समेत एचआइभी पाइएको छ । श्रीमतिको निधन भएको तथा भारतमा काम गरिरहेका उक्त व्यक्तिको असुरक्षित यौन सम्पर्कले गर्दा एचआइभी भएको हो ।
असुरक्षित यौन सम्पर्क नै एचआइभीको मुख्य कारण
बैदेशिक रोजगारमा गएकाहरुले अस्थायि यौन साथि बनाएर यौन इच्छा मेटाउँछन । उनीहरु हतारमा राखेको शारिरीक सम्पर्क पछि आफ्नो स्वास्थ्य जाँच नगराई नेपाल फर्किना साथ श्रीमती वा पुनः अरु संग शारिरीक सम्बन्ध बनाएर एचआइभी एक व्यक्तिबाट अनेकमा सर्ने गरेको एक गैर सरकारी संस्थामा कार्यरत कर्मचारीले बताए । यो जिवाणु सरेको तीन महिना पछि मात्र जाँच गरी पता लगाउन सक्ने भएकोले पनि जिवाणु एक व्यक्ति बाट अर्को व्यक्तिमा सजिलै सर्ने क्रम दिन दिनै बढदै गएको छ  । तर हाल घर मै बस्ने श्रीमती बाट बिदेशबाट फर्केका श्रीमानमा एचआइभी जिवाणु सर्न थालेको घटना बाहिर आउन थालेको गैर सरकारी संस्थाका कर्मचारीको भनाई छ । उनका अनुसार श्रीमान बैदेशिक रोजगारमा गएकी श्रीमतीले यौन इच्छा पुरा गर्न पर पुरुष संग शारिरीक सम्बन्ध बनाउन थाले पछि यो समस्या देखा परेको हो । यस्ता घटनाको उदाहरण जनकपुर नगरमै रहेको उनको भनाई थियो । धनुषा र महोत्तरीका २÷३ जना व्यक्तिले त आफु एचआइभी पोजेटीभ रहेको जानकारी हुँदा हूँदै पनि १७÷१८ वर्षीया केटी संग विवाह गरेको बाट पनि असुरक्षित यौन सम्पर्कले गर्दा नै एचआइभी  हुनेको संख्यामा बृद्धि भएको मान्न सकिन्छ । एचआइभी जिवाणु बिभिन्न कारणले शरिर भित्र प्रवेश गर्दा एडस लाग्छन तर तराईको परिवेशमा ड्रग्स प्रयोग कर्ता तथा अन्य व्यक्तिहरुमा एचआइभी जिवाणु न्युनरुपमा देखिएको र उनिहरु पनि यौन व्यपार या बैदेशिक रोजगार बाट फर्केको हुन्छ । स्वेच्छिक परामर्श तथा सुचना केन्द्रका एक चिकित्सकले बताए । महत्वपुर्ण कुरा के हो भने हिजो सम्म एचआइभी लुकाउने व्यक्तिहरु अव खुलेर आफु एचआइभी संक्रमित भएको ले उपचार गराउन आएको बताउन थालेको केन्द्रका प्रमुख साहले बताए । तर जनकपुरका केही प्रतिष्ठीत व्यक्तिहरु समेत संक्रमित भएका  र उनीहरु आफु एक्सपोज नहुने बताउने पनि रहेको साह बताउँछन । केन्द्रमा उपचार गराउन आउने व्यक्तिको सम्पुर्ण विवरण गोप्य राख्ने गरिन्छ ।  जनकपुरमा डा. गौराङ मिश्रले उपचार गर्छन । यहाँ करिव ९ जना चिकित्सहरुले ए.आर.टी.(एन्टी रेट्रो थेरापी) को प्रशिक्षण लिएका छन । तराईका एचआइभी पोजेटिभ देखिएका व्यक्तिहरु शिक्षा र जनचेतनाको अभावमा समयमै रगत परिक्षण नगराउदा एक व्यक्ति बाट अर्को व्यक्तिमा सर्ने क्रम बढेको चिकित्सकले बताए । एचआइभी रोकथाम तथा नियन्त्रणको क्षेत्रमा दर्जनौ गैर सरकारी संस्थाले कार्य गरेपनि नाम तथा संख्या नखुलाउने सहमति उनिहरु बिच भएकोले संस्थाको तर्फबाट सञ्चारकर्मीलाइ कुनै जानकारी दिन मानेको छैन । गैर सरकारी संस्थाहरुले रोेकथाम तथा नियन्त्रण भन्दा पनि उनिहरुको सहयोग लिएर  सर्वेक्षण गरी रिर्पोट बनाउनु बाहेक केहि गर्न नसकेको धनुषा ढल्केबरका एक जना एचआइभी पिडीतले आरोप लगाए ।
वैेदेशिक रोजगारीेले टुट्दै छ परिवार
    रुपैया कमाउन श्रीमान विदेश गए पछिको आम्दानी, एक्लोपना र बढ्दो सामाजिक खुलापनका कारण पारिवरिक सुख गुमाएका विकृति समाजमा भयावह रुपमा बढ्दै गएको छ । पछिल्लो समयमा पुरुषहरु वैदेशिक रोजगारीमा जाने क्रमसँगै पारिवारिक विखण्डन झन बढेको छ । परस्पर छुट्टिएर रहँदा युवा दम्पतीमा आउने अनेकन विचलनबाट तिनीहरुका बालबच्चा मानसिक दबाबमा मात्र परेका छैनन्, बच्चाको हत्या समेत गरेका घटना देखिएको छ । धनुषाको उमाप्रेमपुर(७ बस्ने २५ वर्षिय भुरनी देवी साह आफ्नै काका ससुराको छोरा देवर संग स्थापित गरेको यौन सम्बन्ध पश्चात छोरी जन्मिएको ७ महिना पछि घाँटी थिची हत्या गरेर अहिले महोत्तरी स्थित जलेश्वर कारागारमा पछुताइहेकी छिन् । भुरनीका श्रीमान प्रदिप साह वैदेशिक रोजगारीका लागि खाडी मुलुक गए पछि काका ससुराको छोरा २१ वर्षीय देवर शिवा साह सँग भुरनीको शारिरीक सम्बन्ध स्थापना भए पछि गर्भ ठहरियो । त्यस पछि भुरनीका सासुले आफ्ना छोरालाई फोन गर्दा विदेशमै रहेका छोराले घरबाट निस्कासित गर्न लगाउँछ । घरबाट निष्काशित भई बच्चा जन्माउने काका ससुराको छोरा देवरका घरमा भुरनी पुग्छिन । तर त्यहाँ पनि तिनले शरण पाइनन् त्यति बेला सम्म उक्त बच्चाका वुवा शिवा पनि विदेशिन्छन् । बच्चा जन्मिएको ७ महिना पछि काका ससुरा रामसोगारथ साह र भुरनीले मिलेर ३१ जेष्ठ २०६८ राती ९ बजेको समयमा बच्चाको घाँटी थिची मारेका थिए ।  बच्चा मरे पछि उमाप्रेमपुर वडा नं (५ को अमारी नदीमा गाडेकी थिइन् । प्ति विदेशिएका कतिपय पत्नीहरुको स्वच्छन्द जीवन शैली र उनीहरुको आर्थिक श्रोतलाई दुरुपयोग कतिपय पुरुषहरुको नियतका कारण घर विग्रेका छन्, लाखौं सम्पति सहित पत्नी वेपत्ता समेत भएका छन् जनकपुरमा । महिला सेल धुनषाकी प्रहरी सहायक निरीक्षक सुभद्रा आले भन्छिन, “सम्पति लिएर वा नलिएर बालबच्चा छाडी वेपत्ता भएका भनेर उजुरी पर्ने महिला मध्ये धेरै जसो दोश्रो विवाह गरेर बसेका छन् । वैदेशिक रोजगारमा गएकाहरु पत्नि पिडीत भएको उजुरी नै अधिकांश रुपमा आउन थालेको छ, कतिपय त समाजमा आफू बदनाम हुने डरले पनि उजुरी नगरेको हो ।”
    गाउँघरका सोझो महिलालाई एक्लोपनाको फाइदा उठाउँदै गाउँका अल्लारे ठिटाहरु भावनात्मक प्रेमजालमा फसाएर शारिरीक सम्बन्ध स्थापना गरे पश्चात चम्पत हुने परिपाटी भीषण रुपमा बढ्दै गएको छ । महिला अधिकारकर्मी अधिवक्ता रेखा झा भन्छिन, “पुरुषहरु विहे गरेर वैदेशिक रोजगारमै जानु भएन, महिलाहरु पनि सति सावित्री हुँ भनेर आफूलाई कमाण्ड र कन्टूोलमा राख्न नसक्ने हुनाले उक्त समस्या देखिएको हो । विदेशिएका लोग्नेहरुले पनि आँखामा पट्टी बाँधेर श्रीमतीको नाउँमा पैसा पठाउनु भएन, पठाएको पैसा घर श्रीमती कसैसंग नभएर अर्को तेश्रोले सम्पतिका साथ(साथ इज्जत पनि लुट्ने गरेका छन् ।”
    पुरुष र महिला दुवैजनाको मन्जुरीमा स्थापित गरिएको शारिरीक सम्बन्धमा नेपालको कानुन पनि मौन देखिएकाले समाजले खास गरी महिला अधिकारकर्मीहरुले त्यसता महिलाहरुलाई काउन्सलिङ गर्नु आवश्यक देखिन्छ । पति र पत्नी बीच शारिरीक सम्बन्ध हुँदै गर्दा सम्म प्रेम र भावनात्मक सम्बन्ध पनि अगाडी बढ्दै गर्छ तर उक्त सम्बन्धमा ग्याप भए पछि विज्ञानको हिसाबले पनि यौन आवश्यताको तृष्ण मेटाउन विकल्प खोज्नु स्वभाविकै हो भन्दै एकीकृत नेकपा माओवादकिा नेता रामचन्द्र मण्डल भन्छन, “सामाजिक रीति रिवाजले उक्त कार्यलाई नाजायज ठहराए पनि राज्यले वेरोजगारी समस्या समाधान गरि दिएको खण्डमा उक्त समस्या समाधान हुन सक्छ ।”
    उमेर पुगिसके पछि रोकेर पनि नरोकिने शारिरीक भोकको पुर्ति त गरिहाल्छ तर मुख्यतः बेरोजगारी समस्या समाधान नहुँदा त्यसको दोषी राज्य नै रहेको फोरम लोकतान्त्रिककी सुनिता दासको भनाई छ । विदेशमा गएकाहरुले पनि घरको अभिभावक आफ्ना आमा(वुवालाई नमानेर श्रीमतीलाई नै मान्न थाले पछि उक्त विकृति भयावह रुपमा बढ्दै गएको छ । सिनुरजोडा(१ सोहीनीका ८० वर्षिय महानन्द मिश्र भन्छन्, “विदेशबाटै आफ्ना श्रीमतिका लागि मोबाइल र रुपैया पठाउनु, हाट(बजार पनि आइमाई आफै गर्नु, आमा(बुवाको अनुशासनमा तिनीहरु नवसेपछि उक्त कुरीति फैलिएको हो ।” पर पुरुष सँग सम्बन्ध स्थापना भए पछि गर्भपतनका लागि गाउँमै रहेका स्वास्थ्यकर्मीहरुले मोटो रकम असुल्ने गरेका छन् । यति मात्र होइन, सामाजिक लोक(लाज बचाउनका निम्ति धनुषाका महिलाहरुबाट सीमावर्ती विहारको जयनगर, मधुवनी, उमगाँव, बासोपट्टी, सुरसण्ड, दरभंगा समेतका डक्टरहरुले गर्भवतन वापत मोटो रकम कमाउने गरेका  छन् ।
    बालबच्चा हुर्किन लागेको अवस्थामा महिलाहरु आफूलाई सामाजिक रुपमा बढी बन्धनमुक्त, स्वतन्त्र र चञ्चल अनुभव गर्छन् । सामान्यतः ३५ वर्ष पछि हुने हर्मोनहरुको उचारचढावले यौन चञ्चलता बढाउँछ । यस अवस्थामा उनीहरु हठी हुनुका साथै सजिलै सित बहकिन्छन् पनि एक चिकित्सकको भनाई छ ।
    कतिपय अवस्थामा परिणामप्रति सचेत रहँदा रहँदै जैवीक अवाशयकताले पनि विवाहोत्तर पर(पुरुष संग यौन सम्पर्कका लागि उक्साउँछ । फेरी समाजमा रहेका व्यक्तिहरु प्नि डरले कसैलाई केही भन्न सक्ने अवस्था नरहेको कारण उक्त समस्या बढेको हो । समाजमा संयुक्त परिवारको ढाँचा न्यूण नै भइरहेको बेला केटाको विवाह भए पश्चात एकलै बस्ने परिपाटी बढ्दै जानुले पनि उक्त विकृति देखिएको हो । समाजका अगुवाहरुले, सम्बन्धित सरोकारवालाहरुले समय रहदै उक्त विकृति हटाउने उपायको खोजी गरी तत्कालै ठोस पाइला अगाडी नबढाए त्यसले समाजमा झन विकराल रुप लिने निश्चित छ ।

मिति ः २०७०-०३-३०

नगरपालिकाको डान्समा ट्राफिकको म्युजिक

 धर्मेन्द्र कुमार झा
ऐतिहासिक तथा प्राचिनतम महत्व बोकेको जनकपुरको धार्मिक पक्ष जति विश्लेषण गरे पनि कम हुन्छ । किनभने जनकपुरकै भुमिमा राजर्षी जनक र सिता जस्ता अलौकिक व्यक्तित्वहरुको जन्म भएको मानिन्छ । जनकपुरलाई पवित्र धार्मिक स्थान तथा शैक्षिक महौलका लागि जानिन्थ्यो । तर, जनकपुर नगरपालिकालाई आफ्नो दशको पार गरे पनि विकासको क्षेत्रमा जन्म पनि लिएको छैन । दशकै पहिले बनेको सडक नाला तथा धरोहर इकाई पनि व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । यसरी जनकपुर नगरपालिकाको नालायकीलाई जति कुचर्चा गरे वढी हुँदैन । त्यसमा विभिन्न निकायगत संस्थागत र व्यक्तिगत एक्टरहरु समय समयमा जलमल गरेको पाइन्छ ।
     जनकपुर नगरपालिकाको इतिहास रुपी लाइब्रेरीमा समस्या र कुकर्मको फाइलहरुले भरेको छ । ती सबका चर्चा गर्न महाकाव्य लेख्नुपर्छ । त्यसैले म यहाँ सडक व्यवस्थापनमा नगरपालिका र जनकपुर टूाफिक प्रहरीको कर्तव्य र क्रियाकलापको मात्र चर्चा र परिदृष्य प्रस्तुत गर्न चाहन्छु ।
नेपाल सरकारको स्तर मुल्याङ्कनमा जनकपुर नगरपालिका सबभन्दा अन्तिममा रहेको छ । जसले जनपाको अवस्थालाई प्रस्ट गर्छ । जनकपुर क्षेत्र भित्र हाइवे (ज्ष्नजधबथ० वाहेक कहि एक किलोमिटर पनि बाटो शहर जस्तो छैन । अलिकति पानि परे भने हिल्लामयी र जलमग्न बाटो तथा अलि गर्मी भयो भने धुलोमयी र खाल्डो खाल्डो बाटो हुन्छ जनकपुर । त्यसमा थप कुदृष्य दिइरहेको हुन्छ विना योजना बनेका घर र टहराहरु । बरु त जनकपुरमा ठुल ठुला नवनेको होइनन मात्रै ती घरका अगाडी बाटो र नाला हुँदैन । मान्छेका घरमा मार्बल त लागेका हुन्छन तर बाटामा हिंडदा घुँडा भन्दा माथि लुगा तानेर हिंडनु पर्ने हुन्छ । वाह जनकपुर र जनकपुरवासी । घरको भुई तल हुँदैछ र सडकको सतह दिन दिनै माथि उठ्दै छ । भोली गएर सडकको सतह घरको छतसम्म पुग्ने हो कि ? साँचै ती सडकहरुमा रमाई रहेका हुन्छन गाई बस्तु तथा सँुगुरहरु । खै यि दोषहरु कसलाई लगाऊ । जसलाई लगाए पनि वस छन निर्लज्ज र गैर जिम्मेवार । यस्तै समस्याहरुको जंगलमा हराईरहेका बेला केही थप कमेडी हेर्न पाइन्छ जनकपुर टूाफिक प्रहरीको नगरपालिकाले त दशको देखि डान्स देखाउँदै आइरहेको छ त्यसमा म्युजिक दिन आए नयाँ पात्रको रुपमा टूाफिक प्रहरी जनकपुरवासी त अन्धो र वहिरो जएर डान्स र म्युजिक हेर्दै र सुन्दै आएका छन । र निरन्तरता दिई नै राख्छ होला । सन्दर्भ हो, जनकपुर नगरपालिका भित्रका सडक तथा धार्मिक सम्पदाको व्यवस्थापनमा टूाफिक प्रहरी र नगरपालिकाको भुमिका र दायित्वको जनकपुरभित्रको सडकको त कुरै छोडौ मूख्य सडकमा गाई, ब्राखा र सुँगुरहरुको बयान हेर्न पाइन्छ । त्यसमा सवभन्दा महत्वपुर्ण कुरा जनकपुर स्थित विभिन्न धार्मिक सम्पदाहरु भित्र गाई ब्राखा हुनु त त्यति आश्चर्यको कुरा होइन सँुगुरका झुण्डहरु परेड खेलेको हेर्न पाइन्छ । जानकी मन्दिर जस्तो गरिमामय धार्मिक स्थलमा मान्छेको झुण्ड सँगै सुँगुरको झुण्ड पनि प्रायः मन्दिरको शोभा वढाइरहेको हुन्छ । र त्यहाँ उपस्थित प्रहरीहरु रमिता हेरेर बसिरहेका हुन्छन । तिनीहरुका कन्सर्न हुन्छ वाइक र गाडी वालाहरुको कमजोरी खोज्नमा जसबाट केही आम्दानी होस । तर विचारा सँुगुर र गाईहरुले त गल्ति गरेवापत फाइन तिर्दैन क्यार । हाइवे जस्तो सडकमा प्रहरीहरु झुण्डमा उभिरहेको हुन्छ तर तिनीहरुको वरिपरि बयानै बनाएर बसेका गाई वस्तुलाई हटाउँदैन । उनीहरु व्यस्त हुन्छ सवारी चालकको कमजोरी खोज्नमा कमजोरी खोज्नु कानुनी कार्वाइ गर्नु राम्रो कुरा हो  तर कानुनी भन्दा वढी व्यक्तिगत कार्बाइ गरेको देखिन्छ । जसले समाजलाई कुनै खास फाइदा गरेको छैन । सडकबाट रुख, बोर्ड, टहरा हटाइएको छ तर त्यसको सदुपयोग भइरहेको छैन । सडकमा विना हेलमेटको गाडी तीन चार जना चढेको वाइक, कानुनी विपरित विना कागजातको सवारीहरु गुडेको देखिन्छ । मान्छे पिच्छे फरक व्यवहार पाइन्छ । त्यसले कस्तो समाज बनाउँला ।
    विना लाइसेन्सको गाडी चलायो भने सानो क्षति हुन सक्छ तर सडकमा गाई वस्तुको भिड रहिरह्यो भने ठुलो क्षति हुन सक्छ । त्यसको नियन्त्रण कसले गर्ने त ? हुन त समय समयमा सडक तथा धार्मिक स्थल व्यवस्थापन र गाई वस्तु नियन्त्रणका लागि विभिन्न योजना बनेकै हो तर प्रभाव  कार्यन्वयन कहिल्यै भएन । भयो मात्र सडकबाट पसल वोर्ड टहरा आदि हटाउने राख्ने । कहिल्यै हटाएको कुरालाई व्यवस्थित गर्ने योजना भएन । भन्नुको तात्पर्य दिर्घकालिन व्यवस्थापनको अभाव देखिन्छ । जनपाको अवस्था हेरी योजना बनाउनु पर्ने आवश्यकता देखिन्छ । शहरी योजनाको तहत घर र सडक नाला निर्माण गर्नु पर्ने देखिन्छ । छाडा गाई वस्तुहरुलाई कडाईका साथ नियन्त्रण गर्नु पर्ने हुन्छ । अन्यथा गाई वस्तु नियन्त्रण हुँदैन । मन्दिर मस्जिदको अस्तित्व गुम्छ र धार्मिक आस्था राख्नेहरु माथि कुठाराघात हुन सक्छ । परिणाम स्वरुप धार्मिक सहिष्णुता र पर्यटनमा नराम्रो असर पर्छ । जनकपुरलाई सुन्दर र सफा नगरी बनाउनु सम्बन्धित निकाय र जनसमुदाय मिलेर इमान्दारीपुर्वक आ(आफ्नो जिम्मेवारी बहन गर्नु पर्ने खाँचो छ ।



२०७०÷३÷२३

प्रेम भनेको सेक्स सेटिसफैक्सन भएको छ अहिले – राजेन्द्र किशोर (आर.के. सर)

राराब क्याम्पस जनकपुरबाट अवकाश प्राप्त सह–प्राध्यापक राजेन्द्र किशोर (आर.के.सर) भन्छन–अहिलेका विद्यार्थीहरुले प्रेमलाई बुझेकै छैनन  । हुन त म पनि विहे भन्दा अगाडी धेरै बुझदैनथे । अहिले के छ भने प्रेम प्रतिको आकर्षण घट्दै गइरहेको छ र प्रेम–सेमको कुरा आम विद्यार्थी बुझ्दैनन मात्र सेक्सको कुरा बुझ्छन । प्रेम भनेको सेक्स सेटिसफैक्सन भएको छ अहिले । आर.के. सर सँग द एक्सक्लुसिभका सम्पादक अजय अनुरागीले गरेको वार्तालापको सम्पादीत अंश प्रस्तुत छ ।

प्राध्यापन पेशावाट अवकास पाएपछि तपाईको अहिलेको दिनचर्चा कसरी वितिरहेको छ ?
अवकास प्राप्त पछि मुलतः धर्मग्रन्थहरु पढनमा वित्छ । धर्मग्रन्थको वारेमा थाहा थियो तर पुरा कहिल्यै पढको थिएन ।  जस्तो गीता भयो । समस्त ज्ञानको भण्डार छ श्रीमदभागवत गीतामा । यस्तै कितावहरु पढनमा समय विताइरहेको छु । अहिले आफ्नो साहित्यीक रुचीको कितावहरु कमै पढिरहेको छु । कसैले दि–दियो भने, जस्तै हालसालै एउटा किताव पढेको थिएँ, झुमक धिमिरेको जीवन काँडा कि फुल वडा प्रेरणादायी लाग्यो मलाई त्यो किताव ।
तपाई सन्चै हुनु हुन्छ नि ?
अरु किसिमबाट त सन्चै छु तर पहिले जसरी जोशले बोल्ने वानी थियो, त्यो जोशले बोल्न सक्दिनै म । जोश जाँगर अहिले कम भएको छ । वोल्दा भ्वाइस पनि विस्तारै कम हुँदै गएको छ तर शारीरिक कुनै अपाङ्गता छैन ।
सार्वजनिक कार्यक्रमहरुमा तपाईको उपस्थिति अत्यन्तै न्यून देखिन्छ, किन होला ?
त्यसको कारण छ, विभिन्न कार्यक्रमहरु जान्थे तर मैले के देखे टाइमको कुनै ठेगाना रहदैन । वोलाउँछ १० बजे, सुरु गर्छ १ बजे, दिक्क लाग्यो मलाई । म फेरी पन्क्चुअल मान्छे हुँ । जनकपुरले मलाई आदर त दिएको छ बरु म जतिको लायक थिए त्यो भन्दा पनि वढीको नै आदर दिएको छ ।
राराब क्याम्पस तपाईले ज्वाइन गर्दाको अवस्था कस्तो थियो ?
राराब क्याम्पस प्रारम्भिक कालमा इन्टरकलेज जनकपुर भनेर सरस्वती स्कुलमा चलिरहेको थियो । पछि भवनहरु बनेपछि अहिलेको ठाउँमा आयो । १० वर्ष अगाडी सम्म मलाई लाग्छ पढाई–लेखाईको स्थिति, स्ट्याण्डर्ड राम्रै थियो । शिक्षकहरुमा सेन्स अफ रिस्पोन्सिवलिटी राम्र्रै थियो । यहाँ सम्मकी मेरो एउटा विद्यार्थी नै नाउ न मनुँ त्यहाँ टिचर हुनुहुन्थ्यो, क्याम्पस चिफ पनि हुनुभयो, उनले के भन्ने गथर््यो, सर तपाईको क्लासको छेउमा मेरो क्लास हुन्छ, मलाई क्लास लिन वडा डर लाग्छ । तपाई ठीक टाइममा क्लासमा जानु हुन्छ र घण्टी नलागेसम्म तपाई निस्कनु पनि हुन्न । अव त वानी के छ, १०–१५ मिनेट ढिलै जाने र घण्टी लाग्नुभन्दा पहिले नै फर्कने । सुरुमा त गाउँ–घरका मान्छेहरु पनि मेरो क्लास वाहिरबाट उभिएर सुन्ने गर्थे । मेरै क्लासमा होइन, मेरा समकालिन थुप्रै सरहरुको क्लास विद्यार्थी वाहेक पनि सुन्ने र हेर्ने गर्थे । दूर्भाग्य अव मेरा थुप्रै साथीहरु रहनु भएन । यस्तै हो जिन्दगी ।
अहिले त के हल्ला छ भने नि उच्च शिक्षा सम्बन्धी कलेजको कुनै पनि तहको प्रमाणपत्र लिनु छ भने विहार जानु पर्दैन, जनकपुरको राराव क्याम्पसवाट जाँच दिए पुग्छ । के टिप्पणी गर्नु हुन्छ ?
सुरुमा भारतको विहारमा सर्टिफिकेट खरिद विक्री हुन्थ्यो, सजिलो थियो त्यहाँ पाउन । यहाँ राराब कलेजमा मलाई याद छ म एक पटक क्याम्पस चिफ भएको थिएँ, जाँच भइरहेको थियो, एक–एक विद्यार्थीलाई गेटमै पुरै शरीरको खानतलासी गरी जुत्ता सम्म खुलाएर हेर्थे, विद्यार्थीले पनि कुनै अप्ठयारो मान्दैन्थ्यो । शान्त भएर परीक्षा दिन्थ्यो । तर अहिले विस्तारै–विस्तारै त्यो सवै कुरा हटदै गएको छ । १० वर्ष अघि सम्म सबै कुरा ठीक ठाक थियो । मलाई परीक्षामा एक पटक पाल्पा पठाइयो । त्यहाँको स्तर देखें, पलिटिकल पार्टीहरु टेवलमै डाइगर राखेर लेख्थयो भन्ने सुन्थे जनकपुरमा तर त्यहाँ हेरे ३ घण्टा सम्म विद्यार्थी वाहिर पनि जाँदैनथ्यो, खुरुखुरु लेख्थ्यो । अव साँच्चै सर्टिफिकेट किन्न विहार जानु पर्दैन । त्यहाँ राम्रो हुँदै गयो र त्यो विरामी जनकपुरमा स¥यो ।
जनकपुरको परीक्षा यति सम्म विग्रनुमा कुन पक्षलाई जिम्मेवार ठान्नु हुन्छ ?
यस्तो हुनुमा मैले ४ वटा तत्वलाई वढी जिम्मेवार ठानेको छु । मुलतः शिक्षक नै वढी जिम्मेवार देखिन्छन । म आफै शिक्षक भएर शिक्षकको निन्दा गरिरहेको छु । दोस्रो, अभिभावकहरु । अभिभावकहरु पनि के सोच्छन भने आफ्नो केटाकेटी सुम्पिदिर्यो शिक्षकलाई अव हाम्रो के जिम्मेवारी ? कलेजबाट फर्के पछि घरमा के–के गर्छन त्यसको निगरानी त  राख्नु प¥यो नि ! तेस्रो विद्यार्थी पनि हो तर त्यहाँको त्यति वढी दोष म देख्दिन । क्लास मेक्स स्टुडेन्ट्स इन्टरेस्टिङ । यदि शिक्षकको क्लास रोचक भयो भने विद्यार्थी पढ्छ नै । तर अहिले क्लासमा पढाई होइन, गफ–गाफ वढी नै हुन्छ । चौथो समाज र सिस्टम ।
हाम्रो वर्तमान समाज र सरकारीतन्त्र जुन छ त्यो पनि जिम्मेवार छन । भाषण सबै गर्छन तर काम कसैले गरिराखेको छैन ।
    अर्को लेभेलको विद्यार्थी हो, अर्थात जुन स्तरको विद्यार्थी हो, प्राइमरी, सेकेन्ड्री वा कलेज, त्यो अनुकुल सिलेवस हुनु पर्छ । तर यहाँ महात्वाकांक्षी सिलेवस बनाइन्छ । करिकुलम बनाउनेहरुले के ध्यान दिइरहेको छैन भने उनीहरुले कत्तिको काम सहन सक्छन त्यो अनुसार नाती÷नातिनीालाई हेर्छु दुई, तिन कक्षामा पढ्छ यत्रो व्याग बोकेर जान्छन, स्कुल । यत्रो लोड किन ? मतलव करिकुलम विद्यार्थीको स्टयाण्र्डड अनुकुल छैन ।
तपाईकै समकालिन शिक्षकका कृतिहरु करिकुलममा परेका छन तर तपाईको किन पर्न सकेन ?
हेर्नुस मैले जुन रचनाहरु गरेको थिएँ, त्यसमा मेरो एउटा रचना मैथिलीमा थियो, त्यो रचना यहाँ सिलेवसमै राखिएको थियो एक जमानामा तर म अंग्रेजीको शिक्षक, अंग्रेजी कितावहरुमा नपर्नुमा, यहाँ वडा वडा विद्धानहरु छन, उनीहरुको कितावहरु पनि समावेश भैरहेको छैन, राम्रो सँग । अव कम्पाइल गरिदिने एडिट गरिदिने, इन्डिपेन्डेन्ट आर्टिकल्सहरु त्यति धेरै समावेश गर्दैनन ।
किन होला ?
यिनीहरुले के ठान्छन भने नेपालका विद्धानहरु त्यति उपयोगी छैनन, स्ट्याण्र्डड नै छैन भन्ने शिक्षाको टप लेभेलमा रहेका व्यक्तिहरुको सोचाई छ । यहाँ पनि धेरै कितावहरु अंग्रेजीमै लेखिएको छ, जस्तो श्रीधर लोहनी ।
अंग्रेजी भाषा साहित्य लगायत अन्य भाषा साहित्य पढने विद्यार्थीहरुको संख्या निकै नै घटेको छ । विज्ञान, व्यवस्थापन, प्राविधिक शिक्षा तर्फ वढी नै जोड देखिन्छ । मानविकी संकाय खाली हुँदैछ, किन ? समाजमा यसले कस्तो असर पार्ला ?
विज्ञान, बाणिज्यको शिक्षा मात्र दिएर शिक्षाको जुन मूल उद्देश्य छ, चरित्रलाई उत्कर्षमा पु¥याउने त्यो पुरा हुँदैन । तर अहिले जव अरियन्टेड, म्याटोरियालिस्टीक एप्रोच भएको छ । शिक्षाको उद्देश्य अहिले कसरी पैसा कमाउने मात्र छ जो कि पहिले यति धेरै थिएन । पैसा नै कमाउने उद्देश्य पहिला हुँदैन्थ्यो ।
होइन, साहित्य तर्फ पनि एउटा पुस्तक लेखेर लाखौं रुपैयाँ कमाउन थालेका छन, प्रकाशकले टन्नै पैसा दि नै राखेको छ नि ?
यसको मूल कारण के छ भने यहाँको लेखकका वारेमा राम्रो मूल्याङकन नै गरिदैन । जस्तै मैले हालसालै पढे जीवन काँडा की फुल, मलाई त के लाग्छ भने दिस सुड वी मेड कप्पलसरी फोर द भेरी विगनिङ अफ द एजुकेशन । यति राम्रो मलाई लाग्यो, प्रेरणादायी किताव हो । संघर्षबाट पन्छिनु हुँदैन, संघर्ष छ भने त्यसको सामना गर्नु पर्छ भन्ने जुन मुख्य पात्र हिरोइन छ त्यसले दिएको छ । मलाई के लाग्छ ‘द सेन्स अफ जेलसी’ ईष्र्या, द्ववेषको भाव पनि छन यहाँ ।
यहिले त झन शिक्षकहरु आफुलाई पेशेवर भन्छन, हेलमेट शिक्षकहरु घडी हेरी पढाउँछन, तपाईहरुले पठाउँदा र अहिलेका शिक्षकले पढाउँदा के भिन्नता पाउनु हुन्छ ?
 प्रमुख कारण जव ओरियेण्टेड एजुकेशन । शिक्षा पाएर कसरी वढी भन्दा वढी रुपैयाँ कमाउने उद्देश्य छ अहिले । क्लासमा गएर अव इन्टोस्टीङ बनाउने भन्ने कुराहरु अहिले छैन । सिलेवसको ठेक्का पट्टा हुन्छ ।
अवकास पाई सके पनि जीन्दगी रहुन्जेल सम्म कम्तिमा एउटा घण्टी लिनै पर्ने तपाईको इच्छा छ कि छैन ?
हेर्नुस मलाई घण्टी लिन अहिले पनि धेरै क्याम्पसले भनिरहेका छन । तर म लिन्न । किन भने अहिलेको विद्यार्थीमा सिक्ने इच्छा नै छैन । सिक्ने जिज्ञासा नै छैन ।
तपाईले प्रेमलाई सकारात्मक लिनु भएको छ । आफै प्रेम विवाह पनि गर्नु भयो । अहिले पनि प्रेम गरी प्रेम विवाह भैरहेको छ तर टिक्न सकिरहेको छैन । किन होला ?
प्रेमलाई बुझेकै छैनन यिनीहरुले त । हुन त म पनि विहे भन्दा अगाडी धेरै बुझदैनथे । अहिले के छ भने प्रेम प्रतिको आकर्षण घट्दै गइरहेको छ र प्रेम–सेमको कुरा आम विद्यार्थी बुझ्दैनन मात्र सेक्सको कुरा बुझ्छन । प्रेम भनेको सेक्स सेटिसफैक्सन भएको छ अहिले । मलाई याद छ एउटा कुरा (हाँस्दै) म एउटा छात्रा सँग वडा क्लोज थिएँ । उसके साथीले मलाई काठमाण्डौमा सोधे कि तपाईलाई उसँग कहिल्यै सेक्सको इच्छा भएको छ कि छैन । अनि मैले भने, कस्तो कुरा गर्न हुन्छ अ‍ै ? उलाई म चाहन्छु तर सेक्सको इच्छा कहिल्यै उत्पन्नै भएन । हाम्रो जमानामा प्रेम पनि एउटा आदर्श थियो सेक्स प्राथमिकता थिएन । अहिले सेक्सको वारेमा भन्नु पर्दा विद्यार्थीलाई केही थाहा छैन तर गन्तव्य सेक्स नै छ । मेरो विचारमा सेक्स एउटा आवश्यकता हो, त्यो राम्रो सँग पुरा भयो भने चरित्रको उत्कर्षलाई वढाउँछ ।
साहित्यका शिक्षकहरुले प्रेमका विषयमा राम्ररी पढाउन नसकेकै कारण त्यसो भएको हो ?
छन नि त, छन । मकहाँ आएर नै धेरैले गुनासो गर्छन । फलानो सरको क्लासै इन्टरेस्टिङ भएन । वोरिङ लाग्छ भनेर भन्ने गर्छन । अव जसको वारेमा भन्छन ती सबै मेरा विद्यार्थी नै हुन । म के देख्छु भने क्लासलाई कसरी इन्टरेस्टिङ बनाउने शिक्षकको उद्देश्य नै छैन ।
त्यसो भए, कहाँ जाला यो समाज ?
एजुकेशन त सिभिल सोसाइटीको लागि फाउन्डेशन नै हो । यस्तै रह्यो भने समाजको भविष्य धेरै अन्धकारमय देख्दैछु ।
परीक्षामा पनि त सप्र्राइज आउन छोडयो नि, ट्विस्ट नै हुँदैन । के सहमत हुनु हुन्छ ?
एकदम सहमत छु । परीक्षामा प्रश्न त यस्तो हुनु प¥यो कि विद्यार्थीको वास्तविक स्थिति थाहा पाउन सकियोस । स्टुडेन्टले आफ्नो मनले केही लेखुँ भन्ने प्रश्न हुँदैन । प्रश्न टेक्सट वाटै रहोस तर टेक्सटको लाइनकै प्रश्नका साथै क्रिएटिभिटी पनि जाँच्ने खालको हुनु प¥यो । सव सेट क्वेश्चन छ । ग्रेस पेपर पढेर हुन्छ भन्ने भएको छ । अझ यहाँ डिफोक्टिभ परीक्षामा कितावै लिएर नक्कल गर्छन ।
अंग्रेजी भाषालाई सजिलै सिक्न विद्यार्थीले के गर्नु पर्यो ?
अंग्रेजी भाषा धेरै गाह्रो छैन । हुन त सबै भाषा गाह्रो छ । नेपालमा शिक्षक नै वढी जिममेवार हुनु पर्छ । अंग्रेजी पढाउने शिक्षकले के कोशिस गर्नु पर्छ भने अंग्रेजी भाषा पनि उतिकै सजिलो छ जति नेपाली भाषा । जस्तै विद्यार्थीले नै भन्छन की मेरो सिम्पल भाषा हुन्छ । सिम्पल सिक्दै कम्प्लिकेटेड तिर जाने हो । तर शिक्षकहरु भोमिटिङ मात्र गर्ने गर्छन । सकभर विद्यार्थी र शिक्षकले अंग्रेजीमै बोल्ने कोशिस गर्नु पर्छ । सुरु देखि नै अंग्रेजी पढने माहौल नै भएन । अहिले म पनि क्लासमा गएँ भने नेपालीमै बोल्नु पर्ने अवस्था छ । भन्नुको अर्थ विद्यार्थीको स्ट्याण्डर्ड नै भएन । किन विग्रयो भने नि नयाँ पुस्ताका शिक्षकहरुले बम्प्लिकेटेड भाषा प्रयोग गरी आफु वढी जान्ने भनेको देखाउन खोज्नुले पनि कुरा विग्रिएको हो ।
अंग्रेजीमा कुनै रचना वा पुस्तक लेख्न सक्नु भएन किन ?
अंग्रेजी भाषामा गर्न नसक्ने कुरा पनि होइन, सक्छु । तर मैले देखेको छु, एउटा ओरिजनल किताव लेख्नु भएको थियो एक जना मेरा मित्रले तर त्यो चलेन । त्यसमा निवन्ध गल्ती थियो भनेर म भन्दिनँ तर चलेन । त्यै एउटा ल्याक अफ इन्टरोच इन इन्ङगलिस छ ।
 लेखौं भनेर इच्छा जागेको छ ?
इच्छा नजागेको पनि । मलाई धेरै मान्छेले भन्छन, सर, तपाई केही ने केही लेखेर त जानुस । इच्छा हुन्छ । साथीहरुले भने तपाई खाली बोल्नुस , हामी लेखिदिँदौ । तर सकेको छैन ।
जीवनमा के कुरा गर्न सकिएन, जस्तो लाग्छ ?
पढन त धेरै कुरा सकिएन । पढन कहाँ भ्याइन्छ सब चिज अव विस्तारै पढिरहेको छु । केही गर्न नसकेर एकदम खुसी छु त्यो पनि होइन । केही लेखेर जाउँ भन्ने इच्छा छ, हेर्नुस, आइ होप केही लेखेर जान्छु । उनी र इच्छा दुवै छ प्रकाशकको पनि कमि छैन । एजुकेशन सिस्टमकै वारेमा केही लेख्न चाहन्छु ।



२०७०÷३÷२३