जिल्ला क्रिकेट संघ धुनषा तथा क्षेत्र नम्बर ७ जनकपुरका क्षेत्रिय कोषाध्यक्ष शिवनारायण झा (एस.एन.झा) स“ग  एक्सक्लुसिभ सम्वाददाताले क्रिकेट सम्बन्धि विभिन्न  समसामायिक विषयमा संक्षिप्त अन्तरवार्ता लिएका छन् । प्रस्तुत छ अन्तरवार्ताको सम्पादित अंश ः–
भर्खरै काठमाडौंमा सम्पन्न एकदिवसिय र २०÷२० प्रतियोगिता क्षेत्र नम्बर  ७ जनकपुर हारेर फर्किएको छ । केटाहरुको प्रदर्शनबाट कति सन्तुष्ट हुनु हुन्छ?
ð केटाहरुले एकदिवसिय प्रतियोगितामा हाई स्ट्याण्र्डडको खेल खेलेका थिए । तर, दुभाग्यपूर्ण तरिकाले केटाहरु फाइनलमा पुगेनन् र आन्दोलन गर्नु प¥यो । २०÷२० मा केटाहरुको कन्सन्ट्रेशन विग्रेकै कारण कमजोर प्रदर्शन भयो । सोचेको भन्दा पनि २०÷२० को प्रदर्शन तल थियो ।

क्रिकेटहरुको के गुनासो छ भने टीम काठमाण्डौबाट फर्केको दुई साता वित्न लाग्दा पनि क्षेत्रिय समितिले कुनै अन्तरक्रिया समीक्षा वा मिटिङ कल गरेको छेन ।
ð क्षेत्र नम्बर ७ को क्षेत्रिय कमिटी गठन भइसकेको भए पनि अन्यौलको अवस्था छ । क्षेत्रको गठन भए पश्चात फूल मेम्बर सहितको पूर्ण बैठक नै कहिल्यै बस्न सकेको छैन । क्षेत्रिय अध्यक्ष उत्तम कर्माचार्य आफ्नो श्रीमतिको उपचारका लागि आउट अफ नेपाल हुनु हुन्छ, उपाध्यक्ष गिरिजानन्दन मिश्रले मौखिक रुपमा मिडियावाजी गरेर राजिनामा दिइसक्नु भएको छ । सचिव नविन सिंह प्रशिक्षणमा व्यस्त रहनु हुन्छ भने म कोषाध्यक्ष एक्लैले के गर्न सक्छु । क्षेत्रको पूर्ण बैठक कसरी बसाउने हो, त्यस विषयमा क्रिकेट एशोशिएशन अफ नेपाल (क्यान) ले पनि उत्तिकै सोच्नु पर्ने कुरा हो ।

जनकपुरको क्रिकेट अहिले एस.एन झा र नबिन सिंहकै ईद–गिर्द घुमिरहेको आरोप कतिको सत्य हो ?
ð क्रिकेटमा जो केही गरेर देखाउँछु या काम गर्न भनेर आएको छ त्यसको भ्याल्यू त छदैछ, मुख्य कुरा के हो भने क्रिकेटका लागि काम गर्न कोही आउँदै–आउदैनन् । कोही आउन चाहन्छ भने बाटो खुला छ । हामीले कसैलाई साईड गरेका छैनौ ।

विना प्रैक्टिस फिटनेशकै आधारमा क्रिकेटरहरुलाई म्याच खेल्न पठाइन्छ भने पर्फमेन्स त बिग्रनु स्वभाविकै हो नि, होइन र ?
ð विना प्रैक्टिस हामी पठाउँदैनौ । मुख्य कुरा के हो भने हामी सँग पर्याप्त बैकल्पिक ग्राउण्डहरु छैनन् । जहाँ छ, त्यहाँ राष्ट्रिय स्त्तरको इन्टर स्कूल प्रतियोगिता भइरहेको थियो, त्यसैले जति अभ्यास केटाहरुले गर्नु पर्ने हो, गर्न पाएनन् । तै पनि फिटनेश तथा नेट प्रैक्टिस चाँही भएकै हो ।

हिजो विभेदका विरुद्ध जनकपुरले लडेर नयाँ क्षेत्र पायो । अहिले फेरी जनकपुर रिजनमा परेका अन्य जिल्लाहरुको खेलाडीले पनि पर्याप्त अवसर नपाउँदा उनीहरु पनि विभेद भयो भनेर आन्दोलन गर्दैनन् ?
ð हामीले खेलाडी छनौट गर्दा कुनै पूर्वाग्रह नराखी डिजर्भीङ प्लेइन्ङ एलेभेन चुन्छौं । जिल्ला–जिल्लामा कोटा नै भनेर बाँडेका छैनौं । धनुषा, महोत्तरी र सिरहा सेलेक्सनमा परेकै हो । सर्लाही सेलेक्सनमा नपर्नुको पछाडी सर्लाहीको जिल्ला क्रिकेट संघ पनि उत्तिकै जिम्मेवार हो । सर्लाहीमा क्रिकेट एक्टिभिटिज गरी क्रिकेट सुधार तर्फ अग्रसर हुनु पर्दछ । फेरी क्यानले क्षेत्र त छुट्यायो तर नयाँ क्षेत्रको विकासका निम्ति कुनै नयाँ कार्यक्रम ल्याएको छैन् । आर्थिक रुपले पनि कसरी मद्दत गर्न सकिन्छ त्यस तर्फ क्यानले ध्यान दिएको छैन् । जिल्ला–जिल्लाका लागि क्यानले अहिले सम्म कोच त दिन सकेको छैन ।

क्षेत्रमा परेका जिल्लाहरुको क्रिकेट बारे क्षेत्रले खोजखवर लिने गरेको छ कि छैन ?
ð जनकपुर रिजनमा परेका  ४ जिल्लाहरु मध्ये सिरहामा क्रिकेटको एक्टिभिटिज हुँदा क्षेत्रलाई कल गर्ने गरेका छन्, र क्षेत्रले पनि आफ्नो मेम्बर पठाउने नै गरेको छ । महोत्तरीमा त सचिव नै छ । सर्लाहीमा कुनै गतिविधि भइरहेको छैन् ।

टिम सेलेक्सन प्रक्रियामा कप्तानलाई राखिदैन रे हो ?
विगतमा टीम छनौट हुँदा छनौट प्रक्रियामा टीमका    कप्तानलाई समावेश गराईदैनथ्यो तर अहिले पछिल्लो     खेलमा कप्तानलाई समावेश गराइएको थियो ।

सिन्धुली र उदयपुरलाई अहिले सम्म पनि क्षेत्रमा किन नसमेटिएको हो ?
ð त्यो जिम्मेवारी त क्यानको हो नि ! क्यानले क्षेत्रलाई परिपत्र गर्नु पर्दछ । सिन्धुलीलाई छिट्टै समेट्ने छौं, उदयपुरको विषयमा त्यस्तो अहिले कुनै सम्बाद भएको छैन् ।

धनुषामा क्रिकेटको विकासका लागि के गर्दै हुनु हुन्छ ?
ð अहिले अब दशै–तिहार सम्म क्रिकेटको टुर्नामेन्ट हुने           सिजन छैन् । ग्राउन्ड र वातावरण अनुकुल भयो भने इन्टरस्कूल, इन्टरकलेज तथा क्लबहरुबीच प्रतियोगिता आयोजना गर्ने सोच बनाएका छौं ।

नयाँ खेलाडीले टीममा कसरी प्रवेश पाउन सक्छ ?
ð नयाँ खेलाडीहरु प्रतिस्पर्धामा आउनु प¥यो । सेलेक्सन गेमका लािग नोटिस हुँदा क्लव, स्कूल, कलेज केही थ्रु भए पनि आउनु प¥यो ।

खेलिरहेको क्रिकेटरलाई पनि जिल्ला क्रिकेट संघको सदस्य बनाइनु उपयुक्त हो ?
ð क्रिकेटको विद्यानमा कहिं पनि वर्तमान खेलाडीलाई संघमा राख्नु हुन्न भनेर उल्लेख गरिएको छैन् । र पनि अव हामी भुतपूर्व खेलाडी, सिनियर खेलाडीलाई राख्ने कुरामा एकमत भएका छौं ।

राजर्षी जनक क्याम्पसको तपाई प्रिन्सिपल पनि हुनु हुन्छ । राजर्षिका क्रिकेटर नै किन टीममा पर्दछन् ? अरु कलेजका क्रिकेटर अयोग्य त छैन होला ?
ð राजर्षी जनक क्याम्पसले क्षेत्र तथा जिल्लामा खेल्दै आएका क्रिकेटरहरुलाई छात्रवृति दिएको हो । राजर्षिको क्रिकेटर होइन कि क्रिकेटरलाई राजर्षिले छात्रवृति दिएको हो ।  अरु कलेजका क्रिकेटर पनि योग्य होलान । तिनीहरु पनि प्रतिस्पर्धामा आउनु प¥यो ।

अन्तमा, जिल्ला र क्षेत्रको क्रिकेटका सुधारका लािग के गर्नु पर्ला ?
ð जिल्लामा खेलकुदको पूर्वाधार तयार गर्नु पर्छ । ग्राउण्डको लागि आवश्यक पर्ने जग्गा उपलब्ध गराउन स्थनिय निकायले मद्दत गर्नु पर्छ । यथास्थितिमा यस भन्दा हाई स्टैण्डर्डको क्रिकेटको अपेक्षा गर्न सकिदैन् । क्षेत्रको मिटिङ रेगुलर बस्नु प¥यो । कार्यालय सञ्चालन हुनु पर्यो । आय श्रोत कसरी बढाउन सकिन्छ भन्ने तर्फ क्थानले पनि सोच्नु पर्यो । खेलाडीले राजनीति भन्दा खेलमा बढी ध्यान दिनु पर्यो । सेलेक्सन गेममा खेलाडी चुक्नु भएन र क्लोज क्याम्प सम्म पुग्नु प¥यो ।





मिति ः २०६8–२–२२

कृषि विकास बैंक सेवामुखी नभई मुनाफा मुखी हु“दा किसान मर्कामा

एक्सक्लुसिभ सम्बाददाता
जनकपुरधाम.....................
     विक्रम सम्बत २०६३ मा कृषि विकास बैंक लिमिटेडमा गइसके पछि सेवामुखीबाट मुनाफामुखी हुँदा यस क्षेत्रका किसानहरु मर्कामा परेका छन् । बैंकलाई नाफा होस या नहोस किसानलाई कुनै पनि हालतमा सेवा पु¥याउनु पर्दछ भन्ने मान्यतामा स्थापित कृषि             वकास बैंक अहिले कृषकलाई सेवा होस या नहोस, मुनाफा हुनै पर्दछ भन्ने मान्यतामा अगाडी बढ्दा किसान थप मर्कामा परेका हुन् ।
२०६३ साल भन्दा पूर्व कुषि विकास बैंकले किसानहरुलाई विना दृष्टिबन्धक धितो रोका गरेर मात्र खेती गर्नका निम्ति किसानलाई सजिलै ऋण उपलब्ध गराउँदथ्यो भने अहिले दृष्टिबन्धक नगराई बैंकले ऋण नै दिदैन् ।  दृष्टिबन्धक गराउनकै निम्ति किसानले रु.१५ सयको व्यवस्थापन गर्न थप ऋण काढ्न बाध्य भएका छन् ।
विगतमा धितो मुल्याङ्कन गर्दा बैंकले कुनै पनि शुल्क नलिइरहेको अवस्थामा अहिले स्विकृत गरिने ऋणको मध्ये शुन्य दशमलब पाँच (०.५) प्रतिशत रकम शुल्क समेत लिने गरेका छन् । साना किसानहरुका लागि अविलम्ब लगानी गनै नीति बनाएको कृषि विकास बैंक अहिले लाख, दुई लाख लगानी नै नगर्ने १ सय किसानलाई ऋण दिनु भन्दा एउटा, दुईटा किसानलाई मात्रै प्रोजेक्ट बेशमा लगानी गर्न थाले पछि साना किसानको लािग पूँजीको श्रोत नै सिद्धिएको छ । रु. ५० हजार सम्मको ऋण लगानी गर्दा बैंकले कुनै पनि सेवा शुल्क लिदैनथ्यो र अहिले सेवा शुल्क वापत १ दशमलव ५ प्रतिशत (१.५%) लिएर बैंकले किसानको ढाड़ नै सेक्ने गरेको छ ।
कृषि प्रविधिका रुपमा ट्रयाक्टरलाई कृषि यान्त्रिकिकरण गरेर पहिले अन्य वस्तुको तुलनामा ४ प्रतिशत ब्याजदरको फरकमा सहजै बैंकले ऋणले उपलब्ध गराउँदै आएको भए पनि अहिले आएर बैंकले ट्रयाक्टरलाई व्यवसायीक साधनको रुपमा लिएर अहिले अन्य वस्तुको तुलनामा १० प्रतिशतको व्याजदरको फरकमा मात्र ऋण दिन थाले पछि कृषि प्रविधिको विकासमा समेत अवरोध भएको छ ।
कृषि क्षेत्रको कर्जाको असुली अनुपात अन्य निजि वाणिज्य बैंकहरुको अनुपातमा निकै नै कम हुने गरेको, गाउँमा धान–गहुँ, कोदो, मकै जस्तो क्षेत्रमा लगानी गर्दा असुली अपेक्षा अनुकुल हुन नसकेको, असुली गर्नमा कर्मचारी लागत नै बढन जाने हुनाले कृषि विकास बैंकले अब अन्य क्षेत्रमा लगानी गर्न थालेको जनकपुर स्थित कृषि विकास बैंक क्षेत्रिय कार्यालयले जानकारी दिएको छ । घरायसी, बेचविखन सेवा व्यवसाय, घरेलु उद्योग, पर्यटन उद्योग, होटेल व्यवसाय सहितका क्षेत्रमा लगानी गर्दा कृषि क्षेत्रभन्दा बढी मुनाफा हुने कारणले केन्द्रिय नीति अनुसार नै कृषि विकास बैंकले लगानीको क्षेत्र परिवर्तन गरेको उक्त कार्यालयले जनाएको छ ।
देशै भरी करिब ४० अर्ब रुपियाँ जति लगानी भइसकेको छ, भएका जनशक्तिको क्षमता भन्दा लगानी बढी नै भएकाले कर्जा असुली गर्न पनि गा¥हो भइरहेको छ । देशै भरी कृषि विकास बैंकमा कुल २ हजार ९ सय २८ जना कर्मचारी कार्यरत छन् ।
त्यसलाई बढाउनु आवश्यक रहेको बैंकको क्षेत्रीय कार्यालयका का.मु शाखा प्रमुख अभय कुमार सिंहले बताएका छन् । परम्परागत (ट्रेडिसनल) लगानीमा प्रतिफल न्यून रहेको तथा एक बैंक बाट अर्को बैंकमा (ट्रेजरी) लगानी गर्दा जोखिम न्यून रहेकाले बैंकले त्यस तर्फ लगानी गरेको छ ।





मिति ः २०६8–२–२२

सहस्रताव्दि लक्ष्यमा मातृशिशु स्वास्थ्य कार्यक्रम प्रचार वढयो तर गुणस्तर वढेन

 गणेश लम्साल  

     रोगी वढेका वढयैछन तर डाक्टरहरु घटेका घटयैछन , अनि कसरी दिनसकिन्छ राम्रो स्वास्थ्य सेवा ? सुत्केरी गराउन अलग्गै भवन पनि छैन ।वेडेका अभाव छ , एउटै वेडमा ३ जनालाई राख्नुपर्छ वेथाले एकैचोटि च्यापेको वेला ३ जनाको के गति होला , नर्सहरु पनि पुग्दो छैनन । मन्त्रालयले चासो दिदैन । दाताहरुलाई गुर्हादा पनि पारलागेको छैन । लौ भन्नोस नर्स र डाक्टर कुटेर मात्रै हुन्छ स्वास्थय सेवाको विकास ।,,

मातृशिशु संजाल मोरंगले  केही महिनाअघि विराटनगरमा  आयोजना गरेको  सार्वजनिक सुनवाई कार्यक्रममा  स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरुको गुनासोको उत्तरदिनेक्रममा कोशी अंचल अस्पतालका प्रमुख –मेसु)  उमाकान्त झा यसैगरि कडकिएका थिए  । उनले स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरुको समस्याको समाधान दिनुभन्दा पनि अस्पतालका वग्रेल्ति समस्या सुनाएका थिए  । हुन पनि ५२  जना चिकित्सकहरुको दरवन्दि रहेको कोशी अंचल अस्पतालमा जम्मा २६ जना मात्र कार्यरत छन । अझ प्रसुति विभागमा दरवन्दि भएका डाक्टर पुष्पा चौधरीलाई पनि  काजमा काठमाण्डौतिरै तानिएको छ  । दरवन्दि भएका डाक्टरहरु सवै अन डयुटि छैनन । अस्पतालका ल्याव प्राविधिक सिनियर नर्स र चिकित्सक सवैले आआफना नीजी संस्था सचालन गरेका छन । यसैले पनि   सरकारी स्वास्थ्य संस्थामा राम्रो सुविधा र ब्यवहार हुन नसकेको र  प्रसुती गराउने महिलाहरु वाध्य भएर निजी अस्पतालमा जान वाध्य भैरहेको कुरा स्वास्थ्य सेविकाहरुले वताईरहँदा मेस ुझाले पनि असत्य हो भन्न सकेनन ।

सरकारले सन २०१५ सम्ममा सवैलाई सवैखाले निशुल्क स्वास्थ्य सुविधाको नारा ल्याएको छ । यसमध्ये पनि मातृशिशु सुरक्षा –नवजात शिशु स्याहार ) कार्यक्रमलाई विशेष प्राथमीकता दिईएको छ । यसकालागि सरकारले दातृ निकायहरुको सहयोगवाट प्राप्त ठूलो धनराशि समेत खर्चेर सवै स्वास्थ्य केन्द्रहरुमा निशुल्क प्रसुती सेवा र नवजात शिशु स्याहार कार्यक्रम पनि संचालन गरिरहेको छ । यसकालागि सरकारले  निशुल्क स्वास्थ्य सेवाको  व्यापक प्रचार प्रसार गरिरहेको भएपनि सरकारी अस्पताल र स्वास्थ्य संस्थाहरुको हालतभने कोशी अंचल अस्पतालका मेसुले भने भन्दा भिन्न छैन । वरु  अझै दयनिय झै नै छ । भौतिक पुर्वाधार र स्रोत साधनको अभावले गर्दा   पैसा नहुनेहरुले सहि उपचारको अभावमा अकालमा ज्यान गुमाउनुपरेका समाचारहरु पनि सर्वजनिक भैरहेकै छन । सञ्जालको सुनवाई कार्यक्रममा पनि  स्वास्थ्य सेविकाहरुले यी सत्य उजागर गरेका थिए ।

  सकारको स्वास्थ्य सेवा फितलो हुँदा आफुहरुले वढि हैरानी पाईरहेको स्वास्थ्य सेविकाहरुको  गुनासो रहेको छ ।  विराटनगरमा रहेर सेविकाको कार्य गर्दै आएकी दिपा पौडेलले सरकारले सुत्केरी अस्पतालमा गराउन प्रोत्साहन भत्ता दिने निती ल्याएको भएपनि अस्पतालको भौतिक पुार्वधारमा ध्यान नदिँदा समस्या भैरहेको वताउँछिन । अस्पतालका डाक्टर र नर्सहरुले विरामीहरुसँग राम्रो व्यावहार गर्ने नगरेको र  वेथालागेर अस्पताल लाँदा विरामीलाई केयर गरिदिनुपरयो भन्दा समयमा ल्याउनुछैन भन्दै हप्काउनेगरेको उनी र उनीजस्ता स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरुको गुनासो छ । उनी अस्पताल ल्याउन आफुहरुले निक्कै मेहनत गरेर राजी गराएपनि अस्प्तालमा भएको रुखो व्यावहारले गर्दा खिन्न हुँदै भन्छन ,  के वेथा घडिहेरेर लाग्छ र समयमै हामीले विरामीलाई अस्पताल लानु ?,, अर्की सेविका भानुलुँईटेल आफुहरुले घरघर डुलेर गरीव दलितहरुलाई अस्पतालमा सुत्केरी गराए सुरक्षित हुन्छ भनेर सम्झाउँदै अस्पताल पठाएपनि अस्पतालको हालत र डाक्टर नर्सको व्यावहारले गर्दा आ वरु अस्पताल नजाने घरमै वच्च जन्माउने भन्दै विरामीहरु अस्पातल जान मान्ने नगरेको वताउँछिन । सर्वसाधारणलाई कोचमकोच वेडमा राख्ने र अस्पातलका क्याविन खाली राख्ने चलनको अन्तहुनुपर्ने र  आपतपरेको वेला गरीवहरुलाई क्याविनमै राखेर भएपनि निशुल्क सेवा दिनुपर्नेमा जोडदिन्छिन । गरीव महिलाहरुले गर्भपतन गराउँदा अस्पतालमा शुल्क लिने कार्य पनि उचित नभएको वताउँछन  ।

सबैमा सर्वसुलभ स्वास्थ्यको पहुँच पु¥याउने सरकारी लक्ष्य भएपनि ब्यवहारमा त्यो नदेखिँदा सर्वसाधारणले अझै  महंगो स्वास्थ्य सेवा लिनुपरिरहेको सेविकाहरुको भनाई छ ।  उनीहरुले अस्पातलमा पुरयाएका विरामीहरुलाई यहाँ उपचार सम्भव छैन भन्दै अस्पतालकै कर्मचारी र डाक्टरहरुले नीजी अस्पतालमा जान सिफारिस गर्ने चलनको सरकारले नीती वनाएरै अन्त गर्नुपर्नेमा जोड दिए । सेविकाहरुले पैसाकालागि समान्य डेलिभरिलाई पनि असामान्य वताएर नसिँगहोमा पठाईदिने र मोटो पैसा असूल्ने चलनको अन्त गरिनुपर्नेमा जोड दिए । उनीहरुले प्रजिअ सुरेश अधिकारी र स्नानिय विकास अधिकारी पशुपति पोख्रेलकै अडाडि सेवाको भावमा अपराध पसेकोले नेपालको स्वास्थ्य सेवा विग्रेको भन्दै सधार नगरे झन भयावह हुने वताए । पाठेघरको उपचार गराउन आउने महिलाहरुलाई लामो समय सम्म पालोमा राखेर विभेद गर्ने गर्दा धेरै महिलाहहरुले सास्ति पाईरहेको भन्दै समान व्यावहार गर्न आग्रह गरेका थिए। सरकारी अस्पतालका डाक्टरहरु दक्ष भएपनि जोखिम मोल्न नचाहेर अन्यत्रै रेफरको  सिफारिस गरिदिने चलन वढेकोले त्यस्तो कार्य निरुत्साहित हुनुपर्छ भन्ने सेविकाहरुको भनाई थियो । रंगेलीकी सेविका माला मण्डलले त सरकारी अस्पतालमा दक्ष चिकित्सक भएपनि अस्पतालमा जोखिम नमोल्ने तर नसिंगहोममा चाँहि तीनै डाक्टरले उपचार गर्ने गरेको गुनासो गरिन । सेविकाहरुले आफुहरुले वर्षौदेखि निशुल्क  सेवाभावले मात्रै स्वास्थ्य सेवा दिईरहेपनि  काम गर्ने कालु मकै खानेभालु भनेझै सवैजस डाक्टर र जनस्वास्थ्य कार्यलयहरुले मात्रै डाटा प्रस्तुत गर्नेगरेको तर सेविकाहरुको सेवा कतै उल्लेख गर्ने नगरेको भन्दै आक्रोश पनि पोखे ।  प्रसुतीकालमा चारपटक सम्म चेकजाँच गरेवापत विरामीले पाउने ४ सय रुपैंया दिने नगरेको पनि उनिहरुले उजागर गरेका थिए ।

कोशी अंचल अस्पतालमा परिक्षार्थी नर्सको रुपमा कार्यरत सुस्मिता वस्नेतले चाँही लथालिंग अस्पतालमा आफुहरुले संयमित भएर सेवादिईरहेको भएपनि राम्रो उपचार गर भनेर नेता र दादा ल्याएर दवाव दिनेगर्दा निक्कै दुख लाग्नेगरेको वताईन। उनले डाक्टर नर्सहरुवाट राम्रो व्यावहारको आपेक्षा राख्नेहरुले नर्सलाई जगटने र डाक्टरलाई भर्कुने चलनको अन्तगर्नुपर्नेमा जोड दिईन ।  अर्कोतिर नीजीलाई प्रोत्साहन र सकारीलाई दुरुत्साहन गर्ने   चलनले नै सरकारी स्वास्थ्य सेवा लथालिंग भएको भनिन । गुनसो सुनाउन आएकी दिलासा चौधरीले चाँहि आफु अस्पतालजाँदा पुरुष र महिलाको लाईन मध्यै कुनैमा पनि वस्न नपाएको भन्दै तेस्रोलिंगीलाई विशेष व्यावस्था चाहियो भन्दा सवैले पर्रर तालि वजाए ।

 सरकारी मातृ शिशु स्वास्थ्य सेवामा के समस्या रहेछ भन्न प्रमुख अतिथि वनेर वसेका सिडिओ सुरेश अधिकारीपनि नेपालको स्वास्थय अवस्थावारे सेविकाहरुको गुनासो सुनेर जिल खाए । उनले  सरकारी अस्पतालको सेवा सुविधालाई पारदर्र्शी र चुस्त दुरुस्त राख्ने प्रयत्न गर्ने प्रतिवद्धता त जनाएका थिए  तर कोशी अंचलअस्पतालका मेसु झाको समस्या सुनेपछि भने सवैले स्वास्थ्य सेवा सुध्रेला भन्नेमा जिव्रो  टोक्नुपरेको थिय ो ।  धेरैले देशका ठूला वडा र मान्यजनहरुले सकारी अस्पतालमै सेवालिने चलन वसाले सरकारी अस्पताल र स्कुल उस्तैउस्तैहुनवाट जोगिन सक्ने सुझाव दिएका थिए । हुन प िन  नेपालमा सरक ारी अ स्पतालहरु प ैसा   नहुने निरिहहरुले उपचार गराउने स्थान मात्र हो भन्ने भान सन्देश आम उपभोक्त्तामा परिरहेको छ । जसलाई हटाउन लागिपर्नु पनि सरकारकालागि चुनौती वनेको छ ।

मातृ शिशु सञ्जालले दिएको तथ्यांक अनुसार मोरङमा दुईलाख विवाहित महिला रहेका र वार्षिक ३ हजार महिला सरकारी अस्पतालमा सुत्केरी हुने गरेका छन् । गएको वर्ष एक हजार ८ सय ६२ जना महिलाले प्रसुती सेवा लिए ।   ७३ प्रतिशत महिला गर्भवस्थाको चेकजाँचका लागी स्वास्थ्य केन्द्र आउने गरेका भएपनि ४० प्रतिशतले मात्र पुर्ण जाँच (चार पटक) गराउने गरेको जनस्वास्थ्य प्रमुख सुब्बाले जानकारी गराउनु भयो । ४५ प्रतिशतले स्वास्थ्य केन्द्रवाट प्रसुती सेवा लिने गरेका , ४४ प्रतिशतले आफैं सेवा लिने , ६४ प्रतिशतले अस्थाइ साधन प्रयोग गरीरहेको जनस्वास्थ्य कार्यलयको तथ्यांक छ । तर सकारले मातृ शिशु स्वास्थ्य कार्यक्रमलाई प्रभावकारी वनाउन देशभरिका  सवैगाविसका  हरेक वडामा निशुल्क स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरु मात्र नभएर मातृ सुरक्षा र नवजात शिुशु कार्यक्रम पनि संचालन गर्दै आईरहेको छ । जुन प्रचार पुरयाएर चेतना जगाउन त सफल देखिएको छ तर गुणस्तर कायम गर्न भने सफल हुन सकेकै छैन ।

राष्ट्रिय नवजात शिशु नवजात शिशु रणनीती २०६० मा उल्लेख भए अ नुसा र नेपामा नवजात शिशु मृ त्युदर करिव ३९ हजार प्रतिहजार जीवीत जन्म छ । जुन विश्वकै उच्च नवजात  शिशु मृ त्युदर हो । यसअनुसार नेपालमा हरेक वर्ष करिव ३० हजार नेपाली शिशुहरुको जन्मेको चार हप्ताभित्रै मृत्यु हुनेगरेको अनुमान गरिएको छ । यसैले पनि विभिन्न दातृ निकायहरुको सहयोगमा नेपालले शिशु सुरक्षा कार्यक्रम संचालन गरेर उल्लेखनिय सुधार भने ल्याउन सफल भईरहेको छ । तथ्यांक अनुसार सन १९८७ मा नेपालको शिशु मृ त्यु दर ११३ प्रतिशत प्रति हजार जीवीत जन्म भएपनि सन २००१ मा घटेर ६४ मा आईपुगेको थियो । तर नवजात शिशु मृत्युदरमा कमी आएपनि कुल शिशुहरुमध्ये करीव ६० प्रतिशत नवजात शिशुको मृत्यु हुनेगरको अनुपात छ ।

     नेपाल सरकारले सन २०१५ सम्ममा हालको वाल मृ त्युदरलाई ९१ वाट घटाएर सह्रस ताव्दि लक्ष्यमा आफुले गरेको वाचा पुरागर्न ५४ मा झार्ने लक्ष्य लिएको छ । तर सरकारी अस्पतालहरुको अवस्था र सेवाको गुणस्तरलाई हेर्दाचाँही कतै यो प्रतिवद्धता नारामा मात्रै सिमीत हुने त हैन भन्ने पनि शंका गर्ने प्रसस्त ठाउँ छ । तथापी नेपाल सरकारले वालअधिकार महासन्धि र महिला अधिकार सन्धिमा समेत हस्ताक्षर गरिसकेकोले आमा र वच्चाको जीवन रक्षा गर्नु सरकारको कर्तव्य भएकोले जोखिमा रहेका शिशु र आमाहरुको स्यारसम्भार र सुरक्षा  प्रदान गर्न सरकार अझै गम्मिभर भने हुन आवश्यक देखिन्छ ।                     यसकालागि सरकारले विदेशी निकायको सहयोगमा पाएको                 पैसा वाँडेर कार्यक्रम संचालन गर्ने मात्र हैन अझै घरमै जन्मलिने ८० प्रतिशत शिशु र जन्माउने आमाहरुको समेत उचित                 स्वास्थ्य स्याहारकालागि आमा, शिशु परिवारका सदस्यहरुमा व्यावहार परिवर्तनगराउने कार्यकमलाई व्यापकता दिनचाँही झनै जरुरी देखिन्छ ।

खासगरिकन नवजात शिशुहरुको स्वास्थ्यमा , जन्मनुभन्दा अगावै वा जन्मेपछि रोग संक्रमण हुनु , निसासिनु , कमतौल हुनु , उमेर नपुग्दै जन्मनु , विकलांग जन्मनु र जन्मेपछि पनि उचित स्याहारको अभावमा विकलांग हुनु आदि विभिन्न समस्याहरु देखापर्ने गरेका छन । र यसलाई तव मात्र न्युनिकरण गर्न सजिलो हुन्छ जव व्यापक रुपमा घरमा शिशु जन्माउने  अभिावकहरुलाई                   संस्थागत प्रसुती गराएर उनीहरुलाई उचित सल्लाह र स्याहार दिन सकिन्छ । अर्कोतिर आमाहरुले वच्चालाई स्तनपान गराउने , नियमीत आफु र वच्चाको स्वास्थ्य चेकजाँच गराउने आदि व्यावहारमा जवसम्म सचेतना अपनाउँदैनन तवसम्म घरमा जन्मिएका वच्चाहरु परम्परागत व्यवहारले गर्दा उचित स्यहारको अभावमा स्वस्थ्य वाँच्ने अधिकारवाट वन्चित भैरहने छन । चिकित्सकहरुका अनुसार घरमै वच्च जन्माउनेहरु मध्ये १० प्रतिशतले मात्रै सुत्केरीको सुरक्षित सामग्री प्रयोग गर्छन । दक्ष स्वास्थ्य कार्यकर्ताहरुको सहयोग लिनेहरु १५ प्रतिशत भन्दा वढि छैनन ।

जन्मने भन्दा खोपलगाउने शिशु धेरै

तथ्यांक दुरुस्त नआउँदा  मोरङमा जन्मने शिशु भन्दा खोप लगाउने शिशुको सख्या वढि रहेको पाईएको छ । जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यलय मोरंङका  अनुसार गत वर्ष जिल्लामा १० हजार ८७४ जना शिशुको जन्म भएको थियो । तर २२ हजार १सय १७ जना शिशुले जन्मनेसाथ लगाउनुपर्ने विसीजी खोप लगाएका थिए ।

जनस्वास्थ्य कार्यलयका नवजात शिशुस्यार कार्यक्रमका संयोजक टेकराज कोईरालाले जन्मीएका जीवीत शिशुहरुको तथ्यांक दुरुस्त नआएकोेले खोप लगाउने शिशुहरुको संख्या वढि देखिएको वताउनुभयो । उहाँले नवजात शिशु स्याहार स्वास्थ्य कार्यक्रम संचालनमा आएपछि दुरुस्त तथ्यांक लिन सवै ग्रामीण र मातृशिशु स्वास्थ्य कार्यकर्तालाई अतिरिक्त्त सुविधा दिएर परिचालन गरिएको जानकारी गराउनुभयो । उहाँका अनुसार गत साउन देखि ८ महिनासम्ममा  जिल्लामा  ७ हजार ४ सय ९० जना शिशुको जन्म भएको यकिन तथ्यांकन आईसकेको छ ।

 अझै पनि धेरै सुत् केरीहरुले   संस्थागत नभै घरघरमै व च् चा जन्माउने  गरेको र उनीहरुको जानकारी  मातृ शिशु कार्यकर्ताहरुले नराखिदिनेगरकोले यकिन तथ्यांक आउन नसकेको संयोजक कोईरालाले वताउनुभयो ।

नवजात शिशुहरुको जन्मको यकिन विवरण नआएको ठानेर चालु वर्ष देखि  नवजात शिशु स्याहार कार्यक्रम संचालनमा आएपछि मोरङमा सोही कार्यक्रममा गाभेर प्रतिवच्चा स्यारको  २ देखी ४सयसम्म अतिरिक्त्त सुविधा दिएर  तथ्यांकलिन थालिएको हो । कार्यालयका अनुसार गतवर्ष जिल्लामा १९ हजार ७९६ जना शिशुले डिपीटि , १८ हजार ८सय ८१ ले हेपाटाईटिस र उत्तिनै संख्यामा पोलियोको खोप लगाएका थिए ।

मिति ः २०६8–२–२२

धुवाँमै जीवन उडेपछि..

 जितेन्द्र झा   

     धुम्रपानको लत छोड्नुस्, चुरोट सुर्ति नखानुस्, बरु हामीले दिएको टफी खानुस् भन्दै न्यू इन्गिलिश बार्डिङ्ग स्कूल जनकपुरका विद्यार्थीहरु धुम्रपान स्वास्थ्यको लागि हानिकारक हो भन्ने सन्देश दिन खोजेका थिए । त्यस्तै केही दिनअघि सम्म दिनहुं १५ खिल्ली चुरोट खान्थे नविनकुमार राई । ४१ वसन्त पार गरेका राईले १२ वर्षको छ“दा नै बुवाआमाले फयांकेका चुरोटका ठुटो बटुलेर खानथालेछन् । धुमपान सेवनले यिनको फोक्सोमा पानी र पीप देखिएपछि अहिले मनमोहन कार्डिओथोरासिस भास्कुलर एण्ड ट्रान्सप्लान्ट सेन्टरमा उपचार गराइरहेका छन् । ताप्लेजु¨ घर भएका यिनी गाउं विकास समितिमा कार्यालय सहायकका रुपमा कार्यरत छन् । उपचार खर्च जुटाउन धौ धौ परेपछि संचयकोषमा जम्मा भएको रकम उपचारमा लगाएका छन् । 

नविन राई जस्तै कथा छ राजधानीको बौद्ध निवासी चुङछिरिङ शेर्पाको । बाहिरबाट हेर्दा यिनको शरीर ह्ष्टपुष्ट देखिन्छ तर भित्र भित्रै खोक्रो भइसकेको छ । हुन त यिनलाई पहिल्यै थाहा थियो कि धुमपान गर्नु हुन्न । तर पनि विडी, सिगरेट मात्र हैन तोङबा पनि यिनको साथी नै थियो । धुमपान गरेर सिकिस्त भइ स्वास्थ्यलाभ गरिरहेका राई र शेर्पा दुबैको रोगको कारण एउटै छ धुमपान । धुमपानले हानी गर्छ भन्नेकुरा जान्दा जान्दै पनि रोगलाई निम्त्याएका यिनीहरु प्रतिनिधि विरामी मात्र हुन् । नेपालमा यसरी नियमित धुमपान गरेर जीवनलाई धुवा“मा उडाउनेहरुको ठूलै जमात छ ।

धुमपानले हुने हानी बताउन हरेक वर्ष झैं यसवर्ष पनि विश्व धुमपान रहित दिवस विविध जनचेतनामुक कार्यक्रम गरी नेपालमा मनाइयो । मे ३१ का दिन विश्वभर यो दिवस मनाइन्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनद्वारा प्रतिपादित सूर्तिजन्य पदार्थ नियन्त्रण सम्बन्धी अन्तराष्ट्रिय महासन्धी भन्ने नाराका साथ यस पटक विश्व धुम्रपान रहित दिवस मनाइएको हो । विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्याङ्क अनुसार विश्वमा प्रतिवर्ष धुम्रपान तथा सूर्तिजन्य पदार्थ सेवनबाट झण्डै ५० लाख मानिसको मृत्यु हुन्छ । नेपालमा वर्षेणी १६ हजारजनाको मृत्यु हुने गरेको छ धुमपान र सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले धुमपान नियन्त्रण गर्न सन् २००३ मा सूर्तिजन्य पदार्थ नियन्त्रण सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धी पारित गरेको थियो । सो महासन्धीलाई विश्वभरका १ सय ७२ वटा देशले अनुमोदन गरी कार्यान्वयनमा ल्याएका छन् । नेपालले पनि तीन डिसेम्बर २००३ मा सो महासन्धीमा हस्ताक्षर गरेको थियो । नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐन व्यवस्थापिका संसद्बाट गत चैत्र मसान्तमा पारित भएको थियो । यो लागु हुन बांकी छ । यो कानुन लागु भइसकेपछि सार्वजनिक स्थलमा धूमपान तथा सुर्ती सेवन गर्न पाइने छैन । 

चुरोट, बिडी, खैनी, सुर्ती, हुक्का, चिलिम, गुटखा र अन्य सुर्तीजन्य पर्दाथको सेवन गर्नेहरु दिनानुदिन बढदैछन् । कतिपयले अर्काले खाएको देखेर कुलतमा फस्छन् । धुमपान गर्ने कारणमा अशिक्षा मात्र हैन । किनभने शिक्षित र चेतनशील भनाउंदा व्यक्तिपनि धुमपान गर्छन् । मानौं यो कुनै प्रतिष्ठाको विषय बनिसकेको छ । सूर्तिजन्य पदार्थका आकर्षक विज्ञापनले गर्दापनि सुर्तीजन्य पदार्थका अम्मली बढिरहेका छन् ।

मनमोहन कार्डिओथोरासिस भास्कुलर एण्ड ट्रान्सप्लान्ट सेन्टरका कार्डिओलोजी विभागका प्रमुख प्रा. डा. सुनिलचन्द्र झाका अनुसार धुमपानले पैतालादेखि टाउकोसम्ममा समस्या देखिन सक्छ । थोरै हिंडदा पनि थकाइलाग्ने, जीउदुख्ने जस्ता लक्षण देखा पर्छ । धुमपानले हुने रोगको सूची बनाउने हो भने ठूलै बन्छ । धुमपान सेवनका कारण समस्याको पहाड नै खडा हुन्छ । नेपाल जस्तो गरिब मुलुकमा धुमपानले हुने रोगबाट ग्रस्त भइसकेकाहरु सही उपचार पनि पाउन सक्दैनन् । धुमपानले मुटु र फोक्सोमा आक्रमण नै गर्छ । यसले तत्काल प्रभाव नदेखिएपनि उमेर बढ्दै जांदा विभिन्न खाले समस्या उत्पन्न हुने चिकित्सकहरु बताउंछन् ।

रोगको पहिचान हुंदा सम्म शरीर खोक्रो बनिसको हुन्छ । अनि मुटु र फोक्सोमा देखिने रोगको उपचार पनि मंहगो छ । यसले गर्दा रोगीसंग मृत्युवरण गर्नुको विकल्प हुन्न ।  नेपालमा सुर्तिजन्य पदार्थहरुको उत्पादनमै रोक लगाउनु पर्ने माग पनि हुने गरेको छ । विद्यालयस्तरका पाठ्यक्रममै सुर्तिजन्य पदार्थबाट हुने हानी बताउने सामग्री राखिनुपर्ने सुझाव दिन्छन् प्राध्यापक डा झा । धुमपान स्वास्थ्यका लागि हानीकारक छ भन्दा धुमपान गर्न प्रेरित गर्ने विज्ञापन शहरमा बढी देखिन्छन् । ठूला–ठूला होर्डिंग बोर्डहरुले चुरोट, खैनीको विज्ञापन गरिरहंदा यसको प्रयोगकर्ता झन बढेको बताउंछन् डा झा ।

धुमपानको अम्मली भइसकेपछि अधिकांशले भन्न गर्छन् अम्मल त्याग्न सकिन्न । तर धुमपान गरेकाहरु जब महिनौं अस्पतालको बेडमा सुत्नुपर्छ अनि उनीहरुमा अम्मल त्याग्ने विश्वास पनि पलाउंदो रहेछ ।

धुमपान छोडने बित्तिकै केही असहज महसुस भएपनि पछि सामान्य हुने चिकित्सहरु बताउंछन् । यसको उपचार भन्दा अम्मल छोडन सुझाव दिइन्छ । दृढ निश्चय गरी धुमपान छोडेनु सम्भव भएको दाबी विरामीहरु बताउंछन् । नेपालमा धुमपानसेवनले गर्दा नै मुटु र फोक्सोका रोगीहरु बढिरहेका छन् । सरकारी निकायसंग यसको सही तथ्यांक भने छैन । धुमपान गर्नेहरुका लािग एउटा सन्देश धुम्रपान बिना एक दिन बिताउनुहोस् । त्यो दिन तपाईं , तपाईंको परिवार, तपाईंका सहकर्मी सबैको लागि खुशीको दिन हुनेछ ।

मिति ः २०६8–२–२२

अन्तरवार्ता- विमलेन्द्र निधि

नेपाली कांग्रेसका केन्द्रिय सदस्य एवं धनुषाका सभासद विमलेन्द्र निधि सँग ‘द एक्सक्लुसिभ’ का सम्पादक अजय अनुरागीले राष्ट्रिय राजिनीतिको विभिन्न विषय वस्तुमा टेलिफोन अन्तरवार्ता लिएका छन् । प्रस्तुत छ अन्तरवार्ताको सम्पादित अंश 

१४ जेष्ठमा एकीकृत माओवादी, नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले बीच भएको ५ बँुदे सहमतिमा अहिले सम्म के कति प्रगति भएको छ ?
१४ जेष्ठमा तीन प्रमुख दल एकीकृत माओवादी, नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले बीच भएको ५ बुँदे सहमतिमा केही प्रगति भएको छ । सेना समायोजनको विशेष सहमतिको १९ जेष्ठको बैठकमा नेपाली कांग्रेसले अघि सारेको १० बुँदे अवधारण भित्रको १ नम्बरको बुँदाको माँग बारेमा माओवादीले निर्णय गरेको छ । विभिन्न २८ शिविरहरुमा रहेको माओवादी लडाकूहरुको अनुगमनका लागि विशेष समितिबाट कर्मचारी पठाउने निर्णय गर्नु पहिलो उपलब्धि हो । दोश्रो मोआवादी नेताहरुका लागि लडाकु र नेपाल सरकार दुवै तर्फबाट सुरक्षा प्रदान गरिदै आएकोमा सरकारले मात्र सुरक्षा प्रदान गर्ने निर्णय गरि दोहोरो सुरक्षा प्रणालीको अन्त भएको छ । तेश्रो माओवादी नेताहरुले प्रयोग गर्दै आएको गाडी (सवारी–साधनहरु) लाई कानुन सम्मत बनाउन पनि निर्णय भएको छ जसको ३÷४ दिनमा कार्यान्वयन हुन्छ ।
प्रधानमन्त्रि झलनाथ खनालले राष्ट्रिय सहमतिको विकल्प नबनुन्जेल सम्म राजिनामा नगर्ने भनेर देशवासीको नाउँमा सन्देश पनि दिईसक्नु भएको छ, नि ?
पाँच बुँदे सहमति भित्र राष्ट्रिय सहमतिको लागि प्रधानमन्त्रीले राजिनामा गरे मार्ग प्रश्स्त गर्नु पर्ने पनि एउटा अजेण्डा त हो, तर उपयुक्त समय आएमा त्यसको मुद्दा हामीले उठाउँछौं । नेपाली कांग्रेसको लागि अहिले शान्ति र लोकतान्त्रिक संविधान नै मुख्य प्राथमिकताको विषय हो ।
यथास्थितिमा के नै परिवर्तन भयो र कांग्रेसले सहमति गरेर म्याद थप ग¥यो ?
यथास्थितिमा ४ विषयमा परिवर्तन भयो र काँग्रेसले सहमति गरेर म्याद थप ग¥यो । माओवादीले तीन महिना भित्र लडाकुको समायोजन तथा पुनःस्थापना गरी शान्ति प्रक्रियालाई टुङ्गोमा पु¥याउने । पाँच बुँदेमा पहिलो बुँदाको रुपमा सहमति ग¥यो । कांग्रेसको १० बुँदाको कुल ७ बुँदाको अन्तरनिहित वस्तु पनि शान्ति प्रक्रियालाई तार्किक निश्कर्षमा पु¥याउनु नै थियो । दोश्रो १० बुँदेको आठौं बुँदामा संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान निर्माण गर्ने पक्षमा माओवादी सहमत भयो । दश दुंदेको ९ नम्बरको बुँदामा राष्ट्रिय सहमतिको सरकार निर्माण गर्ने कुरा पनि पाँच बुँदेमा समेटियो ।
त्यसो भए एमाले अध्यक्ष र माओवादी अध्यक्ष बिच ७ बुँदे सम्झौता खारेज भयो, होइन ?
एमाले अध्यक्ष झलनाथ खनाल र माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल बीच आलैपालो सरकरको नेतृत्व गर्ने भन्ने ७ बुँदे सम्झौता भएको भए पनि अव नेपाली कांग्रेसका सभापति सुशिल कोइराला लगायतका बीचमा ५ बुँदे सम्झौता भए पछि ७ बुँदे सम्झौता स्वतः खारेज भइसक्यो ।
संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चाले अगाडी बढाएको माँगहरु प्रति नेपाली कांग्रेस कति सहमत छ ?
नेपाली सेनालाई समावेशीकरण गर्नुपर्ने सवालमा मधेशी समुदायबाट पनि सेनामा प्रवेश हुनुपर्छ भन्ने सवालमा नेपाली कांग्रेस सहमति गरेरै हस्ताक्षर गरेको हो । १० हजार कै नयाँ भर्ना हुनु पर्छ भन्ने सवालमा दशै हजार हुनु पर्छ भन्ने कुरा असम्भव हो ।
मोर्चाले उठाउँदै आएको समग्र मधेश स्वायत्त प्रदेशको मागमा कांग्रेस कति लचिलो भयो ?
स्वायत मधेश प्रदेश मधेशी जनताको नभएर मधेशवादी दलको मात्र माँग हो । म पनि मधेशकै मानिस हुँ । मधेशमा दुई, तिन या चार सहितको अनेक प्रदेश हुनु पर्दछ । एक मधेश प्रदेश मधेशको हितमा छैन । त्यसैले मधेशमा अनेक प्रदेश व्यक्तिगत रुपमा मेरो र कांग्रेसको पनि अवधारणा हो ।
बन्दुकको नालमा नै शक्ति हुन्छ भनेर बुझ्दै आएको माओवादीले त्यति सजिलै हतियार मोह त्याग्ला ?
बन्दुकको भरमा सत्ता प्राप्त गर्न सकिदैन, हिंसाको भरमा राजनीति गर्न सकिन्न, शान्तिले लोकतन्त्र बलियो हुन्छ, त्यो कुरालाई माओवादीले जति छिटो बुझ्छ, देश र माओवादीको लागि पनि कल्याण हुन्छ ।
दुई फरक–फरक सिद्धान्त बोकेको राजनीतिक दलहरुबीच कसरी सैद्धान्तिक सहमति हुन सक्छ ?
अजेण्डामा सहमति हुनु प¥यो । हामी सँग शान्ति र संविधान दुई प्रमुख अजेण्डा छन् । त्यसमा सहमति नभई अरु कुनै विकल्पै छैन् । शान्ति र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विषयमा राष्ट्रिय सहमति अपरिहार्य हो । विपरित सिद्धान्त भए पनि अजेण्डामा सहमति गर्न सकिन्छ । अरु विषयमा भने प्रतिस्पर्धा हुन्छ ।
कुनै दल या व्यक्ति विशेषको नाउँमा राष्ट्रिय सहमतिको सरकार बन्ने हो ?
राजनीतिमा दल र व्यक्ति विशेषका साथ–साथै नीति, कार्यदिशा, अजेण्डा सहितका विषयमा राष्ट्रिय सहमति कायम हुन्छ । सरकार कसको नेतृत्वमो हुने हो त्यो छलफलको विषय हो ।
नेपाली कांग्रेस धनुषामा कार्यसमिति पुर्णताको विषयमा विवाद देखिएको छ, के टिप्पणी गर्नु हुन्छ?
त्यस विषयमा अहिले म टिप्पणी गर्न चाहन्न् ।
अन्तमा, ‘द एक्सक्लुसिभ’ का माध्यमबाट मधेशका जनतालाई के सन्देश दिन चाहनु हुन्छ ?
‘द एक्सक्लुसिभ’ का माध्यम बाट समस्त मधेशका जनता, दाजु–भाई तथा दिदी विहिनीहरुलाई म के सन्देश दिन चाहन्छु भने मधेशी जनता एकीकृत भएर लोकतन्त्र, समावेशी, मिश्रित निर्वाचन प्रक्रिया तथा धर्मनिरपेक्षताको हकमा आवाज बुलन्द गर्नु पर्दछ । हिंसा बन्द हुनु पर्छ । लोकतन्त्रको बाटो नै सर्वोत्तम बाटो हो । त्यसलाई कांग्रेसले उठाउँदै आएको छ । सवैले साथ दिनु पर्दछ ।




मिति ः २०६९–२–२२

सम्पादकीयपा“च बुँदे सहमति कार्यान्वयन गर

सत्ता पक्ष र प्रतिपक्षि दलबीचको लामो खिचातानी पछि संविधानसभाको म्याद तीन महिना थपिएको छ । एकिकृत नेकपा माओवादी नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमलोबीच पाँच बुँदे लिखित सहमति भए पछि आइतबार विहान करिव साढे तीन बजे मात्र म्याद थप्ने बाटो खुला भएको थियो । म्याद थपका निम्ति संविधान संशोधनको सबै प्रकृया पुरा गर्दा १५ जेष्ठ आइतबार विहान छलँगै भएको थियो ।
तर थपिएको तीन महिनामा पूर्ण संविधान भने जारी हुने छैन् । दलहरुले गरेको पाँच बुँदे सहमतिमा त्या कुरा प्रष्ट छ । पहिलो बुँदामा तीन महिना भित्र शान्ति ्रप्रकृयाका मूलभूत काम सम्पन्न गर्ने र दोश्रो बुँदामा संविधानको पहिलो मस्यौदा तयार गर्ने उल्लेख छ । ती काम पुरा हुन सकेमा मात्र म्याद थपिने खालको आशय बुझिन्छ । तर तीन महिना पछि फेरी म्याद थपिनछ, थपिन्न वा थप्नका निम्ति दलहरुबीच कतिको खिचातानी हुन्छ भन्ने कुरा उसबेलाको राजनीतिक समिकरणमा निर्भर हुने ठानिएको छ ।सहमतिको पाँचौ बुँदामा भनिएको छ, “राष्ट्रिय सहमतिको संयुक्त सरकार गठनका लागि प्रधानमन्त्रीले राजिनामा गरी मार्गप्रशस्त गर्ने।” तर म्याद थपेर संविधानसभा भवनबाट निस्किदा नै दलहरुले उक्त बुँदालाई आ–आफ्नै अर्थ लगाए । प्रधामन्त्री झलनाथ खनालले आफ्नो नेतृत्वको सरकारको विकल्पमा राष्ट्रिय सहमति भए पछि मात्र राजिनामा दिने बताएका थिए । तर नेपाली कांग्रेसका  उपसभापति रामचन्द्र पौडेलले राष्ट्रिय सहमतिको बाटो खोल्न तत्काल राजिनामा दिने उक्त सहमतिले प्रष्ट बोलेको बताए । सहमतिको तेश्रो बुँदा तराई केन्द्रित दलहरुको मोर्चाको मागमा केन्द्रित छ । सहमतिको पाँचौ बुँदामा “राष्ट्रिय सहमतिको संयुक्त गठनका लागि प्रधानमन्त्रीले राजिनामा गरी मार्गप्रशस्त गर्ने” उल्लेख छ त्यसमा नेपाली सेनालाई समावेश बनाउने लगायतका मधेसी मोर्चासँग विगतमा भएका सहमतिहरुको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने भनिएको छ ।
तीन महिना म्याद थप्ने कुरा चौथो बुँदामा राखिएको छ । तराई केन्द्रित दलहरुले प्रधानमन्त्रीको राजिनामालाई सर्तको रुपमा तेस्र्याएका थिए । तीन दलले आफ्ना मागको वेवास्ता गरे संविधान सभाबाट राजिनामा दिएर हिंड्ने उनीहरुको चेतावनी पछि सेनालाई समावेशी बनाउने र प्रधानमन्त्रीको राजिनामालाई सहमतिको बुँदा बनाइएको बताइएको छ । त्यसबाट पनि चित्त नबुझेको भन्दै उनीहरु संसोधन प्रकृयामा तटस्थ बसेका थिए । यसले के पनि देखाउँछ भने दलहरुबीच  अझै पनि सहमति कायम हुन नसकेको अवस्थामा आउँदो १४ भाद्र मा संविधान बनिहाल्ने सुनिश्चितता छैन् । तसर्थ पाँच बुँदे सहमतिको कार्यान्वयन नै अन्तिम विकल्प हो ।



मिति ः २०६8–२–२२

चुरेका गाउघरमा अहिले खानेपानीको हाहाकार

एक्सक्लुसिभ सम्बाददाता

जनकपुरधाम.....................

   जलवायु परिवर्तन र चुरे क्षेत्रको बनविनाश, चरिचरण, खोरियाफडानी, ढुङ्गा, गिट्टी र वालुवा निकासीको असर तराई क्षेत्रमा  प्रत्यक्ष रुपमा देखिन थालेको छ । धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही लगायतका जिल्लाका पुर्बपश्चिम राजमार्ग आसपासका क्षेत्रमा पर्ने चुरेका गाउँघरमा अहिले खानेपानीको हाहाकार भएको छ । पानीको मुहान नै सुकेपछि धारामा पानी आउने कुरै भएन । जमिन मूनिको पानीको सतह पनि निकै तल गएकाले गहिरा इनार समेत सुक्नथालेका छन् । धनुषा जिल्लाको ढल्केबर, बेंगाडाबर, भरतपुर, हरिहरपुर, गोदार लगायतका उत्तरवर्ती दर्जनौं गाविसका बासिन्दाले चैत्र महिना देखिनै  खानेपानीको समस्या झेल्दै आएका छन ।

सर्बसाधारणलाई शुद्ध खानेपानी प्रबन्ध गराउने उद्देश्यले जिल्ला विकास समिति , गाउ बिकास समिति, जिल्ला खानेपानी कार्यालय, ग्रामीण खानेपानी तथा सरसफाई कोष विकास समिति लगायतका दर्जनौ आयोजनाहरु सञ्चालनमा छन । तर, ती आयोजनाले सर्वसाधारणको घरमा जोडिदिएको धारामा पानी आउँदैन । खनि दिएको ईनार पनि सुकिसकेको छ ।

ग्रामीण खानेपानी तथा सरसफाई कोष विकास समितिको सहयोगमा इन्डिफो नेपाल नामक सस्ंथाले चार बर्षअघि धनुषाको ढल्केबरमा निर्माण गरेको खानेपानी आयोजना अहिले कामै नलाग्ने अवस्थामा पुगेको छ ।

कमसल सामानको प्रयोग, अवैज्ञानिक निर्माण प्रक्रिया, उपभोक्ता समिति र सस्ंथाका प्रतिनिधिबीच भएको लेनदेनका कारण आयोजनाको  हालत यस्तो भएको धनुषाको ढल्केवरका सुन्दर लामाको आरोप छ । 

यस बाहेक धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही लगायत जिल्लामा निर्माण गरिएका अन्य खानेपानी आयोजनाहरु पनि छोटो समयमै कामै नलाग्ने अवस्थामा पुगेका छन् । यी  खानेपानी आयोजनाले हरेक घरका आँगनमा जोडिदिएका धारामा पानी नआएपछि  सर्वसाधारणले  खोलाको धमिलो पानी नै  प्रयोग गर्नु परेको           ढल्केवरका खुववहादुर कार्कीको भनाई छ ।

यति मात्र होईन यस क्षेत्रमा पिउने पानीदेखि लुगाफाटा धुन र बस्तुभाउलाई खुवाउने  पानीका लागि ३ घण्टासम्म हिड्नु पर्ने बाध्यता छ । चुरे क्षेत्रको बनविनासका कारण गर्मीमा पानीको समस्या उत्पन्न भएको छ भने वर्षायाममा  बाढी, पहिरो र भूक्षयले गाउबस्ती नै बगाउने  खतरा पनि उतिकै रहेको ढल्केवरकी बेचनी देवी महतोको भनाई छ ।

वर्षायाममा चुरे क्षेत्रबाट बग्ने खहरे खोलामा बाढीसं“गै  बगेर आउने बालुवाले प्रत्येक बर्ष तराइ क्षेत्रको हजारौ बिघा खेती योग्य जमिन बगरमा परिणत हुदै आएकोे छ । चुरे क्षेत्रको बन संरक्षणलाई अभियान कै रुपमा अगाडि नबढाउने हो भने वर्षेनी खानेपानीको हाहाकारस“गै बचेको उर्वरा जमिन समेत मरुभूमिमा परिणत नहोला भन्न सकिन्न ।

मिति ः २०६8–२–२२

आफै विरामी भएको अस्पताल रोगीलाई कस्तो उपचार देला ?

    जनकपुर अञ्चल अस्पतालको अबस्थापनि दिनानुदिन खस्किदो छ । सरकारले स्वास्थ्य उपचारको लागि बर्षेनी ठुलो रकम छुट्याए पनि अस्पतालमा कुनै सुधार आएको छैन । अस्पतालमा विरामी उपचार हैन रेफर स्लिप पाउने गरेका छन् ।


    मध्य तराईको सबै भन्दा पुरानो जनकपुर अञ्चल अस्पतालको अबस्था खस्किदै गएको छ । धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही र सिन्धुली जिल्लाको सर्बसाधारण सस्तो उपचारका लागि यही अस्पताल धाउने गर्छन् । अभावै अभावमा पिल्सिएको अस्पतालमा बिशेषज्ञ चिकित्सक छैनन् , भएका चिकित्सक पनि क्लिनिकमै हुन्छन् । यसले गर्दा विरामीको उपचार प्रभाबित हुने गरेको छ । फितलो चिकित्सासेवाका कारण अब त यहां गम्भीर प्रकृतिका रोग भएका विरामी आउन नै छाडेका छन् ।
विक्रम सम्वत् २०२० सालमा स्थापना भएको अस्पतालको आयु जति बढदै छ, मानौ यो त्यति नै कमजोर र निरीह बन्दै छ । स्वास्थ्य सेबा बिभाग र अस्पताल बिकास समितिको गरी ४० जना चिकित्सकको दरबन्दी छ । तर अहिले एक दर्जन भन्दा बढि बिशेषज्ञ चिकित्सकको अभाब छ । स्वास्थ्य सेबा बिभागले खटाउनु पर्ने सर्जन, पिडियाट्रिसियन, फिजिसियन, गाईनोक्लोजिस्ट, साईकेट्रिक्स, ड्रमलोजिस्ट, अर्थाेपेडिक्स, एनेस्थेसिया लगायतका बिशेषज्ञ चिकित्सकको छैनन्  । कनसल्टेन्टको पनि अभाव छ । दुई सय बेडको आवश्यक्ता भएको ठाउ“ एक सय बेड मात्र छन् । भएका चिकित्सकहरु पनि हाजिर गरी हिंडने मानसिकताका छन् । अस्पतालको कमजोर प्रशासनले उनीहरुलाई काम गर्ने पर्ने अबस्था सृजना गर्न सकेको छैन । फलस्वरुप आम जनता उपचार पाउन सकेका छैनन् । अरु त अरु अस्पतालका मेडिकल सुपरिटेन्डेन्ट डा. गौराङ्ग मिश्र पनि निजि क्लिनीक मै व्यस्त हुने भए पछि अरु डाक्टरले अस्पतालमा समय दिने कुरै आएन ।
नाम छ अञ्चल अस्पताल तर काम भने प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र जस्तै । अस्पतालले भरपर्दो उपचार दिन नसकेपछि यस भेगका विरामी काठमाडांै, धरान, चितवन र सिमाबर्ती दरभंगा, पटना, दिल्ली लगायतका ठाउंमा पलायन हुने गरेका छन् । दुई जना सर्जन र एक जना ई.एम.टी सर्जनको दरबन्दी रहेकोमा हाल एक जना पनि नरहेपछि अस्पताल रेफर सेन्टर बनेको कुरालाई पुष्टि गरेको छ । त्यसैगरी गोली लागी घाईते भएका वा गम्भीर दुर्घटनाका विरामीको त कन्तविजोग नै हुन्छ, अस्पतालमा– मेसु डा. मिश्रको भनाई छ ।
अस्पतालको प्रसुति सेवा केन्दमा प्रसुती गराउन आउनेको चाप निकै हुन्छ । । निजी अस्पतालमा प्रसुति गराउदा बढी पैसा लाग्ने हुनाले पनि न्युनआय भएकाहरुको पहिलो रोजाइ अस्पताल नै हुन्छ । तर यहां पा“च बर्ष देखि प्रसुति रोग बिशेषज्ञ छैनन् । चिकित्सकले मात्र गर्नु पर्ने उपचार सिकारु विद्यार्थी र नर्सबाट हुने गरेको छ । चिकित्सकको लापरवाहीले विरामीको ज्यान नै जोखिममा पार्ने काम हुने गरेको छ । शल्यकृया पछि प्रसुतिको पेटमा टेट्रा नामक बस्तु र पिशाब नली काटिएको घटनाको साक्षी नै छ यो प्रसुति केन्द्र । विशेषज्ञ चिकित्सकको अभाबमा पटक पटक प्रसुति सेबा नै बन्द भइसकेको छ । राजनीतिको अखाडा बनेकाले  पनि अस्पतालको बेथिति भएको नेपाल तरुण दलका केन्द्रिय सदस्य प्रफुल्ल घिमिरेको भनाई छ । घिमिरे भन्छन् – अस्पतालमा दलालहरु निकै सक्रिय छन्, अस्पतालमा उपचारका लागि आएका विरामीलाई दलालले जनकपुरकै नर्सिंगहोम र क्लिनिकमा पठाउने गर्छन् ।
बिहान ९ देखि दिउ“सो १ बजे सम्म अनिवार्य रुपमा अस्पतालमा बस्नु पर्ने चिकित्सक एक घण्टा भन्दा बढी समय दिदैनन् । उनीहरुलाई क्लिनिकमा जान हतार भइसकेको हुन्छ । जनकपुर अञ्चल अस्पताल यस्तै डाक्टरसाबहरुको भरमा चलेको छ । अस्पताल आफै विरामी भएको अबस्थामा यसले रोगीलाई कस्तो उपचार देला त ? चिकित्सकहरुले अस्पतालमा हाजिर गर्ने र क्लिनिकमा काम गर्ने प्रवृत्तिको अन्त्य हुनैपर्छ । जनताले तिरेको करले तलब खानेहरु जनताका सेवक हुन् । सर्वसाधारणको स्वास्थ्यसंग खेलवाड गर्ने अधिकार कसैलाई छैन ।


 मिति ः– २०६९–२–२२

विकास निमार्णले छोएन जनकपुरलाई

अनिल मिश्र
    छोटो समयमै अन्य नगरपालिकाहरुले फडको मारिसके पनि मुलुककै पुरानो नगरपालिका मध्येको जनकपुर नगरको ऐतिहासीकता दिनप्रतिदीन धमिलिंदै गएको छ । त्यो पनि आधुनिक विकासको कारणले नभै विनासको कारण । नगरपालिकाका कर्मचारी र राजनीतिकदलका प्रतिनिधहिरु अनियमिततामा संलग्न भएपछि नगरपालिकाको अवस्था अस्तव्यस्त बनेको हो । विगत ५ वर्षमा जनकपुर नगरपालिकामा विकास निर्माणका लागि करिव ३९ करोड रुपियाँ खर्च भएको छ ।


   धार्मिक, ऐतिहासिक र पुरातात्वीक महत्वको नगरि जनकपुरधामलाइ आफ्नो रौनकता जोगाउन निकै अप्ठेरो भैरहेको छ । पछिल्लो समयमा नगर क्षेत्रमा घर निर्माणको क्रम तिब्रगतिमा बढेपनि सडक, ढल निकास तथा खानेपानी लगायतका भौतिक पुर्वाधारको अभाब देखिएको छ । जनजिवन अस्तव्यस्त र दुर्गन्धित  बन्दै गएको छ । नगरभित्र रहेका पुराना सडकहरुले आफ्नो आयु पार गरीसकेका छन । अति नै जिर्ण भईसकेका पुराना ढल तथा नालाहरु पुरिएर साघुरीदै गएका छन । जसको कारण नगरका बिभिन्न भागमा पानी जमेको छ । ढल तथा बर्षाको पानीको उचित निकास हुन नसकेपछि समान्य पानी पर्दा पनि घर आंगनमा पानी पस्ने गरेको छ । जेष्ठ महिनाको सानो बर्षामै पनि बाटो घाटो र घर आंगनमा पानी पसेपछि अव हामी नै अनुमान गरौं , अषाढ, साउन र भदौको झरीमा के होला ? यस्तै चिन्ताले सताएको छ नगरबासीलाई ।
पानीको समुचित निकास हुन नसकेपछि मिल्सएरिया, देबीचोक, बंशीचोक, पिराडीचोक, भानुचोक, कदमचोक, बिद्यापतिचोक, क्याम्पसचोक, बिश्वकर्माचोक, माछाबजार, पुरानो बसस्टेन्ड, किसोरीनगर, आन्नदनगर, पुलचोक लगायतका मुख्य सडकहरुमा पानी जमेको छ । जनकपुर नगरका चोक चोैराहा, टोल र गल्लिहरु  हिलाम्य बनेका छन यतिवेला । जमेको पानी र फालिएको फोहरले मितेरी लगाउन थालेपनि नगर निकै दुर्गन्धीत बनेको छ । यह‘ाको सडक र नालाको हेर्दा खेरी आफूलाई यो जनकपुर होइन यो नरकपुर हो भन्न कुनै आपत्ति नरहेको धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी डा. कमलेश्वर सिन्हाको भनाई छ । सडक हिलाम्य भएर गन्हाउन थाले पनि स्थानीय वासीले नगरपालिकामाथि किन दवाव नदिएको होला सिन्हाले आश्चर्य व्यक्त गरेका छन् । 
ऐतिहासिक र धार्मिक नगरि जनकपुरको सरसफाई र भौतिक पुर्बाधार बिकासको लागि स्थानिय बिकास मन्त्रालयले  बजेट उपल्बध नगराएको पनि होईन । सडक, ढल निर्माणको नाममा आर्थिक बर्ष २०६५÷०६६ मा करिब १२ करोड ४० लाख, २०६६÷०६७ मा १२ करोड ५९ लाख र चालु आर्थिक वर्षमा  ५ करोड भन्दा बढि खर्च भईसकेको छ । नगरकै बिकासकालागि खर्चभएको भनिएको छ  करोडौ रुपैया । तर यही हो त करोडौ रकमको उपलव्धी ? यस्तै प्रश्न उठाएकोे छ जनकपुरको अवश्थाले । बालुवामा पानी हाले सरह जस्तै भयो जनकपुरमा । विकास निर्माणको नाममा  यती ठुलो रकम खर्च भइसकेपनि बटुवा र नगरबासीले बिकास निर्माणको अनुभुति गर्नु त परै जाओस उल्टोे सास्ती बेहोर्नु परेको छ  । अख्तियारको दुरुपयोग गरि नगरलाई यस्तो दुर्दशामा पु–याएर ठुला ठुला महल बनाउनेहरु खुलेआम हिंडिरहेका छन । तर विडम्बना हाम्रो कानुनले अझै उनीहरुलाइ कठघरामा उभ्याउन सकेको छैन ।  अनियमितता गर्नेहरुलाइ कारवाही गर्नुको साटो आरोप प्रत्यारोपमै उत्रिएको छ जिम्मेवार निकाय समेत ।
स्थानीय निकाय जनप्रतिनिधी विहिन  बनेको ९ बर्ष वितिसक्यो ।  अनि राजनीतिक अस्थीरताको मौका छोपी कर्मचारी, राजनीतिक दलका प्रतिनिधी र निर्माण व्यवसायीहरुले अनियमितता गरीरहेबका छन भन्ने सडक निर्माणको नाममा ग्राभेल मात्रै हालेर लाखौं रुपैया सिध्याएकोवाटै पुष्टि हुन्छ । नगरपालिकाले  ढल र पानी निकासका लागि भन्दै नाला निर्माण कार्य शुरु ग¥यो । तर काम सम्पन्न हुने  कहां हो कहां यहां त पहिल्यै           विग्रिएको छ ।
यसैवाट अनियमितताको गन्ध आउदैन र ? जनकपुर देवी चौकका राजेन्द्र ललनको प्रश्न छ । जनकपुरका विद्यापतिचोक, क्याम्पसचोक, पिराडीचोक, भानुचोक, बंशीचौक र कदमचोक लगायतका क्षेत्रमा निर्माण गरिएको ढल एक वर्ष नपुग्दै  पुरिएर  कामै नलाग्ने अवस्थामा पुगेको छ । यसको जिम्मेवारी लिनु पर्दैन नगरपालीकाले ? स्थानीय युवा सुशिल सिंहको भनाई छ ।
कमिशनकै खेलका कारण कमसल गुणस्तरको ढल निकासको नाला बनाएकाले जनकपुर नगरलाई स्वच्छ–सफा देख्ने स्थानीयवासीको सपना त्यसै तुहिने हो की भन्ने आशंका व्यापक भएको छ ।  ढल निर्माणमा कमसल सामान प्रयोग गरी मोटो रकम कमिशन लिएको प्रष्ट हुंदा हुंदै पनि दोषी उपर कुनै कारवाहीको छांटकांट देखिदैन । ढल र फोहोर व्यवस्थापनका लागि आउने रकममा पनि निर्माण व्यवसायीको मात्रै होइन दलका प्रतिनिधिको समेत गिद्देदृष्टि पर्ने गरेको तितो यथार्थ छ । जनकपुर नगरका जनताले अपेक्षा गरेकोे व्यवस्थित सडक, ढल र उन्नतशिल नगर आकाशको फल मात्रै  बनिरहेको छ ।

 मिति ः– २०६९–२–२२

प्रकाशकीय

२०६८ जेठ ८ गते आईतबारका दिन देश, समाज र विकासको सपना बोकी “द एक्सक्लुसिभ” साप्ताहिक पत्रिकाको रुपमा प्रकाशित भएको थियो । र, यही २०७० जेठ ८ गते दोस्रो वार्षिकोत्सव देशको राजनीतिक उथल पुथलका कारण मनाउन न पाउँदा अत्यन्त दुःखित भएकोे छु । राजनीतिक दलहरु बीच बल्झिएको राजनितिले नयाँ संविधान जारी नै नगरी संविधानसभाको विघटन पश्चात मुलुक झन–झन भुमरीमा फस्दै गएको छ । नवगठित चुनावी मन्त्रीपरिषदको गैरदलिय सरकारले अषाढमा पनि निर्वाचन गराउन नसक्नुमा राजनीतिक दलहरु पनि त्यतिकै जिम्मेवार देखिन्छन । अब मंसिरमा निश्पक्ष र भयरहीत संविधानसभाको चुनाव गराई नयाँ संविधान जारी गराउने तर्फ वर्तमान सरकार अग्रसर हुनेछ भन्ने आशा राखेको छु ।
       गैरमुनाफामुलक साप्ताहिक पत्रिका व्यवसायलाई निरन्तरता दिदैं दुई वर्षभित्र देखिएका विभिन्न आरोह अवरोहका बीच यस पत्रिकाले उपलब्धी र चुनौतिका साथै यस क्षेत्रका संचार जगतमा आफ्नो दरो उपस्थिति जनाएको हामीलाई ज्ञात भएको छ । द एक्सक्लुसिभ  छोटो समयमा नै समाजका सच्चा पहरेदार र परिवर्तनका मार्गमा सदैव अडिग हुँदै संचार जगतलाई समेत आफ्नो दायित्व प्रति सचेत हुन चुनौती दिदै आएको पाठकहरुको प्रतिक्रिया छ । हामीलाई गर्व छ देश, समाज र विकासको सच्चा सिपाही भई कार्य गर्दै आएकोमा । कसै सँग सम्झौता नगरी संघर्षको बाटो अपनाई सत्य, तथ्य र समाजमा देखिएका विकृति–विसंगति, भ्रष्टाचार र विभिन्न किसिमका माफियातन्त्र विरुद्ध जोड्दार रुपमा आवाज उठाउन चुकेका छैनौं ।कुनै  पनि दबाब र गलत तत्व सँग कहिल्यै सम्झौता गरेनौ र नगर्ने प्रतिबद्धता पनि दोहो¥याउन चाहन्छौं।
हामीले समाजबाद, विकास र न्यायलाई जोडदिएका छौं । हामीले आवाजबिहीनको आवाजलाई उजागर गर्ने हरसम्भव प्रयास गरेका छौं र गर्ने नै छौं । जसले गर्दा छोटो समयमा नै संचार क्षेत्रमा यो पत्रिका स्थापित हुन पुगेको छ । मलाई के पनि लाग्छ भने “द एक्सक्लुसिभ” सबै पक्षको रुचिको विषय भईसकेको हँुदा पाठक वर्गमा देखिएका आकांक्षा पुरा गर्न हामीलाई जिम्मेवारी अझै थपिएको महशुस भएको छ । त्यस जिम्मेवारीलाई पुरा गर्न हामीहरु हरसम्भव प्रयासरत रहने छौं । केही कमी कमजोरी, प्राविधिक त्रुटि र केही अंशीक त्रुटिलाई समेत अब आउने दिनमा सुधार गर्ने विश्वास व्यक्त गर्दछौं ।
   द एक्सक्लुसिभ एउटा पत्रिका मात्र नभई एउटा मिशन पनि हो त्यस मिशनमा पूर्ण रुपमा साथ दिने द एक्सक्लुसिभका सम्पादन मण्डली सहितका टिम र आफ्नो उपस्थिति जनाउनु भएका सम्पुर्ण पाठक वर्ग समाजिक अभियानकर्ता, बुद्धिजिवी, राजनीतिज्ञ, युवा विद्यार्थी, व्यापारी विज्ञापनदाता , सम्पूर्ण शुभेच्छुक तथा देश विदेशबाट प्राप्त सुझाव सल्लाह  लाई आत्मसात गर्दै आगामि श्रावण महिनाको सुरुवातबाट दैनिक पत्रिका ‘हल्ला बोल’ को समेत प्रकाशन गर्ने सहर्ष जानकारी गराउन चाहन्छौं।

सम्पादकीय

प्रतिबद्धता


२०६८ जेठ ८ गते ‘द एक्सक्लुसिभ’ पत्रिकाको पहिलो अंक बजारमा आएको २०७० जेठ ८ गते दुई वर्ष पुरा भएको छ । विभिन्न आरोह अवरोहका बीच हामीले दुई वर्ष कसरी पुरा गर्यौ त्यस तर्फ ध्यान नै गएन् । देश, समाज र विकास प्रति प्रतिबद्ध नारा रहेको हाम्रो पत्रिकाले नारालाई कति पुष्टी गरेको छ वा छैन त्यो पाठक वर्ग सामु प्रष्ट छ ।
जनतालाई सत्य, तथ्य र विश्वसनीय समाचार सम्प्रेषण गर्ने अठोट लिएको द एक्सक्लुसिभले अपराध, भ्रष्टाचार, शिक्षा, स्वास्थय, कृषि, खेलकुद कला, संस्कृति आर्थिक सहित राजनीतिक विषयमा निर्भिकताका साथ जनसमक्ष समाचार राख्न सकेकोमा आफूलाई गौरवान्वित महशुश गर्दछ । अन्तरवार्ता, चाण्क्य निति, विश्व प्रसिद्ध व्यक्तित्व सहित नियमित प्रकाशन गरिएको छ । साथ– साथै एक्सक्लुसिभले कार्टुनको प्रयोग मार्फत समाजका विकृति विरुद्ध व्यङ्य हानेको छ ।
यसका अतिरिक्त नियमित लेख रचना दिएर एक्सक्लुसिभलाई एउटा विचारमुलक पत्रिकाको रुपमा स्थापित गराउने सम्पूर्ण लेखक ,स्तम्भकारहरुलाई धन्यवाद समेत ज्ञापन गर्न चाहन्छु । गैरमुनाफामुलक व्यवसाय पत्रिका प्रकाशनमा सम्पूर्ण सहयोग प्रदान गर्ने यस पत्रिकाका प्रकाशक राजु चौधरीको भुमिका अत्यन्त महत्वपुर्ण छ । सम्पादकीय सवतन्त्रता लाई उच्च सम्मान गर्नु हुने यस पत्रिकाको प्रकाशक प्रति पनि त्यतिकै आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु । यसका अतिरिक्त कम्प्यूटर ले–आउट सहयोग प्रदान गर्ने भाई संजय कुमार ठाकुरको भुमिका पनि त्यतिकै महत्चपूर्ण छ । जहिले पनि पत्रिकालाई आकर्षक बनाउन रचनात्मक कार्य गर्न उनी हिचकिचाएनन् ।
त्यसैगरी पाठकवर्गहरुको हात सम्म पत्रिका पु¥याउने तथा बजार ब्यवस्थापन गर्ने साथीलाई पनि व्यक्तिगत रुपमा धन्यवाद ज्ञापन गर्न चाहन्छु । साथै विज्ञापनदाता, पाठकवर्ग लगायत सम्पुर्ण शुभेच्छुकहरुले म प्रति गरेको विश्वास, स्नेह र मायालाई उच्च सम्मान गर्दै तेस्रो वर्ष पनि त्यसलाई निरन्तरता प्रदान गर्नु हुने नै छ भन्ने अपेक्षा राख्दछु । पत्रकार आचार संहितालाई दृष्टिगत गर्दै पिडीत जनताको आवाज बन्न यो पत्रिका फेरी पनि विगतको वर्ष झै यस वर्ष पनि निरन्तर कटिवद्ध रहने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछौं ।यसका अतिरिक्त सिमित स्रोत– साधन तथा जनशक्तिलाई व्यवस्थापन गर्दै पाठक समक्ष उपस्थित हुनु ठुलै चुनौती हामी सामु छ । यद्यपि यस अंकमा विभिन्न लेख–रचना मार्फत तथा व्यक्तिगत रुपमा आएका सम्पुर्ण सुझावहरुलाई निरन्तरता दिँदै पत्रिकालाई अझ प्रभावकारी र लोकप्रिय बनाउन हरसम्भव प्रयत्नशिल रहने प्रतिवद्धता व्यक्त गर्न चाहन्छौं ।
   

तीन जना यौन व्यवसायी पक्राउ

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता

जनकपुरका लजहरुमा अवैध देह व्यापार भैरहेको द एक्सक्लुसिभले समाचार सम्प्रेसन गरेपछि प्रहरीले देह व्यापारमा संलग्न रहेको आरोपमा सोमवार स्थानिय बजरंग चौकबाट तीन महिलालाई पक्राउ गरेको छ । बजरंग चोक स्थित एक घरबाट प्रहरी विहान करिव ११ वजे दुई केटी सहित ३ जना महिलालाई पक्राउ गरेको छ । ग्राहकका पखाईमा रहेका ति महिलाहरुलाई गोप्य सुचनाको आधारमा जिल्ला प्रहरी कार्यालय र मुजेलिया प्रहरी चौकीबाट संयुतm रुपमा खटेको टोलीले उनिहरुलाई पक्राउ गरेको हो । महोत्तरी निवासी शत्रुघ्न यादव भने व्यतिmले सो घर केहि महिना अघि मासिक रु.१५ हजारका दरले भाडामा लिई यौन व्यवसाय गराउदै आएको एक जना प्रहरीले बताए । विगत केहि महिना देखि जनकपुरमा यौन व्यवसाय फस्टाएको छ ।
यौन व्यवसायमा सक्रिय महिलाहरुले सडकमै ग्राहक खोज्न थालेका छन् । पक्राउ परेका महिलाहरुले घरको आर्थिक अवस्था कमजोर भएर यौन व्यवसायमा संग्लन भएको बताएका छन् । एउटा ग्राहकबाट  तिन देखि पाँच सय सम्म रकम पाउने गरेको उनीहरुको भनाई छ । पक्राउ परेकी सवैला घर बताउने ति अन्दाजी १८ वर्षिया महिलाले भनिन,‘ ५÷६ वर्ष अघि नै आमा बुवाको मृत्यू भईसक्यो, घरमा कोही छैन,एउटा दाई हुनुहुन्छ, त्यो पनि ससुराली मै बस्छन्, कुनै खोजखबर गर्दैन, के गर्ने गुजारा चलाउनलाई  केहि त गर्नुपर्छ ।’ अन्य पेशा गरेर पनि त गुजरा चलाउन सकिन्छ नि ? भन्ने प्रशनमा उनले भनिन,‘ अन्य पेशा भन्दा यो पेशा सजिलो छ, यहाँ आफ्नो कोही नभएकोले महिलालाई सजिलै कसैले काम दिदैन, म जस्ता अनपढ केटीलाई कसले काम दिन्छ ? हुनत मैले काम पनि न खोजेको होइन, तर कामै खोज्ने क्रममा कति जनाले मेरो अस्मिता नै लुटे । पछि  कुनै मतलव राखेन ।’ त्यसकारण मलाई सजिलो यो पेशा नै लाग्यो, उनले भनिन ।
उनीसँगै पक्राउ परेकी महोत्तरीको धवौली घर बताउने ति महिलाले भनिन, ‘यो कार्य कसैले लहरले हैन करले नै गरेको हुनुपर्छ, जस्तो मलाई लाग्छ ।’ ‘मेरो श्रीमान दिन भरि रिक्सा चलाउनु हुन्छ, तर राती घर आउँदा हातमा एक रुपैया पनि हुदैन, कमाएको जति रुपैयाँ रक्सीमा उडाउँछ,’ उनले भनिन,‘ घरमा तिन जना बच्चाहरु छन्, कमाउनेवाला कोहि छैन, यौन धन्दामा म पुर्ण रुपमा सक्रिय छैन, कहिले काँही मात्र आउने गरेको छु ।‘
आज विहानै एक जनाले फोन गरेर फलानो ठाँउमा आउन भन्या थियो, काम पनि भएन, मोवाइल पनि हरायो, सव भन्दा ठुलो करा त प्रहरीले प्रक्राउ गर्दा झन बदनामी नै भयो ,यसो भनिरहँदा उनको आखामा आँशु देखिन्थयो ।
यस सम्वन्धमा प्रहरी निरिक्षक दिनेश पजियारले प्रक्राउ परेकाहरु वारे अनुसन्धान भईरहेको बताए । प्रहरीले एक ठाउँबाट केही महिलालाई पक्राउ गरेपनि जनकपुरका लजहरुमा हुने अवैध देह व्यापार रोकिएको छैन ।

‘द एक्सक्लुसिभ’ सँगको मेरो अनुभव

सन्तोष सिंह

‘द एक्सक्लुसिभ’ दुई वर्ष पुरा गरेर तेश्रो वर्षमा प्रवेश गरेको छ । दुई वर्षको यात्रामा केहि पाइला म पनि साथमा हिडेको छु । मेरो पत्रकारिता र एक्सक्लुसिभ यात्राको सानो अनुभव छ । शिक्षाको विद्यार्थी भएर पत्रकारिता गर्नु मेरो लागि चुनौतीहरु अझै बाँकी नै रहेको मेरो बुझाइ छ । तर पाँच वर्षे शिशु पत्रकारिताको यात्रामा महत्वपुर्ण क्षण र एक्सक्लुसिभको अनुभव पिडादायि नै छ । जनकपुरमा थालनी गरेको पत्रकारिता मेरो लागि अविस्मरणिय छ । अध्ययनका लागि गाउँबाट जनकपुर पस्न साथ मेरो लक्ष्य पत्रकारिता गर्ने बन्यो । २०६१ सालमा एसएलसी दिएर २०६२ सालमा जनकपुर बस्न थाले पछि यहाँ छापा पत्रकारिताले राम्रै स्थान पाएको थियो । कक्षा १२ पढदा यहाँ सञ्चालन भएका एफएमहरुमा पस्ने जमर्को गरें । तर म सफल हुन सकिन । पटक पटकको प्रयास सफल हुन सकेन । जनकपुरमा लगभग ८ एफएम पछि खुलेको मिथिलाञ्चल एफएमबाट पत्रकारिता शुरुवात गरें । मेरो पत्रकारिता गर्ने रहर पुरा भयो । तर उद्येश्य भने पुरा हुन सकेन । म छापा पत्रकारितामा आएँ । छापाको दुई वर्ष अनुभव भए पछि म अपराध र समाजको रिर्पोटिङ्ग गर्न चाहन्थे । जुन क्षेत्रमा  सिकाउने काम यस एक्सक्लुसिभका सम्पादक तत्कालिन मिथिलाञ्चल विशेष दैनिक तथा मिथिलाञ्चल एफएमका कार्यकारी सम्पादक अजय अनुरागीले भरपुर सहयोग गर्नु भयो । साथीहरुले मलाई काम गर्न हौसाए । अपराध र समाजको रिपोर्टिङ्ग गर्ने उद्येश्यले पत्रकारिता सिकेको मिथिलाञ्चल छोडेर एक्सक्लुसिभमा आएको थिएँ । यहाँ सम्मको यात्रामा नवल सर हँुदै अजय अनुरागि र सुरेश यादव संगको मेरो सम्बन्ध प्रगाढ भयो ।

एक्सक्लुसिभमा काम गर्नु मेरो लागि सामान्य थिएन । दैनिक छापामा काम गरेको अनुभव यहाँ अपुग भयो । तर अजय सरको सल्लाहमामा लगातार काम गर्न थालें । पहिलो पृष्ठमा बाइलाइन समाचार छाप्ने रहर संगै पत्रकारिताको उद्येश्य पुरा हुन थाल्यो । शिक्षा, अपराध, समाज संगै यहाँ मलाई खेल र मनोरञ्जन समाचार लेख्न एक पेज नै छुट्याइयो । जुन पेज भर्नु भन्दा पनि पाठकलाई स्वाद दिनु मेरो लागि चुनौति थियो । तर अजय सर र अनिल दाईको सल्लाहमा अघि बढदै जाँदा प्रकाशक राजु चौधरीबाट समेत मैले माया पाएँ । यहाँ मैले लेखेको समाचारको  पहिलो टारगेट युवा पुस्ता हुन्थ्यो । खेलकुदको समाचार निरन्तर लेखेकै कारण द एक्सक्लुसिभको सहयोगले खेलकुद तथा संस्कृति विकास कोषले प्रदान गर्ने खेलकुद पत्रकारिता पुरस्कार पाएँ ।
एक्सक्लुसिभमा आउने खोराक एक साता अघि नै तय हुन्थो । जिम्मेबारी बाँडफाड हुन्थ्यो । यहाँ डेस्कबाट समाचर तोकेर गर्न लागउनु भन्दा पनि म बाट नै यो साता के(के गर्ने सम्पादक अनुरागी सरले सोध्नु हुन्थ्यो । मैले रोजेको विषयमा नै सहयोग पाउँथे । यहाँ काम गर्दा आज सम्म गर्व नै गरेको छु । मालिकको दवावमा आफैले लेखेको समाचारको खण्डन छाप्नु परेको छैन । न त कसै सामु झुक्नु परेको छ । त्यहि नै मेरो लागि एक्सक्लुसिभको ठुलो साथ हो । समाचारमा फलोअप गर्ने सिकाई मैले यहाँबाट नै सिकेको छु । समग्रमा भन्ने हो भने एक्सक्लुसिभले पत्रकारितामा खोज गर्न मलाई सिकायो । यहाँ काम गर्दा मैले कहिल्यै तनाव झेल्नु परेन । समयमा तलव र समयमा काम गर्ने वातावरण पाए पछि म सन्तुष्ट थिएँ । तर पत्रकारितामा लागे पछि सबैको राष्टिूय सञ्चार माध्यममा पस्ने रहर हुन्छ । जुन मौका मैले जनकपुरबाट पाउन सकिन । र, म महोत्तरी हुदै सर्लाही आएँ । तर एक्सक्लुसिभको साथ भने छोडेको छैन । विभिन्न स्थानमा रहेर पनि पनि यहाँ मैले काम गर्ने मौका पाएको छु । मौका संगै छापिएको समचारको प्रभावले मलाई खुसि बनाएको छ । एक्सक्लुसिभ सप्ताहिको दुई वर्ष पुरा भएको अवसरमा पाठकले यस पत्रिकालाई मन पराएर मेरो समाचारलाई मन पराइदिनु भएको धन्यवाद दिन चाहन्छु ।

‘द एक्सक्लुसिभ’ समाज प्रति जिम्मेवार मिडिया

 जिवेश झा

‘द एक्सक्लुसिभ’ ले सञ्चार जगतको दुई बर्षे यात्रा तय गरेको छ । नेपाली सञ्चार क्षेत्रमा आफ्नो अमिट छाप छोडेको ‘एक्सक्लुसिभ’ ले ग्रामिण र शहरिया दुवै सुचनालाई संतुलित रुपले पसकेको कारण उ आफू समाजप्रति जिम्मेबार मिडियाको रुपमा प्रस्तुत भएको उसको पठनियताबाट प्रस्ट हुन्छ ।
‘एक्सक्लुसभ’ मा खोजमुलक समाचार हुनु यसको ठुलै सबल पक्ष हुन । जनकपुरमा कोठे पत्रकारिता बढ्दै गरेको अवस्थामा ‘स्पट जर्नालिज्म’ अर्थात संबाददाता आफै स्रोत र सुचना कहाँ पुगेर समाचार बनाउनु खुशीकै खबर हो । आफूलाई बरिष्ठ पत्रकार भन्नेहरुले जनकपुरिया पत्रकारितालाई प्रदुषित गर्नका लागि कोठे पत्रकारिता, हनुमान पत्रकारिता र सञ्जय उवाच पत्रकारिता जस्ता किसिमका पत्रकारिता गर्नमै व्यस्त छन् । सञ्जय महाभारतका एक पात्र हुन । उसँग दुव्य दृष्टी थियो । उसले एउटा कोठामै बसी आफ्नो दिव्य दृष्टीको सहयोगले प्रत्यक्ष प्रशारण गर्दथे र कुरुक्षेत्र युद्धको तमाम सुचना आफ्ना राजा ध्रितराष्ट्रलाई दिने गर्दथे । त्यो पत्रकारितामा एउटा बन्द कोठामा सुचना तयार गरिन्थ्योस संबाबददातालाई स्रोत र घटना स्थलमा पुग्नै पर्दैनथ्यो । धेरै हदसम्म यस्तै किसिमको पत्रकारिता गर्नेहरुको जमात बढिरहेको बेलामा एक्सक्लुसिभले आफ्नो मिहिनेत र उर्जा खर्चेर नविनतम समाचार पस्किनु र पाठकवर्गमा ‘पोपुलर’ हुनु गर्वकै बिषय हो । एक्सक्लुसिभले उठान गरेका बिषयहरु नविनताले भरिपुर्ण नै हुन्छन ।  खेलकुद, व्यापार तथा बाणिज्य, राजनीति, समाज, कला, साहित्य तथा पत्रकारिता जगतको बिबिध आयामका रिपोर्टिङहरु गरेर आफूलाई एक पुर्ण साप्ताहिक पत्रिकाको रुपमा स्थापित गर्नु चुनौतिपुर्ण नै थियो । दर्जनौं साप्ताहिक बर्षौंदेखि प्रकाशित हुने गरेको ठाँउमा नयाँ साप्ताहिकको के आवश्यक्ता ? के फरक छ र यसमा ? नाम चाँहि अंग्रेजी रहेछ ? जस्ता बिबिध प्रश्नहरुको सामना ‘द एक्सक्लुसिभ’ ले यी दुई बर्षमा नगरेका होईनन । नामझैं समाचार संप्रेशण पनि ‘एक्लुसिभ’ रुपले नै गरेको कारणले होला जनकपुरका बौद्धिक जमातमाझ आजको मितिमा एक्सक्लुसिभ निकै चर्चा पाएको पत्रिका हो । खासगरि स्थानिय पत्रिकाले स्थानिय बिषयबस्तु उठान गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता बोकी स्थापित भएको एक्सक्लुसिभ जनकपुरिया पत्रकारिताको लागि बर्दान नै हो । उसका समाचारहरु आफ्नै पत्रकारहरुले लेख्नु, जनकपुरको लेन्सले समाचार लेख्नु र अरु सञ्चार माध्यमबाट ‘कपी’–‘पेस्ट’ नगर्ने चरित्र संस्थागत गरेकोले होला आज संपादक अजय अनुरागी जनकपुरमा निकै प्रशंसित छन् । यी पङतिकारले गत महिना बरिष्ठ पत्रकार श्यामशुन्दर शशीसँग जनकपुरको पत्रकारिताको स्थितिबारे कुरा गरेका थिए । पत्रकार शसीको अनुशार संपादक अजय अनुरागी निकै मिहिनेत गरेर एक्सक्लुसिभ पत्रिका प्रकाशित गर्ने गरेको मिहिनेती पत्रकार हुन । अर्को तर्फ नेपाल पत्रकार महासंघ, धनुषाका उपाध्यक्ष अनिल मिश्रले पनि एक्सक्लुसिभलाई एक व्यवसायिक पत्रिकाको रुपमा उल्लेख गरेका थिए ।  पत्रकारिता जगतमाथि सँधै आरोप लगाईन्छ कि फलानो मिडिया दलगत पत्रकारिता गर्याज छ, उ ठुला–बडा भनिनेहरुको मुखपत्र हो । समाचार स्रोतको रुपमा पनि ठुल–ठुला मान्छेलाई नै उदृत गर्छ । राजनीतिक दलको समाचार मात्र समाचार बन्छ । त्यो पत्रिका त किन प्रकाशित गरिए होला ? जस्ता गुनासाहरु समाजबाट आईरहेका हुन्छन् । यी पङतिकारले एक्सक्लुसिभको समाचार सामाग्रीहरुलाई बडो नजिकबाट नियाल्दै आएका हुन् । यिनले राजनीतिक दलको समाचारले मात्र प्राथमिक्ता पाएको, समाचार स्रोतको रुपमा ठुल–ठालुलाई मात्र प्रयोग गरिएको र व्यवशायिक्ता गुमाएको पत्रिकाको रुपमा एक्सक्लुसिभलाई पाएनन् । एक पत्रकारको हैशियतले मैले एक्सक्लुसिभलाई यसरी नियालिरहेको बेलामा पाठकले कसरी यो पत्रिकालाई लिन्छन भन्ने बुझ्न दीपनारायण जीको पत्रिका पसलमा पुगे । मंगलवारको दिन थियो । बिहानको ११ बजिरहेको थियो । मैले दीपनारायण जीलाई ‘द एक्सक्लुसिभ’ दिनुस न भने, तर उनको उत्तर थियो ‘लि जिये लास्ट कपी है’ । उनको यो जबाफबाट पनि एक्सक्लुसिभ कति पठनिय छ भन्ने प्रमाणित हुन्छ । दुई बर्षे पत्रकारिता यात्राको क्रममा आलोचक कम प्रशंसक बढि जन्माएको यस पत्रिकामा केहि कमी–कमजोरीहरु पनि अवश्य रह्यो । उदाहरणको लागि आठौं पृष्ठमा पाश्चात्य जगतका बिद्वानहरुको ‘प्रोफाईल’ लेख्नु अलि अनुचित नै हो जस्तो पत्रकार जितेन्द्र झाको ठम्याई थियो । जनकपुरसँग कुनै संबन्ध नै नभएका नेताहरुको अन्तरवार्ता प्रकाशित गरियो । जनकपुरका महिलाहरुबारे समाचार संप्रेशण भएनन् । महिलाहरुको अवस्था कस्तो छ ? उनिहरु घर–परिवारमा निर्णायक भुमिका निर्वाह गर्ने हैशियतमा छन त भन्ने जस्ता मुद्दाहरु समाचारको बिषयबस्तु बनेनन् । मेरो अध्ययन र विवेकले नियाल्न सक्ने कमजोरी यिनिहरु नै हुन ।

अबको बाटोः
मेरो बिचारमा एक्सक्लुसिभले समाचार सामाग्रीलाई समावेशी बनाउँदा बढि पठनिय होला । महिला, दलित, मुसलिम र तमाम सीमान्तकृत समुदायका मुद्दाहरु उठान गरेर ‘पोपुलर सेन्टिमेन्ट्स’ कमाउन आग्रह गर्दछु । साथै राजनीतिभन्दा पनि जनकपुरको बिग्रदो शिक्षा क्षेत्रलाई नैतिक बनाउन समाचार संप्रेशणको माध्यमबाट पहल गरे थप रोचक होला । शहरियामुखी पत्रिकाभन्दा पनि ग्रामिण परिवेशमा रहेर ग्रामिण बिषयबस्तु पनि उठान गरे आलोचना खेप्नु पर्ने स्थिती आउने संभावना अलि न्युन नै रहन्छ ।  ? जनकपुरको सुचना जनकपुरवासीकै लागि ?  भन्ने नारालाई संस्थागत गर्दै पत्रकारिता यात्रा जारी रहोस भन्ने कामना गर्न चाहन्छु । जनकपुरको कमी–कमजोरीलाई मात्र होईन राम्रा पक्षलाई पनि उतिक्कै प्राथमिक्ताकासाथ उठान गरि  ? भ्रस्टाचारका मुद्दादेखि संघर्ष र सफलताका मुद्दालाई पनि उतिक्कै महत्वका साथ कभरेज दिईने छ भोलीका दिनमा भन्ने आशा छ । खोज पत्रकार तथा हाम्रा संपादक अजय अनुरागी भोलीका दिनमा थप रोचक तथा अनुसन्धानमुलक सामाग्री हामी माझ ल्याउने उर्जा उनमा बढोस । हामीलाई हाम्रा पाठकवर्गले रुचाईदिएकोमा धन्यबाद ! समाजिक मुद्दाहरुलाई उठान गर्नेनै छौं भन्ने प्रतिबद्धताका साथ कलमलाई यहि बिराम दिई २ बर्षे प्रशंसनिय पत्रकारिता यात्रा तय गरेको एक्सक्लुसिभलाई धन्यबाद दिदै आफ्ना पाठकलाई सहृदयी रुपले सम्झिन चाहन्छु ।

‘द एक्सक्लुसिभ’ एक सामाजिक अभियन्ता

रोशनकुमार झा

सञ्चार समाजको ऐना हो भन्ने कुरा पत्रकारिताको पहिलो कक्षा देखि लिएर पत्रकारहरुले जिवन पर्यन्तसम्म घोक्ने गर्छन र समाजले पनि त्यहिरुपमा ग्रहण गरेको हुन्छ । तर कतिपय पत्रपत्रकारिता समाजको ऐनामात्र नभई समाजको सकारात्मक परिवर्तनको रेखाङ्कनसमेत गर्दछ । ऐनाले त मात्र प्रतिविम्ब दिने हो तर जसले परिवर्तनको रेखाङ्कन गर्ने गर्दछ त्यो वास्तवमा जनउत्तरदायी र जिम्मेवारीपुर्ण पत्रकारिता हो खास गरेर त्यस्तो समाजमा जहाँ अद्यावधि विकास कसले, कहिले, कहाँ र कुन स्वरुपमा गर्ने भन्ने कुराको चर्चा पनि भएको छैन । पत्रकारिता समाजको ऐना भन्ने सिद्धान्त विकसित समाजको लागि महत्वपुर्ण होला तर जनकपुरजस्तो समाजको लागि त्यहाँसम्म पुग्न कम्तीमा पनि दुई युग लाग्ने छ । दुई वर्ष अगाडी जनकपुरमा एउटा पत्रिकाको जन्म हुन्छ, पत्रिकाको जिम्मेवारी भर्खर पत्रकारिता सिक्दै गरेका एक हुल युवाले लिन्छन् । ३ दर्जन साप्ताहिक पत्रिका जहाँ बजारको आँखानै नदेखिकन विलाउँछ, त्यहाँ त्यहि थुप्रोमाथि एउटा अझ ‘झुत्रो’ थुप्रिने सबैले अडकल काटेको हुन्छ । तर आश्चर्य ! पत्रिकाले पहिलो अंकबाटै प्रभाव जमाउन सफल हुन्छ । त्यहि पत्रिका हो ‘द एक्सक्लुसिभ ।’ पहिला केहि अंक त धेरै पत्रिकाहरुले प्रभावशालीनै निकाल्ने गर्छन तर पछि त्यहि प्रभावलाई कायम राख्न सक्नु सबैको लागि चुनौती हो । यहि चुनौती समाना गर्न नसकेर धेरै पत्रिकाको मृत्यु भैसकेको छ । तर ‘द एक्सक्लुसिभ’ले त्यो चुनौतीलाई सामना ग¥यो, प्रभावशाली हिसाबलेनै सामना ग¥यो र पछिल्लो दुई वर्षको सानो उमेरमानै यो पत्रिका पाठकको आवश्यक्ताकोरुपमा स्थापित भैसकेको छ । पाठकलाई ‘द एक्सक्लुसिभ’को वानि लागिसकेको छ । यहाँ पत्रिकाका सम्पादक अजय अनुरागी, एउटा सफल नेतृत्वकोरुपमा स्थापित भैसकेका छन । पत्रिकाले समाजको प्रतिविम्ब निर्माण गर्ने गर्दछ, समाजको विचारलाई प्रतिध्वनित गर्दछ, विचारको निर्माण गर्दछ, विचारको प्रवाह र संश्लेशन गर्दछ, समाज विकासको रेखाङ्कन गर्दछ, आलोचना र समालोचना गर्दछ, समाजलाई दिशानिर्देश गर्दछ अर्थात एउटा समाजिक अभियन्ताकोरुपमा समाजलाई स्थापित गर्न, कुसंस्कारलाई प्रतिस्थापित गर्न र अग्रगमणतिर समाजलाई उत्पे्ररित गर्न प्रयास गर्दछ, जनकपुरका कति पत्रिका यस कुरामा सफल छन भन्ने कुरा अनुसन्धान र खोजविनकै विषय हुन तर ‘द एक्सक्लुसिभ’ले यि सबैकुरामा सदैव प्रयत्नशील रहेको मैले पाएको छु ।
दोस्रो कुरा ‘द एक्सक्लुसिभ’ले एउटा सम्पुर्ण ‘प्याकेज’ दिन्छ । पत्रिकामा राजनीतिक, सामाजिक, साँस्कृतिक, खेलकुद, मनोरञ्जन, विचारका साथै व्यङ्ग्यको बडो राम्रो समिश्रण छ जोकि एउटा पुर्ण ‘सचार’ हो । पाठकले बडो सुरुचिपुर्वक सबै परिकारको रसस्वादन गर्ने गर्दछ । खोजखबर र विश्लेशनात्मक सामाचार अझ पत्रिकाको सबैभन्दा महत्वपुर्ण पक्ष हो । यसले पाठकलाई पत्रिकाप्रति आकृष्ट गर्छ र समाजले परिवर्तनको दिशाबोध गर्छ । भाषाशैली एकदमै सहज, स्पष्ट र प्रभावशाली छ ।
पत्रिकाको कमजोर पक्ष केलाउनु एकदमै गाहूो काम हो । किनकि राम्राको भिडमा नराम्रो कुरा खोज्नु भुसमा सियो खोज्नु जतिकै कठिन छ । त्यसैले म नराम्रो भन्दा पनि कम राम्रो भन्ने कुराहरुप्रति ध्यानाकृष्ट गराउन चाहन्छु ।
‘द एक्सक्लुसिभ’का रिपोर्टहरु एकदमै लामा लामा हुन्छन् । एउटै रिपोर्ट दुई पेजसम्मको हुन्छ । पाठक त्यति लामा रिपोर्टहरु पढ्न झर्को मान्छन । ‘न्युज रिपोर्ट’ कम शब्दमा तर प्रभावकारी तवरले लेख्दा राम्रो । रिपोर्ट लामा हुँदा एउटै कुरा दोहूो¥याएर आउँछ । विविसी लगायत विश्वका ठुला मेडियाहरुले ५०० शब्दसम्ममा राम्रा, प्रभावकारी र विश्वस्तरिय समाचारहरु सम्प्रेशन गर्ने गरेको छ । ‘द एक्सक्लुसिभ’संग पनि त्यस्तै अपेक्षा गरेको छु । अर्को कुरा सेटिङ्गको हो जोकि विशुद्ध टेक्निकल कुरा हो । पत्रिकाको सेटिङ्ग एउटा साप्ताहिक पत्रिकाजस्तो भएन । पत्रिकालाई उसको सेटिङ्गले आकर्षकस्वरुप प्रदान गर्ने गर्दछ, जसले पाठकलाई अकर्षित गर्छ । प्रथम कुरा पाठकले हेर्दानै पढुँ पढुँ महसुस गर्ने कुरा हो, जसले उसलाई हातमा पत्रिका लिन मजबुर गरेको हुन्छ । पछि मात्र पत्रिकाको विषयले पाठकलाई बाँध्ने गर्दछ । तेस्रो कुरा हो, पठनीय सामग्रीको कमी । पत्रिकाले बढी विषयको उठान गर्दैन । पत्रिकामा साप्ताह भरिमा जिल्ला, क्षेत्र, समाज वा राष्टूमा भएका महत्वपुर्ण घटनालाई पनि एक पेज प्रदान गरेको भए सुनमा सुगन्ध हुन्थ्यो । अन्तमा, म फेरी दोहो¥याउन चाहन्छु, जहाँ राम्रा हुन्छन, त्यहिँ कम राम्रा कुरा पनि हुन्छन । पत्रिकाले अगामी दिनमा ती सारा कम राम्रा कुरालाई एकदमै राम्रो स्तरमा पु¥याउनेछन भन्ने विश्वास लिएको छु । पत्रिकाले सफलतापुर्वक दुई वर्ष सम्पन्न गरेको अवसरमा पत्रिका परिवारलाई बधाई र तेस्रो वर्षमा प्रवेश गरेको अवसरमा शुभकामना ।

‘द एक्सक्लुसिभ’ तटस्थताको कसीमा उभिन सफल

जितेन्द्र झा 

द एक्सक्लुसिभ साप्ताहिकको म ग्राहक होइन,  तर पनि लगभग सबै अंक मसँग सुरक्षित हुनुपर्छ । दुई चार अंक कागजी रुपमा त बाँकी पीडीएफ फाइल । काठमाडौं बसाइ भएकाले मैले पत्रिका मेलबाटै पढ्न बाध्य पनि छु । जनकपुरबाटै पत्रकारिता शुरु गरेकाले जनकपुरका कुनै पनि पत्रिका मलाई आकर्षित गर्छ । यस्तोमा हरेक साता मेरो इनबक्समा आउने द एक्सक्लुसिभको म नियमित पाठक नै छु ।
विज्ञापनकै लागि नयाँ वर्ष, दशैंतिहार र छठ पर्व जस्ता अवसर विशेषमा पत्रिका निकाल्ने प्रवृत्तिमाझ एक्सक्लुसिभले आफूलाई फरक पंक्तिमा उभ्याएको छ । मैले त मेलबाट नियमित पाउने गरेको छु, त्यसैले पत्रिका नियमित प्रकाशित हुन्छ भन्नेमा विश्वस्त हुन सकिन्छ । नेपाल प्रेस काउन्सिलको वर्गीकरणको सूचीमा पत्रिकाको नाम लेखाउन र सरकारी कोषबाट केही रकम हात पार्नका लागि मात्र पनि धनुषामा दर्जनौं कोठे पत्रिका प्रकाशन भइरहेका छन् । ती पत्रिका पढ्न प्रेसमै पुग्नु पर्ने हुनसक्छ । पाठकको हात मै नपुग्ने एकथरी नामधारी पत्रिकाहरुका बीचमा थोरै समयमा पनि नियमितताले एक्सक्लुसिभलाई चिनाउने अवसर दिएको छ । आगामी दिनमा यही प्रवृत्तिलाई अझ दृढ बनाउन सके पत्रिकाले थप उचाइ लिन सक्छ ।
एक्सक्लुसिभले केही स्थानीय मुद्दालाई राम्रै महत्व दिएर प्रकाशन गरेको म सम्झिन्छु । अपराधिक घटना होउन् वा विकासे वजेटमा अनियमितता, यी विषयमा जनतालाई सुसूचित गराउन यसले खर्चेका शब्दहरुको मूल्यांकन गरिनुपर्दछ । पत्रिका समाजको ऐना हुन्छ, पत्रिका जहाँबाट प्रकाशित भइरहेको छ त्यहाँको त्यसको वास्तविक चित्रण हुनै पर्छ ।
त्यस्तै स्थानीय प्रतिभाहरुलाई चिनाउनका लागि शुरुका अंकमा गतिलै प्रयास भएको थियो । गायन, संगीत, खेलकुद, विज्ञान लगायतका विभिन्न विधामा जनकपुर क्षेत्रबाट प्रतिभाहरु उदाइरहेका छन् । उनीहरुले स्थानीय मिडियाले कति स्थान दियो मलाई थाहा नहुन सक्छ । तर त्यस्ता केही प्रतिभाहरुका फोटो र जानकारी यस पत्रिकामा छापेर यसले ती नयाँ पुस्तालाई पनि जोड्ने प्रयास ग¥यो जुन सराहनीय छ । चियापसलमा देश विदेशका गतिविधिबारे टिकाटिप्पणी गर्ने एउटा वर्ग विशेषका लागि पत्रिकाका अन्तरवस्तु केन्द्रीत हुनु हुन्न । सामाजिक उत्तरदायित्वको बोध गरी मिडियाले समाजको सर्वांङगीन हित हुने नीति अबलम्बन गर्न सक्नु पर्छ ।
साप्ताहिक पत्रपत्रिकाको एउटा विशेषता कुनै निश्चित मुद्दाको गहिराइ सम्म पुग्नु र त्यसका अन्तरकुन्तरलाई खोतलेर आम जनतालाई बताउनु पनि हो । यस पत्रिकाले यस ध्येयका साथ अधिकांश अंकमा कुनै न कुनै विषयमा गहिराइमा पुग्ने कसरत गरेको पाइन्छ । त्यस्ता मुद्दा उठाउँदा यसले आफूलाई सन्तुलित राख्ने प्रयास गरेको पनि म सम्झिन्छु । मिथिला बम काण्डको दोषी को भन्ने समाचारमा आरोप लागेका दुई पक्ष र प्रहरी समेतको भनाइहरु आएका थिए । यसले तटस्थताको कसीमा उभ्याउन सहज हुन्छ पत्रिकालाई ।
शब्दमात्र महत्वपुर्ण छैन, यद्यपि शब्दलाई ब्रम्ह भनेरै व्याख्या गरिन्छ । कुनै एउटै तस्वीर, कार्टुन पनि धेरै नै अर्थवान हुनजान्छ, समयपरिस्थितिले । एक्सक्लुसिभले तस्वीर कार्टुनलाई पनि यथोचित स्थान दिएर पत्रकारिताका बहुआयामिक पक्षमध्ये केहीलाई समेटने प्रयास गरेको छ । पत्रिकामा केही त्रुटिपनि निरन्तर दोहोरिने गरेको छ । जस्तै वाक्य सङ्गति नै नहुनु, शब्दका हिज्जे गलत लेखिनुलगायतका भाषिक अशुद्धता । एकदुई अंकमा मात्र भएको भए मानवीय कमजोरी मान्न सकिन्छ तर जहिल्यै यस्तो त्रुटि गर्नु राम्रो मानिन्न । अर्को पेज लेआउटमा ध्यान दिइनुपर्छ । खानाको स्वाद कस्तो छ भन्दा पनि कसरी पस्किएको हो त्यो महत्वपुर्ण हुन आउँछ । पत्रिकालाई पठनीय बनाउन केही प्राविधिक सुधार नितान्त आवश्यक छ ।
अनलाइन पत्रिकामा र धेरै बिक्ने राष्टिूय दैनिकमा प्रकाशित भइसकेका लेखहरु यस साप्ताहिकमा छापिएका छन् । स्थानीय स्तम्भकारहरुलाई नै त्यो स्थान उपलब्ध गराएको भए पाठकप्रति न्याय हुने थियो कि ? तर प्रकाशित सामग्री पुनः प्रकाशन गर्नु नै हुन्न भन्ने होइन । विशिष्ट महत्वका खबर, विचार, विश्लेषणहरु साभारका रुपमा प्रकाशित गर्नुलाई स्वभाविक मान्न सकिन्छ ।

काठमाडौं बासस्थान बनाएका टाउके नेताको अन्तरवार्ताले नै पुरा पृष्ठ भरिएका देखिन्छन् । मेरो बुझाइमा यसलाई अलि परिमार्जन गर्न सकिन्छ । शीर्ष भनाउँदा ती नेताहरु जहाँ जे गए नि बोलिरहन्छन् र समाचार बनिरहन्छ । कुनै खास मुद्दामा थोरै मात्र अन्तर्वार्ता राख्ने बाँकी सामग्री अनुसन्धानमुलक र विश्लेषणात्मक सामग्री राख्दा पत्रिकाको ओज बढ्ने थियो कि ? त्यस्तै क्षेत्रीय र स्थानीय मुद्दालाई उठाएर अन्तर्वार्ता गर्दा पनि हुन्छ । किनभने काठमाडौं केन्द्रीत अधिकांश संचारमाध्यमले क्षेत्रीय मुद्दालाई कम महत्व दिन्छन्, दिएपनि पूर्वाग्रहीपनबाट ग्रसित भएर । जनकपुरबाट निस्किने पत्रिकाले जनकपुर र सो क्षेत्रको आवाज र मुद्दालाई केन्द्रसम्म पु¥याउने ध्येयका साथ पनि केही सामग्री दिनु पर्छ । यसले पुलको काम गर्न सक्छ । आमसंचारका साधन पत्रिकाले यो दायित्व झन् जिम्मेवार भइ निर्वाह गर्न पनि सक्छ । पृष्ठ मात्र भर्नु छ भने अन्य धेरै विकल्प पनि छन् ।
पत्रिकामा जनकपुरको माटोको वासना आउन सकोस् त्यसका लागि गृहकार्य गरिनुपर्छ । विश्व प्रसिद्ध व्यक्तित्वलाई चिनाउनु पर्छ तर जनकपुरलगायत सो क्षेत्रका महत्वपुर्ण व्यक्तिलाई बिर्सनु भएन । उनीहरुलाई कसले चिनाइदेला त ? यो पनि एउटा सचेत पत्रकारले सोच्नै पर्छ । राजनीतिक संक्रमणबाट गुज्रिरहेको नेपालमा पत्रपत्रिकामा राजनीतिक समाचारको चाहिने भन्दा बढी भएको आरोप लाग्ने गरेको छ । पाठकलाई सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक विषयका खुराक दिएमा पत्रिकाले वृहत्तर रुचिका पाठकलाई आकर्षित गर्न सक्छ ।
पत्रिकामा पाठकसँग दोहोरो संवाद कायम गर्नका लागि पनि निश्चित स्थान छुट्याइनुपर्छ । व्यापार, शिक्षा, कृषि, अर्थ, स्वास्थ्य, जीवनशैली जस्ता विभिन्न क्षेत्रका फिचरलगायतका सामग्री समेट्न प्रयास गरिनुपर्छ । पत्रिकाको ब्लग केही दिन अघि मात्र देखेँ, विश्व सूचना सञ्जालमा आफ्नो स्थान बनाउन वेवसाइट राम्रो माध्यम हुनसक्छ ।
पत्रिकाको उत्तरोत्तर प्रंगतिको कामना ।

भ्रुण तस्करीको गोरखधन्दा

अजय अनुरागी

जनकपुरमा चिकित्सकहरुले अवैध भ्रुण हत्या गर्दै आएको विभिन्न कालखण्डमा समाचार पुष्टि भएपनि प्रशासनिक कारवाही नहुँदा तिनीहरुको गोरखधन्दा अझ विकराल रुपमा विस्तार हुँदै गएको छ । ती चिकित्सकहरुको गिरोहले कानुनलाई लत्याउँदै लिङ्ग पहिचान गरि अवैध भ्रुण हत्या, मानव शरीरको अङ्ग प्रत्यारोपन देखि लिएर अव भु्रण तस्करीको गोरखधन्दालाई आफ्नो आय आर्जनको मुख्य स्रोत नै बनाउन थालेका छन ।  जसको पछिल्लो उदाहरण हो, जनकपुरमा भ्रुण तस्करीका लागि फालिएको आठ वटा बच्चाहरुको बरामदी ।
प्रहरीको लापरबाहिका कारण जनकपुरमा अबैधरुपमा गर्भपतनको नाममा भु्रण हत्या गर्ने प्रबृति बढदै गएको छ । यसको नाजायज फाईदा उठाउदै एका तिर चिकित्सक र स्वास्थयकर्मीहरु मालामाल भएका छन भने जनकपुरमा भु्रण तस्कर पनि सक्रिय रहेको जेष्ठ ९ गते बिहिबार साुझ देखिएको  घटना पछि यस्तो खुलासा भएको हो ।
प्रसुति गृहमा अबैध गर्भपतनको क्रममा जनकपुरकी डा. निलम चौधरीले लिङ्ग काटेर फालेको घटना सेलाउन नपाउँदै भ्रुण हत्याको अर्काे रहस्य सार्बजनीक भएको छ । जनकपुर स्थित जानकी हेल्थ केयर एण्ड रिसर्च सेन्टर अगाडि कपाल मोचनीसरमा प्लास्टिको डब्बामा बन्द गरि फालिएको अबस्थामा भेटिएको ८ वटा मृत भ्रुणले यति खेर निकै चर्चाको पाएकोे छ । बरामद गरिएको उक्त ८ वटा मृत भ्रुणहरुको प्रकृति हेर्दा त्यसलाई मेडिकल प्रयोजनकै लागि पहिले देखि नै प्रिजर्भ गरेर राखिएको हुन सक्ने आशंका चिकित्सकहरुको छ । बन्द गरिएको डब्बा बाहिर मृतक भ्रुणको तौल र उमेर समेत लेखिएको हुनाले मेडिकल प्रयोजनका लागि पहिले देखि नै यस्ता क्रियाकलाप हुने गरेको आशंका गरिएको छ । प्रायः जसो शिक्षण अस्पतालहरुमा विद्यार्थीहरुलाई प्रयोगात्मक पढाईका निम्ति मृतक भ्रुणहरु ‘स्पेसिमेन’ को रुपमा राख्ने गरिएको हुन्छ । ती शिक्षण अस्पतालहरुले प्रति भ्रुण रु. ५० हजार सम्म किन्ने गर्छन । अर्को आशंका के पनि देखिन्छ भने जानकी हेल्थ केयर एण्ड रिसर्च सेन्टर एउटा अनुसन्धान गर्ने स्वास्थ्य संस्था भएका कारण अनुसन्धान गर्न कै लागि ती भ्रुणहरु राखेको हुन सक्ने तथा डा. निलम चौधरी प्रकरणले चर्चा पाएको अवस्थामा प्रहरी प्रशासन द्धारा छापामारी हुन सक्ने आशंकाका आधारमा अतालिएर फाल्न लगाएको हुन सक्ने अर्को आशंका व्यक्त गर्न सकिन्छ । वा केही महिना अगाडि मात्र संचालन भएको जानकी हेल्थ केयरलाई बदनाम गराउनका निम्ति अवैध गर्भपतन गर्ने÷गराउने अन्य नर्सिङ होमहरुले फाल्न लगाई षडयन्त्र गरेको हुन सक्ने आशंका पनि गर्न सकिन्छ । त्यसै गरी कतिपय मुलुकहरुको होटेलहरुमा भ्रुणको डिस विक्री गरिने हुँदा उक्त भ्रुणहरु तस्करी कै लागि प्रयोग हुने गरेको आशंका पनि यथावत छ । यद्यपि उक्त सम्पुर्ण आशंकाहरुको पुष्टि हुन बाँकी छ । देउताको उपाधी पाएका चिकित्सकहरु अब ज्यानमारा यमराजको उपाधी प्राप्ति गर्न तल्लीन रहेका बेला फैलदैगरेको ती गोरखधन्दाका सम्राज्यलाई प्रहरीले पर्दाफास गराउलान की नगराउलान भन्ने प्रश्न यथावत छ ।  उक्त आशंकाहरुमा  विश्वस्त धनुषाका प्रहरी उपरीक्षक बसन्त कुमार पन्त भन्छन,“जसरी मृत भ्रुणहरु डिब्बामा प्याक गरेर, लेबलिङ गरेर एउटा अस्पतालको छेउमा  फालिएको अवस्थामा बरामद गरियो, उक्त भ्रुणहरु नेपालमै वा भारतमा मेडिकल प्रयोजनका लागि उपयोग गर्ने प्रष्ट अनुमान लगाउन सकिन्छ । ती भ्रुणहरुको तस्करी हुन सक्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिन्न । ” हुन त धनुषा प्रहरीले अनुसन्धानको प्रकृया अगाडी बढाई सकेको छ ।स्वास्थ्य संस्था, अस्पताल, क्लिनिक तथा नर्सिङ होम लगायतका क्षेत्रहरु अन्तरगत सादा पोसाकमा प्रहरी परिचालन गरिएको छ । अनुसन्धानको क्रममा प्रहरीले कतिपय चिकित्सकहरुको राय लिने क्रमलाई अगाडी बढाएको छ । उक्त घटनामा संलग्न को(को हुन, कसरी त्यहाँ राखिएको हो, कुन प्रयोजनका लागि राखिएको हो भन्ने रहस्यको पर्दाफास अहिले सम्म  प्रहरीले गर्न सकेका छैनन । उक्त घटनाबाट एउटा कुरा प्रष्ट के देखिन्छ भने जनकपुरमा अवैध तरिकाले अधिकार प्राप्त नरहेका चिकित्सकहरुले भ्रुण हत्या गर्ने गर्दछन । अनैतिक यौन सम्बन्धबाट रहन गएको गर्भ र लिङ्ग पहीचान गरि भ्रुण हत्या गर्ने बढदो क्रम सगंै  भ्रुण तस्करहरु पनि सकृय  रहेको जनकपुरको यो घटनाले सार्बजनीक भएको छ ।
नेपाल परिबार नियोजन संघ, मेरी स्टोप्स सेन्टर र जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा सुरक्षीत गर्भपतन  गराउने  मात्र मान्यता पाएपनि  यस्ता अबैध  कारोबारमा संलग्न कारोबारीह यहाको निजी अस्पताल, क्लीनिक, स्वास्थय सस्ंथा र झोले स्वास्थयकर्मीले खुलेआम गर्भपतन गरिरहदा समेत स्थानिय प्रहरी प्रशासन मौन रहेको छ ।  प्लास्टिको डब्बा भित्र प्रिजर्भ गरि राखिएको अबस्थामा भेटिएको भ्रुण कसले, किन र कुहाबाट ल्याएको र यस्ता घटनामा संलग्न रहेकाहरुलाई   कानुनको दायरामा ल्याउने हो की, वा डा. निलम चौधरीलाई कारबाहि गर्न कुनै चासो नदेखाएको जस्तै औपचारिक्तामा मात्र सिमित राख्ने हो प्रहरीको अगामी  कामकारबाहिले नै बताउनेछ ।
५ वर्षमा धनुषामा ११ हजार गर्भपतन
विगत ५ वर्षमा जनकपुरमा सुरक्षित गर्भपतन गराउनेहरुको आधिकारिक संख्या ७ हजार ५ सय ४४ छन भने यसको ठीक आधा असुरक्षित गर्भपतन गराउने गरेको सम्बन्धित निकायको दावी छ । जस अन्तर्गत विगत ५ वर्षमा मेरी स्टपस सेन्टरमा ५५३९ , परिवार नियोजन संघमा १८५५ र जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा १ सय ५० सुरक्षित गर्भपतन गराईएको छ । ठीक त्यसैगरी झण्डै त्यसको आधा गाउँघरका अर्ध चिकित्सक, क्वोक्स र औषधि पसल संचालकहरुले असुरक्षित गर्भपतन गर्ने गरेको सम्बन्धित निकायको दावी छ । यसरी सुरक्षित र असुरक्षित दुवै गर्भपतनको आंकडालाई जोडने हो भने धनुषामा विगत ५ वर्षमा ११ हजार संख्या हुन पुग्छ । खास गरी लोक लाजका कारण बदनाम हुने डरले पनि ग्रामिण क्षेत्रका महिलाहरु सिमाबर्ती भारतका जयनगर, बासोपट्टी,मधुवनी, दरभंगा, सितामढी, सुरसंड लगायतका ठाउँमा गएर अत्यधिक रुपैयाँ खर्च गरेर असुरक्षित गर्भपतन गर्ने गरेका छन । सम्बन्धित निकाय स्थानीय प्रशासनले ती अवैध काम गर्ने व्यक्तिहरुलाई कारवाही नगर्दा तिनीहरुको मनोबल झन बढेको हो । परिवार नियोजन संघ जनकपुरका बरिष्ठ शाखा प्रवन्धक राम बहादुर कार्की भन्छन,“ सुरक्षित गर्भपतन गराउनेहरुमा कतिपय अविवाहीत, श्रीमान् बैदेशिक रोजगारमा गएको १ वर्ष वितिसक्दा पनि अन्य व्यक्तिसँग गरिएको अबैध सम्बन्धबाट हुने गर्भवती महिलाहरु पनि आउने गरेका छन । तर त्यस सम्बन्धि हामी सम्पुर्ण रुपले गोप्नीयता कायम राख्छौ ।” अधिकांश गर्भपतन हुनेमा छोरी नै रहने गरेको छ ।
सरकारले १२ हप्तासम्मको गर्भ गर्भपतन गराउने मान्यता दिएपछि धेरैजसो महिलाले सरकारद्धारा मान्यताप्राप्त स्वास्थ्य संस्थामा गएर गभ्र्र पतन गराउने गरेका छन्, तर गोपनियताका नाममा र लाजले गर्दा अझै पनि केही महिलाले सरकारबाट स्वीकृति नपाएका निजी मेडिकल  हलमा महँगो शुल्क तिरेर अवैध रूपमा गर्भपतन गराउँदै ज्यान जोखिममा पार्ने गरेका छन् ।  गर्भपतनलाई कसैले पनि परिवार  नियोजनको साधन बनाउन नहुने उनको सुझाव छ ।  कतिपय महिला आफूले प्रयोग गरेको अस्थायी साधन असफल भएर  पनि गर्भपतन गराउन आउने गरेका छन्, तर यस्तो केस कमै हुने उनको अनुभव छ । कम उमेरमा र उमेर ढल्किएपछि गर्भपतन गराउँदा  स्वास्थ्यमा पनि नकारात्मक असर पर्छ ।
गर्भपतनको वैधानिकता
महिला अधिकारकर्मीहरूको लामो अन्दोलनपश्चात् सरकारल्े १२ हप्तासम्मको गर्भलाई गर्भपतन गराउन दिने मान्यता दिएको हो । २०६०  सालमा सुरक्षित गर्भपतन सेवा(प्रक्रिया ऐन लागू भएपछि गर्भपतनले वैधता पाएको हो ।  महिलाको चाहनाबिना आकस्मिक गर्भ रहेका १२  हप्तासम्मको गर्भपतन गराउन सक्ने कानुनी व्यवस्था छ । यदि गर्भवती महिलाको मानसिक सन्तुलन ठीक नभएको एवं हाडनाता करणी भै  गर्भ रहे १८ हप्तासम्मको गर्भपतन गर्न सक्ने कानुनी व्यवस्था छ । अहिले सरकारले जिल्ला अस्पताल, मेरी स्टोप सेन्टर तथा नेपाल परिवार नियोजन संघलाई सुरक्षित गर्भपतन गराउन स्वीकृति दिएको छ, तर  पनि अज्ञान एवं लाजका कारण निजी मेडिकल हल तथा क्लिनिकहरूमा गएर असुरक्षित गर्भपतन गराउँदा समस्या आएपछि उपचारका लागि  जिल्ला अस्पताल तथा मेरी स्टोप सेन्टरमा आउने बिरामीहरू पनि भेटिएका छन् । सुरुमा लाजले गर्दा पहिले महँगो शुल्क तिरेर निजी मेडिकल  हलमा गर्भपतन गराउने अनि पछाडि धेरै रगत बग्ने, तल्लो पेट दुख्ने, पाठेघर राम्रो सफा नभएको जस्ता समस्या लिएर महिलाहरू आउने  गरेको बताउँछन् । कुनै पनि कुराको सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्ष हुन्छन् । सरकारले सुरक्षित गर्भपतन ऐन ल्याएपछि पीडामा परेका महिला तथा युवतीहरूलाई गोप्य र सुरक्षित रूपमा समाजमा पुनस्र्थापना हुने बाटो खोलेको त छ नै, अनिच्छित गर्भ रहे अधिकारको प्रयोग गर्न पनि पाएका छन्  तर त्यससँगै विकृति पनि भित्रिँदैछ । सन्तान करले होइन, रहरले जन्माऊँ भन्ने नारा आफंैमा राम्रो भए पनि कतिपय अविवाहित युवतीले  यसलाई परिवार नियोजनकै साधनका रूपमा लिएर जीवनलाई नै जोखिममा धकेल्दै आएका छन् । परिवार नियोजन संघ धनुषाका वरिष्ठ शाखा प्रवन्धक रामबहादुरकार्की भन्छन,“विवाहितहरूले श्रीमान्  लिएर आउँछन्, अविवाहितहरू साथीसँग आउँछन । श्रीमान् खोई भन्दा बताउन चाहँदैनन्, अन्कनाउँछन् ।” सुरक्षित गर्भपतन सेवा(प्रक्रिया (२०६० आएपछि गर्भपतन गराउन खुकुलो भएकाले त्यसको सदुपयोग वरदान सावित भए पनि केहीका लागि भने यसले विकृति ल्याएको कार्की  बताउँछन ।
गर्भपतन रहर होइन, बाध्यता
 १६ वर्ष पार गरेकी महिलाले कसैको मञ्जुरीविना पनि ३ हप्तासम्मको गर्भपतन गराउन आउने कानुनी व्यवस्था छ । त्यसो त कानुनले बलात्कार वा हाडनाता करणीका कारण गर्भ रहेको अवस्थामा  १८ हप्ता र गर्भवतीले बच्चालाई जन्म दिएको अवस्थामा गर्भवती वा जन्मिने शिशुको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुग्ने  चिकित्सकको सिफारिस भएको अवस्थामा गभपर्तन गराउन पाउने हुन्छ, तर जुनसुकै अवस्थामा सूचीकृत चिकित्सकले स्वीकृत संस्थामा मात्र  गभपर्तन गराउन पाउने भनिएको छ । परिवार नियोजनसंघमा डा. दिपेन्द्र कुमार यादव, गिता कुमारी राय, मेरी स्टप सेन्टरमा डा. दिपेन्द्र कुमार गोहीबार र अनोखा कुमारी झा र जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा गरी जम्मा ६ जना मात्र सुचीकृत छन । त्यसैगरी जनकपुर अञ्चल अस्पतालका डा.विरेन्द्र साह, डा.विजयकुमार सिंह, डा. कल्पना बछाड र डा. प्रभु साह गरी ४ जना सुचिकृत छन । हाल नेपालको ७५ वटै जिल्लामा ३ सय ५२ वटा सरकारी तथा गैरसरकारी अस्पताल र स्वास्थ्य संस्थाले सुरक्षित गर्भपतन सेवा प्रदान  गरिरहेको छ । सुरक्षित गर्भपतन गर्न नेपालमा भ्यानुल भ्याकुम एस्पिरेशन (एम.भी.ए.) अर्थात् प्लास्टिकमा क्यालुनाद्धारा खालि पारिएको  सिरिन्जको मद्दतले गरिने गर्भपतन सेवासँगसँगै एम.ए. अर्थात् मेडिकल एबोर्सन (औषधीद्धारा गरिने गर्भपतन) सञ्चालनमा आएको छ । यी दुवै  सेवा अधिकांश सरकारी अस्पताल तथा केही गैरसरकारी स्वास्थ्य संस्थामा उपलब्ध छ, तर गर्भपतन सेवा दिने संस्था र चिकित्सक दुवै  सूचीकृत हुनुपर्छ ।

क्याम्पस प्रशासकको अक्षमताका कारण राराबमा स्वबियु निर्वाचन नहुने संकेत

अजय अनुरागी

संविधानसभाको निर्वाचन हुने हो वा होइन, भएपनि कहिले हुने हो तिथी मिति नतोकिदा सम्म अन्यौल नै रहेको अवस्था भएपनि विद्यार्थीहरु राजनीतिक सँगै चुनावी माहौलमा व्यस्थ देखिएका छन । अषाढमा संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचन गर्नका लागि प्रधानन्यायाधिश खिलराज रेग्मीको नेतृत्वमा गठित चुनावी मन्त्रीपरिषदको सरकारले आगामी मंसिरमा पनि चुनाव गराउलान भन्नेमा जनता विस्वस्त नरहेपनि त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तरगतका सम्पुर्ण क्याम्पसहरुमा २३ जेष्ठमा हुने स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको चुनावले क्याम्पसहरुको माहौल तातिएको छ । अहिलेसम्मको परिदृष्यलाई देख्दा आ(आफ्नो पक्षका विद्यार्थीहरुलाई भर्ना गराई आ(आफ्नो मतदाता बढाउनका निम्ति अग्रसर मात्र भएका छैनन रात रात भर जागेर भएपनि, नामाङकन शुल्क आ(आफ्नै खल्तीबाट तिरेर भएपनि मतदाता बढाउने होड्मा सबै विद्यार्थी संगठनहरु लागिपरेका छन । कतिपय क्याम्पसहरुमा विद्यार्थी नामाङकन अहिले विवादको मुख्य कारण नै सावित भएको छ । कतिपय क्याम्पसमा त नक्कली तथा फर्जी विद्यार्थी नामाङकन गराइएको भन्दै विभिन्न पक्षहरु बीच झडपसमेतको अवस्था देखिएको छ । उक्त विवादवाट जनकपुरको रामस्वरुप रामसागर वहुमुखी क्याम्पस(राराब) पनि अछुत छैन । १४६ जना विद्यार्थीले प्रवेश शुल्क, आवेदन फारम समेत भरिसकेको अवस्थामा नामाङकनबाट क्याम्पस प्रशासनले बञ्चित गराएको भन्दै आन्दोलित भएका छन । कर्मचारीहरुले सुरक्षा माँग गर्दै सम्पुर्ण शाखाहरुमा तालाबन्दी गरेका छन । राराब क्याम्पसमा विवाद साम्य नहुँदा तत्काल स्वबियुको निर्वाचन स्थगित हुने कगारमा पुगेको छ । त्यसै पनि निर्धारित समय भन्दा तीन वर्ष थप म्याद पाएको बर्तमान स्वबियु निर्वाचन नहुँदा विद्यार्थीहरु थप मर्कामा पर्ने छन । क्याम्पस प्रमुख विष्णु देव यादवको अक्षमताका कारण स्वबियु निर्वाचन समयमै हुन नसक्नु दुर्भाग्य पुर्ण अवस्था हो ।  जेष्ठ ९ गते चुनावका लागि दल दर्ता गर्ने समय भएपनि उक्त समयमा त्यस्तो कुनै कार्य हुन सकेको छैन । क्याम्पस प्रमुख यादव भन्छन,“दल दर्ताका लागि अनौपचारिक प्रयास जारी राखेको छु, केही प्रकृयाहरुलाई छोट्याएर पनि निर्वाचन गराउने आफ्नो उद्देश्य रहेपनि निर्वाचनका लागि मतदाता भर्ना प्रक्रियाको विवादमा  विद्यार्थीहरु बीच सहमति नभएका कारण अन्यौल कायमै छ । ”प्रति विद्यार्थी छात्र शुल्क वापत रु.१०, स्वबियु शुल्क प्रति विद्यार्थी रु.१०, शैक्षिक उनयन कोष प्रति विद्यार्थी रु. १७५ गरी कुल रु. १९५ प्रति विद्यार्थी प्रत्येक वर्ष स्ववियुका लागि विद्यार्थीहरुले तिरेका हुन्छन । विद्यार्थीहरुको समस्या समाधान, हक अधिकार, शैक्षिक वातावरण लगायत सम्पुर्ण समस्या समाधानका लागि तिरिने उक्त रकमबाट स्ववियु पदाधिकारीहरु रजाई गर्दै आएका छन ।
सिद्धान्त र आचरण छोडदै छन विद्यार्थी नेतृत्व
एक समय थियो राराब क्याम्पसको जहाँ पनि शैक्षिक वातावरणलाई लिएर देशै भरी चर्चा हुन्थ्यो । उक्त क्याम्पसका प्रोडक्ट हरेक पेसामा स्थापित हुने गरेका थिए ।  क्याम्पस प्रशासक पनि क्याम्पसमा राम्रो पठनपाठनका लागि अग्रसर रहन्थे । यति मात्र होइन गुरुहरु समेत विद्यार्थीका भविष्यका लागि चिन्तित रहन्थे । स्ववियुका पुर्व सभापति लालकिशोर साह भन्छन,“ राराबमा मैथिली विषयको केन्द्रिय विभाग स्थापनामा डा. धिरेन्द्रको योगदानलाई हामीले कहिल्यै विर्सन सक्दैनौ । यति मात्र होइन विएसि, एमएका विभिन्न विषयहरु खास गरी सोसियोलोजिका लागि हामीले ठुलै संघर्ष ग¥यौ । ” राराबलाई विश्व विद्यालय बनाउने, क्षेत्रिय पुस्तकालय बनाउने जस्ता हाम्रो अजेन्डा नेपाली कांग्रेसका नेता विमलेन्द्र निधिका कारण पुरा हुन सकेन भन्दै साह थप्छन,“जस नपाउने भएपछि विमलेन्द्रले आफ्नो बुवा महेन्द्र नारायण निधिको पावरलाई प्रयोग गर्दै विश्व विद्यालय बन्न दिएनन, क्षेत्रिय पुस्तकालय पनि बन्न दिएनन । ” कुनै बेला त्रिभुवन विश्वविद्यालयका विभिन्न आङ्गीक क्याम्पसहरु मध्ये जनकपुरको राराब क्याम्पस अत्यन्त उच्च प्राथमिकतामा रहने रहन्थ्यो ।  यस क्याम्पसबाट उत्तिर्णहुने जनशक्ति देशकै लागि गौरवशाली हुन्थे, विद्यार्थी राजनीति गरि स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको नेतृत्व गर्नेहरु देशलाई नै हाक्ने क्षमता राख्दथे, र हाकेका पनि छन । तर पछिल्ला केही वर्षहरुमा एकातिर उक्त क्याम्पसको छवि धमिलिएको मात्र छैन परीक्षामा चीट चोरी गरेर उत्तिर्ण भएपनि आफुलाई विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धी बनाउन सकेको छैन भने अर्को तिर विद्यार्थी राजनीति गर्नेहरुको  नैतिकतामा दिन प्रतिदिन ह्रास आउदै गएको छ । सिद्धान्त र आदर्शका लागि राजनीति गर्ने तत्कालिन विद्यार्थी नेताहरु पढाई र लडाईलाई अगाडि बढाएका थिए । स्ववियुका पुर्व सभापति लाल किशोर साह भन्छन,“हाम्रो पालामा सिद्धान्त, मुल्य, मान्यता र राष्टूका लागि सहादत दिन पनि पछि पर्दैन्थ्यौ, विद्यार्थी नेताहरु कामेश्वर, कुशेश्वर, केशव कोइराला लगायतकाले निरंकुश पञ्चायती व्यवस्था विरुद्ध सहादत नै दिए । तर अहिले राराबको स्ववियु सभापति बन्नेहरु आफुलाई डन, उपसभापति र सचिवले आफुलाई सहायक डनको रुपमा बुझ्नेगरेका छन । ” अहिले विद्यार्थी संगठनहरु कमजोर भएका छन, विद्यार्थीमा राजनीतिक चेतनाको कमि आएको छ, नक्कली हिरोइज्म जसबाट समाजमा कुनै आउटपुट हुँदैन त्यस्ता प्रवृति हावि हुँदै गएको भन्दै पुर्व सभापति दिगम्बर राइ भन्छन,“हाम्रो पालामा विद्यार्थी नेतृत्वहरु सफाई अभियान, बृक्षा रोपन लगायत सामाजिक क्रियाकलापमा समेत सहभागि हुने गथर््यो तर अहिले न त राजनीतिक रुपले नै विद्यार्थी नेतृत्वहरु अगाडि आएका छन न त शैक्षिक माहौल सुधार्ने तर्फ अग्रसर भएका छन ।” राजनीतिक दर्शन, चिन्तन, विद्यार्थीको हक हितका लागि तथा शैक्षिक समस्या समाधान तथा बाताबरण निर्माण वा रचनात्मक क्रियाकलापको विकास गर्ने तिर पहिलेका विद्यार्थीहरु अग्रसर हुन्थे, सिद्धान्त र आदर्शका लागि विद्यार्थीहरु राजनीतिमा होमिन्थे भन्दै स्ववियुका पुर्व उपसभापति प्रफुल्ल राज शर्मा भन्छन,“ अहिले उक्त सम्पुर्ण कुराहरु बाट बिमु्ख भएका राराबका विद्यार्थी नेतृत्वहरु जातिगत हिसावले कसरी स्थापित हुने, अवैध तरिकाले कसरी रुपैया आर्जन गर्ने बाटोतिर अग्रसर भएका छन जुन कि धेरै डर लाग्दो अवस्था हो ।” त्यतिबेला राराब क्याम्पसमा मधेसी मुलका छात्राहरु प्रायः नगन्य मात्रामा रहन्थे तर पहाडी मुलका केही छात्राहरुको उपस्थिति भने रहन्थ्यो भन्दै पुर्व सभापति लाल किशोर साह भन्छन,“ सिन्धुली, रामेछाप, दोलखा लगायतका जिल्लाहरुबाट आउने महिला विद्यार्थीहरुको अभिभावकले ति विद्यार्थीहरुको पठनपाठन, आवाश लगायतका सम्पुर्ण कुराहरुको लागि नेतृत्व समक्ष जिम्मा लगाउथे । तर अहिले आफै लागु औषध शेवन गरी गुन्डा गर्दी गर्ने विद्यार्थी नेताहरुले हाम्रो इज्जत पनि मिट्टीमा मिलाई दियो ।” क्याम्पसमा नयाँ भर्ना लिन आउने विद्यार्थीहरुलाई नामाङकन, कुन फ्याकेल्टी वा कुन विषय पढदा सहज हुने देखि कुनै पनि विद्यार्थीको जुन कुनै समस्याका लागि हरदम तयार रहने विद्यार्थी नेतृत्वहरु माथि समाज, अभिभावक र विद्यार्थी पनि भरोसा गर्दथे । तर अहिलेका विद्यार्थी नेतृत्वहरु उक्त सम्पुर्ण क्रियाकलापलाई तिलाञ्जली दिएर होटल रेष्टुरेन्टहरुमा व्यस्त देखिन्छन । राराब क्याम्पसको यस्तो दुरावस्था हुनुमा विद्यार्थी मात्र जिम्मेवार छैनन, विद्यार्थी नेतालाई परिचालित गर्ने क्याम्पस प्रशासन र त्यहाँ कार्यरत कर्मचारी, प्राध्यापक वर्ग पनि उति नै जिम्मेबार देखिन्छन । क्याम्पसको व्यवस्थापन तथा प्रशासनका लागि नियुक्त गरिने क्याम्पस प्रमुख तथा सहायक क्याम्पस प्रमुखहरुको नियुक्ती नै जातिगत भावना र राजनीतिक उदेश्यले हुने गरेको पाइन्छ । क्याम्पसमा दोहन गरी कसरी मालामाल हुने, त्यस क्रियाकलापमा विद्यार्थी नेतालाई पनि कसरी सामिल गराउने काममा सक्रिय हुने क्याम्पस प्रशासन राराब क्याम्पस दिन प्रति दिन धराशायी हुँदै जानुमा दोषी हुन भन्दै पुर्व उपसभापति शर्मा भन्छन,“ राराब क्याम्पस कार्यरत अध्यापकहरुको जनकपुरमै निजी क्याम्पसहरु सञ्चालित छन, आफ्नो फेवरको विद्यार्थी नेतृत्व युनियनमा नआए भोलीको दिनमा आफ्नो निजी क्याम्पसका लागि खतरा हुन सक्ने कारण स्वबियु निर्वाचनमा संगठनात्मक नेतृत्व भन्दा जातिगत र आफ्नो पोकेटको मान्छेलाई चुनाव जिताउनु आर्थिक, प्रशासनिक लगायत आफ्नै क्याम्पसका विद्यार्थीलाई मतदाता बनाउन भर्ना समेत गराउँनु अन्यन्त दुखद हो । ” २०३६ साल देखि जनकपुरको राराब क्याम्पसमा नेपाली कांग्रेसको भातृसंगठन नेपाल विद्यार्थी संगठन (नेविसंघ) को प्रारम्भ भएको बर्चश्व २०५१ सालमा समाप्त भयो । २०३६ सालमा नेतृत्व गरेको युवराज खातीको कार्यकाल देखि २०५० साल सम्म बजरंग नेपालीको नेतृत्व सम्म नेविसंघको एक छत्र राज थियो । तर त्यसपछाडि संगठनहरु कमजोर हुँदै गयो र विद्यार्थी नेताहरु राजनीतिक दलको छाता भन्दा स्वतन्त्र रुपमै निर्वाचित भईरहेका छन । स्ववियुका पुर्व सभापति समेत रहेका धनुषा कांग्रेसका सभापति रामसरोज यादव भन्छन,“ ४६ साल पछिको राजनीतिक परिवर्तनमा नेविसंघको भुमिका महत्वपुर्ण थियो तर नेताहरुले नेविसंघलाई अलपत्र छोडयो, राम्ररी व्यवस्थापन गर्न नसकेकै कारण बागी उम्मेदवारहरु खडा हुने संस्कार विकसित हुँदै गएपछि नेविसंघ युनियनको नेतृत्व गर्नबाट बञ्चित हुँदै गयो ।” राराब क्याम्पसमा जातियताको प्रभाव बढदै जानुमा क्याम्पसका प्रशासन देखि तमाम बौद्धिक वर्ग उतिनै दोषी रहेको औल्याउँदै यादव भन्छन,“ विद्यार्थी राजनीति अराजक र अभद्र हुनुमा माओवादीको जनयुद्ध र मधेस आन्दोलन प्रमुख कारक तत्व हो । राजनीति संस्कारको अभाव, विद्यार्थीहरुमा राजनीतिक दलले सिद्धान्तको बारे प्रशिक्षण नदिनु जस्ता कुराहरु सहायक सिद्ध भए । ” तर पुर्व सभापति लालकिशोर साहको बुझाईमा विद्यार्थी नेताहरुलाई गुन्डा बनाउने काम नेपाली कांग्रेसले गर्यो । ४६ सालको परिवर्तन पछि नेपाली कांग्रेस र एमाले सत्ताको हानथापमै लाग्दा एक अर्कोको विरुद्ध विद्यार्थी संगठनलाई उपयोग मात्र गरेनन विद्यार्थीलाई कुलतमा फसाएर गुन्डा नै बनाई दियो ।

भ्रुण हत्या गरी डा.निलम चौधरी फरार

अजय अनुरागी

चार छोरीकी आमा महोत्तरी सहोडवा (४ बस्ने चन्दा देवि झा गर्भमा रहेको बच्चा छोरा हो की छोरी भनेर छुट्याउन स्थानिय जनकपुर प्रसुती नर्सिंंङ् होममा आएकी थिइन । सासु चन्द्रकाला देवि झासँग उनि जेष्ठ १६ गते नै उनि अस्पतालमा आएकी थिइन । ५ महिना कि गर्भवती समेत रहेकी चन्द्राको पेटमा छोरा हो की छोरी छुट्याउने उदेश्यले उनिहरु क्लिनिकमा आएका थिए । त्यसको लागि क्लिनिककी प्रमुख डा. निलम चौधरीले चन्द्रालाई दुई पटक अल्टूासाउण्ड पनि ग¥यो । डा.चौधरीले चन्द्राको पेटमा छोरी हो भनेर रिपोर्ट दियो । तर पिडित परिवारजनलाई विश्वास लागेन र फेरी अल्टूासाउण्ड  गराउने इच्छा जाहेर गरे । डा. चौधरीले अर्को चोटी पनि अल्टूासाउण्ड गरे र छोरी नै हो भन्ने ठहर गर्दै परिवाजनलाई जानकारी गराए । यता, आफ्ना पेटमा रहेको वच्चा  छोरा नै हुने भन्ने विश्वास लिएकी चन्दा सहित परिवारजनले डा.चौधरीको भनाई पछि निरास हुँदै घर फर्कने तयारीमा थिए । तर अस्पतालकै एक जना दलालले चन्दा र उनका परिवारजनलाई गर्भपतन गराउन सुझाव दिए । चन्दाकी सासु चन्द्रकालाले भनिन्,‘ त्यो दिन हामी घर फर्केने तयारी गरि सकेका थियांै, तर नाम थाहा नभएका एक जनाले वुहारीको गर्भपतन गराई दिनुस्, कति छोरी लिने, ४ जना नातिनी छँदै छ , फेरी उनिहरुलाई अहिलेको  अवस्थामा विहे गर्न गाह्रो हुन्छ भनेर फकाउन थाले ।’ हामीलाई थाहा थिएन, पाँच महिनाको बच्चालाई गर्भपतन मार्फत भ्रुणको हत्या गर्नु कानुनी अपराध हो उनले भनिन्,‘ तर दलालले मलाई लिएर डाक्टरसाहव कहाँ गयो, डा. साहवले खर्च साढे पाँच हजार लाग्छ भन्ने वाहेक केहि जानकारी गराएन ।’ ग्रामिण क्षेत्रमा वसोवास गर्ने उनीहरु गर्भपतन सम्वन्धी कानुनको अज्ञानताका कारण डा. चौधरीको कुरामा सर्मथन जनाए । दुवै पक्ष विच गर्भपतन गर्ने सहमति भईसकेपछि अस्पतालमै रहेकी चन्दालाई डा चौधरीले गर्भ तुहिने औषधी सेवन गर्न लगाए । चन्दाले नियमित  औषधी सेवन गरिरहेपनि गर्भ तुहिएन । त्यसपछि बुधवार राति १ बजे डा चौधरीले गर्भपतन गर्न चन्दालाई शल्यक्रिया कोठामा बोलाए । गर्भपतन गर्ने बेलामा चन्दा सहित सासु चन्द्रकाला पनि उतm कोठा उपस्थित थिए । गर्भपन गरेर बच्चा वाहिर निकालेपछि चन्दाको कोखमा छोरी नभई छोरा रहेको थियो । निकालेको बच्चा छोरा रहेको देख्ने बितिकै सासु चन्द्रकाला कराउन थाले, अस्पतालमा आएका अन्य विरामीको कुरुवालाई समेत देखाउदै डा. चौधरीलाई गाली गर्न थाले । ‘तिमीलाई भलो हँुदैन, तिमीले मेरो नातीको हत्या ग¥यौ, तिमीलाई म छोड्िदन, लगायत गाली गर्दै वाहिर के निस्केका थिए, अस्पतालकै एक नर्सले उतm बच्चाको लिङ्ग  काटी दियो । बच्चा छोरा नभई छोरी नै रहेको चन्द्रकालालाई देखाए । आफनै आँखाले बच्चा छोरा रहेको देखेकी चन्द्रकाला नर्सको कुरामा विश्वास नगरि बच्चालाई आफ्नो काखमा लिई हेर्न थाले र बच्चाको लिङ्ग भएको ठाँउबाट रगत बगेको देखेपछि उनि झन तर्सिए, आक्रोशित हुदै डा.चौधरी लगायत नर्सहरुलाई गालि गर्न वाहेक उनि सँग कुनै विकल्प थिएन ।उनले भनिन्,‘ रातिको समय थियो, मोवाईल पनि थिएन, मसँग चिचियाउनु, कराउनु वाहेक कुनै विकल्प नै थिएन । वुहारी चन्दा पनि वेहोस अवस्थामा थिइन, वाहिरबाट कसैलाई बोलाउन पनि सकेनौ ।’ बुधवार विहान मात्र घटनावारे आफन्तलाई जानकारी गराउन सक्यौं चन्द्रकलाले भनिन् । चन्दाकी श्रीमान अनिलले भने,‘जुन डाक्टर एक चोटी नभई दुई चोटी अल्टूासाउण्ड गर्छन्, त्यो कसरी छोरा हो की छोरी छुट्याउन सक्दैन, अर्को कुरा जब बच्चा छोरा नै थियो भने उसको लिङ्ग किन काटियो ? । डाक्टर चौधरीले आफ्नो गल्तीलाई ढाकछोप गर्नलाई यस्तो गरेको अस्पतालकै एक कर्मचारीले बताए । नेपालको कानुनमा तिन महिना भन्दा बढीको बच्चालाई गर्भपतन गर्ने गराउने कार्यलाई अवैध मानिएको छ । जनकपुर प्रसुति क्लिनिककी प्रमुख डा. निलम चौधरी एम.बि.बि.एस., डि.जि.ओ. सम्मको अध्ययन गरेको क्लिनिकको बोर्डमा लेखिएको छ ।
बुधवार विहान पिडितका परिवाजनले अस्पतालमा तोडफोड गरेपछि उतm घटना सार्वजनिक भएको थियो । तोडफोड भएपछि अस्पताल केहि घण्टा तनावग्रस्त नै बनेको थियो ।  श्रोतका अनुसार घटनालाई अगाडी नबढाउन पिडित परिवारलाई डा.चौधरीले एक लाख रुपैयाँ क्षतिपुर्ति दिएकी छिन । साथै घटनालाई नउचाल्न, नउचाले थप ५० हजार रुपैयाँ दिने दुवै पक्ष बिच सहमति समेत भएको श्रोतको दावी छ । यस सम्वन्धमा डा .चौधरीले चन्दाको गर्भपतन गरेको स्वीकार गरेपनि अल्टूासाउण्ड नगरेको बताए । चन्दाको गर्भपतन गरिदिन उनका परिवारजन आएकोले आफु गर्भपतन गरेको डा.चौधरीको भनाई थियो ।

कारवाहीका लागि महिला अधिकारकर्मीहरुको चासो

घटना सार्वजनिक भएपछि जनकपुरमा रहेका आधा दर्जन गैरसरकारी संस्थामा कार्यरत महिला अधिकारकर्मीहरुले घटनामा चासो लिदै सम्बन्धीत पक्षहरुसँग भेट गरी अवैध तरिकाले लिङ्ग पहिचान गर्ने, गर्भपतन गर्ने÷गराउने व्यक्तिलाई कानुनी कारवाहीको माँग गरेका छन । प्रहरीले आफ्नै प्रतिवेदन बनाई प्रतिवेदनको आधारमा कारवाही अगाडी नवढाएपछि महिला अधिकारकर्मीहरुले जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा जाहेरी दरखास्त दिने तयारी गरेका छन ।
जिल्ला महिला अधिकार सरोकार धनुषाका तर्फबाट संयोगिता साह, महिला पुनसर््थापना केन्द्र धनुषाका तर्फबाट हेमलता सिग्देल, ल्याक धनुषाका तर्फबाट अधिबक्ता किरण कुमारी साह, परिवार नियोजन संघका वरिष्ठ अधिकृत रामबहादुर कार्की, धनुषा उत्थानका नथुनी लालदास, सामुदायिक परिवार कल्याण संघ धनुषाका राजनन्दन यादव, जिल्ला महिला अधिकार मञ्चकी मालती ठाकुर, महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रकी मिना केसी, जनकपुर नागरिक समाजका मुरली मनोहर मिश्र, आरडिएफ धनुषाकी रेखा दत्तले संयुक्त रुपमा जाहेरी दिने भएको छ । उक्त जाहेरीमा लिङ्ग पहिचान गर्नु, लिङ्ग पहिचान गरि भ्रुण हत्या गर्नु÷गराउनु अपराध रहेको भन्दै जनकपुर प्रसुति क्लिनिकको संचालिका डा. निलम चौधरी÷उक्त क्लिनिकमा कार्यरत नर्स रम्भा, महोत्तरी सोहरवा(४ का अनिल झा र अनिल झा की श्रीमति चन्दा झा विरुद्ध मुद्दा दर्ता गरिने तयारी पुरा भएको र आइतबार मुद्दा दर्ता हुने अधिबक्ता रेखा झाले बताइन ।
लिङ्ग पहिचान गर्ने÷गराउने साथै लिङ्ग पहिचानको आधारमा भ्रुण हत्या गर्ने÷गराउने गैरकानुनी भएको साथै जिउदै बच्चाको लिङ्ग र अण्डकोष झिक्नु जघन्य अपराध गरेको हुनाले अविलम्ब पक्राउ गरी ज्यान महलमा व्यवस्था भए बमोजिम मानब शरिरको अङ्ग प्रत्यारोपन (नियमित तथा निषेध ऐन २०५५) बमोजिम हदै सम्मको सजाय माँग दावी गरी जाहेरी तयारी गरिएको अधिबक्ता रेखा झाले बताइन ।  अधिबक्ता झा का अनुसार डा. चौधरीको कसुर ठहर भए लिङ्ग पहिचान गरेको अभियोगमा ६ महिना देखि २ वर्षसम्म कैद र लिङ्ग काटेको अभियोगमा थप दुई वर्ष कैद र रु. १ लाख जरिवाना हुने तथा डा. चौधरीको मेडिकल लाइसेन्स सिज हुने छ । घटना भएपश्चात डा. चौधरी सम्पर्क भन्दा बाहिर छन । प्रहरी उपरीक्षक बसन्त कुमार पन्त भन्छन,“ उक्त घटनाबारे मौखिक गुनासो आएका कारण चन्दाका श्रीमान अनिल झालाई झिकाई सोधपुछ गरी कागज गरी रिहा गरिएको छ । डा. निलम चौधरी बाहिर गएको कारण उनीसँग सोधपुछ गर्न बाँकी छ ।”