“बोल्नेको सुरक्षा, सम्पूर्ण संचारमाध्यममा अभिब्यक्ति स्वतन्त्रताको सुरक्षण होस”

     विसौ बिश्व प्रेस स्वतन्त्रा दिवस मनाईरहेको सन्दर्भमा हामी नेपाली पत्रकारहरु आफ्नै सुरक्षा खोजिरहनु दुखद बिषय  हो । संयुक्त राष्टू संघलेसमेत “बोल्नेको सुरक्षा, सम्पूर्ण संचारमाध्यममा अभिब्यक्ति स्वतन्त्रताको सुरक्षण” भन्ने नारा तय गरेको सन्दर्भमा हामी नेपाली संचारकर्मीहरु लेखेको वा बोलेको बहानमा आक्रमणको शिकार भईरहेका छौ । यसले अन्तराष्टिूय क्षेत्रमा पनि गलत सन्देश फैल्याउन सहयोग गर्ने निश्चित छ । बिभिन्न तथ्याङलाई हेर्ने हो भने पनि सन् २०१३ को सुरुमा  नै बिश्वमा १९ जना संचारकर्मी मारिएका छन् । १७४ जनालाई जेलमा हलिएको छ । साथै नेपालमा पनि यो चारमहिनामा २२ जना पत्रकारलाई ज्यान मार्ने धम्की  आएको छ । यो अन्तराष्टिूय संस्था रिपोर्टस विदआउट बोर्डसले  प्रकाशित गरेको तथ्याङ हो । सो संस्थाले नेपालमा प्रेस स्वतन्त्रताको अवस्था बिगतको तुलनामा ओरालो लागेको देखाएको छ । अघिल्लो बर्ष १०६ स्थानमा रहेको नेपाल अहिले ११८ औ स्थानमा रहेको तथ्याङ देखिनु सााच्चै दुखद बिषय पनि हो ।  नेपालमा संचारकर्मी र संचारगृहमाथि भएको आक्रमण तथा धम्कीले नै यस्तो तथ्याङ्क देखिएको प्रेस चौतारी नेपालको निचोड छ ।
            यस्ता घटनाको श्रृंखला नेपालममा पछिल्ला दिनमा लामै छ । समाचार लेखेकै कारण बिभिन्न समयमा संचारकर्मीमाथि हुने आक्रमण तथा धम्कीको क्रम बढिरहेको छ । समाचार लेखेको बिषयमा चित्त नबुझे कानूनी प्रकृया अपनाउने बाटो हुादाहुादै पनि ज्ञात तथा अज्ञात ब्यक्ति बा समूहले संचारकर्मीलाई आक्रमण गर्ने धम्क्याउने काममा न्यूनता आएको छैन । पछिल्लो दिनको घटनाले पनि यही पुष्टि गरेको छ । आफ्नो संचारकर्म सकेर फर्कनुभएका प्रेस चौतारी नेपालका सल्लाहकार तथा पूर्व उपाध्यक्ष गणेश बस्नेतलाई पहिचान नखुलेका ब्यक्तिले आक्रमण गर्ने योजना गरेका थिए । एकजना पत्रकार जो नित्यकर्म सकेर फर्कनेक्रममा आक्रमणमा पर्नु पक्कै पनि प्रेस स्वतन्त्रता र सार्वजनिक सुरक्षा होईन भन्ने हाम्रो ठम्याई छ । यस घटनाको सत्यतथ्य पत्तालगाई दोषीमाथि कार्वाही गर्न गृहमन्त्रिसाग प्रेस चौतारी नेपालले माग गरेको छ  । त्यसबाहेक बिभिन्न जिल्लामा पनि राज्यपक्ष वा गैर राज्यपक्षबाट संचारकर्मीलाई आक्रमण गर्ने काम भईरहेको छ । यो आपत्तिजनक काम हो । मुलुक लोकतन्त्र हुदै गणतन्त्रमा प्रवेश गरिसकेको सन्दर्भमा पनि संचारकर्मीमाथिको दुर्वब्यहार,आक्रमण, हत्याप्रयासजस्ता काम हुनु पटक्कै राम्रो संकेत होईन । यसले प्रेस स्वतन्त्रतामात्र होईन सिङ्गो लोकतन्त्र र गणतन्त्रलाई नै गिज्याएको प्रेस चौतारी नेपालले महसुुस गरेको छ । एउटा श्रमजीवी पत्रकार रातमा  अवेरसम्म पनि कर्मथलोमा खटिनुपर्ने बाध्यता हुन्छ । उसलाई सकुसल आफ्नो बासस्थानसम्म पुग्ने ग्यारेन्टी गर्नु राज्यको दायित्व पनि हो । यो अवस्था पछिल्ला दिनमा खस्किएको हामीले पाएका छौ । अत: यस बिषयमा देशको शान्ति सुरक्षाको जिम्मेवारी पाएको गृहमन्त्रालय सजक हुनुपर्ने प्रेस चौतारी नेपालको माग छ । त्यसै बैशाख १० गते पाल्पामा भएको गाडी दूर्घटनामा प्रेस चौतारी नेपालका पूर्व अध्यक्ष तथा सल्लाहकार गगन बिष्टकी श्रीमती गारेखापत्रकर्मी लता बिष्टको निधन भएको छ । एउटा परिवारका सदस्यहरु सवार उक्त गाडीलाई अरु कुनै सवारी साधनले ठक्कर दिएको अनुमान गरिएको छ । सडक दूर्घटनामा समान्य मानिस जो सुकै परेपनि त्यसको सत्यतथ्य बाहिर ल्याउनु गृहप्रशासनको कर्तब्य पनि हो । त्यसबाहेक सिङ्गो परिवार सवार गाडी दूर्घटनाको बिषयमा अझ फराकिलो ढंगले अनुसन्धानका लागि निर्देशन गर्न पनि प्रेस चौतारी नेपालले गृहमन्त्री समक्ष माग गरेको छ ।
      मुलुक नयाा निर्वाचनको संघारमा छ । यो वेला बिभिन्न राजनीतिक दलका बीचप्रतिश्पर्धा हुनु स्वाभाबिक पनि हो । प्रतिश्पर्धाका बेला आफू अनुकूल समाचार प्रकाशन तथा प्रशारण नभए संचारकर्मीमाथि आक्रमण गर्ने बिगतको नजिर पनि रहेको छ । उक्त बिषयका बारे गृहमन्त्रीलाई ध्यानाकर्षण गराउदै पत्रकारमाथि हुने जुनसुकै आक्रमणको पनि खुलेर कार्वाही गर्ने नीति निर्देश गर्न पनि प्रेस चौतारी नेपालले गृहमन्त्रीलाई ज्ञापन बुझाइ माग गरेको छ  । साथै बर्तमान मन्त्री परिषद संचारमुखी भएर नयाा ईतिहास कामय गर्ने कार्यमा अघि बढ्न आमपत्रकारका तर्फबाट प्रेस चौतारी नेपालले अनुरोध गरेको छ । 
पत्रकार सुरक्षाका लागि छुट्टै कानून आवश्यक : गृहमन्त्री माधव घिमिरे
नेपालमा पत्रकार सुरक्षाका लागि छुट्टै कानून आवश्यक हरेको गृहमन्त्री माधव घिमिरेले बताउनुभएको छ । पूर्व मूख्य सचिवसमेत रहेका घिमिरेले सोही बेला नै यसको प्रकृया सुरु गरेको खुलासा पनि गर्नुभयो । बिश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसको अवसरमा संचारकर्मीको सुरक्षालगायतका बिषयमा ध्यानकर्षण गराउन गृहमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र बुझाउन गएका प्रेस चौतारी नेपालका पदाधिकारी समक्ष मन्त्री घिमिरेले संचार क्षेत्रलाई राज्यको पहिलो अंगकैरुपमा राख्नुपर्ने बताउनुभयो । पेस स्वतन्त्रताको ग्यारेन्टी नभए लोकतन्त्र नै खतरामा पर्ने घिमिरेको तर्क छ । कु नै पनि बहानमा संचरकर्मीमाथि हुने आक्रमण सरकारलाई सह्य नहुने बताउदै घिमिरेले त्यसका लागि समयमा नै उजुरी गर्न पनि अनुरोध गर्नुभयो । सूचनाको शक्ति ठूलो हुने कुरा बताउदै मन्त्री घिमिरेले नया निर्वाचनमा सहयोग गर्न आम संचारकर्मीलाई आग्रह पनि गर्नुभयो । पत्रकारिता क्षेत्र मानव अधिकारको रक्षक भएका कारण पनि पृथक कानून निर्माण गरेर उनीहरुको सुरक्षामा ध्यान दिनु पर्ने उहाको भनाई छ । बर्तमान सरकार कुनै पनि राजनीतिक दलको नभएका कारण पनि यसको प्रमूख लक्ष्य नया निर्वाचन मात्र रहेका घिमिरेको भनाई थियो । यसका ला िसहयोग गर्न सवैदललाई हउाले आग्रह पनि गर्नुभयो ।
     यो सरकारका मन्त्रीहरुले भविष्यमा पनि राजनीतिक नगर्ने कारण पनि चुनाव निष्पक्ष र भयरहित ढंगले सम्पन्न गर्ने दावी गर्दै उहाले अव छिट्टै निर्वाचनको मिति तोकिने बताउनुभयो । तर, यसका लागि निर्वाचन सम्वन्धि कानूनका बिषयमा छलफल भईरहेका उहाको भनाई छ । निर्वाचन ऐनका बिषयमा टुङ्गो लगाएर मंसीरभित्रै चुनाव गर्ने योजनामा सरकार लागेकाले सहयोग गर्न उहालाई सवैलाई आग्रहपनि गनुृभयो । सो अवसरमा प्रेस चौतारी नेपालले पत्रकारहरुको सुरक्षाका लागि कडा निर्देशन जारी गर्न आग्रह गर्दै ज्ञापनपत्र बुझाएको थियो । बिगतका निर्वाचनमा दलीय झगडामा संचारकर्मी पीडित बनेको नजिर भएका कारण यस्तो कार्य दोहोरिन नदिन पनि आवश्यक पहल गर्न गृहमन्त्रीलाई चौतारीले आग्रह गरेको छ ।

देशको नाम परिवर्तन गर्नका लागि मधेशी युवाहरु जोशिदै

पशुपतिनाथ मधेसी
   भारत र चिनको बीचमा अवस्थित देशको नाम नेपाल हुनेले मधेशीले आफ्नो प्रतिनिधित्व नभएको ठान्छन् । आफ्नो प्रतिनिधित्व महशुस नगरेको कारण आज मधेशी समुदाय नेपाली भुभाग भित्र रहे पनि आफू नेपालीको रुपमा उभिन सकेको छैन्। बारम्बार उनिहरुको राष्टिूयतामाथि प्रश्न गरिन्छस उनिहरुलाई कहिले भारतको दलाल त कहिले भारत परस्त जस्ता आरोपहरुको सामना गर्नुपरिरहेको छ । अर्कोतर्फ नेपालको आधा आकाश मधेशी जनताले भरिएको कुरा नेपाललाई मात्र थाहा छ, अंतर्राष्टिूय समुदाय अझै मधेश र मधेशी समुदायबारे बेखवर छन । नेपालको ५०५ भन्दा बढि जनसङख्या मधेशीहरुको छ भन्ने कुरा विश्व समुदायलाई थाहा नभईसकेको अवस्था छ । मधेशी जनता  र मधेश नेपाल भित्रको शासित र अपहरित भुभाग हो भन्ने कुराको ज्ञान केहि अंतर्राष्टिूय शोधकर्ताहरुलाई भन्ने पक्कै हुनुपर्छ । फ्रेड्रिक गेज त्यसको एक जवरजस्त उदाहरण हुन जसले  ? रिजनालिज्म एन्ड नेश्नल युनिटी ईन नेपाल ?  भन्ने ग्रन्थलाई १९७५ मै लिपिबद्ध गरे । मधेशसम्बन्धी खोज(अनुशंधान गर्नेहरुले
यो ग्रन्थलाई गिताझैं ठान्छन जसले मधेशको  ? ब्रोड पिक्चर ?  प्रस्तुत गर्छ ।
संसारमा जुनसुकै मानिसले आफ्नो देशमाथि गर्व गर्छन् । तर आजको मितिमा मधेशी समुदाय आफ्नो देशको निम्ति श्राप बनेका छन्। मधेशका बिद्वान र जानकारहरु बिदेशमा जाादा आफू नेपालबाट आएको हो भन्ने बताउदा बिदेशीहरुले  ? ए त्यो हिमालयन कन्टूी ?  बाट आउनुभएको भन्छन् । उनिहरुलाई मधेश बारे शुन्य ज्ञान छ । राष्टिूयदेखि अंतर्राष्टिूय समुदायसम्मले मधेशलाई स्वीकार्न सकेको छैन् । नेपाल भित्र शासित जीवन(यापन गर्नु मधेशीहरुको लागि दुर्भाग्य त हुादै हो तर त्यो भन्दा पनि ठुलो दुर्भाग्य देशको नाम नेपाल हुनुमा हो।  देशको नामबाट जातियताको गन्ध नआउनु पर्ने हो । देशको नामबाट राष्टिूयता झल्कनुपर्छ नकि जातियता ।  आजको मितिमा नेपाली मुलका भारतिय नागरिकहरुले आफू पहिला नेपाली अनि मात्रै भारतिय भएको परिचय दिन्छन् । उनिहरुले यसरी आफ्नो परिचय दिनुको पनि खास महत्व छ:  नेपाली एक जातियता हो नकि राष्टिूयता । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने नेपाली एक खाश जाति समुदायलाई जनाउने शब्द हो र यो शब्दले नेपालमा बस्ने नेपाली जातिको, भुटानमा बस्ने नेपाली जातिको  र भारतमा बस्ने नेपाली जातिको प्रतिनिधित्व गर्छ । नेपाल यिनै नेपालीहरुको बाउको विर्ता हो भन्ने कुरा यसबाट प्रस्ट हुन्छ । अनि मधेशी समुदाय जसको जनसङख्या ५०५ भन्दा पनि अधिक छ उनको प्रतिनिधित्व कहाा छ त ? उनिहरु कहाा छन् ? उनिहरुको पहिचान के हो ?
अर्कोतर्फ जब नेपाली एक जातीयता हो भने  मधेशी पनि अर्को एक जातीयता हो ।
जातिया फरक हुादैमा भेदभाव किन ? आफ्नो जातिय पहिचान लाद्नको लागि सदियौंदेखि पहाडी समुदाय मधेशी समुदायलाई हेप्दै आएका छन् । आज पनि उनिहरुलाई मसिर्या, धोती, भैया जस्ता अपमानजनक शब्दबाट तिरस्कृत गरिन्छ । अमेरिका, जापान , अस्टूेलियाको त कुरै छाडौं भारत र चिन पनि मधेशबाट अपरिचित छन् । मधेशीहरुको पहिचान र अस्तीत्वलाई समाप्त गर्नको लागि नेपाल सरकारले मधेशलाई प्रायोजित रुपले अंतर्राष्टिूयकरण हुन नदिएको हो । अंतर्राष्टिूय समुदाय मधेशको बस्तुस्थिती र राज्य सत्ताबाट उ शासित जीवनयापन गरिरहेकोबारे परिचित भए नेपाल सरकारमाथि दवाव पर्न सक्छ । शक्तिशाली देशलगायत यु.एन. समेतले राज्यसत्तालाई मधेशलाई आन्तरिक औपनिवेशिकरणबाट मुक्त गर्न दवाव दिन सक्छ ।  आखिर किन मधेशी समुदाय यति लाचारीपन, शोषित, औपनिवेशिक जीवनयापन गर्न बाध्य हुन ? आखिर किन उनिहरु स्वतन्त्र जीवन बााच्न सक्दैनन ? आज मधेश र नेपालबिच दुरी बढ्दै छ । मधेशी युवाहरु मधेश र मधेशीको हक(हितका लागि ज्यानको कुरवानी दिन पनि तयार छन्। उनिहरुको मधेश प्रेम र मधेश भक्ति मधेश आन्दोलनको समयमा बिस्फोट भएको थियो । आज मधेशी युवाले आफ्नो पहिचान खोज्दै छन । जागरूक मधेशी युवा अब नेपाली केवल एक जातियता हो राष्टिूयता होईन भन्ने बुझ्न थालेका छन् ।  नेपालमा मधेशी र नेपाली दुई जाती बस्छन भन्ने संदेश अन्तर्राष्टिूय समुदायमा पुर्यानउनका लागि नेपालको नाम परिवर्तन गरिनु अपरिहार्ये छ ।  मधेशी समुदायले आजको मितिमा पनि आफूलाई अंतर्राष्टिूय जगतमा नेपालीको रुपमा परिचय दिनु लज्जास्पद नै हो । यसरी आफूलाई नेपाली भनिरहादा आफ्नो मधेशी पहिचान सङकटमा परेको हो कि भन्ने भान हुन्छ मधेशी युवालाई । अंतर्राष्टिूय जगतमा एक मधेशीले आफूलाई नेपाली भनिरहूदा उनिहरुलाई बिदेशीले बारम्वार भन्ने गर्छन कि ‘यु डन्ट लुक लाईक नेपाली’ अर्थात तिमी नेपाली जस्तो देखिएको छैनौं । यो कुरो एकदमै सत्य हो, हामी नेपालीजस्तो देखिदैनौं, किनकी हामी मधेशी छौं । देशका शुभचिंतक र नेपाल सरकारले पनि यो कुरालाई  गंभीरतापुर्वक लिनुपर्छ कि मधेशको अस्मितालाई नष्ट गरे आफैलाई घाटा हुने हो ।
सोशल मीडिया साईट  फेसबुकमा एकदमै चर्चा पाएका मधेशी  एक्टिभिष्ट  जियारा शाहले बिगतका केहि बर्षदेखि नै  नेपालको नाम परिवर्तन गरिनुपर्ने अभियान चलााउदै आएका छन् ।  फेसबुकमा उनको अभियानलाई ऐक्यबद्धता जनाउने हजारौं मधेशी समर्थकहरु छन् । उनका अनुशार,  “ सामाजिक र सांस्कृतिक समानता भएको नेपालीहरुको लागि नेपाली संपर्क भाषा हुन गयो र  नेपाली एक जातियताको रुपमा बिकसित हुादै गयो । मधेशीहरूको भनाईले मात्र होइन, बडु पहाड़ी जनसमुदायहरूको भनाईले पनि नेपाली र पहाड़ी एउटै बृहत समुदायको पर्याय रहेको र मधेशी अलग्गै जातीय समुदाय भएको पष्ट हुने गरेको छ । तर राष्टूको नाउ नै  ? नेपाल ?  भएपछि  ? म नेपाली होइन ?  भन्दा यो राष्टू को होइन जस्तो अनुभूति हुनाले मधेशीहरूले  ? अननोवीङग्ली ?  आफुलाई नेपालीकरण गर्न बाध्य हुन्छन् ।  मधेशीहरु नागरिक बन्नुको साटो  ? नेपाली ?  कहलिन र आफ्नो पहिचान त्यागि  ? श्रेष्ठतम नेपाली ?  हुन आतुर छन् । यसले मधेशीहरूलाई झन ठूलो पक्षपाततिर धकेल्छ । राष्टूको संस्कृति, इतिहास र मानसिकतालाई पनि यहि नेपालीकरण नामक सदृषिकरणको प्रभावले सहिष्णुता प्रदान गर्न नसकेको हो । यस राष्टू को दुइटा भूगोल नै दुइटा जातीय क्षेत्र हुन्, एउटा मधेश र अर्को नेपाल, तर देशको वर्तमान नामले एकात्मकताको ठूलो भ्रम सृजना गरेकोले यसलाई फेर्नु अत्यंत आवश्यक छ ।“ जियारा शाहभन्दा अघि नै मधेशी बैज्ञानिक डा. सी. के.  राउतले नेपालको नाम बद्लिनुपर्ने प्रस्ताव अघि सारिसकेका छन्।  नेपालका मधेशी नेता पवन  गिरी उफर्Þ प्रह्लाद गिरी , भूमिगत मधेशी नेता कौटिल्य शर्मा लगायत मधेशी नेत्री सरिता गिरीले पनि
देशको नाम परिवर्तन गर्नुपर्ने प्रस्तावको उठान गरिसकेका छन । आज मधेश र पहाडबीच संबन्ध चिसिदै छ ।  मधेशमा  आजादीको स्वर गूंजमान हुन थालेका छन् । मधेशका कैयन  सक्रिय सस्त्र क्रान्तिकारी दलहरु मधेशको आजादीको मााग गरिरहेका छन् ।  शांतिपूर्ण आन्दोलनको माध्यमबाट पनि मधेशलाई स्वतन्त्र गर्नको लागि बिभिन्न किसिमका राजनीतिक ,सामजिक र बौद्धिक  आन्दोलनहरु सञ्चालित रहेको अवस्था छ । मधेशी युवा, मधेशी जन समुदाय र नेपालीहरुका बिचमा  दुरी बढ्दै छन्।  मधेश आन्दोलनको समयमा भएका समझौताहरु अहिलेसम्म लागु भएका छैनन् ।  मधेश आन्दोलनको प्रमुख मााग ‘समग्र मधेश एक प्रदेश’ पनि संस्थागत हुन सकेको छैन् ।  समझौताहरुको अक्षर(अक्षर पालना गर्नु र त्यसलाई संस्थागत गर्नु भन्दा पनि संघियताको नाममा मधेशलाई तोड्ने शाजिस भईरहेका छन् । मधेशमा बिकासको शिन्को भााचिएको छैन । मधेशमा कानून(ब्यबस्था ठप्प छ । भ्रस्टाचारले चरम सीमा नाघेको छ । मधेशी जनता आक्रोशित छन् । नेपालको सरकारी निकायमा  मधेशीहरु नगण्य संख्यामा छन् ।  यदि समयमै नेपाल सरकारले नचेते काठमाडौं र मधेशको संबन्ध टुक्रिन सक्छ । नेपालको व्याप्त असमान्ताको खाडल पुर्न देशको नाम परिवर्तन गर्नु आवश्यक शर्त बनेको छ । र यसो गर्नका लागि खुला बहशको पनि अपरिहार्येता बढेर गएको छ । मधेशी समुदायलाई राष्टिूय मुलधारमा ल्याउनका लागि देशको नाम परिवर्तन प्रथम शर्त हुन भने समानता दोस्रो शर्त हो ।
देशको नाम परिवर्तन गर्नुपर्ने आवाज नेपालमा मात्र बुलन्द भएको होईन् । अंतर्राष्टिूय स्तरमै बिगतका दिनमा यस्ता प्रयाशहरु भईसकेका छन र कैयन देशको नाम परिवर्तन पनि भईसकेको छ । परसिया कुनै समयमा इरानको नाम थियो, ईस्ट पाकिस्तान अहिले बांग्लादेशको नामबाट चिनिन्छ,  बर्मा जसको बर्तमान नाम म्यांमार छ, ओटोमन एम्पायर जसको वर्तमान  का नाम टर्की हो, बेलोरसिया अहिले   बेलारुषको नामबाट चिनिन्छ र यस्ता कैयन देशहरु छन जसका नाम परिवर्तन भएको छ । देश, काल र परिस्थिती अनुशार सबै कुरा परिवर्तन हुने हो, त्यसैले सबै चिज यो संसारमा  ? रिलेटिभ ?  हुन भनिएको हो,  ? एबसोल्युट ? केहि पनि छैन् । त्यसैले नेपाली शासकले पनि यो बुझ्नुपर्योस कि उनिहरुको शासनसत्ता पनि  ? रिलेटिभ ?  नै हो, सर्वकालिक सत्य होईन र उनिहरुको औपनिवेशिकरण सहन मधेशी समुदाय अझै विवश छैनन् । मधेशी समुदाय आफ्नो पहिचान स्थापित गर्नको लागि जुनै हदसम्म पनि जान सक्छन् स जस्तो प्रकारको पनि कुरवानी दिन सक्छन ।
त्यसैले नेपालको नाम परिवर्तन गर्नका लागि देशमा खुला बहशको थालनि हुनुपर्छ । देशको नाम  यस्तो हुनुपर्छ कि जसले मधेशी र नेपाली दुबै समुदायको पहिचान नामबाटै झल्कियोस । र दुबै जातीले समान रुपमा गर्व गर्न सकुन् ।  यस्ता प्रयासहरु भए मधेशी समुदाय पनि मूलधारमा जोडिने छन जसले राष्टू  निर्माणमा टेवा पुग्नुका साथै राष्टिूय अखन्डता पनि कायमै रहने छ । नेपालको परिवर्तित नाम  ? नेपाल(मधेश युनियन ?  एक उदाहरणको रुपमा हुनसक्छ । यो नामबाट नेपाली र मधेशी दुवैको पहिचान झल्किन्छ । देश प्रेम बढे मात्र देशबासीले आफ्नो सत प्रतिशत  ? ईफोर्ट ?  दिन सक्छन र राष्टू निर्माणमा एकजुट हुनसक्ने भएकाले मधेशी समुदाय र मधेशको समान पहिचानको
ग्यारेन्टी गराउनेतर्फ शासक वर्ग लागे बढि हितकर होला । होईन त, कि कसो त !

रोकिएन अपहरण – फिरौतिको धन्दा

संतोष सिंह
मओवादीको जनयुद्ध पछि मुलुकमा अपहरण र फिरौती बन्द भए । तर तराइ मधेशमा झन बढेको छ । माओवादी पछि तराइका जिल्लाहरुमा मधेशको अधिकारका लागि सशस्त्र गतिविधि तिब्र भयो । पटक पटक वर्ता पछि केहि समुह हतियार बिसाए । केहि समुहले अझै हतियार बुझाएको छैन । सशस्त्र समुहको नाममा कुनै बेला चन्दा, अपहरण, फिरौती र हत्याले अक्रान्त मधेश शान्त भएको छैन । दिन दहाडै जनकपुरमा गोली चल्ने श्रृखला रोकिएको छैन । महोत्तरी र धनुषामा अपहरण र फिरौती अपराधिको पेसा बन्यो । महोत्तरीको सिमा संग जोडिएको सदरमुकाम सहित दक्षिणि क्षेत्र अपराधि गतिविधिले युवा जमातको भविष्य अन्यौलमा छ । यहाा हतियार, मोटरसाइकल, दारु र भारुले युवा मातिएको अवस्था छ । अपहरणको उजुरी प्रहरी कार्यालयमा जान छोडि सकेको छ । अपहरण पछि परिवारले गुहारको साटो सिधै फिरौतिमै कुरा सिध्याएर मान्छे जोगाउने सुत्र र मन्त्र महोत्तरीमा बनेको छ । धनुषा र महोत्तरीको अपराधि सामु प्रहरी किन चुकेका हुन ? रहस्यमय बन्दै छ । अपराधिको छाया र संरक्षकको सवाल किन जवाफ बन्न सकेन ? महोतरीमा अपहरणको तार यहाा सम्म विकसित भयो कि घर घडेरी बेचेर पैसा न पुगे पछि चन्दा संकलन गरेर फिरौति दिनु परेको छ । 
चन्द संकलन गरि फिरौती
महोत्तरी सोनमा(७ का ३६ वर्षीय भोला यादव पााच लाख फिरौती बुझाएर अपहरण मुक्त भएका छन् । बैशाख सात गते राती अज्ञात समुहको अपहरणमा परेका सामान्य परिवारका कृषक यादव भारतमा फिरौति बुझाएर बैशाख १४ गते नेपाली भुमि बाट अपहरण मुक्त भएका हुन । अपहरणकारीको चंगुलबाट छुटाउन उनका परिवारले गाउमा चन्दा संकलन गरेर पााच लाख फिरौति बुझाए । छिमेकि र आफन्तबाट पााच हजार देखि पच्चीस हजार सम्म चन्दा संकलन गरी अपहरणकारीलाई भारतको मनपौरमा एक मुस्ट रकम बैशाख १३ गते (शुक्रबार) मध्यरातमा बुझाएको यादवका नातेदार राजेन्द्र प्रसाद यादवले बताए । अपहरित यादव शनिबार बिहान महोत्तरीको भोल्हीबाट अपहरण मुक्त भए । दश लाख फिरौति मागेका अपहरणकारीले फोनमा  लगातार सम्पर्कमा रहेर पााच लाख फिरौति लिएर यादवलाई मुक्त गरे । महोत्तरीको कन्तावामा निमार्णाधिन अवस्थामा रहेको पुलका ठेकेदार उदय यादव संग नजिक रहेका भोलालाई  गत शनिबार अपहरण गरी उनले चढेको ज ४ प ३३६९ नम्बरको मोटर साइकल तरहारि विद्यालय नजिक फालिएको अवस्थामा प्रहरीले बरामद गरे पछि यादवको अपहरण आशंका भएको थियो । ७ गते रातीबाट घर नफर्केको यादवको आफन्तको घरमा ८ गते अपरान्ह् फिरौतिका लागि फोन आए पछि अपहरण भएको पुष्टि भयो । तर पनि अपहरण नै गरिएको भने विश्वास परिवालाई नभएको आफन्त राजेन्द्र यादवले बताए । सााझमा पुन फोन आए पछि प्रहरीलाई जानकारी गराएको उनले बताए ।
    यादवका परिवारले फिरौती दिएर अपहरण मुक्त गराउने प्रयासमा थिए भने प्रहरीले सशकुशल यादवलाई मुक्त गराउन जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरी र इलाका प्रहरी कार्यालय गौशालाका सादा पोसाकका प्रहरी व्यापक रुपमा परिचालन गरेका थिए । तर अन्तत: प्रहरी असफल भयो । अपहरणकारीको पहिचान प्रहरीले गर्न नसकेको एक साता पछि फिरौती बुझाउन बाध्य भए । भोलाको अपहरण शैलिमा नै यहाा भएका दुई अपहरणमा हत्या भएका छन् । एक वर्ष अघि बैशाखमा सुन्दरपुर मगरथानामा कृषक सञ्जय शाहको अपहरण गरी पााच लाख फिरौतीमा छोडने सहमति भए पनि हत्या भएको थियो । एक महिना अघि चैत्रमा मात्र सुन्दरपुर मगरथानमा २२ वर्षिय पंकज यादवलार्य अपहरण गरि हत्या गरिएको छ । यादवको परिवार संग सात लाख फिरौती लिएर हत्या गरेका थिए । 
अपहरणकारी उम्किन पाउदैन : एसपी
महोत्तरीमा अपहरण, हत्या र फिरौतिको घटना समान्य बन्दै गएको बेला महोत्तरीका प्रहरी उपरीक्षक पवन प्रसाद खरेलले यादवको अपहरणमा संलग्नको पहिचान भइसकेको बताउछन् । प्रहरीको  प्रारम्भिक अनुसान्धान र पिडितको बयानको अधारमा अपहरणकारी समातिन्छ, खरेलले भन्छन(‘अपहरणकारी उम्कीन पाउदैन । अपहरित व्यक्ति अपहरणकारी संग हुदा उनको ज्यानको जोखिम थियो । प्रहरीले अपहरितको ज्यान बचाउन प्रयास गरे ।’ तर अब अपहरित मुक्त भइसकेकोले प्रहरी तुरुन्तै अपहरणकारीलाई समाउछ, उनले भने । महोत्तरीमा व्यक्ति अपहरणमा पर्ना साथ सर्च अभियान तिब्र हुन्छ । सञ्चारकर्मीलाई प्रहरी अधिकृतले कुनै जानकारी नदिइ नकारात्मक समाचार नलेखि दिन आग्रह गर्छन । अनुसन्धान भइरहेको भन्दै प्रहरी कार्यालय र प्रहरी अधिकृत पन्छिन खोज्छन् । अनुसन्धानमा असर पर्छ, भन्दै प्रहरी अपहरण, फिरौती र हत्याको घटनामा चुप बस्छ ।  पछिल्लो समय महोत्तरीमा अपहरण र हत्यामा संलग्न अपराधि पक्राउ परेको  कुनै उदाहरण प्रहरी कार्यालय संगै छैन ।
सोनमा र सुन्दुरपुरमा अपहरणको शैलि
महात्तरी गौशाला संग जोडिएको सुन्दरपुर, सोनमा मगरथाना सहित आसपासमा अपहरण र फिरौती आतंक मौलाएको छ । अपहरण पछि फिरौति नपाए पछि हत्याको ताजा उदाहरणले सर्वसधारण त्रसित छन ।  अपहरणकारीले समयमा नै फिरौती पाउन नसक्दा असुरक्षीत हुदै जादा अपहरीतको हत्या गर्ने परम्परा बढेको छ । वर्ष दिन अघि सम्म सशस्त्र समुहको अवरणमा फिरौती र हत्याका आतंक बचाउने क्रम रोकिए पनि पेसवरहरुको पेसा रोकिएको छैन । सशस्त्र समुहको आवरण छोडेर अपराधि गिरोह अपहरण र फिरौतीमा सक्रिय छन् । अपराधिको निसानमा युवा परेको छ । एक कि.मि.को दुरीमा रहेको सोनामा र सुन्दरपुरमा एक वर्षमा तीन अपहरण र दुई हत्याको नालिबेलि मिल्दा जुल्दा छन् । एक महिनाको अन्तरालमा मात्रै यहाा दुई अपहरण र एक हत्याको घटना भएको हो । अपहरण पछि अपहरणकारीले स्थानिय बोलचालको भाषामा ५० लाखबाट फिरौतीको डिमाण्ड राख्दै बार्गेनिङ्ग एक साता सम्म चल्छ । दिनमा पटक पटक लामो दुइ पक्षिय कुरा एक साता सम्म हुन्छ । सम्पुर्ण जानकारी पिडित परिवारले प्रहरीलाई तत्कालै जानकारी गराइराखेको हुन्छ । एक साता पछि पााच सात लाखमा मान्छे छोडने सहमति हुन्छ । पैसा भारतिय क्षेत्रमा दिने/लिने सहमति हुन्छ । फिरौती लिएर पिडित पक्ष अपहरणकारीले बोलाएको ठाउमा गए पनि एक दुई दिन सम्म फिरौती नबुझी अपहरणकारीले नालिबेली बुन्न थाल्छ । प्रहरी संगै ल्याएको भन्दै परिवारलाई अपहरितको हत्या गर्ने भने पछि प्रहरीको साथ छोडेर फिरौती बुझाउने चलन छ । फिरौती बुझि सके पछि फोन सम्पर्क हुदैन । अपहरीत कोहि ज्युादै घर फर्किन्छ भने अधिकतर मृत अवस्थमा भेटिन्छ ।  ज्युादो फर्किने व्यक्ति नेपाली भुमिबाट नै मुक्त गरिन्छ । पिडित परिवारहरुका अनुसार मान्छेलाई नेपालमा नै राखेर भारतीय क्षेत्रबाट अपहरणकारीले फिरौतिका लागि बार्गेनिङ्ग गर्ने गर्छन । अपहरणकारी असुरक्षित हुन थाले पछि हतारमा थोरै पैसा लिने वा मान्छे मार्ने प्रवृति विकसित हुदै गएको छ । अपहरण, फिरौती र हत्याको घटनाले महोत्तरीको पश्चिमि दक्षिण व्यपारी केन्द्र गौशाला आसपासका क्षेत्र त्रसित भएको छ । यहाा समपन्न परिवारका छोराहरु गाउमा बस्न छोडिसकेका छन् । अपहरणकै डरले चाड पर्वमा समेत सम्पन्न परिवारका सदस्य गाउ आउन छोडेका हुन ।
धनुषामा अपहरित मुक्त, अपहरणकारी फरार
१६ बैशाख २०७० राती अन्दाजी ९ वजे जिल्ला धनुषा चोराकोयलपुर ८ वस्ने वर्ष ४० को गोपी मण्डललाई चोराकोयलपुरवाट सिरहा जिल्ला तर्फ विवाहको लागि ं. ज४प ७८४५ नम्बरको मोटरसाइकलमा चढी जादै गर्दा जिल्ला धनुषा रघुनाथपुर ७ स्थित वडफुल्वा स्कुल नजिकको रोडवाट अन्दाजी ५/६ जनाको समूहमा रहेका अपरीचित व्यक्तिहरुले मोटरसाइकिल रोकी अपहरण गरी लग्दछ । अपहरण गरि लगेको मण्डलकै फोनवाट अपहरीत व्यक्तिको श्रीमतीसाग फोन गरी अपहरणकारीहरुले रु.१ लाख फिरौती मााग गर्दछ । अपहरणको घटनाबारे जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा जानकारी गराईन्छ । सोही सम्बन्धमा इलाका प्रहरी कार्यालय सबैलावाट खटिएको प्रहरी निरीक्षक रुपक खड्काको टोलीले मिति २०७०।०१।१७ गते विहान ०४:०० वजेको समयमा जिल्ला धनुषा पटेर्वा ७, बल्टीया भन्ने स्थानवाट अपहरीत मण्डललाई सकुशल मुक्त गराउन सफल हुन्छ । मुक्त गराउने क्रममा अपहरणकारी र प्रहरी विच दोहरो फायरीङ्ग भएको तथा प्रहरीले घटनास्थलवाट १ राउण्ड गोली लोड गरेको नलकटुवा थान १ समेत अन्य अपहरणकारीले प्रयोग गरेका चप्पल र कपडा बरामद गरेको प्रहरी निरीक्षक गोविन्द पुरीले बताए । अपहरणकारी भाग्न उम्कन सफल भएको साथै अपहरणकारीको प्रहरीले ब्यापक खोजी गरिरहेको प्रहरी निरीक्षक पुरीले बताएका छन ।

मिथिला आन्दोलनको एक बर्षे कार्यकाल

जिवेश झा
    मिथिला आन्दोलनको एक बर्ष पुरा भएको छ । मिथिला राज्य समितिको अगुवाईमा सुरु भएको  मिथिला आन्दोलनले एक बर्ष पुरा गरिरहादा ३० अप्िरल २०१२ का दिन गराईएको बम बिष्फोटको घाउलाई बिर्षन सकिएको छैन् । भनिन्छ मिथिला आन्दोलन बिरोधीहरुले सुनुयोजित रुपले बम बिस्फोट गराए रे ! शान्तीपुर्ण आन्दोलनमा बम बिस्फोट गर्नु मानवता बिरुद्धको निर्मम अपराध नै हो ।
    मिथिला राज्यको मांग गरिरहेको मिथिला राज्य संघर्ष समितिको आन्दोलनले गत बर्ष जनसमर्थन पाएको आभाष दियो । जनकपुरवासीहरु मिथिला राज्यको आन्दोलनलाई समर्थन र स्वागत गरे । मिथिला आन्दोलन मजबुत भएपछि आफ्नो राजनीतिक दर्शन कतै कमजोर त हुने होईन भन्ने डरले ७ मे २०१२ का दिन सदभावना अध्यक्ष राजेन्द्र महतोले खुलेर मिथिलाको बिरोध गरे र यो आन्दोलनलाई बेतुक, अर्थहिन र मधेश बिरोधी समेत भने । महतोका अनुसार मिथिला आन्दोलन मधेश आन्दोलनलाई कमजोर गर्नका लागि संचालित भएको हो । महतोले मिथिलालाई बिरोध गरिरहदा अर्का मधेशबादी नेता जे.पी. गुप्ताले समेत यो आन्दोलन स्वचालितभन्दा पनि परिचालित रहेको दावी गरे । उनका अनुशार मिथिला आन्दोलनले प्रमुख दलहरुको निहित स्वार्थ पुरा गरेको छ र आन्दोलन ‘नचनिया–गवनियाा’ द्धारा संचालित छ । अर्को तर्फ प्राज्ञ रमेश रञ्जन भने गुप्ताको आरोपलाई पुर्ण रुपमा नकार्छन । रञ्जनका अनुसार मिथिला आन्दोलन सृजनशिलताका साधकहरुबाट संचालित भएको र उनिहरुले आन्दोलनलाई राजनीति भन्दा पनि साधनाको रुपमा लिने गरेको बताए । प्राज्ञ रञ्जन भने मिथिला आन्दोलन मैथिलहरुको हितमा रहेको र मिथिलावासीहरुको पहिचान मैथिल हो न कि मधेशी भन्ने थपे । रञ्जन आफूलाई मधेशी भन्दा पनि मैथिलको रुपमा चिनाउने प्रयाश गरे । अर्कोतर्फ मैथिली साहित्यकार धिरेन्द्र प्रेमर्षी मिथिला आन्दोलन कुनै राजनीतिक दल भन्दा पनि बुद्धिजीविहरुद्धारा संचालित भएको र मिथिलाको कला, संस्कृति, भाषा, पहिचान, र परम्परालाई संबर्धन गर्नका लागि यो आन्दोलन शुरु भएको बताए । मिथिला आन्दोलनको एक बर्ष बितिसक्दा पनि मधेशमा कस्तो खाले संघियता हुने, त्यसको भुगोल कस्तो हुने र के को आधारमा राज्य निर्माण गरिने भन्ने कुराहरु प्रष्ट नभईसकेको स्थिती छ ।
    बिश्लेषकहरु मिथिला आन्दोलन जनकपुरमा सीमित भएको औंल्याउछन् । मिथिला आन्दोलन रामानन्द चोक भन्दा आगाडी बढ्न नसकेको आलोचना भईरहेको बेला मिथिला प्रदेशको भुगोलबारे बहश हुनु स्वाभाविकै हो । संघियताको वकालत गर्नेहरु मिथिलाको सीमाबारे मिथिला आन्दोलनमा लागेकोहरु अझै प्रष्ट हुन नसकेको बताउाछन् । यदि मिथिला राज्यको निर्माण प्राचीन ईतिहाशको आधारमा गरिने हो भने भोलीको दिनमा भोजपुरा र पुर्वेलीहरुद्धारा त्यसको बिरोध हुनसक्छ ।  बिरगन्जबासीले भोजपुरा क्षेत्र मिथिलामा गााभिदा आफ्नो पहिचान सङकटमा पर्ने हो कि भन्ने शंकामा पर्दा मिथिला आन्दोलकर्मीहरुले उनिहरुलाई विश्वासमा लिन नसक्नु एक बिफलता नै हो । एक बर्षे आन्दोलनलाई केलाउादा त्यति धेरै उपल्बधी प्राप्त गर्न नसकेको देखिन्छ । मिथिला राज्यको मााग किन भएको हो, मिथिला राज्यको सीमा कस्तो हुने, मिथिला राज्यको परिकल्पना गरिएको जिल्लावासीहरुले मिथिला राज्यमा गााभिन स्वीकार्लान त, मिथिला राज्यले मिथिला क्षेत्रको गैर मैथिललाई कसरी संबोधन गर्ला, मुस्लिमहरुको अवस्था कस्तो होला, सीमान्कृत समुदायको प्रतिनिधित्व कसरी होला, यो भाषिक आन्दोलन मात्र हो त भन्नेजस्ता प्रश्नहरुको जबाफ रामान्नद चोक भन्दा बाहिरका जनताले पाउान नसकेको स्थिती छ । मिथिला आन्दोलनवालाहरुले सर्लाहीलाई मिथिलामा गााभने प्रस्ताव गरिरहादा त्यहााका बज्जिका भाषीहरु मिथिलाको बिरोधमा आफ्नो आवाज बुलन्द गर्न तम्सिएका छन । अर्को तर्फ झापावासीहरुको मिथिला प्रति समर्थन छैन् । धनुषा, महोत्तरी, सिरहा, सप्तरीको मिथिला राज्य बने त्यो कमजोर राज्यको रुपमा स्थापित हुने भन्ने बिश्लेषण पनि भईरहेका छन् ।  विश्वको २९ वटा संघिय देशहरुमध्ये मात्र ४६ हजारको जनसङख्या भएको सेन्ट किट्स निभास पनि संघिय देश हो । यदि ४६ हजार  मात्र जनसङख्या भएको देशले संघियता रमाउन सक्छ भने थोरै जिल्लाको मिथिला राज्यको परिकल्पना किन नगर्ने ? मिथिला राज्य यदि ५ जिल्लामा मात्र सीमित गरिए पनि आर्थिक रुपले मिथिला सम्पन्न नै हुनेछन भन्ने तर्क पत्रकार श्याम सुन्दर शशिको छ । उनि एक मधेश बने मिथिलाका अल्प संख्यकहरु फेरी बहुसंख्यकहरुबाट आन्तरिक औपनिवेशिकरणको शिकार हुनेसम्मको बिश्लेषण गरे । विरगञ्जका  पत्रकार चन्द्रकिशोर भने मिथिला आन्दोलन जनकपुरमा सीमित भएको प्रस्ट पारे । चन्द्रकिशोरका अनुसार मिथिला आन्दोलन मलङवा, सिरहा, सप्तरीलगायतका अन्य जिल्लामा नजानु आन्दोलनको बिफलता हो ।
    एक बर्ष बितिसक्दा मिथिला आन्दोलनले मुलभुत उपल्बधी प्राप्त गर्यो कि गरेन भन्ने पता लगाउनका अनुसन्धानको आवश्यक्ता छ । यी पङतिकारले गरेको एक अध्ययन अनुशार मिथिला आन्दोलनले मिडियामा राम्रै कभरेज पाएको देखाएको छ । मिथिला आन्दोलनले पत्रकारिताको ‘दशा र दिशा’ समेत बदलेको अध्ययनले देखाएको छ । जनकपुरबाट प्रकाशित हुने एक मैथिली भाषी दैनिकले भने आफूलाई मिथिलावादीको रुपमा प्रचारवाजी गरेको, अर्का नेपाली दैनिकले भने आदेशात्मक शैलीको संपादकिय लेखेर सरकारलाई मिथिला आन्दोलनको मर्म बुझ्न निर्देशन दिएको र अर्का पत्रिकाले भने संतुलित र ब्यालेन्सड समाचार दिएको अनुसंधानले बतााउछ । जनकपुरलगायत मुलधारे भनिने पत्रिकाहरुले पनि मिथिला आन्दोलनलाई समर्थन गर्योब। कान्तिपुर दैनिकले भने गत बर्ष ७ वटा बिचार लेखलाई स्थान दिदा एक मधेशसंबधीको विचारलाई कभरेज नदिनुले उ मिथिलाको समर्थक रहेको प्रस्ट्यायो । अर्को तर्फ अंग्रेजी दैनिकहरुले मिथिलालाई समर्थन गर्दा पनि बिचारलाई भने स्थान दिन सकेन । मिडियामा मिथिला आन्दोलनले आफ्नो राम्रो प्रभाव जमायो ।  पत्रकारिता कति मर्याादित र व्यवासीयक भएको भन्ने अर्को पाटो छ भने मिथिला आन्दोलन मिडियामा आफ्नो दायरा बढाउन सक्नु फलदायी नै हो ।
    मिथिला आन्दोलनमा लागेकाहरु प्रस्तावित मिथिला राज्यबासीलाई ‘कन्भिन्स’ गर्न नसक्नु ठुलै ‘झटका’ हो । मिथिला राज्य मधेशीहरुको ‘ईन्ट्ेरस्ट’ मा छ कि छैन भन्ने मिडियालाई पनि बुझाउन नसकिएको होला जनकपुरिया पत्रकारिताले आफ्ना आधाभन्दा बढि संपादकियमा एक मधेशको समर्थन गरेका छन् । आदेशात्मक शैलीमा संपादकिय लेख्ने सञ्चार माध्यमले लगभग ६० प्रतिशत संपादकियमा एक मधेशको समर्थन गरेको अनुसन्धानले बताएको छ । अर्को तर्फ अर्का नेपाली भाषी मिडियाले भने संपादकियमा भने एक मधेश स्वायत मिथिला प्रदेशको वकालत गरेको छ भने समाचार सेक्सनमा मिथिलालाई समर्थन गरेर आफूलाई ‘ब्यालेन्सड’ मिडियाको रुपमा चित्रित गरेको छ । त्यसैले जनकपुरका मिडियाहरु अझैसम्म मिथिलाबारे प्रस्ट नभईसकेको अवस्था छ । त्यसैले एक बर्षे आन्दोलनको ईतिहाशले जनकपुरका मिडियालाई पनि ‘कन्भिन्स’ गर्न नसक्नु अर्को कमजोरी रहयो । साथै रामानन्द चोक केन्द्रीत आन्दोलन ग्रामिण समर्थन पाउन नसकेको र अन्यत्र जिल्लाका मिथिलावासीहरु मिथिला आन्दोलनमा होमिन नपाउनु ठुलै बिफलता हो भन्न सकिन्छ । मिथिला राज्यको मााग भाषाको आधारमा गरिएको हो जातिया आधारमास सांस्कृतिक आधारमा राज्य माागिएको हो कि ऐतिहााशिक आधारमा, आर्थिक सबलताका आधारमा मागिएको हो कि प्राकृतिक स्रोत शाधनको आधारमा र आन्दोलनकै भरमा राज्यको मााग गरिया होईन भन्ने कुराहरु प्रस्ट भई नसकेको अवस्था छ । हो, भाषा र संस्कृतिको आधारमा मिथिला राज्यको मााग गरिएको हो । तर अरु आधारहरुलाई कसरी ‘एड्रेश’ गर्ने भन्ने प्रस्ट पार्न नसक्नु अर्को असफलता रहयो ।
    मिथिला राज्य आन्दोलन डर–भयबाट त्रशित भए पनि आफ्नो ‘हाईट’ लिनु ठुलै उपलब्धि मान्नुपर्छ । दुस्मन बढि मित्र कम जन्माउन सकेको आन्दोलन गैर–राजनीतिक भए पनि आफ्नो सफल एक बर्षे कार्य काल पुरा गर्नु उत्साहजनक नै छ । मिथिलावासीको आवाज यदि परमेश्वर कापडीको मुखबाट मुखरित भएको छ भने संसारका जस्तो सुकै आतंकी शक्तिले आन्दोलनलाई कमजोर पार्न सक्दैन् । मिथिला आन्दोन जनकपुरियाहरुको आन्दोलन मात्र हो भन्ने शङकाबाट प्रस्तावित मिथिला क्षेत्र वासीहरु ‘फ्री ?  होउन भन्ने आशा राख्दै आन्दोलन अगाडी बढाए बढि हितकर होला । साथै ऐतिहाशिकताको आधारमा ११ जिल्लाको प्रदेश बनाईए सवल मिथिला राज्य बन्नेमा दुई मत छैन । ५ जिल्लाको मिथिला कमजोर राज्य होला नहोला भन्नेमा  गम्भिर बहशको आवश्यक्ता छ भने कमजोर र स्यानो मिथिला प्रदेश निर्माण गरिनु  ? ईज लाईक जस्ट ए ललिपप ?  भन्ने दृष्टिकोणबाट पनि मिथिलाबादीहरु प्रस्ट हुनु आवश्यक छ । एक बर्षे आन्दोलनको ईतिहाशले राम्रै संदेश दिएको भए पनि जनकपुर भन्दा बाहिर आफ्नो दह्रो प्रभाव जमाउन नसक्नुले ‘निराशका पाना’ पल्टाउन शहज गरको त होईन भन्ने आशंका उब्जिनु स्वभाविकै हो ।

प्रणयुक्त मैथिली आन्दोलनको रण चुनौतिपूर्ण

नित्यानन्द मण्डल
मुलुकमा एकातर्फ संघियता विरोधी शक्तिहरुले चलखेल गर्न थालेका थिए भने अर्को तर्फ भाषिक, जातिय र साास्कृतिक सवाल र पहिचानका मुद्दा बोकेका शक्तिहरु आन्दोलनलाई उत्कर्षमा पुर्‍याई रहेका थिए । त्यसै क्रममा मिथिलाका तात्कालिन राजधानी जनकपुरमा गएको बर्ष जानकी नवमीका दिन बैशाख १८ गते मिथिला राज्य स्थापनाको माग गर्दै जनकपुरको रामानन्द चौकमा संघर्ष समितिद्धारा आयोजित शान्तिपूर्ण धर्ना कार्यक्रममा नरसम्हार हुने गरि भएको बम बिष्फोटमा परि एक महिला कलाकार सहित पांच जनाले आफ्नो प्राणको आहुति दिएर आन्दोलनको बिगुल फुकेको एक वर्ष पुरा भएकोमा भविष्यको चिन्तन , वर्तमानको आंकलन तथा भुतको समिक्षा गर्नु समिचिन देखिन्छ ।
समयको क्रूरताबाट संस्कृति पनि अछुतो रहन सक्दो रहेनछ । मिथिलाको महत्ता स्थापित हुन नसकेको अर्को प्रमुख कारण यस क्षेत्रको अर्थ(राजनीतिको विसङ्गति पनि हो । इतिहासको एउटा कालखण्डमा मिथिलाकी छोरी नेपाल अधिराज्यकी महारानी समेत भइन्, तर काठमाडौामा राणाहरूको उदय भएदेखि नै जनकपुर क्षेत्रले शाह, राणा शासकहरूको कोप नै बेहोर्नु पर्‍यो धेरैजसो ।  सीमापारि दिल्ली दरबारका लागि मिथिला क्षेत्र कहिल्यै महत्वपूर्ण बन्न सकेन, किनभने सत्ताले संस्कृति भन्दा शक्तिलाई बढी महत्व दिन्छ र जानकी अयोध्या गएदेखि उनको माइतीको श्री नै हरायो । भनिन्छ, संस्कृति जतिसुकै जीवन्त भए पनि त्यसको प्रभुता कायम राख्नलाई कुनै न कुनै दरबारसम्म पहुाच हुनै पर्छ । तर मिथिलाले आफ्नो मुद्दालाई अन्तर्राष्टिूय स्तरमा उठाउन सक्ने नेतृत्व अझ्ै जन्माउनसकेको छैन् । मैथिली आन्दोलनमा ब्राह्मण,कायस्थ लगायतका कथित  उपल्ला जातिहरु मात्रै लागेको भ्रम र हल्लालाई समेत यस आन्दोलनले चिरेको छ । यसमा मिथिला प्रति अनुराग राख्ने सबै वर्ग, जाति, धर्म र सम्प्रदायका व्यक्तिहरुको सहभागिताले यसलाई पुष्टि गरेको छ । मैथिली भाषिक आन्दोलनले केहि हुादैन र  भाषाको नाउामा प्रदेशको स्थापना हुनु जायज होइन भन्ने तर्क राख्नेहरुलाई पनि ठुलो जवाफ दिएको छ यो आन्दोलनले । अन्त कतै जानु पर्दैन, भाषाको नाउामा भारतमा भएको प्रदेशलाई हेर्दा तस्विर आफै प्रष्ट हुनेछ । भारतमा भाषाको नाउामा बंगाल, पञ्जाब, महाराष्टू, दक्षिण भारत, तेलांगना लगायतका प्रदेशहरु भारतमा जति सबल , सक्षम र समृद्ध छन् त्यसको तुलनामा अरु कुनै प्रदेशहरु छैनन् भन्दा दुई मत नहोला । बारुदी हिासाको घाउ केहिदिन पछि  निको भईहाल्छ तर मनोबैज्ञानिक साास्कृतिक हिासाको घाउ एउटा लामो कालखण्ड सम्म धर्तीलाई पिरोलिरहेको हुन्छ । त्यसैले बारुदी हिंसाभन्दा मनोबैज्ञानिक हिंसा बढी नै बर्बर,भयाबह र पिडादायक हुन्छ । नेपालको एकिकरण पश्चात सुरु भएको नेपाली( वा गोर्खा वा खस ?) इतर साास्कृतिक अस्तित्वहरुको दमन यतिखेर पनि जारी नै छ । नेपालको भाषिक इतिहासलाई खोतल्ने हो भन्ने पाउन गाह्रो छैन । कसरी एउटा अनगढन्त, अविकसित भाषा सत्ताको बुईमा चढेर पर्वतेबाट गोरखाली र गोरखालीबाट राष्टू भाषा नेपाली भएर स्थापित भयो र देशको अरु सबै समृद्ध र असमृद्ध भाषाहरु दुब्लाउदै चेपुवामा पर्दै अस्तित्व र अस्मिताको लडाई लड्दै छन् । नेपालको भाषा आन्दोलन यसै एतिहासिक यथार्थमा उभिएको छ । यस्तो अवस्थामा जब देशमा सम्पूर्ण अन्तरविरोधहरु तीव्र र चरम रुपमा एक आपसमा टकराउदै छन् तब देशको गर्भ नव वर्तमानको प्रसव पिडाबाट छटपटाउन सुरु गरेको छ । नेपालको भाषा आन्दोलनलाई बर्तमानको अध्ययन तथा भविश्यको जााचपरताल सम्पूर्ण सन्दर्भबाट पृथक राखेर गर्न सकिदैन । यसकालागि यसको ऐतिहासिक बस्तुबादी अध्ययन तथा वर्तमानको आधारभुत यथार्थको बिश्लेषण गर्नु आवश्यक छ । सत्य, इतिहास, भाषा र आन्दोलन पक्षपाती हुन्छ । यो कुरा  यहां पनि लागु हुन्छ । आजको राजनैतिक, भौगोलिक स्वरुप ग्रहण गर्नु भन्दा पूर्व अर्थात् गोर्खाका राजा पृथ्वीनारायण शाहद्वारा गरिएको एकिकरण वा सम्राज्यीकरण भन्दा पुर्व नेपालमा बिभिन्न जाति,जनजाति, संस्कृति तथा भाषाहरुको भिन्न भिन्न सत्ताकेन्द्रहरु थियो । त्यसैले इतिहास पनि त्यसै जाति, जनजाति, संस्कृति तथा भाषाहरुको पक्षमा कार्यव्यापारको दस्तावेज बन्यो ।    इतिहास आफ्नो समयको पक्षमा हुन्छ । त्यसैले एतिहासिक सत्य पनि समय सापेक्ष हुन्छ । कुनै पनि कालको बिजयी तथा पराजीत बीच शासन संरचना वा संचालन, उत्पादन, सम्बन्ध, सामाजिक प्रवन्ध शोषण आदिलाई लिएर युद्ध हुन्छ । अर्को शब्दमा भन्दा समग्र जीवन शैलिमा कुनै खास भिन्नता हुादैन । यसरी इतिहास पनि शक्ति द्वारा नियन्त्रित हुन्छ । साास्कृतिक नाममा वा क्षेत्रको नाममा वा उत्पादन सम्बन्धको नाममा समाजको सत्य पनि बिभाजित हुन्छ । इतिहास र संस्कृति पनि बिभाजित हुन्छ । त्यसैले वर्गिय समाजको सत्य पक्षपाती हुन्छ । वर्गको रुपमा बिभिाजित समाजको इतिहास   सत्यलाई पक्षपाती हुनु पनि पर्छ । यो स्वभाविक पनि हो । वर्गिय धरातलमा उभिएको यस ऐतिहासिक आधारभुत यथार्थलाई अस्विकार गर्नु भनेको आफ्नो वर्ग संगको गद्दारी हो । पृथ्वीनारायण शाहद्धारा स्थापित शाह बंशको केन्द्रिय सताको स्थापना देखि ( पृथ्वी नायरायण शाहदेखी रणबाहादुर शाह सम्म ) एकीकरण युद्धको इतिहास,  राजेन्द्र वीर व्रिकम शाहदेखि त्रिभुवन सम्मको राणाकालीन इतिहास, त्रिभुवनदेखि महेन्द्र सम्मको बहुदलीय इतिहास, महेन्द्रदेखि वीरेन्द्र सम्मको पंचायती इतिहास र वीरेन्द्रदेखि राजा ज्ञानेन्द्र सम्मको बहुदलीय इतिहासले पनि यस ऐतिहासिक सत्यलाई उजागर गर्दछ जो सत्य र इतिहास  पक्षपाति हुन्छ ।
भाषाको क्षेत्रपनि यसबाट पृथक छैन ।पृथ्वी नारायण शाहद्धारा ल्याइएको गोर्खा भाषा (वास्तवमा खसभाषा) अहिले शासनको भाषा देशका शोषितहरुको भाषा बन्न पुगेको छ । ऐतिहासिक रुपमा दमनमा परेको छन् अन्य भाषाहरु । पृथ्वी नारायण शाहको एकिकरणको तलबारबाट काटिएका घाटीहरुमा प्रमुख  थिए ( भाषा र अर्को अर्थमा सास्कृतिक घाटी तत्कालिन नेपालमा सास्कृतिक वा जातिय आधारमा खडा भएका मगर, थारु, खुम्बु र मैथिली आदि शासन तन्त्रलाई मटियामेट गरेपछिमात्र नेपालको एकिकरण संम्भव भएको थियो र हरेक सतालाई  टिकाउन  जरुरी हुन्छ  ती सबै कुरा  जो उसको विरुद्धमा हुन्छ । पृथ्वीनारण शाहको सतालाई पनि आवश्यक थियो हरेक संस्कतिलाई नतमस्तक गराउनु र उनले त्यही गरे जो आवश्यक ठाने  । शाहवंशद्धारा उपत्यका कब्जाको प्रभाव मिथिलामा परयो त्यतिबेला मिथिलाको राजनैतिक अवशान भई सकेको थियो भने सांस्कृतिक अस्तित्व जीवित नै थियो जो अहिले पनि छ । यो कुरा मधेशवादी दलका नेता महन्थ ठाकुरदेखि लिएर राजेन्द्र महतो, विजय गच्छेद्धार, उपेन्द्र यादव लागयातका नेताहरुको घर आगनमा मनाउने गरिएको सास्कृतिक उत्सव, र चाडवाडमा पनि देख्न सकिन्छ । उपत्यकामा नेवार मल्ल वंशको शासनमा मैथिलको राजनैतिक, प्रशासनिक र सांस्कृतिक सकृयताका कारण नयां स्थापित शाहवंशीय सत्ताको ब्रकदृष्टिबाट मैथिली बन्चित हुन सकेन र मिथिला अहिले  पनि शासनको ब्रक्रदृष्टिबाट मुतm हुन सकेको छैन । यससागै एउटा अर्को यर्थाथ  के छ भने देशको पूर्वदेखी पश्चिम सम्म एउटा सांस्कृतिक स्वरुपमा बााधिएका मधेश र मधेशीलाई शासकीय भेदभाव र दमनबाट बढि नै जुझनु परयो ।  यस्तो होइन जो  शासनबाट दमित संस्कृति आफनो अस्तित्व रक्षाका लागि संग्राम  नगरेको हो । मुलुकको इतिहासमा त्यस्ता केही उदारणहरु छन् जसले यो कुरालाई प्रमाणित गर्दछ । जस्तै खुम्बुको युद्ध शाहबंशको विरुद्धमा, नेवारी समुदायमा बिद्रोहको भाव, मैथिली आन्दोलन । मैथिली आन्दोलन देशमा  चलिरहेको सम्रगमा मधेश आन्दोलनको एउटा हिस्सा हो ।  मिथिलाको मुतिmमार्ग संस्कृति आन्दोलन मात्र हुन सक्दैन । अहिले  सबैको भाग्यको निर्णय राजनीतिले नै गर्दछ । त्यसैले अधिकारका हरेक आन्दोलन राजनीति भन्दा अलग हुन सक्दैन् । मिथिलाको बिशिष्टता संस्कृति हो , यो एउटा अर्कै पाटो हो ।  त्यसैले यस आन्दोलनको उठान, नेतृत्व, प्रकृया सांस्कतिक पनि हुनु पर्छ । ती सबै राजनैतिक प्रवृति जो यस सांस्कृतिक अस्तित्वको विरुद्धमा छ । त्यसको समन पनि आवश्यक छ । मिथिलाको सांस्कृतिक र  राजनैतिक दुवै स्तरको नेतृत्वको सांस्कृतिक गद्दारी आन्दोलनको प्रमुख समस्या हो । यस अघि तराई काग्रेस, भाषा संर्घष समिति र यसै प्रंकारका अरु आन्दोलनहरु प्नि यस्तै सास्कृतिक गद्दारीको शिकार बन्न पुग्यो । शासक मुजबुत छ । त्यसैले मैथिली आन्दोलनकारीलाई  के चाहिन्छ भने  आन्दोललाई नष्ट गर्ने बाला शासनको पक्षमा अलिकति पनि उभिएका सम्पूर्ण संग परहेज गर्नु आवश्यक हो । मैथिली आन्दोलन एक्लै लड्न सकिदैन । त्यसैले जरुरी छ( देशका दमित र पिडित सम्पूर्ण सस्कृति बीच  एउउटा श्रृंखला खडा गर्नु । र, साझा शत्रुको विरुद्धमा अगाडी बढनु ।  आन्दोलका विजयका लागि जुन महत्वपूर्ण सर्त हो ।   
अहिले जुन सांस्कृतिक चेतना देखिएको छ मिथिलाको पक्षमा जो  कहिले देखिएको थिएन । संस्कृति लोक जीवनको प्रतिबिम्बन हो । र यस प्रकारका आघात जब महसुस गर्न थालिन्छ तब समनका उपायका खोजीको आरम्भ हुन्छ त्यसैले चेतना स्तरका विकासको सरलता जटिलता तर्फको यात्रा साथै यसको मार्ग प्रस्तुत हुदै जान्छ । मैथिली आन्दोलन  सांस्कृतिक आन्दोलनको साथै समग्रमा  एउटा राजनैतिक आन्दोलन पनि हो । आन्दोलनको अन्तिम विकास राष्टिूय स्वाधिनता संग्रांममा छ ।  नेपालका समग्र बाधित संस्कतिहरुको मुतिm राष्टिूय संग्राममा छ । मैथिली आन्दोलनकारीहरुलाई पनि यसकुरामा  ध्यान दिनै पर्छ । निश्चित रुपमा मैथिली आन्दोलनको भविश्य उज्जवल छ । 
कलम कागज लिए सृजनात्मक आन्दोलन गर्दै आएका  संस्कतिकर्मीहरुको जमघट भएको जनकपुरको रामानन्द चौकमा दिइएको शहादतलाई अवमुल्यन गरियो भने मुलुकले ठुुलो मुल्य चुकाउनु पर्ने यथार्थको पर्दा उघार्नु उति साह्रो अहिले नै हतार नहोला । नेपालको हरेक आन्दोलनमा जनकपुरको भुमिका र शहादतलाई बिर्सिनु न्यायोचित हुने छैन् । यसै क्रममा मिथिला राज्यका लागि बम बिष्फोटमा परेर जुन शहादत प्रदान गरिएको छ  त्यो मैथिली आन्दोलनको प्रणलाई स्थापित मात्रै गरेन संकल्पित समेत गरियो । यद्यपि मैथिली आन्दोलनको रण  कठिन मात्रै होइन चुनौतीपूर्ण समेत छ । यो अस्वभाविक पक्कै पनि होइन । मिथिलाको यतिखेर राजनैतिक भुगोल छैन् । तर यो अहिले पनि बर्षौ बर्षदेखि लोक कण्ठमा जीबित छ । त्यसैले त्यस्ता प्रहारहरुले प्राचीन, मौलिक, सांस्कृतिक इतिहासको घाटी निमोठन सक्दैन । संविधानमा मधेशी समूदायको पहिचान, राजनीतिमा समानुपातिक प्रतिनिधित्व र राज्यका महत्वपूर्ण निकाय सुरक्षा, प्रशासन न्यायालय र बजेट बांडफांडमा अर्थपूर्ण सहभागिता सहित एक मधेश स्वायत प्रदेशको मांग गर्दै उपेन्द्र यादवले नेतृत्व गरेको वृहत लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चा तथा संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चा यिनै गोलमटोल मुद्दामा समेत सहमति नभएको अवस्थामा आफ्नो हित नदेख्ने मैथिलहरुले आन्दोलनको शुरुवात गरे जसमा पााच जनाले सहादत दिए यहि जनकपुरमा । यस अघि मिथिलाको राजनीतिक अस्तित्व थिएन् यो यथार्त हो । यस वीच न मधेश कमजोर भएका छन्, न त मिथिला प्रभावशाली ।
मैथिलहरुले राष्टूकालागि चाहिने सम्पूर्ण अवयव बोकेको मिथिला राज्यकालागि संघर्ष गर्दै आन्दोलनकारीहरुको एक प्रतिनिधि काठमाडौामा सरकार संग बार्ता गरेका थिए ।  आन्दोलनलाई निरन्तर सशक्त बनाइएन भने युवा आन्दोलनकारी भवेश मिश्रकै शव्दमा शान्तिमन्त्रालयको फैक्समै रिलैक्स गरेर बस्नु पर्ने उपयुक्त समय होइन यो । त्यसै गरी शोसित पीडितको पक्षमा संविधान जारी भएन भने त्यो दिन दुर छैन् जुन दिन सम्पूर्ण कुटनीतिज्ञहरुलाई पनि बाइपास गर्दै नेपाली जनताले आफै आफ्नो भाग्यको रेखा कोर्ने छन् ।
असमानता व्याप्त रहेको जनकपुरमा डर र डाह प्रधान भएको छ यतिखेर । केही हुनेहरु भएको गुम्ने त्रासमा बांचीरहेका छन् । शक्ति, सम्पती एवम् प्रभाव भएर पनि गरीब जनकपुरका समृद्ध व्यक्तिहरु शान्ति संग बस्न सक्दैनन् । तिनको असन्तोष र आक्रोश कमजोर प्रतिको घृणामा देख्न सकिन्छ । डर र घृणाको विष्फोटक समिश्रण नै हिंसाको रुपमा प्रकट हुन्छ ।
हिंसा भौतिक प्रकृतिकै हुनु पर्छ भन्ने छैन । यथास्थितीलाई निरन्तरता दिन संरचनागत एवम् शाब्दिक हिंसा पर्याप्त हुन्छन् । गएको एक वर्षमा जनकपुरमा यस्तै भएको छ । जिल्ला विकास समिति धनुषाका सहलेखापाल जीवनाथ चौधरी र पुर्व सभासद् संजय साह बीचको बैमनस्यताले मैथिली आन्दोलनको गतिविधिलाई थोरबहुत रुपमा गतिहीन अवस्य तुल्याएको छ । जनकपुरकै ती दुई व्यक्तित्व बीचको टकरावले मिथिला राज्य स्थापनाका लागि उठाइएको मुद्दा धरापमा पर्नु पनि राज्यको जालसाजी हो । सद्भावना पार्टीका अध्यक्ष राजेन्द्र महतोले त्यतीबेला आफ्नो पार्टीको महाधिवेशन सम्पन्न गराउन चतुराई पुर्वक मिथिला राज्य संघर्ष समिति संग सम्झौता गरे तर कार्यक्रम सकिए लगतै सरकारका मन्त्री समेत रहेका महतोले यो आन्दोलनको कुनै तुक छैन र राज्यले वार्ता समिति संग गरेको सम्झौता पनि कार्यान्वयन नहुुनु यसै कुराको पुष्टी गर्छ ।  यति मात्र होइन मिथिलाको सम्बन्धमा म पनि लेख्न र बोल्न नरुचाउने महाजनी पत्रकारीतालाई बढावा दिन काठमाडौका े केही संचार माध्यमहरुले मनग्गै कमाए भने चर्चा पनि नसुनिएको होइन यो पनि राज्यकै बेइमानी होइन त ? मैथिली आन्दोलन कारीहरु सेलाए र सक्रिय नभएको आरोप खेप्दै आएका छन । तर मुद्दा कहिल्यै मर्दैनन् । तिनको सहज अवतरण भएन भने भोलिको दिनमा यो मुद्दा विष्फोटक रुपमा आउने त होइन  भने आशंका पनि गर्नु अनुचित नहोला ।   
राजनीतिक चेतनाको स्तर कम भएको समाजमा डाहाको रापले पनि केही नहुनेलाई नै डढाउछ । चेतनाले भने नपुंसक इष्र्यालाई ईखमा रुपान्तरण गरिदिन्छ । ईख जतिको घातक  बिष केही छैन । तिरस्कृत, बहिस्कृत एवम् अपहेलित समुह तथा जातिलाई संगठित गरेर आन्दोलन थाल्यो भने मिथिला आन्दोलन उत्कर्षमा पुग्न बेर लाग्दैन । मधेश बिद्रोह नग्न आक्रोसको विष्फोट थियो । डर होस वा डाहा अन्तत: दुबै किसिमका नाकारात्मक भावले समाजका सृजनात्मकतालाई कमजोर तुल्याउछ । सम्बेदना कुण्ठीत पार्छ र सद्भाव घटाउछ । जनकपुरको राजनीतिको मुख्य चुनौती डरको न्युनिकरण एवम् डाहाको नियन्त्रणद्वारा समाजलाई गतिदिनु हो । दुर्भाग्यबस जनकपुरका राजनीतिकर्मीहरु यी मोर्चाहरुमा कमजोर हुदै गएका छन् । बाह्रय हस्तक्षेपलाई दोष दिन सजिलो ठान्छन उनीहरु । प्रत्येक क्षेत्र भित्र निरन्तर चलिरहने अन्तरसंघर्षको घातक प्रहारबाट जनकपुरको समग्र जीवन मुक्त हुन सकेको छैन । भय र ईष्र्या जस्ता राजनीतिक बिकार नियन्त्रण गर्ने प्रयत्न नभए सम्म विश्वासको वातावरण बन्न सक्दैन । अविस्वासको आगोको झिल्कालाई अपराधीक राजनीति बहुमतको परालको थुप्रोले न त जनकपुर शान्त हुन सक्छ, न मिति नै घोषणा नभएको अगामी चुनाव मार्फत मिथिला राज्यको मुद्दालाई सहज अवतरण हुन सक्छ । ईखको बिष बरु घट्न सक्छ, अहंकारको जहरको कुनै औषधी छैन । गणतन्त्र घोषणा सम्म आईपुग्दा मुठीभर सम्भ्रान्तहरुको हातबाट खोसेर जनताले शक्ति आफ्नो हातमा लिइसकेका छन् । परन्तु नया संस्थागत संरचना तैयार गरेर यो शक्तिको वास्तविक प्रयोग गर्न जनता अझै सफल भईसकेका छैनन् । यसका निम्ति राज्य संरचनाको पुर्नसंरचना गर्नपर्छ । तर जनताले आफ्नो प्रतिनिधिका रुपमा पत्याएका दलले यो एैतिहासिक जिम्मेबारी समयमै पुरा गर्न सकेनन ।   यसरी मधेश, मिथिला र आदिवासी जनजाति तथा नेपालका तमाम उत्पीडित र वहिस्कृत समुदायले नया प्रगतिशील जनहितमा आधारित संविधान जारी होस भन्ने चाहन्छन् यो जारी हुन नसक्दा रितो हात कसैको हुन्छ भने त्यो यतिञ्जेलका वहिस्कृत र उत्पीडित समुदायका नै हुन्छ । यसै गरी समयमा संविधान जारी भएन भने मुलुकले वेहोर्नु पर्ने क्षतिको उपचार गर्ने चिकित्सा पेशा अंगाली सकेका राष्टूपति डा. रामबरण यादव संग पनि यसको उपचार देखिदैन भन्दा उतिसारो हतारो नहोला ।

देशको नाम परिवर्तन गर्नका लागि मधेशी युवाहरु जोशिदै

संतोष सिंह
मओवादीको जनयुद्ध पछि मुलुकमा अपहरण र फिरौती बन्द भए । तर तराइ मधेशमा झन बढेको छ । माओवादी पछि तराइका जिल्लाहरुमा मधेशको अधिकारका लागि सशस्त्र गतिविधि तिब्र भयो । पटक पटक वर्ता पछि केहि समुह हतियार बिसाए । केहि समुहले अझै हतियार बुझाएको छैन । सशस्त्र समुहको नाममा कुनै बेला चन्दा, अपहरण, फिरौती र हत्याले अक्रान्त मधेश शान्त भएको छैन । दिन दहाडै जनकपुरमा गोली चल्ने श्रृखला रोकिएको छैन । महोत्तरी र धनुषामा अपहरण र फिरौती अपराधिको पेसा बन्यो । महोत्तरीको सिमा संग जोडिएको सदरमुकाम सहित दक्षिणि क्षेत्र अपराधि गतिविधिले युवा जमातको भविष्य अन्यौलमा छ । यहाा हतियार, मोटरसाइकल, दारु र भारुले युवा मातिएको अवस्था छ । अपहरणको उजुरी प्रहरी कार्यालयमा जान छोडि सकेको छ । अपहरण पछि परिवारले गुहारको साटो सिधै फिरौतिमै कुरा सिध्याएर मान्छे जोगाउने सुत्र र मन्त्र महोत्तरीमा बनेको छ । धनुषा र महोत्तरीको अपराधि सामु प्रहरी किन चुकेका हुन ? रहस्यमय बन्दै छ । अपराधिको छाया र संरक्षकको सवाल किन जवाफ बन्न सकेन ? महोतरीमा अपहरणको तार यहाा सम्म विकसित भयो कि घर घडेरी बेचेर पैसा न पुगे पछि चन्दा संकलन गरेर फिरौति दिनु परेको छ । 
चन्द संकलन गरि फिरौती
महोत्तरी सोनमा(७ का ३६ वर्षीय भोला यादव पााच लाख फिरौती बुझाएर अपहरण मुक्त भएका छन् । बैशाख सात गते राती अज्ञात समुहको अपहरणमा परेका सामान्य परिवारका कृषक यादव भारतमा फिरौति बुझाएर बैशाख १४ गते नेपाली भुमि बाट अपहरण मुक्त भएका हुन । अपहरणकारीको चंगुलबाट छुटाउन उनका परिवारले गाउमा चन्दा संकलन गरेर पााच लाख फिरौति बुझाए । छिमेकि र आफन्तबाट पााच हजार देखि पच्चीस हजार सम्म चन्दा संकलन गरी अपहरणकारीलाई भारतको मनपौरमा एक मुस्ट रकम बैशाख १३ गते (शुक्रबार) मध्यरातमा बुझाएको यादवका नातेदार राजेन्द्र प्रसाद यादवले बताए । अपहरित यादव शनिबार बिहान महोत्तरीको भोल्हीबाट अपहरण मुक्त भए । दश लाख फिरौति मागेका अपहरणकारीले फोनमा  लगातार सम्पर्कमा रहेर पााच लाख फिरौति लिएर यादवलाई मुक्त गरे । महोत्तरीको कन्तावामा निमार्णाधिन अवस्थामा रहेको पुलका ठेकेदार उदय यादव संग नजिक रहेका भोलालाई  गत शनिबार अपहरण गरी उनले चढेको ज ४ प ३३६९ नम्बरको मोटर साइकल तरहारि विद्यालय नजिक फालिएको अवस्थामा प्रहरीले बरामद गरे पछि यादवको अपहरण आशंका भएको थियो । ७ गते रातीबाट घर नफर्केको यादवको आफन्तको घरमा ८ गते अपरान्ह् फिरौतिका लागि फोन आए पछि अपहरण भएको पुष्टि भयो । तर पनि अपहरण नै गरिएको भने विश्वास परिवालाई नभएको आफन्त राजेन्द्र यादवले बताए । सााझमा पुन फोन आए पछि प्रहरीलाई जानकारी गराएको उनले बताए ।
    यादवका परिवारले फिरौती दिएर अपहरण मुक्त गराउने प्रयासमा थिए भने प्रहरीले सशकुशल यादवलाई मुक्त गराउन जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरी र इलाका प्रहरी कार्यालय गौशालाका सादा पोसाकका प्रहरी व्यापक रुपमा परिचालन गरेका थिए । तर अन्तत: प्रहरी असफल भयो । अपहरणकारीको पहिचान प्रहरीले गर्न नसकेको एक साता पछि फिरौती बुझाउन बाध्य भए । भोलाको अपहरण शैलिमा नै यहाा भएका दुई अपहरणमा हत्या भएका छन् । एक वर्ष अघि बैशाखमा सुन्दरपुर मगरथानामा कृषक सञ्जय शाहको अपहरण गरी पााच लाख फिरौतीमा छोडने सहमति भए पनि हत्या भएको थियो । एक महिना अघि चैत्रमा मात्र सुन्दरपुर मगरथानमा २२ वर्षिय पंकज यादवलार्य अपहरण गरि हत्या गरिएको छ । यादवको परिवार संग सात लाख फिरौती लिएर हत्या गरेका थिए । 
अपहरणकारी उम्किन पाउदैन : एसपी
महोत्तरीमा अपहरण, हत्या र फिरौतिको घटना समान्य बन्दै गएको बेला महोत्तरीका प्रहरी उपरीक्षक पवन प्रसाद खरेलले यादवको अपहरणमा संलग्नको पहिचान भइसकेको बताउछन् । प्रहरीको  प्रारम्भिक अनुसान्धान र पिडितको बयानको अधारमा अपहरणकारी समातिन्छ, खरेलले भन्छन(‘अपहरणकारी उम्कीन पाउदैन । अपहरित व्यक्ति अपहरणकारी संग हुदा उनको ज्यानको जोखिम थियो । प्रहरीले अपहरितको ज्यान बचाउन प्रयास गरे ।’ तर अब अपहरित मुक्त भइसकेकोले प्रहरी तुरुन्तै अपहरणकारीलाई समाउछ, उनले भने । महोत्तरीमा व्यक्ति अपहरणमा पर्ना साथ सर्च अभियान तिब्र हुन्छ । सञ्चारकर्मीलाई प्रहरी अधिकृतले कुनै जानकारी नदिइ नकारात्मक समाचार नलेखि दिन आग्रह गर्छन । अनुसन्धान भइरहेको भन्दै प्रहरी कार्यालय र प्रहरी अधिकृत पन्छिन खोज्छन् । अनुसन्धानमा असर पर्छ, भन्दै प्रहरी अपहरण, फिरौती र हत्याको घटनामा चुप बस्छ ।  पछिल्लो समय महोत्तरीमा अपहरण र हत्यामा संलग्न अपराधि पक्राउ परेको  कुनै उदाहरण प्रहरी कार्यालय संगै छैन ।
सोनमा र सुन्दुरपुरमा अपहरणको शैलि
महात्तरी गौशाला संग जोडिएको सुन्दरपुर, सोनमा मगरथाना सहित आसपासमा अपहरण र फिरौती आतंक मौलाएको छ । अपहरण पछि फिरौति नपाए पछि हत्याको ताजा उदाहरणले सर्वसधारण त्रसित छन ।  अपहरणकारीले समयमा नै फिरौती पाउन नसक्दा असुरक्षीत हुदै जादा अपहरीतको हत्या गर्ने परम्परा बढेको छ । वर्ष दिन अघि सम्म सशस्त्र समुहको अवरणमा फिरौती र हत्याका आतंक बचाउने क्रम रोकिए पनि पेसवरहरुको पेसा रोकिएको छैन । सशस्त्र समुहको आवरण छोडेर अपराधि गिरोह अपहरण र फिरौतीमा सक्रिय छन् । अपराधिको निसानमा युवा परेको छ । एक कि.मि.को दुरीमा रहेको सोनामा र सुन्दरपुरमा एक वर्षमा तीन अपहरण र दुई हत्याको नालिबेलि मिल्दा जुल्दा छन् । एक महिनाको अन्तरालमा मात्रै यहाा दुई अपहरण र एक हत्याको घटना भएको हो । अपहरण पछि अपहरणकारीले स्थानिय बोलचालको भाषामा ५० लाखबाट फिरौतीको डिमाण्ड राख्दै बार्गेनिङ्ग एक साता सम्म चल्छ । दिनमा पटक पटक लामो दुइ पक्षिय कुरा एक साता सम्म हुन्छ । सम्पुर्ण जानकारी पिडित परिवारले प्रहरीलाई तत्कालै जानकारी गराइराखेको हुन्छ । एक साता पछि पााच सात लाखमा मान्छे छोडने सहमति हुन्छ । पैसा भारतिय क्षेत्रमा दिने/लिने सहमति हुन्छ । फिरौती लिएर पिडित पक्ष अपहरणकारीले बोलाएको ठाउमा गए पनि एक दुई दिन सम्म फिरौती नबुझी अपहरणकारीले नालिबेली बुन्न थाल्छ । प्रहरी संगै ल्याएको भन्दै परिवारलाई अपहरितको हत्या गर्ने भने पछि प्रहरीको साथ छोडेर फिरौती बुझाउने चलन छ । फिरौती बुझि सके पछि फोन सम्पर्क हुदैन । अपहरीत कोहि ज्युादै घर फर्किन्छ भने अधिकतर मृत अवस्थमा भेटिन्छ ।  ज्युादो फर्किने व्यक्ति नेपाली भुमिबाट नै मुक्त गरिन्छ । पिडित परिवारहरुका अनुसार मान्छेलाई नेपालमा नै राखेर भारतीय क्षेत्रबाट अपहरणकारीले फिरौतिका लागि बार्गेनिङ्ग गर्ने गर्छन । अपहरणकारी असुरक्षित हुन थाले पछि हतारमा थोरै पैसा लिने वा मान्छे मार्ने प्रवृति विकसित हुदै गएको छ । अपहरण, फिरौती र हत्याको घटनाले महोत्तरीको पश्चिमि दक्षिण व्यपारी केन्द्र गौशाला आसपासका क्षेत्र त्रसित भएको छ । यहाा समपन्न परिवारका छोराहरु गाउमा बस्न छोडिसकेका छन् । अपहरणकै डरले चाड पर्वमा समेत सम्पन्न परिवारका सदस्य गाउ आउन छोडेका हुन ।
धनुषामा अपहरित मुक्त, अपहरणकारी फरार
१६ बैशाख २०७० राती अन्दाजी ९ वजे जिल्ला धनुषा चोराकोयलपुर ८ वस्ने वर्ष ४० को गोपी मण्डललाई चोराकोयलपुरवाट सिरहा जिल्ला तर्फ विवाहको लागि ं. ज४प ७८४५ नम्बरको मोटरसाइकलमा चढी जादै गर्दा जिल्ला धनुषा रघुनाथपुर ७ स्थित वडफुल्वा स्कुल नजिकको रोडवाट अन्दाजी ५/६ जनाको समूहमा रहेका अपरीचित व्यक्तिहरुले मोटरसाइकिल रोकी अपहरण गरी लग्दछ । अपहरण गरि लगेको मण्डलकै फोनवाट अपहरीत व्यक्तिको श्रीमतीसाग फोन गरी अपहरणकारीहरुले रु.१ लाख फिरौती मााग गर्दछ । अपहरणको घटनाबारे जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा जानकारी गराईन्छ । सोही सम्बन्धमा इलाका प्रहरी कार्यालय सबैलावाट खटिएको प्रहरी निरीक्षक रुपक खड्काको टोलीले मिति २०७०।०१।१७ गते विहान ०४:०० वजेको समयमा जिल्ला धनुषा पटेर्वा ७, बल्टीया भन्ने स्थानवाट अपहरीत मण्डललाई सकुशल मुक्त गराउन सफल हुन्छ । मुक्त गराउने क्रममा अपहरणकारी र प्रहरी विच दोहरो फायरीङ्ग भएको तथा प्रहरीले घटनास्थलवाट १ राउण्ड गोली लोड गरेको नलकटुवा थान १ समेत अन्य अपहरणकारीले प्रयोग गरेका चप्पल र कपडा बरामद गरेको प्रहरी निरीक्षक गोविन्द पुरीले बताए । अपहरणकारी भाग्न उम्कन सफल भएको साथै अपहरणकारीको प्रहरीले ब्यापक खोजी गरिरहेको प्रहरी निरीक्षक पुरीले बताएका छन ।