अजब–गजब छ बा ! सुदर्शन सिंह

मन्दिरको प्राङ्गनमा केही दिन नआऊ, अहिले छिमेकी देशको राष्ट्रपति आउँदैछन्, बरु त्यतिन्जेल सडकको छेउछाउमा गएर काम चलाऊ !



२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार

जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदाको सूचिमा सूचिकृत गराउन नेपाल सरकार उदासिन

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम............
हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको आस्थाको केन्द्र रहेको जनकपुरधामको जानकी मन्दिरलाई हालसम्म विश्व सम्पदा स्थलको रुपमा सूचिकृत गराउन सकिएको छैन । नेपाल सरकारको पुर्वाग्रहका कारण त्यसो हुन सकेको छैन । नेपाल सरकारले त्यसका लागि खासै पहलकदमी नगर्दा प्रक्रियामा ढिलासुस्ती आएको देखिन्छ । हुन त नेपाल सरकारले सन् २००८ मै जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउनका लागि प्रस्ताव गरेको भएपनि हालसम्म प्रक्रिया दु्रत गतिमा अगाडी वढ्न सकेको छैन ।
नेपाल सरकारले उदार मन नदेखाएपछि स्थानीय स्तरमा नै जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउनु पर्छ भन्ने पहलकदमी लिनुका साथै अभियान नै चलाइएको छ । मिथिला संस्कृति संरक्षण सम्बद्र्ध अभियान तथा पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि पनि भोर नेपाल नामक गैरसरकारी संस्थाका संयोजक राजकुमार महतोले त्यसको पहलकदमी लिएपछि अहिले एउटा अभियान नै चलेको पाइन्छ । १ अक्टुवर २०१४, दशैको फुलपातीका दिन देखि जानकी मन्दिरको प्राङ्गनमा नै स्टल राखि दुई महिनासम्म हस्ताक्षर अभियान संचालन गरिएको थियो । त्यसका अतिरिक्त काठमाण्डौ लगायत देशका विभिन्न स्थानहरु र अनलाईन मार्फत विदेशबाट पनि चलाइएको एक बर्षसम्मको हस्ताक्षर अभियानबाट करिब ६५ हजार मानिसले हस्ताक्षर गरेर जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिको रुपमा सूचिकृत गर्न हस्ताक्षर गरेको पाइन्छ । हस्ताक्षर अभियानका संयोजक समेत रहेका महतोका अनुसार उक्त ६५ हजार हस्ताक्षरमा कुनै पनि व्यक्तिको नाम दोहोरिएको छैन ।
हस्ताक्षर अभियान सम्पन्न भईसकेपछि नेपाल सरकारको पुरातत्व विभागलाई हस्तानान्तरण गरिएको थियो । पुरातत्व विभागले पनि नामाङ्कन फाइल दर्ताका लागि प्रक्रिया अगाडी बढाउने लिखित प्रतिवद्धता जनाइसकेको छ । सन् २०१६ मार्चमा त्यसका लागि जनकपुरमा सरोकारबाला निकायहरुलाई राखेर वृहत अन्तरक्रिया समेत गरिसकिएको छ । अन्तरक्रियाबाट जनकपुरबासीले जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सुचिको रुपमा सूचिकृत गराउन जनकपुरबासीले गर्नुपर्ने काम जस्तै जानकी मन्दिर वरपरको क्षेत्रलाई खाली गर्ने, जानकी मन्दिर वरपरको घरको उचाई मापदण्ड अनुसार राख्ने जस्ता प्रतिवद्धताहरु व्यक्त गरिसकेका छन् ।
 १३ असोज २०७३ मा नेपाल सरकार, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उययन मन्त्रालय, पुरातत्व विभागको विश्व सम्पदा संरक्षण शाखा प्रमुख  सुरेश  श्रेष्ठ, अनुसन्धान अधिकृत मिलन लामा र भोर तथा मिथिला संस्कृति सम्पदा संरक्षण प्रवर्दन अभियानको प्रतिनिधिहरु बिच  सम्पन्न बैठकबाट जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा स्थलको रुपमा सुचिकृत गराउनकोलागि नोमिनेशन फाइल तयारीको कार्य अगाडी बढाउने विषयमा नोमिनेशन फाइल तयारीकोलागि अगामी कदमको रुपमा मुख्य तिन कार्यहरु गर्ने तय भएको छ ।
पहिलो पुरातत्व विभाग, स्थानीय निकायहरु र अभियान सहितको कुशल र प्रभावकारी कार्य समन्वय समिती जनकपुरधाममा गठन गर्ने, दोस्रो जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा स्थलमा सुचिकृत गराउन नोमिनेशन फाइल तयारीकोलागि स्थानीय निकाय र सरोकारवालाहरुले सिमाना निर्धारण गर्ने र तेस्रो जानकी मन्दिर लगायत जनकपुर क्षेत्रलाई संरक्षित मोनुमेन्टस क्षेत्रको रुपमा घोषणा गराउन व्यापक पहल गर्ने उक्त बैठकबाट निर्णय समेत गरिएको छ ।
अब ती कार्यहरु केही महिना भित्रै सम्पन्न गरिसकेपछि यूनेसको विश्व सम्पदा समितिका टोलीहरु जनकपुर आई प्राविधिक अध्ययन गरी प्रतिवेदन बुझाउने छन् । उक्त  प्रतिवेदन पेश भईसकेपछि त्यसको पुनरावलोकन गरिनेछ । र, सिफारिस भएको दुई बर्षसम्ममा जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिको रुपमा सूचिकृत गराउन सकिने सपना साकार हुन सक्छ भन्दै महतो भन्छन,“ त्यो कार्य शव्दमा भनिए जतिकै सजिलो पनि छैन, त्यसका लागि नेपाल सरकारको पुरातत्व विभागले काम गर्नुपर्दछ, नेपाल सरकारले मन्त्रि परिषदको बैठकबाट निर्णय गराउन सक्नुपर्दछ । र, सबैभन्दा ठुलो कुरा जनकपुरबासीले त्यसका लागि आधार र मापदण्ड बनाउन त्याग गर्न सक्नु पर्छ ।”
सबैभन्दा खुशीको कुरा के हो भने विश्व सम्पदाको सूचिमा पर्नका लागि आवश्यक १० मापदण्ड मध्ये कुनै एउटा मापदण्ड भएपनि सूचिकृत गराउन सकिन्छ । तर, जनकपुरको प्लस प्वाइन्ट के हो भने जनकपुरमा एउटा मात्र नभएर सात वटा मापदण्ड पुरा भएको अवस्थामा जनकपुरको जानकी मन्दिर मात्र होइन सिंगो जनकपुरलाई नै विश्व सम्पदा सूचिको रुपमा सूचिकृत गराउन सकिने सम्भावना प्रवल रहेको हुँदा कतिसम्मको सिमानालाई विश्व सम्पदाको दायरा भित्र राख्ने त्यसबारे जनकपुरवासीले निर्णय गर्न सक्नु पर्ने अभियन्ता महतो बताउँछन् ।
यदि विश्व सम्पदा सूचिमा जनकपुर वा जानकी मन्दिर सूचिकृत भयो भने विश्व भरीका पर्यटकहरुले पर्यटन गर्दा काठमाण्डौ, पोखरा जस्तै जनकपुरलाई पनि पर्यटन गन्तव्यको रुपमा लिनेछन् र जनकपुर समृद्ध हुनेछन् । सबैभन्दा वढी महत्वपुर्ण कुरा के हो भने ऐतिहासिक, पौरातात्विक तथा सांस्कृतिक महत्व बोकेका धरोहरहरु, मठमन्दिरहरु, पोखरीहरुको मौलिक रुपमा सम्पदाको रुपमा सदाका लागि सुरक्षित गर्न सकिन्छ । तर, त्यसका लागि नेपाल सरकारले उच्च प्राथमिकतामा लिनु पर्दछ । त्यसको लागि सबैभन्दा पहिले विश्व सम्पदामा पर्ने बस्तुहरुको पहिचान गरी नेपाल सरकारले संरक्षित क्षेत्र घोषणा गर्नुपर्दछ । संरक्षित क्षेत्र घोषणा नभईकन विश्व सम्पदा सुचिमा पार्न सकिन्न । त्यसका लागि नेपाल सरकारले मन्त्रिपरिषदको बैठकबाट संरक्षित क्षेत्र घोषणा गर्नुपर्दछ ।
नेपालमा रहेका विश्व सम्पदा क्षेत्रहरु
युनेस्को विश्व सम्पदा क्षेत्रमा नेपालका विभिन्न सम्पदा (सांस्कृतिक र प्राकृतिक) लाई सूचीकृत गरिएका छन् । सांस्कृतिक सम्पदा अन्तर्गत काठमाडौँ उपत्यकाभित्रका सात स्मारक क्षेत्र (तीन वटा ऐतिहासिक दरवार, दुई वटा बौद्ध स्तुप र दुई वटा हिन्दू मन्दिर स्मारक) र लुम्बिनी तथा प्राकृतिक सम्पदा अन्तर्गत चितवन र सगरमाथा राष्टिूय निकुञ्ज रहेका छन्। उपत्यकाका ती सम्पदालाई सन् १९७९ मा युनेस्कोले विश्व सम्पदा क्षेत्रमा सूचीकृत गरेको थियो ।
१. काठमाडौँ दरवार क्षेत्र – यो क्षेत्र काठमाडौँ नगरको मध्यमा छ । हनुमानढोका नामले पनि प्रसिद्ध यो दरवार क्षेत्रमा रहेका ऐतिहासिक भवन र मन्दिर राजा रत्न मल्लदेखि पृथ्वीवीरविक्रम शाहका पालासम्म निर्माण गरिएका हुन् । त्यस क्षेत्रमा महत्वपूर्ण स्मारकमा तलेजु मन्दिर,जगन्नाथ मन्दिर, शिवपार्वती मन्दिर, ठूलो घण्टा, कालभैरव, मैजुदेवल, कुमारीघर, वसन्तपुर दरवार, गद्दी बैठक, काष्ठमण्डपलगायत मुख्य आकर्षणका स्मारक हुन् ।
२. पाटन दरवार क्षेत्र – कलाको शहरका रूपमा परिचित पाटन दरवार क्षेत्रमा रहेका स्मारक अधिकांश १६ औँ देखि १८ औँ शताब्दीसम्म निर्माण गरिएका हुन् । प्रायः राजा सिद्धिनरसिंह, श्रीनिवास र योगनरेन्द्र मल्लले निर्माण गर्न लगाएका थिए । मूलचोक, सुन्दरीचोक, मणिकेशवनारायण चोक, भीमसेन मन्दिर, कृष्ण मन्दिर, तलेजु मन्दिर, कुम्भेश्वरलगायतका मुख्य आकर्षणका क्षेत्र हुन् । ढुङ्गाबाट निर्मित कृष्ण मन्दिरको वरिपरि रामायण र महाभारतका दृश्य कुँदिएका छन् ।
३. भक्तपुर दरवार क्षेत्र – भक्तपुरको मुख्य नगर राजा आनन्ददेवले स्थापना गर्न लगाएको गोपालराज वंशावलीमा उल्लेख छ । तैपनि यो शहर लिच्छविकालीन हुनसक्ने अनुमानसमेत गरिएको छ । सिंहद्वार, स्वर्णद्वार, चारधाम, ५५ झ्याले दरवार, तौमडी, न्यातपोल मन्दिर, दत्तात्रेय मन्दिर, पूजारीमठ आदि हेर्न लायक छन् । यहाँका प्रमुख स्मारकमा सिंहद्वार, स्वर्णद्वार, चारधाम, पचपन्न झ्याले दरबार, तौमढी, न्यातपोल मन्दिर, दत्तात्रय मन्दिर, पूजारी मठ, भूपतेन्द्र मल्लको सालिक आदि रहेका छन् । यहाँको पचपन्न झ्याले दरबार त राजा यक्ष मल्लको समयमा सन् १४२७ मा बनेको र सत्रौं शताब्दीमा आएर राजा भूपतेन्द्र मल्लका पालामा पुनर्निर्माण गरिएको हो । कला सङ्ग्रहालय यहाँको अर्को उल्लेख थलो हो ।
४. पशुपतिनाथको मन्दिर – विश्वभरिका हिन्दूको पवित्रस्थलका रूपमा रहेको पशुपतिनाथ मन्दिर प्यागोडा शैलीमा निर्माण गरिएको छ । भारतको चार धामको दर्शनपछि पशुपतिनाथको दर्शन गरेमात्र चारधामको दर्शन पूरा हुने मान्यता रहेको सो मन्दिर राजा भूपालेन्द्र मल्लले निर्माण गर्न लगाएको मानिन्छ ।
५. स्वयम्भूनाथ – काठमाडौँ उपत्यकाको पश्चिमतर्फको पद्मकण्ठ गिरि पहाडको थुम्कोमा रहेको स्वयम्भूनाथ अति प्रसिद्ध बौद्ध मन्दिर र चैत्य हो । ३६० वटा खुड्किलो पार गरेपछि स्वयम्भूनाथको महाचैत्यमा पुग्न सकिन्छ । लिच्छविकालमा निर्माण गरिएको स्वयम्भू क्षेत्रमा थप्रै स्तुप छन् ।
६. बौद्धनाथ – काठमाडौँको बौद्धमा रहेको ३६ मिटर अग्लो बौद्धनाथ स्तूप दक्षिण एसियाकै ठूला स्तूपमध्ये एक हो । मण्डल आकारमा रहेको बौद्धनाथ स्तुपको निर्माण पाँचौं शताब्दीमा भएको हो । आठौँ शताब्दीमा यसको जीर्णोद्धार गरिएको थियो । पाँचौ शताब्दीमा अर्थात् लिच्छविकालमा निर्माण गरिएको बौद्धनाथ निर्माण गर्दा १२ वर्ष लागेको बताइन्छ ।
७. चाँगुनारायण मन्दिर – भगवान विष्णुको मन्दिरका रूपमा रहेको चाँगुनारायणको निर्माणका बारेमा आजसम्म पनि तथ्य फेला पर्न सकेको छैन । विष्णुको मन्दिरको रूपमा रहेको चाँगुनारायणको निर्माण चौथौ शताब्दीमा भएको बताइन्छ । यहाँ रहेको शिलालेखले यो मन्दिर काठमाडौँ उपत्यकाका पुराना मन्दिरमध्ये एक रहेको जनाउँछ । यहाँका प्रस्तर, काष्ठ तथा धातुकला उदाहरणीय छन् । यहाँका उल्लेख्य कलामा विश्वरूप, विष्णु विक्रान्त, नरसिंह विष्णु आदि रहेका छन् ।
८. लुम्बिनी – ईशापूर्व ६२३ मा बुद्ध जन्मिएको स्थल । काठमाडौंबाट करिब तीन सय किलोमिटर दक्षिण(पश्चिममा अवस्थित लुम्बिनीका प्रमुख सम्पदामा मायादेवी मन्दिर, अशोक स्तम्भ, शाक्य पुष्करिणी तलाउ आदि रहेका छन् । यहाँ विभिन्न मित्रराष्टूले बौद्ध स्तूप निर्माण गरेका छन् । यहाँ सङ्ग्रहालय र अनुसन्धान केन्द्र पनि रहेको छ ।
९. चितवन राष्टिूय निकुञ्ज – सन् १९७३ मा स्थापित यो निकुञ्जमा वन्यजन्तु तथा सयौँ प्रजातिका वनस्पतिको अवलोकन गर्न सकिन्छ । तराईको समथर मैदानमा रहेको यो राष्टिूय निकुञ्ज नेपालकै पहिलो राष्टिूय निकुञ्ज हो । ९३२ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यो निकुञ्ज एसियाकै संरक्षित क्षेत्रमध्ये एकको रूपमा रहेको छ । वनस्पति तथा वन्यजन्तुका निकै सम्पन्न चितवन राष्टिूय निकुञ्ज पाटेबाघ, एक सिङ्गे गैंडा, घडियाल गोही आदि जस्ता दुर्लभ जनावरको महत्वपूर्ण वासस्थलको रूपमा रहेको छ ।
१०. सगरमाथा राष्टिूय निकुञ्ज – सन् १९७६ मा स्थापित पूर्वी नेपालको सगरमाथा अञ्चलको सोलुखुम्बु जिल्लामा रहेको यस निकुञ्ज क्षेत्रमा विश्वकै सर्वाच्च शिखर सगरमाथा पनि छ । यसै निकुञ्जभित्र छ हजार मिटरभन्दा अग्ला ल्होत्से, नुप्से, चो ओयु, ल्होत्सेसार, पुमोरी, आमादब्लम, थामसेर्कु जस्ता हिम चुचुराहरू पर्दछन् । कस्तुरी मृग, हिमाली भालु, थार, घोरल, झारल आदि यहाँका मुख्य वन्यजन्तु हुन् ।
संयुक्त राष्टू सङ्घिय अङ्ग युनेस्को द्वारा बहुमूल्य सम्पदाका रूपमा सुचिकृत विश्वका स्मारक र स्थानहरूलाई युनेस्को विश्व सम्पदा क्षेत्र भनिन्छ । यूनेस्कोले कुनै पनि राष्टूको विशेष सांस्कृतिक महत्व राख्ने (जस्तै वन, पहाड, ताल, द्वीप, मरुभूमि, स्मारक, भवन, वा शहर) धरोहरहरुलाई आफ्नो सुचिमा सूचीबद्ध गर्ने गर्दछ । जुन विश्व सम्पदा समिति द्वारा चयन गर्ने गरिन्छ र यसै समितिले यस सम्पदा क्षेत्रलाई रेखदेख युनेस्कोको तत्वाधानमा गर्दछ । यस कार्यक्रमको उद्देश्य विश्वको यस्तो स्थलहरुलाई सूचीबद्ध गर्ने तथा संरक्षित गर्ने हुन्छ जुन विश्व संस्कृतिको दृष्टिले मानवताको लागि महत्वपूर्ण हुन्छ । केहि खास परिस्थितिमा यस्तो सम्पदाहरुलाई यस समिति द्वारा आर्थिक सहयोग पनि प्रदान गर्ने गरिन्छ । सन् २०१३ सम्ममा १६० राष्टूका ९८१ क्षेत्रलाई विश्व सम्पदाका रूपमा सूचीकृत गरिएको छ जसमा ७५९ सांस्कृतिक, १९३ प्राकृतिक र २९ मिश्रत रहेका छन् ।प्रत्येक सम्पदा क्षेत्र त्यस देशको विशेष सम्पति हुन्छ, जुन देशमा त्यो स्थल रहेको हुन्छ तर अन्तर्राष्टिूय समुदायको हितमा पनि यहि बेश हुन्छ कि आउने पिढीलाई तथा मनावताको हितको लागि पनि यस्ता विशेष सम्पदाको संरक्षण गरियोस । तथापि पुरै विश्व समुदायलाई यसको संरक्षणको जिम्मेवारी रहन्छ ।
नामाङ्कन प्रक्रिया
कुनै पनि देशले सर्वप्रथम आफ्नो महत्वपूर्ण सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाको एउटा सूची बनाउनु पर्ने हुन्छ । यसलाई प्रारम्भिक सूची पनि भन्ने गरिन्छ । यो आवश्यक छ, किन भने त्यो राष्टूले यस्तो कुनै सम्पदालाई नामाङ्कन नगरोस जसको नाम त्यस सुचिमा पहिले देखि नै सम्मलित छैन अर्को त्यस राष्टूले यस सुचि मध्ये कुनै सम्पदालाई चयन गरेर नामाङ्कन फाइलमा हाल्न सक्छ । विश्व सम्पदा समितिले कुनै पनि राष्टूलाई फाइल बनाउदा चाहिएको सल्लाह तथा सहयोग गर्ने कार्य गर्दछ ।
त्यस फाइललाई स्वतन्त्र रुपले दुई संगठनहरु अन्तर्राष्टिूय स्मारक तथा स्थल परिषद तथा विश्व संरक्षण संघद्वारा मुल्यांकन गर्ने गरिन्छ । यस संस्थाहरुले पछी विश्व सम्पदा समितिलाई सूचीको सिफारिश पठाउछ । समितिको बैठक वर्षमा एक पटक हुन्छ जसमा नामांकित सम्पदालाई विश्व सम्पदा सूचीमा राख्ने अथवा नराख्ने भन्ने बिषयमा निर्णय गर्ने गरिन्छ । जानकारी अपुग भएको अवस्थामा यस समितिले आफ्नो निर्णयलाई सुरक्षित राख्दछ । युनेस्कोले कुनै पनि सम्पदालाई सूचीमा सुचिकृत गर्न १० मापदण्ड बनाएको छ जसमध्ये सुचिकृत हुन कम्तीमा एउटा मापदण्ड पुरा गर्नु पर्दछ ।

नेपालले सन् १९९६ र त्यसपछिका वर्षमा गरी अहिलेसम्म १५ वटा विभिन्न सम्पदालाई विश्व सम्पदा सूचीमा समावेश गर्न युनेस्कोसमक्ष आग्रह गरेको छ ।
 यी सम्पदाका बारेमा भने निर्णय हुन बाँकी छ । नेपालद्वारा प्रस्तावित सम्पदा हुन ः
१. पनौतीको मध्यकालीन वास्तुकला क्षेत्र ( (सन् १९९६)
२. प्राचीन शाक्य अधिराज्यका पुरातात्विक अवशेष रहेको तिरौलाकोट ( (सन् १९९६)
३. मुस्ताङको मुक्तिनाथ उपत्यकाको गुफा वास्तुकला ( (सन् १९९६)
४. गोरखास्थित मध्यकालीन दरबार क्षेत्र ( (सन् १९९६)
५. रामग्राम ( (सन् १९९६)
६. खोकना ( (सन् १९९६)
७. लो मान्थाङ ( (सन् २००८)
८. बज्रयोगिनी र साँखुका प्रारम्भिक बस्ती ( (सन् २००८)
९. कीर्तिपुरको मध्यकालीन वस्ती ( (सन् २००८)
१०. रूरू क्षेत्रको ऋषिकेश हाता ( (सन् २००८)
११. नुवाकोट दरबार क्षेत्र ( (सन् २००८)
१२. रामजानकी मन्दिर, जनकपुर ( (सन् २००८)
१३. तानसेनको मध्यकालीन नगर ( (सन् २००८)
१४. सिंजा उपत्यका ( (सन् २००८)
१५. दैलेखेको भुर्ती मन्दिर क्षेत्र ( (सन् २००८)



२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार

भारतीय राष्ट्रपति मुखर्जीको ‘जनकपुर भ्रमण’को अर्थ

भारतीय राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी ।

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम...........

नेपालमा अहिले सबैभन्दा वढी चर्चा चिनका राष्टूपतिले नेपालको भ्रमण नगरी बंगलादेशको भ्रमण गरे, नेपाल भ्रमण किन अहिलेसम्म हुन सकेको छैन, त्यसैको चिन्तनमनन बढी हुने गरेको छ । तर, १७ देखि १९ कार्तिकसम्म अर्को छिमेकी मुलुक भारतका राष्टूपति प्रणव मुखर्जी नेपाल भ्रमणमा आउँदैछन्, भ्रमण दौरान जनकपुर, पोखरा लगायतको ठाउँमा समेत भ्रमण गर्ने कार्य सूचि रहेको भएपनि मुखर्जी भ्रमणको त्यति चर्चा हुन सकेको छैन । राजनीतिक विश्लेषक सिके लालको बुझाईमा त्यसो हुनु स्वाभाविक पनि हो । चिनको राष्टूपति कार्यकारी राष्टूपति हुन, उनी नेपाल आउन सके उनले नेपालको विकास परियोजनाको लागि ठुलो घोषणा गर्न सक्नेछन् । तर, मुखर्जी भारतमा कार्यकारी प्रमुख नभई राष्टूाध्यक्ष मात्र भएकाले उनले त्यस्तो कुनै पनि घोषणा गर्न सक्नेछैनन् । तर, पछिल्लो समयमा जसरी केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारले नेपालका राष्टूपति विद्या देवी भण्डारीको भारत भ्रमण स्थगित गराए, भारतको दिल्ली स्थित नेपालका राजदुत दिपकुमार उपाध्यायलाई जसरी फिर्ता बोलाए, नेपाल र भारत बीचको राम्रो कुटनीतिक सम्बन्ध नरहेको प्रष्ट भएको बेला भारतका राष्टूपति नेपाल आउनु र पछि नेपालका राष्टूपति भारत जान सक्नुले विग्रदै गएको नेपाल भारत बीचको सम्बन्धलाई केही हदसम्म सुमधुर बनाउने प्रयासको कडीको रुपमा भने लिन सकिने लाल बताउँछन् ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणको राजनीतिक अर्थ धेरै नहुने कारण के पनि छन् भने उनी भारतमा कांग्रेस आइका नेता भएर राष्टूपति भएका हुन । र, भारतमा अहिले संस्थापन पक्ष भनेको भारतीय जनता पार्टीको हो । त्यसैले पछिल्लो समयमा भएको मधेस आन्दोलनका मुद्दालाई सम्बोधन गराउनका लागि वा भनौं संविधान संशोधन गरी ती मुद्दाहरु समावेश गराउनका लागि धेरै ठुलो बल पुग्लान भन्नेमा राजनीतिक विश्लेषक लाल विश्वस्त छैनन् । अर्को कुरा के पनि भनिएको छ भने मुखर्जीको भ्रमण सकिए लगत्तै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पनि नेपाल भ्रमण हुने र उक्त भ्रमणका क्रममा उनको जनकपुर भ्रमण भई जानकी मन्दिर दर्शन गर्ने सम्भावना पनि रहेको छ । हुन त दुई बर्ष अघि नेपालमा आयोजना गरिएको सार्क शिखर सम्मेलनमा सहभागी हुनका लागि जनकपुर हुँदै जानकी मन्दिर दर्शन गरेर नै काठमाण्डौ जाने मोदीको कार्यक्रम तय रहेको भएपनि नेपालको शासक तथा प्रशासकहरुको अनिक्षा, षड्यन्त्रकै कारण भारतीय प्रधानमन्त्री मोदी जनकपुर आउन सकेका थिएनन् । किनभने त्यतिबेलाका गृहमन्त्री बामदेव गौतमले सुरक्षाको कारण देखाएका थिए भने जनकपुरमा मोदीलाई नागरिक अभिनन्दन कुन ठाउँमा गर्ने भन्ने विवाद चर्किएको कारण देखाउँदै तत्कालिन सरकारले मोदीको जनकपुर भ्रमण रद्द गराएको जनकपुरवासीहरु सम्झन्छन् । यस्तो अवस्थामा मोदीको जनकपुर भ्रमण फेरी चाँडै हुन सक्छ वा सक्दैन भन्ने अन्यौल कायम छ ।
मधेस आन्दोलन चलिरहेकै बेला गत जानकी नवमीको अवसरमा आयोजित कार्यक्रमलाई जनकपुरमा सम्बोधन गर्दै भारतीय राजदुत रंजित रेले भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको जनकपुर भ्रमण चाँडै हुने बताएका थिए । अहिले जानकी मन्दिरका सहायक महन्थ राम रोशन दास बैष्णवका अनुसार भारतीय अधिकारीहरुसँग भईरहेको कुराकानीबाट के बुझिएको छ भने भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमण सम्पन्न भए लगत्तै केही महिना भित्रै वा भनौं आउँदो राम जानकी विवाह पञ्चमी महोत्सवमा पनि भ्रमण हुन सक्ने अवस्था देखिएको छ । तर, राजनीतिक विश्लेषक सिके लालको बुझाईमा त्यति चाँडै मोेदीको नेपाल भ्रमण हुन सक्ने र जनकपुर भ्रमण पनि हुन सक्ने सम्भावना देखिँदैन । किनभने अहिले भारतको प्राथमिकतामा नेपाल पर्छ कि पर्दैन त्यो बुझ्नु जरुरी छ । भारतको प्राथमिकता भनेको अहिले चीन र पाकिस्तान लगायत शक्तिशाली राष्टूहरु हो । त्यसकारण मोदीको भ्रमण हुनेमा अहिले सम्भावना त्यति सजिलो छैन ।
भारतको नेपाल नीतिमा मधेसको म सम्म पर्दैन्थ्यो । किनभने भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पहिलो नेपाल भ्रमणको तयारीका क्रममा विदेश मन्त्री सुष्मा स्वराज नेपाल आउँदा मधेसी मोर्चा आवद्ध नेताहरुसँगको भेटघाटमा मधेसी नेताहरुलाई संतुष्ट हुन उपदेश दिएका थिए । बरु उनले त नेपालमा राष्टूपति, उपराष्टूपति, प्रधानन्यायाधीश सबै मधेसी नै छन् । अनि कसरी मधेसी नागरिक यो देशको दोस्रो दर्जाको नागरिक हो भन्दै स्वराजले प्रति प्रश्न गरेकी थिइन । पछि मोदी नेपाल भ्रमणमा आई व्यवस्थापिका संसदमा सम्बोधन गर्दा सबैलाई समेटेर सर्वस्वीकार्य संविधान बनाउन सुझाव दिएपनि मधेसको म समेत उचारण नगरेको त कसैले विर्सेको पनि छैन । त्यसकारण मधेसी जनताले के बुझ्नुपर्छ भने दिल्लीका शासक र काठमाण्डौका शासक बीचको सम्बन्धलाई भारतीय संस्थापन पक्षले प्राथमिकतामा राख्ने हो । हो, यो सत्य हो कि मधेस आन्दोलन भएपछि भारतलाई बल्ल के लागेको छ भने काठमाण्डौ मात्र हेरेर हुँदैन । मधेस पनि हेर्नुपर्छ । तर, भारत माथि भर भने पर्नु नहुने लाल बताउँछन् ।
मुखर्जीको जनकपुर भ्रमण भनेको राजनीतिक विल्कुलै होइन भनेर पनि भन्न सकिन्न । सिकेलालका अनुसार भारतमा संस्थापन पक्ष भनेको भारतीय जनता पार्टी हो । र, भाजपाको राजनीति भनेको अहिले अयोध्यासँग जोडिएको छ । भगवान रामको जन्म भुमि अयोध्या भारतीय राजनीतिको एउटा एजेण्डा भए झैं त्यो राजनीति पुरा हुनको लागि रामको जन्म भुमि मात्रले पुरा हुँदैन त्यसका लागि जानकीको जन्म भुमि जनकपुर पनि महत्वपुर्ण हो । त्यसैक्रममा मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणलाई उनीहरुले आफ्नो राजनीतिक लाभ  लिन पनि सक्छन् । अब रहयो कुरा, जनकपुरवासीले मुखर्जीको भ्रमणलाई कसरी वढी भन्दा वढी उपयोगी बनाउन सक्छन् । त्यसबारेमा जनकपुरवासीले नै सोच्नुपर्दछ । किनभने उनको भ्रमण वृहत नहोस, एउटा सांगुरो दायरा भित्र होस भन्ने चाहना नेपालको शासक प्रशासकको हुन्छ । त्यसकै फलस्वरुप मुखर्जीको जानकी मन्दिरमा सिमित खास विशिष्ट व्यक्तिहरुका बीच नागरिक अभिनन्दनको नाउँमा सरकारी अभिनन्दन हुनेछन् । बरिष्ठ पत्रकार राजेश्वर नेपाली भन्छन,“ २०४६ सालको जनआन्दोलन पश्चात भारतका प्रधानमन्त्री चन्द्रशेखरको रंगभुमि मैदान बारहविघामा हजारौं नागरिकहरुका बीच नागरिक अभिनन्दन गरिएको थियो । तर, अहिलेका शासक प्रशासक उनलाई नागरिकका बीचमा अभिनन्दन गराउनै चाहँदैनन् । जानकी मन्दिरमा नागरिक अभिनन्दन हुनै सक्दैन । मधेसका जनता, जनकपुरका जनता उनलाई भव्य स्वागत, सम्मानका बीच नागरिक अभिनन्दन गर्न चाहेको इच्छा पुरा नहुनुमा नेपाल सरकारको पुर्वाग्रह नै प्रमुख कारण हो ।” तै पनि जनकपुरवासीले ठाउँ ठाउँमा स्वागतद्वारहरु बनाई उनको सम्मान गर्न सक्छन् । जनकपुरवासी के भन्छन भने यदि बारह विघामा मुखर्जीको नागरिक अभिनन्दन गर्न सकिँदैन भने कम से कम परिक्रमा सडकमा उनलाई यात्रा गराई नागरिकसँग टाढैबाट पनि  अभिनन्दन गराउन सक्छन् ।
हुन त यस अघि थाइलेन्डका राजाले पनि जनकपुर गई जानकी दर्शन गर्ने इच्छा राखेका थिए । तर, अन्य विदेशका राष्टू प्रमुख वा कार्यकारी प्रमुखले इच्छा न राख्ने हो, त्यसलाई पुरा गराउने दायित्व त नेपाल सरकारको हो । त्यसका लागि नेपाल सरकारको पनि इच्छा हुनुपर्छ । तर, त्यस्तो कहिल्यै पनि हुन सकेको छैन ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जी जनकपुर आउनु भनेको आफ्नो मामा घर आउनु हो । त्यस नाताले उनी जनकपुरका भान्जा वा नाती पर्छन । सिके लालका अनुसार उनी आउँदा जनकपुरवासीले उनलाई के अनुभुति गराउन सक्नुपर्छ भने भान्जाहरुले आफ्नो मामा घर आउन यति धेरै ढिलो गर्नु हुँदैन । मिथिला सभ्यतामा भान्जालाई देउता तुल्य व्यवहार गरिन्छ । ठिक त्यसैगरी मुखर्जीको स्वागत र सम्मानमा मामाहरुले कुनै कसर बाँकी राख्नु हुँदैन । अर्को कुरा के हो भने भान्जाबाट केही माग्ने अपेक्षा पनि मामाहरुले गर्नु भएन । जनकपुरवासीले यो कुरालाई ध्यान राख्नैपर्छ कि भान्जालाई यो अनुभुति होस कि मामा घर भनेको मामा घर नै हो, आफ्नो आमाको माइती हो, त्यसलाई विर्सन चाहेर पनि विर्सन सकिन्न । रक्त सम्बन्धको नातालाई कसैले पनि काट्न सक्दैन । त्यसैले भान्जालाई प्रसन्न पार्न सक्नु नै जनकपुरको आतिथ्यतामा निर्भर गर्दछ ।
मामा घर आउन भान्जाहरुको ढिलाई यसकारण पनि भईरहेको छ कि मामा घर जाँदा मामाहरुको दयनिय हुँदै गएको अवस्था हेर्दा भान्जाहरुलाई पनि लज्जा बोध हुन सक्ने कारणले पनि भान्जाहरुको मावली भ्रमण हुन त्यत्रो लामो समय लागेको छ । जे होस अब त्यसले निरन्तरता पाओस । समस्त हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको आस्थाको केन्द्र रहेको जनकपुरलाई अन्तराष्टिूय रुपमा बैष्णव समुदायहरुको केन्द्र भनेको जनकपुर हो भनेर प्रचार प्रसार गराउन सकिए मुखर्जी भ्रमणको जनकपुरवासीले दिर्घकालसम्म लाभ उठाउन सक्नेछन् ।
भ्रमणको तयारी
भारतका राष्टूपति प्रणव मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणलाई लिएर जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषाले आफ्नो प्रारम्भिक तयारी सुरु गरेको छ । १९ कार्तिकमा राष्टूपति मुखर्जी जनकपुर आई जानकी मन्दिरको दर्शन तथा पूजा गर्ने, जानकी मन्दिरमै उनलाई नागरिक अभिनन्दन गर्ने, हुलाकी सडक अन्तरगत जनकपुर यदुकुहा सडक निर्माणका लागि पुल चौक स्थित सडकको सिलान्यास गर्ने र केही क्षण जनकपुरको सिताशरण होटेलमा आराम गर्ने अनौपचारिक रुपमा कार्यक्रम रहेपनि आधिकारिक पुष्टि अहिलेसम्म नभएको धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी दिलिप कुमार चापागाईले बताएका छन् । एक किसिमले उनी आउने कार्यक्रम लगभग तय नै भएको हुनाले उनको स्वागत तथा सम्मानका लागि आफ्नो तर्फबाट हामीले तयारी सुरु गरेको उनले बताए । प्रजिअ चापागाईका अनुसार मुखर्जीको भ्रमणकै सवालमा धनुषाका राजनीतिक दलहरु, विभिन्न संघसंस्थाहरु, यूवा क्लवहरु, धनुषाका सरकारी कर्मचारीहरु तथा सुरक्षा निकायका प्रमुखहरुसँग छुट्टा छुट्टै अन्तरक्रिया गरी विभिन्न निर्णयहरु समेत गरिएको छ । उनी आउने दिन १९ कार्तिकमा जनकपुरमा नगरवासीले आ(आफ्नो घरमा नेपाल भारतको मैत्रीपुर्ण झण्डा झुन्डयाउने निर्णय समेत गरिएको छ ।
३ कार्तिक २०७३ प्रजिअको अध्यक्षतामा बसेको बैठकले जानकी मन्दिर परिसरभित्र र बाहिर राखिएका पसलहरुलाई ७ कार्तिकसम्ममा हटाउनका लागि जानकी मन्दिर, जनकपुर उपमहानगरपालिकाबाट सूचना जारी गरी हटाउने निर्णय गरिएको छ । त्यसका लागि नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी, उद्योग बाणिज्य संघ र पत्रकारहरु सबैले सहयोग गर्ने निर्णय गरिएको हो । त्यसैगरी जानकी मन्दिर परिसरमा ठुला बसहरुलाई आउनै नदिने व्यवस्था टूाफिक कार्यालयले मिलाउने, जानकी मन्दिर व्यवस्थापन समितिले समय समयमा बैठक बसी दिर्घकालिन र अल्पकालिन रुपमा योजना बनाई मन्दिरको व्यवस्थापन गर्दै जाने निर्णय गरिएको थियो । उक्त बैठकमा प्रहरी उपरीक्षक लालमणि आचार्य, सशस्त्र प्रहरी उपरीक्षक उत्तम राज थनेत, राष्टिूय अनुसन्धानका उपअनुसन्धान निर्देशक संजय कुमार यादव लगायतको उपस्थिति रहेको थियो ।
त्यसैगरी जनकपुर उपमहानगरपालिकाका इन्जिनियर विरेन्द्र कुमार यादवको संयोजकत्वमा जानकी मन्दिर सरसफाई कार्यक्रमको लागि उपसमिति गठन गरिएको छ । जानकी मन्दिरमा जुत्ता चप्पलको व्यवस्थापन, गार्डको व्यवस्थापन, सरसफाई व्यवस्था, पार्किङको व्यवस्था, यात्रु व्यवस्थापन, भक्तजनको व्यवस्था, प्रसाद फूल सामग्रीको पसलको व्यवस्था, कारपेटिङ विछ्याउने कार्य, लाइट व्यवस्था, मन्दिर सौन्दर्यकरण तथा सम्भार तथा आदिको विषयमा समेत निर्णय गरिएको छ ।
भारतीय अधिकारीहरुद्वारा जानकी मन्दिर अवलोकन
कार्तिक १९ गते हुने भनिएको भारतीय राष्टूपति प्रणव मुखर्जीको भ्रमणलाई लक्षित गरी भारतीय अधिकारीहरुले शुक्रबार जानकी मन्दिरको अवलोकन गरेका छन् । नेपालस्थित भारतीय नियोगका विनय कुमार, विरगंजस्थित भारतीय काउन्सलर अंजु रंजन, दिल्लीस्थित भारतीय राष्टूपति कार्यालयका गायत्री आई कुमार लगायतका अधिकारीहरु जानकी मन्दिर पुगी यहाँको वस्तुस्थितिबारे छलफल गरेका थिए ।
भारतीय अधिकारीहरुको टोली महन्थ रामतपेश्वर दास, छोटे महन्थ रामरोशन दाससहितका मन्दिर सञ्चालकहरुसाग भेटी राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमणबारे जिज्ञासा राखेका थिए । अतिविशिष्ट पाहुनाहरुको लागि पूजा पाठ तथा दर्शन पद्धतिबारे जानकी मन्दिरका महन्थ दासले जानकारी गराएका थिए । उनीहरुले स्थानीय प्रशासनसाग शान्ति सुरक्षा विषयमा छलफल समेत गरेका थिए ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमणलाई लक्षित गरी जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषाले शान्ति सुरक्षा व्यवस्थालाई कडा बनाएको छ भने राष्टूपति जाने रुटको मर्मत संभार तथा सरसफाई समेत गर्न थालिएको छ । वर्षा सुरु भएयता जीर्ण बनेको सीताचौकदेखि पुलचोकसम्मको बाटो शुक्रबारदेखि मर्मत थालिएको छ । भारतीय राष्टूपति मुखर्जीले यसै मार्गमा पर्ने शहीद पथको शिलान्यास गर्ने कार्यक्रम छ ।



२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार

मधेसी मोर्चाद्वारा चोरी डाँकाको मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
२६ भदौ २०७२ मा धनुषा इटहर्वा ५ का महेन्द्र सिंहको छोरा बर्ष ३९ को विरेन्द्र कुमार सिंहको घरमा पसेर चोरी डाँका गरी ४ लाख १६ हजार मुल्य बराबरको नगद, जिन्सी, गरगहना तथा लत्ताकपडाहरु लुटेर लगेका अभियूक्तहरु इटहर्वा ५ का रामकृष्ण यादवका छोरा बर्ष २५ को उपेन्द्र यादव, भरोसी यादवको छोरा बर्ष ३८ को शत्रुधन यादव, राम सोभित यादवको छोरा बर्ष २८ को सरोज कुमार यादव, राम लोचन यादवको छोरा बर्ष २६ को दिनेश यादव, जुगेश्वर यादवको छोरा बर्ष ४८ को राम सागर यादव, परमेश्वर मण्डलको छोरा बर्ष १९ को जितेन्द्र मण्डल र रामपृत यादवको छोरा बर्ष ४५ को मिथिलेश यादव गरी कुल ७ जना प्रतिवादीहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि संयूक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा र संघीय गठबन्धन केन्द्रले नेपाल सरकारको गृहमन्त्रालयलाई सिफारिस गरेको छ ।

मधेस आन्दोलनका क्रममा लगाइएका मुद्दाहरु फिर्ता लिनका लागि संयूक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा तथा संघीय गठबन्धनले नेपाल सरकारको गृहमन्त्रालयलाई गरेको सिफारिसहरुमा कतिपय मुद्दाहरु मधेस आन्दोलनको नभएर अलग्गै आपराधिक घटनाको मुद्दा फिर्ताका लागि समेत सिफारिस गरेको पाइएको छ । मोर्चा तथा गठबन्धन केन्द्रले गरेको सिफारिस मध्ये धनुषाका इटहर्वा ५ का डाका चोरी मुद्दाका अभियूक्तहरु मिथिलेश्वर यादव, शत्रुधन यादव, उपेन्द्र यादव, सरोज कुमार यादव, दिनेश यादव, रामसागर यादव र जितेन्द्र मण्डलको समेत मुद्दा फिर्ता लिन सिफारिस गरिएको छ । धनुषा प्रहरीका अनुसार ती व्यक्तिहरुको मुद्दा विशुद्ध आपराधिक मुद्दा हो । तिनीहरु मध्ये दुई जना पक्राउ परी धनुषा जिल्ला अदालतको आदेशबाट पुर्पक्षका लागि कारागार समेत चलान गरिसकिएको छ । यस्तो अवस्थामा मधेसी मोर्चा वा संघीय गठबन्धनले तिनीहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस गरिनु पछाडी ठुलो आर्थिक चलखेल समेत भएको हुनसक्ने आशंका गरिएको छ । यी सातै जनाको मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस गरिएको नाम यस अघि द एक्सक्लुसिभले नै सार्वजनिक गरेको थियो । त्यसपछि धनुषाका मधेसी मोर्चा तथा संघीय गठबन्धन पनि आश्चर्य चकित भएका थिए । तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टी धनुषाका अध्यक्ष परमेश्वर साहका अनुसार इटहर्वाका डाँका मुद्दाका अभियूक्तहरुको मुद्दा फिर्ता लिने गरिएको सिफारिस सार्वजनिक भएपछि म आफै काठमाण्डौ गएर खोजी गर्दा संघीय गठबन्धन केन्द्रले मुद्दा फिर्ताका लागि नेपाल सरकार समक्ष सिफारिस गरेको मैले पनि पाएँ । तर, त्यो मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस कहाँबाट र कसरी भएको हो भन्ने कुरा पत्ता लगाउन सकिनँ । जहाँसम्म धनुषा मोर्चाको वा गठबन्धनको सवाल हो मेरो जानकारी अनुसार स्थानीय स्तरबाट तिनीहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस गरिएको छैन । साह थप्छन्, “द एक्सक्लुसिभले यो कुरा सार्वजनिक गरेर राम्रो काम गरेको छ । मलाई लाग्छ मधेस आन्दोलनलाई बदनाम गराउनका लागि षड्यन्त्र तहत ती मुद्दाहरु चोरबाटोबाट छिराइएको हुन सक्छ । मैले केन्द्रलाई प्रष्ट रुपमा ती मुद्दाहरु फिर्ता हुनुहुन्न, त्यो मुद्दा मधेस आन्दोलनसँग जोडिएकै छैन । रहयो कुरा त्यसको खोजी नीतिको भने चाँडै स्थानीय स्तरमा मोर्चा तथा गठबन्धनको बैठकमा यो कुरा उठाइने छ ।”
के हो घटना ?
इटहर्वा गाविस ५ बस्ने महेन्द्र सिंहको छोरा बर्ष ३९ को विरेन्द्र कुमार सिंहले दिएको जाहेरी अनुसार तिनीहरुले आएर घरमा चोरी डाका गरी सम्पति लुटेर गएको अभियोग लगाइएको छ । २६ भदौ २०७२ मा अन्दाजी ११ बजेको समयमा ती व्यक्तिहरुले आ आफनो हातहातमा लाठी लिई आई घर भित्र जवरजस्ती प्रवेश गरी घरमा रहेका गरगहना, नगद, लत्ताकपडा, फर्निचर समेत जवरजस्ती लिन थाल्दा घरमा रहेकी हजुरआमा सुमिन्त्रा देवीले रोक्ने प्रयास गर्दा निज वृद्ध हजुरआमालाई कुटपिट गरी घरबाट जवरजस्ती निकाला गरी घरभित्र रहेका सामानहरु सम्पुर्ण लिई बाहिर निस्कन लाग्दा आफु विरेन्द्र कुमार सिंह समेतले थापा पाई दगुर्दै बचाउको लागि आउँदा ती प्रतिवादीहरु मध्येका एक जनाले बल्ल आएछ, आज मेरो हैसियत थापा पाउनेछ भन्दै तिनीहरुले बोकेको सामान तल राखि आफुलाई जवरजस्ती धकेली, घरका सामानहरु तोडफोड गर्दै जवरजस्ती चोरी गरी गई गाउँ समाजका स्थानीय व्यक्तिहरुले समेत हल्लाखल्ला सुनि आएको भएपनि ति प्रतिवादीहरुको आपराधिक तान्डव देखि अगाडी वढ्ने साहस गर्न सकेका थिएनन्, जाहेरीमा उल्लेख छ । २ लाख २७ हजार रुपैयाँ नगदी, बाकसमा रहेको सुनको गरगहना दुई तोलाको मुल्य १ लाख १० हजार रुपैयाँ, ग्यास चुल्हा र सिलिन्डर, चदराको बाकस दुई थान, बाकसमा भएको साडी १५ थान, बाकसमा रहेको पेटीकोट १० थान, बाकसमा भएको ४० भरीको हसुली एक थान, चाँदीको १४ भरीको पायल दुई थान गरी कुल ४ लाख १६ हजार बराबर मुल्यको नगद, जिन्सी तथा गरगहना र लत्ताकपडाहरु लुटेर लगेको आरोप लगाइएको छ ।
उक्त घटनामा प्रहरीले प्रतिवादीहरु उपेन्द्र कुमार यादव र शत्रुधन यादवलाई पक्राउ गरी अनुसन्धान गर्दा कसुर स्वीकार गरेको देखिन्छ । चोरी गरी लगेका सामानहरु मध्ये नगद रु. २ लाख २७ हजार मध्येबाट ३२ हजार ४ सय २८ का दरले बाँडफाँड गरी खाई मासी सकेको तथा अन्य गरगहना, जिन्सी तथा लत्ताकपडाहरु फरार रहेका प्रतिवादीहरुसँगै होला भन्ने व्यहोराको बयान  प्रतिवादी उपेन्द्र कुमार यादवले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको पाइन्छ । सोही प्रकृतिको बयान अर्को प्रतिवादी शत्रुधन यादवले पनि प्रहरी समक्ष गरेको पाइन्छ ।
धनुषा जिल्ला अदालतले थुनछेक मुद्दामा १९ फागुन २०७२ का दिन धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधीश ऋषि अधिकारीले थुनामा राखि मुद्दाको पुर्पक्ष गर्न आदेश दिएको पाइन्छ । उक्त मुद्दाको अहिलेसम्म फैसला नभएको भएपनि ती प्रतिवादीहरुलाई चोरी भएको गरगहना, धनमालको विगो रु. ४ लाख १६ हजार प्रतिवादीहरुबाट दिलाई भराई पाऊ तथा चोरीको महलको एक नम्बरको छ नम्बर अनुसारको कसुर अपराध गरेको हुँदा सोही ऐनको १४(४), १०(३) र २१ नम्बर बमोजिम कारवाही गराउन भन्दै अभियोग माग दावी गरिएको छ ।
आन्दोलनलाई बदनाम गराउने षड्यन्त्र
यस अघि पनि धनुषाको मोर्चा तथा गठबन्धनको बैठकबाट जघन्य अपराधको मुद्दामा अभियूक्त रहेका राम विनोद यादव, चनरदिप यादव, जोगेन्द्र महतो कोइरी, शुभनारायण यादव, राम सुन्दर यादव, नागेश्वर साह, प्रमोद कुमार पुर्वे, कल्याणी देवी यादव लगायत सात जनाको मुद्दा फिर्ताका लागि केन्द्रीय गठबन्धनमा सिफारिस गरिएको थियो । उक्त सिफारिसमा तत्कालिन संघीय गठबन्धनका संयोजक तथा राष्टिूय मधेस समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष देवकृष्ण मण्डलको हस्ताक्षर थियो । पछि मोर्चा तथा गठबन्धनका अन्य नेताहरुले आफुहरुले सिफारिस नगरेको प्रष्टिकरण दिएपनि मण्डल भने सबैको सहमतिमा सिफारिस गरिएको बताएको थियो । यद्यपि उक्त सिफारिसलाई केन्द्रिय संघीय गठबन्धनले नै फिर्ता गरेको भएपनि उक्त घटनाको छानविन तथा अनुसन्धान गरी सत्य तथ्य के भएको थियो भन्ने कुरा बाहिर आउन सकेको छैन । अर्को तर्फ केन्द्रिय गठबन्धनले नै धनुषाका अन्य डाँका मुद्दाका अभियूक्तहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि गृहमन्त्रालय समक्ष गरेको सिफारिसले अर्को ठुलो प्रश्न खडा गरेको छ । मोर्चा तथा गठबन्धनका त्यस्ता गतिविधिहरुले अहिले मधेस आन्दोलनलाई बदनाम मात्र गरेको छैन, अधिकार प्राप्तिका लागि आफ्नो ज्यानको आहुति दिने ती सहिदहरुको सहादतलाई समेत अपमान हुने काम मधेसी मोर्चा तथा संघीय गठबन्धनका नेताहरुद्वारा भएकाले जनतासँग माफी माग्दै सत्य तथ्य बाहिर ल्याउनु पर्ने स्थानीय नागरिकहरुको माग रहेको छ ।
मधेस आन्दोलनका दौरान राजनीतिक कारणले लगाइएका मुद्दाहरु वा आन्दोलनका क्रममा भएको प्रदर्शनको क्रममा राज्यद्वारा लगाइएका मुद्दाहरु फिर्ताका लागि सिफारिस गरिनु र त्यसका लागि अड्नु राम्रो काम भएपनि यस्ता गलत कुराहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि मोर्चाले सिफारिस गर्नु अत्यन्तै दुःखद रहेको आन्दोलनमा सहभागी आन्दोलनकारीहरुको भनाई छ । मोर्चाका नेताहरुले चाहे स्थानीय स्तरमा होस वा केन्द्रिय स्तरमा जो सुकैले पनि मधेस आन्दोलन बाहेक आपराधिक घटनाहरुको मुद्दा फिर्ताका लागि सिफारिस गरिनु पछाडी व्यापक आर्थिक लेनदेन भएको हुन सक्ने, जातिय प्रभावमा परेर सिफारिस भएको हुन सक्ने, आउँदो समयमा भोट व्याङ्कको राजनीति गर्नका लागि सिफारिस गरिएको हुन सक्ने वा सत्ता पक्षद्वारा आन्दोलनलाई बदनाम गराउन चलखेल भएको हुन सक्ने लगायतका कारणहरु हुन सक्ने भएकाले बास्तविक सत्य तथ्य के हो त्यसको अनुसन्धान गरी जनता समक्ष राख्नु मधेसी मोर्चा तथा संघीय गठबन्धनको दायित्व र जिम्मेवारी दुवै रहेको स्थानीयवासीहरु बताउँछन् ।




२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार

कार्यकारी निर्देशक यादवलाई हटाउनुपर्ने माग गर्दै बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदका कर्मचारीहरु आन्दोलित

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
वृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषदका कर्मचारीहरु पाँच सुत्रिय माग राखि पुनः आन्दोलित भएका छन् । परिषदका कार्यकारी निर्देशक उमेश कुमार यादवमाथि विभिन्न आरोप लगाई कर्मचारीहरुले काम नै अवरुद्ध गरी गत ३ कार्तिक देखि आन्दोलनमा उत्रेका हुन् । निर्देशक यादवले परिषदको ऐन,नियमलाई मिचेर आफ्ना मनपोली गर्ने गरेको, बिना कारण कर्मचारीलाई स्पष्टीकारण तथा पदबाट हटाई हुक्मी शासन लादन खोजेको उनीहरुको आरोप छ । बढुवायोग कर्मचारीलाई बढुवाको लागि प्रक्रिया अघि नबढाई उल्टै कर्मचारीहरुलाई बिना कसुर कारवाही गर्ने गरेको कर्मचारीहरुले संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उययन मन्त्रालय तथा प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई बुझाएको ज्ञापनपत्रमा उल्लेख छ ।
बिसौ वर्षदेखि मेस्तर पदमा स्थायी नियुतmीमा कार्यरत नरेश मेस्तरको कार्यवाही फुकुवा नगरेको तथा परिषदको कार्यकारिणी समितिको निर्णय अनुसार कार्यालय सहयोगिको पदमा कार्यरत संगिता देवी रायको म्याद नथपि कर्मचारीलाई पद अनुसार कार्य नदिई निर्देशक यादव आफैसँग सबै अघिकार राखेको उनिहरुको गुनासो छ ।
साथै,परिषदका कार्यकारी निर्देशक उमेश कुमार यादवलाई अविलम्ब हटाउनुपर्ने, हाल गरिएको प्राविधिक नियुतिmलाई बदर गरी दक्ष प्राविधिककलाई नियुतmी हुनुपर्ने, विगतमा भएको सहमति पालन हुनुपर्ने, कार्यकारी निर्देशकको नियुतिm नेपाल सरकारबाट हुनुपर्ने र परिषदको ऐन, नियमावली समय सापेक्ष हुनुपर्ने कर्मचारीहरुको माग अघि सारेको छ । आफुहरुको माग पुरा नभएर सम्म कार्यालयको कामकाज ठप्प गरि आन्दोलन जारी राख्ने ज्ञापनपत्रमा उल्लेख छ । 
कार्यकारी निर्देशक यादव विरुद्ध कर्मचारीहरुले लगाएका आरोप
१. कार्यालयको दरबन्दी पुनरावलोकन सम्बन्धमा कार्यकारिणी समिति तथा परिषदबाट निर्णय भएता पनि हालसम्म कार्यान्वयन नगरेको ।
२. इन्जिनियर तथा सव इन्जिनियरको नियूक्ती गर्दा गुणस्तर र लागत विधि अपनाई योग्य व्यक्ति नियूक्त गर्नुपर्नेमा उक्त विधि नअपनाई योग्यलाई हटाइएको ।
३. निजामति सेवा ऐन, नियमावली एवम परिषद नियमावलीमा व्यवस्था भए बमोजिम प्रचलित मान्यता अनुसार सम्पुर्ण कर्मचारीहरुको पद अनुकुल काम कर्तव्य र अधिकार तोकिनुपर्नेमा नतोकिएको र सोही बमोजिम जिम्मेवारी समेत नदिइएको ।
४. यस पुर्व कर्मचारीहरुले विभिन्न माग राखि १५ चैत्र २०७२ देखि गरिएको आन्दोलन पश्चात १९ चैत्र २०७२ मा धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारीको रोहवरमा कर्मचारी र कार्यकारी निर्देशक बीच भएको सम्पुर्ण सहमति पुर्ण रुपमा कार्यान्वयन नभएको ।
क. प्रशासन सँग सम्बन्धित दैनिक प्रशासन सम्बन्धि सम्पुर्ण कार्य व्यवस्थापन गर्नुपर्ने अधिकार प्रशासकिय अधिकृतलाई प्रत्यायोजन नगरेको ।
ख. मेस्तर पदमा स्थायी नियूक्ती पाई विसौं बर्ष देखि सेवारत कर्मचारी नरेश मेस्तरको प्रक्रिया अपनाई यथासिघ्र कारवाही फुकुवा नगरेको । सुधार गृहबाट पुर्ण स्वस्थ्य भई फर्किसकेका निज मेस्तरलाई कार्यकारी निर्देशकबाट सिर्जना गरिएको पुर्वाग्रही कानुनी अडचन देखाई हाजिर हुन नदिएको ।
ग. यसै परिषदमा कार्यरत चालक विजय रायको आकस्मात मृत्यु पश्चात कार्यकारणी समितिको निर्णय अनुसार का.स. पदमा नियूक्त भएकी निजकी पत्नी संगिता देवी रायलाई सहमति अनुसार म्याद थप नगरेको ।
घ. बढुवा हुन योग्यता पुगेका कर्मचारीहरुको बढुवाका लागि अबिलम्ब प्रक्रिया अगाडी नबढाएको ।
ड. कर्मचारीहरुको हक हितको संरक्षण, वृति विकास, सेवा सुविधा, तालिमका व्यवस्थापनका लागि आवश्यक पहल नगरेको र कर्मचारीहरुको समन्वयमा कार्यालय संचालन नगरेको ।
च. परिषदको नागरिक वडा पत्र जारी नगरेको ।
छ. आर्थिक बर्ष २०७२÷०७३ मा करिब १ करोड रकम फ्रिज गराएको ।
५. कार्यकारी निर्देशकको पदावधि ४ बर्ष रहेकै कारणले ऐन, नियमावलीमा व्यवस्था भएता पनि २३ बर्ष देखि कर्मचारीलाई एउटै पदमा रहन बाध्य बनाई पदोन्नती नगरेको ।
६. कर्मचारीको वृति विकास, पदोन्नती प्रति वेवास्ता गरेको ।
७. कानुनलाई आफु अनुकुल व्याख्या गरी असहमत हुनेलाई पदमुक्त गर्ने र सुधार गृहबाट सुधार भई फर्किसकेका मेस्तरलाई हाजिर गर्न नदिएको ।
८. शाखा परिवर्तन र खटाउने बहानामा कर्मचारीलाई जिम्मेवारी विहिन बनाइएको ।
९. दैनिक प्रशासन सम्बन्धी सम्बन्धित फाइलहरु र निर्णयहरु सम्बन्धित शाखा प्रमुखको जिम्मामा नदिई दैनिक कार्य संचालनमा बाधा खडा गरेको ।
१०. निजको पदावधि २०७३ चैत्र मसान्तसम्म मात्र रहेकोले निर्णय एवम लागत अनुमान विना निर्माण कार्यको सूचना प्रकाशन गरेको र सकेसम्म चाँडै आर्थिक लाभ लिन आफु अनुकुलको व्यक्तिलाई कोटेशन दिएको ।
११. कर्मचारीहरुको मनोवल गिराउन पटक पटक अनावश्यक तवरले फाँट सरुवा एवम स्पष्टिकरण सोध्ने गरेको ।
१२. यात्री निवासको जिन्सी सरसमान बरबुझारथ नगराई ठेक्केदारलाई संचालन गर्न कार्यादेश दिएको ।
आन्दोलनरत कर्मचारीको मागहरु
१. कार्यकारी निर्देशक उमेश यादवलाई अबिलम्ब हटाउनुपर्ने ।
२. हाल गरिएको प्राविधिक नियुक्तिलाई बदर गरी दक्ष प्राविधिकको नियूक्ति हुनुपर्ने ।
३. विगतमा धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारीको रोहवरमा १९ चैत्र २०७२ मा भएको सहमतिको पुर्ण पालना गरिनुपर्ने ।
४. कार्यकारी निर्देशकको नियूक्ति नेपाल सरकारबाट हुनुपर्ने ।
५. परिषदको ऐन, नियमावली समय सापेक्ष संशोधन हुनुपर्ने ।


२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार