हेलो, म जनकपुरी मधेशी, लौन विजोगै भो, ज.उ.न.पा.ले विकास गर्ने भो । जसरी भएपनि ठुलो आन्दोलन गर्नु पर्यो कमरेड !
२०७२ जेष्ठ १० गते आईतबार
Tuesday, May 26, 2015
अजब–गजब छ बा ! सुदर्शन सिंह
हेलो, म जनकपुरी मधेशी, लौन विजोगै भो, ज.उ.न.पा.ले विकास गर्ने भो । जसरी भएपनि ठुलो आन्दोलन गर्नु पर्यो कमरेड !
२०७२ जेष्ठ १० गते आईतबार
फस्टाउँदै स्वास्थ्यको बजार राजश्व छल्दै चिकित्सक
 |
फैलिँदो स्वास्थ्य बजार ः बारहविघा मैदान देखि दक्षिण पेठिया जानेबाटोमा
निर्माणाधिन तल्ले महलहरुमा संचालित क्लिनिक । |
जनकपुरधाम............
जनकपुरमा उद्योग धन्दा तथा कलकारखानाहरु फस्टाउन नसकेपनि दिन प्रति दिन स्वास्थ्य क्षेत्रको बजार तथा कारोबार फस्टाउँदै गएको छ । जनकपुरमा सरकारी अस्पतालको रुपमा अञ्चल अस्पताल रहेपनि नीजि क्षेत्रमा अस्पताल तथा क्लिनिकहरुको संख्या वढ्दै गएको पाइन्छ । अहिले खास गरी अञ्चल अस्पताल रोडमा ठुला ठुला भवनहरु बन्नु र ती भवनहरुमा नीजि अस्पताल तथा नर्सिङ होमहरु संचालन हुनुले पनि जनकपुरमा स्वास्थ्य क्षेत्रको व्यापार दिन दुगुन्ना रात चौगुन्नाको दरले वढ्दै गएको पाइन्छ । खास गरेर धनुषाको रमदैयामा जानकी मेडिकल कलेजको स्थापना भएपछि नीजि क्षेत्रका चिकित्सकहरु उक्त कलेजमा एशोसिएट प्रोफेसरको रुपमा कार्य गर्न थालेपछि जनकपुरमा चिकित्सकहरुको संख्यामा समेत वृद्धि हुँदै गएको पाइन्छ । तराई क्षेत्रको केन्द्र विन्दुको रुपमा रहेको जनकपुर आसपासका जिल्लाहरु तथा छिमेकी मुलुक भारत विहारको समेत विरामीहरु उपचार गराउन जनकपुर आउने भएपछि चिकित्सकहरुको ध्यान जनकपुर तर्फ केन्द्रित भएको देखिन्छ ।
जानकी मेडिकल कलेजबाट उत्पादित जनशक्ति र देश तथा विदेशबाट पढेर आउने चिकित्सकहरुको लागि जनकपुर राम्रो आम्दानीको तथा करियर स्थापित गराउने स्थलको रुपमा समेत देखिएपछि अहिले घर बेटिहरु पुरानो भवनलाई भत्काएर ठुला ठुला भवन बनाएर नर्सिंङ होमहरुलाई बहालमा दिन थालेका छन् । जनकपुरको अरगज्जा सागर देखि रामानन्द चौकसम्म, ऐतिहासिक रंगभुमि बारहविघा मैदानको पहिलो गेट देखि पेठिया बजार जाने महाराज सागरको डिलसम्म ठुला ठुला भवनहरु निर्माण गरि स्वास्थ्य बजारलाई बहालमा दिइएको पाइन्छ ।
जनकपुरमा उद्योग धन्दा तथा कलकारखानाहरु फस्टाउन नसकेपनि दिन प्रति दिन स्वास्थ्य क्षेत्रको बजार तथा कारोबार फस्टाउँदै गएको छ । जनकपुरमा सरकारी अस्पतालको रुपमा अञ्चल अस्पताल रहेपनि नीजि क्षेत्रमा अस्पताल तथा क्लिनिकहरुको संख्या वढ्दै गएको पाइन्छ । अहिले खास गरी अञ्चल अस्पताल रोडमा ठुला ठुला भवनहरु बन्नु र ती भवनहरुमा नीजि अस्पताल तथा नर्सिङ होमहरु संचालन हुनुले पनि जनकपुरमा स्वास्थ्य क्षेत्रको व्यापार दिन दुगुन्ना रात चौगुन्नाको दरले वढ्दै गएको पाइन्छ । खास गरेर धनुषाको रमदैयामा जानकी मेडिकल कलेजको स्थापना भएपछि नीजि क्षेत्रका चिकित्सकहरु उक्त कलेजमा एशोसिएट प्रोफेसरको रुपमा कार्य गर्न थालेपछि जनकपुरमा चिकित्सकहरुको संख्यामा समेत वृद्धि हुँदै गएको पाइन्छ । तराई क्षेत्रको केन्द्र विन्दुको रुपमा रहेको जनकपुर आसपासका जिल्लाहरु तथा छिमेकी मुलुक भारत विहारको समेत विरामीहरु उपचार गराउन जनकपुर आउने भएपछि चिकित्सकहरुको ध्यान जनकपुर तर्फ केन्द्रित भएको देखिन्छ ।
जानकी मेडिकल कलेजबाट उत्पादित जनशक्ति र देश तथा विदेशबाट पढेर आउने चिकित्सकहरुको लागि जनकपुर राम्रो आम्दानीको तथा करियर स्थापित गराउने स्थलको रुपमा समेत देखिएपछि अहिले घर बेटिहरु पुरानो भवनलाई भत्काएर ठुला ठुला भवन बनाएर नर्सिंङ होमहरुलाई बहालमा दिन थालेका छन् । जनकपुरको अरगज्जा सागर देखि रामानन्द चौकसम्म, ऐतिहासिक रंगभुमि बारहविघा मैदानको पहिलो गेट देखि पेठिया बजार जाने महाराज सागरको डिलसम्म ठुला ठुला भवनहरु निर्माण गरि स्वास्थ्य बजारलाई बहालमा दिइएको पाइन्छ ।
 |
| फैलिँदो स्वास्थ्य बजार ः जनकपुर अञ्चल अस्पतालको ठीक सामुन्ने निर्माणाधिन तल्ले घरहरुमा नीजि क्लिनिकहरु । अधिकांश स्वास्थ्य फर्महरुले राजश्व बुझाउँदैनन् । |
ती घर बेटीहरुले औषधि पसल, प्याथोलोजी वा क्लिनिकहरुलाई प्रति सटर ४० हजार देखि ६० हजार रुपैयाँ सम्म मासिक लिनुका साथै ५ लाख देखि १० लाख रुपैयाँ सम्म धरौटी लिने गरेको छ । तर, ती घर बेटीहरुले पनि घर बहाल कर तिर्दैनन् । यति मात्र होइन अस्पताल रोडमै पहिले देखि रहेको पुरानो भवनलाई भत्काएर ठुला भवन निर्माण गरिरहेको अवस्थाले पनि यहाँ स्वास्थ्य क्षेत्र सबैभन्दा ठुलो उद्योगको रुपमा देखिँदैछ । हुन त जनकपुर प्रवेश गर्ने सबै नाकाहरुको प्रवेश मार्गमै पनि नर्सिङ होमहरु संचालित छन् । जटही नाकाबाट प्रवेश गर्दा जनकपुरको मुखमै सञ्जिवनी अस्पताल, पुर्व पश्चिम राजमार्गबाट जनकपुर प्रवेश गर्ने बाटोमा रमदैयामै जानकी मेडिकल कलेज र उत्तरबाट आउने विरामीहरुका लागि सिटी अस्पताल, नवजिवन अस्पताल त्यसैगरी पुर्वी तथा उत्तरी बेल्टबाट आउने मार्गमा धनुषा अस्पताल, सिटी होस्पिटल, केयर नर्सिङ होमहरु संचालित छन् । जनकपुरमा अनगिन्ती प्याथोलोजी छन् । डिजिटल देखि जेनरल एक्सरेसम्म, अल्टूासाउण्ड सहितका चेक जाँच गर्ने सेन्टरहरु पनि उल्लेख्य संख्यामा पाइन्छ । यसको अर्थ स्वास्थ्य बजार सबैभन्दा वढी मालामाल हुने बजारको रुपमा देखिन्छ ।
जनकपुरका चिकित्सकहरु सुरुमा जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा काम गरि आफ्नो पहिचान बनाउने र त्यसपछि बाहिर नीजि क्लिनिकहरुमा काम गरेर लाखौं करोडौं रुपैयाँ आर्जन गर्ने र त्यसपछि आफ्नै लगानीमा नर्सिङ होमहरु खोल्ने प्रवृति वढेको देखिन्छ । तर, लाखौं करोडौं रुपैयाँ कमाउने जनकपुरका अधिकांश चिकित्सकहरु राजश्व चोरी गर्ने गरेका छन् । जनकपुरमा ३ सय भन्दा वढी चिकित्सकहरु नीजि क्लिनिक, नर्सिङ होम तथा अस्पतालहरुमा कार्यरत रहेको भएपनि केही चिकित्सकहरु मात्र करको दायरामा आउन सकेका छन् । आन्तरिक राजश्व कार्यालय जनकपुरले उपलब्ध गराएको स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने कर दाताहरुको विवरण अनुसार करिब ७० प्रतिशत भन्दा वढी चिकित्सकहरु करको दायरामा नआएको देखिन्छ । जनकपुरमा स्थापित स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञ चिकित्सकहरु डा.सोनिया सिंह, डा.वृजमोहन कुमार रजक, डा.विजय कुमार सिंह, डा.धिरेन्द्र साह, डा.रामजी यादव, डा.रहिना बानो, डा.किरण यादव, डा. सुस्मिता झा, सर्जनहरु डा.संजय चौधरी, डा.अस्विनी झा, डा.नागेन्द्र प्रसाद यादव, डा.असरफ हुसैन, जेनरल फिजिसियनहरु डा.एसके सिंह, डा.मनिष पाण्डे, डा.संजय ठाकुर, डा.नमिता यादव, कुष्ठरोग विशेषज्ञ डा.प्रमोद झा रौतहट र धनुषा, मेडिकल अफिसर डा.नागेन्द्र यादव, ग्यास्टूोइन्डूोलोजिस्ट डा.महेश महासेठ, डा.रामदेव चौधरी, हाड जोर्नी तथा नसा विशेषज्ञ डा. अनिल ठाकुर, दन्त्त चिकित्सकहरु डा.कुन्दन मिश्रा, डा.रवि पाण्डे, डा.उमेश चन्द्र यादव, डिप्लोमा रेडियोलोजिष्ट डा.साविक रेजा, बाल रोग विशेषज्ञ चिकित्सकहरु डा. सुर्यनारायण यादव, डा.प्रमोद यादव, अल्टूासाउण्ड विशेषज्ञहरु डा.अर्पणा साह, डा.जितेन्द्र मण्डल, फिजियो थेरापिस्ट डा.बेचन यादव लगायतका चिकित्सकहरुले प्यान समेत दर्ता गराएका छैनन् ।
बाल रोग विशेषज्ञ चिकित्सक डा.प्रमोद यादव नेपाल मेडिकल एशोसिएशन धनुषाका अध्यक्ष हुन । उनी पनि करको दायरामा आउन सकेका छैनन् । प्यान किन नलिएको र राज्यलाई कर किन नतिरेको भनेर द एक्सक्लुसिभले गरेको सवालमा डा.यादव भन्छन,“जानकारीको अभावका कारण म मात्र होइन थुपै्र चिकित्सकहरुले प्यान लिएका छैनन् । हामी चिकित्सकहरु वढी व्यस्त रहने गरेको तथा पत्र पत्रिकाहरुमा आएको समाचारहरु प्रति खासै ध्यान दिन नसकिएकोले पनि जनकपुरका चिकित्सकहरु करको दायरामा आउन सकिएको छैन । कर कार्यालयले हामीहरुसँग अन्तरक्रिया गर्यो भने हामीहरु दर्ता गराई कर तिर्ने छौं ।” डा.नागेन्द्र यादव जनकपुर अञ्चल अस्पतालका विकास समितिका अध्यक्ष हुन । आन्तरिक राजश्व कार्यालयको रेकर्डमा उनको पनि प्यान नम्बर छैन । कार्यालयको अभिलेख अनुसार उनले पनि कर छलि गरिरहेको प्रष्ट देखिन्छ । तर, डा.यादवसँग करको दायरामा किन नआएको भनेर सोध्दा उनी भन्छन,“म त नेपाल सरकारको कर्मचारी हो । कर तिरीरहेको छु । कार्यालयको अभिलेखमा छुटेको होला ।” यसरी हेर्ने हो भने जनकपुरका अधिकांश चिकित्सकहरु लाखौं रुपैयाँ आर्जन गर्ने गरेपनि कर नतिरेर राज्यको कानुन अनुसार आर्थिक अपराध गर्ने गरेको पाइन्छ ।
कर दायरामा आएपनि कर चोरी
जनकपुरका चिकित्सकहरु सुरुमा जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा काम गरि आफ्नो पहिचान बनाउने र त्यसपछि बाहिर नीजि क्लिनिकहरुमा काम गरेर लाखौं करोडौं रुपैयाँ आर्जन गर्ने र त्यसपछि आफ्नै लगानीमा नर्सिङ होमहरु खोल्ने प्रवृति वढेको देखिन्छ । तर, लाखौं करोडौं रुपैयाँ कमाउने जनकपुरका अधिकांश चिकित्सकहरु राजश्व चोरी गर्ने गरेका छन् । जनकपुरमा ३ सय भन्दा वढी चिकित्सकहरु नीजि क्लिनिक, नर्सिङ होम तथा अस्पतालहरुमा कार्यरत रहेको भएपनि केही चिकित्सकहरु मात्र करको दायरामा आउन सकेका छन् । आन्तरिक राजश्व कार्यालय जनकपुरले उपलब्ध गराएको स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने कर दाताहरुको विवरण अनुसार करिब ७० प्रतिशत भन्दा वढी चिकित्सकहरु करको दायरामा नआएको देखिन्छ । जनकपुरमा स्थापित स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञ चिकित्सकहरु डा.सोनिया सिंह, डा.वृजमोहन कुमार रजक, डा.विजय कुमार सिंह, डा.धिरेन्द्र साह, डा.रामजी यादव, डा.रहिना बानो, डा.किरण यादव, डा. सुस्मिता झा, सर्जनहरु डा.संजय चौधरी, डा.अस्विनी झा, डा.नागेन्द्र प्रसाद यादव, डा.असरफ हुसैन, जेनरल फिजिसियनहरु डा.एसके सिंह, डा.मनिष पाण्डे, डा.संजय ठाकुर, डा.नमिता यादव, कुष्ठरोग विशेषज्ञ डा.प्रमोद झा रौतहट र धनुषा, मेडिकल अफिसर डा.नागेन्द्र यादव, ग्यास्टूोइन्डूोलोजिस्ट डा.महेश महासेठ, डा.रामदेव चौधरी, हाड जोर्नी तथा नसा विशेषज्ञ डा. अनिल ठाकुर, दन्त्त चिकित्सकहरु डा.कुन्दन मिश्रा, डा.रवि पाण्डे, डा.उमेश चन्द्र यादव, डिप्लोमा रेडियोलोजिष्ट डा.साविक रेजा, बाल रोग विशेषज्ञ चिकित्सकहरु डा. सुर्यनारायण यादव, डा.प्रमोद यादव, अल्टूासाउण्ड विशेषज्ञहरु डा.अर्पणा साह, डा.जितेन्द्र मण्डल, फिजियो थेरापिस्ट डा.बेचन यादव लगायतका चिकित्सकहरुले प्यान समेत दर्ता गराएका छैनन् ।
बाल रोग विशेषज्ञ चिकित्सक डा.प्रमोद यादव नेपाल मेडिकल एशोसिएशन धनुषाका अध्यक्ष हुन । उनी पनि करको दायरामा आउन सकेका छैनन् । प्यान किन नलिएको र राज्यलाई कर किन नतिरेको भनेर द एक्सक्लुसिभले गरेको सवालमा डा.यादव भन्छन,“जानकारीको अभावका कारण म मात्र होइन थुपै्र चिकित्सकहरुले प्यान लिएका छैनन् । हामी चिकित्सकहरु वढी व्यस्त रहने गरेको तथा पत्र पत्रिकाहरुमा आएको समाचारहरु प्रति खासै ध्यान दिन नसकिएकोले पनि जनकपुरका चिकित्सकहरु करको दायरामा आउन सकिएको छैन । कर कार्यालयले हामीहरुसँग अन्तरक्रिया गर्यो भने हामीहरु दर्ता गराई कर तिर्ने छौं ।” डा.नागेन्द्र यादव जनकपुर अञ्चल अस्पतालका विकास समितिका अध्यक्ष हुन । आन्तरिक राजश्व कार्यालयको रेकर्डमा उनको पनि प्यान नम्बर छैन । कार्यालयको अभिलेख अनुसार उनले पनि कर छलि गरिरहेको प्रष्ट देखिन्छ । तर, डा.यादवसँग करको दायरामा किन नआएको भनेर सोध्दा उनी भन्छन,“म त नेपाल सरकारको कर्मचारी हो । कर तिरीरहेको छु । कार्यालयको अभिलेखमा छुटेको होला ।” यसरी हेर्ने हो भने जनकपुरका अधिकांश चिकित्सकहरु लाखौं रुपैयाँ आर्जन गर्ने गरेपनि कर नतिरेर राज्यको कानुन अनुसार आर्थिक अपराध गर्ने गरेको पाइन्छ ।
कर दायरामा आएपनि कर चोरी
 |
| व्यस्त जनकपुर अञ्चल अस्पताल सडक । |
आन्तरिक राजश्व कार्यालय जनकपुरले उपलब्ध गराएको तथ्याङ्क अनुसार त्यही चिकित्सकहरुले प्यानमा दर्ता गराएपनि विवरण सहि नपठाएर करको चोरी गर्ने गरेको पाइन्छ । डा.विजय कुमार सिंह, डा.शशि कुमार ठाकुर, डा.बलराम मिश्र, डा.दिपक कुमार गुप्ता, डा.रामपरिक्षण यादव, डा.रामकेवल साह, डा.विनय कुमार चौधरी, डा.रुद्रनारायण झा, डा.लक्ष्मीश्वर प्रसाद, डा.जयकुमार मण्डल, डा.मिथिला शर्मा, डा.श्यामसुन्दर यादव, डा. गौराङ्ग मिश्र, डा.राजेश चन्द्र यादव, डा.दिपेन्द्र कुमार साह, डा.अमरेन्द्र झा, डा.अन्जु ठाकुर झा, डा.दामोदर प्रधान, डा.निलम चौधरी, डा.कुलदीप पंडित, डा.आनन्द कुमार मिश्र आदि चिकित्सकहरुको प्यानमा दर्ता भएको पाइन्छ । त्यसैगरी अभिय कुमार मुखर्जी, रामनरेश पण्डित, डा.नागेन्द्र प्रसाद यादव, डा.सिद्धीदात्री झा, डा.रामबाबु रमन जयशवाल, डा.राजकुमार महत्तो, डा. मुकेश प्रसाद चौरसिया, डा. ऐलेना लेबोनिदोभना मण्डल, डा.सुरेन्द्र कुमार यादव, डा.लखनलाल साह, डा.अंकुर साह, डा.राघवेन्द्र झा, डा.कल्पना बछाड, डा.रतिश चन्द्र झा, डा.उदय कान्त झा, डा.दिपक गुप्ता आदिको नाम प्यानमा दर्ता भएको देखिन्छ । आन्तरिक राजश्व कार्यालय जनकपुरका प्रमुख कर अधिकृत पुर्ण प्रसाद न्यौपाने भन्छन,“कतिपय चिकित्सकहरुले प्यानमा दर्ता गराएको भएपनि विवरण सहि नपठाएर राजश्व छली गर्ने गरेका हुन्छन् । राज्यले नै स्वयम कर निर्धारण गरी आफ्नो आय कर, स्वास्थ्य कर लगायतको विवरण दिनुपर्ने प्रावधान राखिदिए पछि उनीहरुले बुझाउने विवरणलाई हामीले सहि मान्नुपर्छ । नत्र भने हामीले छापा मारेर विवरणको अनुगमन गरेर मात्र कारवाही गर्न सक्छौं तर, त्यसको लागि पर्याप्त जनशक्ति छैन ।” हुन त कर कार्यालयले केही महिना अघि चैत्रमा मात्र जनकपुरको केही स्वास्थ्य संस्थाहरुमा छापा मारी गरेको थियो । छापामारी गर्दा अधिकांश क्लिनिक तथा स्वास्थ्य संस्थाहरु प्यानमा दर्ता नभएको, केही दर्ता भएपनि विवरण नबुझाएको पाइएको भन्दै कर अधिकृत न्यौपाने भन्छन,“ हामीले स्वास्थ्य संस्थाहरुलाई करको दायरामा आउन माईकिङ्ग पनि गर्यौं । विस्तारै तिनीहरु दर्ताको दायरामा आउन थालेका छन् । जसकारण बैशाख सम्ममा स्वास्थ्य सेवा करमा २ सय १८ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । बैशाख सम्मको लक्ष्य २७ लाख रहेकोमा हामीले ६० लाख रुपैयाँ असुल गरेका छौं ।” वास्तवमा भन्ने हो भने जनकपुरमा कति स्वास्थ्य संस्थाहरु छन् भन्ने कुराको सहि सूचना नभएका कारण राजश्व असुलीमा अप्ठयारो भएको भन्दै न्यौपाने भन्छन,“ हामी अहिले स्वास्थ्य संस्थाहरुको सहि सहि सूचना संकलनको कार्यमा लागेका छौं । करको दायरामा नआएका स्वास्थ्य संस्थाहरुलाई चाँडै कारवाहीको दायरामा ल्याउने छौं ।”
एक जना चिकित्सकका अनुसार जनकपुरमा एक दिनमा मात्रै १ लाख रुपैयाँ भन्दा वढी आम्दानी गर्ने चिकित्सकहरुको संख्या २ दर्जन जति छ । तर, तिनीहरुले उक्त आम्दानी सरह कर तिरिरहेका छैनन् । एउटा चिकित्सकको जनकपुरमा मात्रै ४÷५ ठाउँमा क्लिनिक हुन्छ । चिकित्सकले प्रत्येक क्लिनिकबाट प्यासेन्ट जाँच गरेबापत शुल्क असुली गर्छन् । यसका अतिरिक्त चिकित्सकहरुले एउटा जाँचबाट ६० प्रतिशत कमिशन लिने गर्छन् । प्याथोलोजि, एक्सरे जाँच र अल्टूासाउण्ड जाँचबाट मोटो रकम कमिशन बापत पाईरहेका हुन्छन् । त्यसैगरी उक्त चिकित्सक सरकारी अस्पताल, विभिन्न नीजि नर्सिङ्ग होम तथा अस्पतालहरुमा पनि काम गर्छन् । यदि चिकित्सक स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञ हो भने दिनमा २ देखि ३ वटा अप्रेशन गरेर पनि मोटो रकम आर्जन गर्छन । यसका अतिरिक्त औषधि विक्रेताहरुले चिकित्सकहरुलाई औषधि लेखिदिने नाउँमा समेत कमिशन दिने गरेको हुन्छ ।
स्वास्थ्य संस्थाहरुले विरामीलाई दिएको सेवाको ५ प्रतिशत रकम सेवा करबाट असुली गर्ने जिम्मेवारी र प्रत्येक चौमासिक विवरण बुझाउने जिम्मेवारी पनि ती स्वास्थ्य संस्थाको नै हुन्छ । प्रत्येक चौमासिकको म्याद भित्र कर दाखिला नगरेमा ती स्वास्थ्य संस्थाहरुले १५ प्रतिशत ब्याज तिर्नुपर्ने र विवरण नबुझाएमा प्रत्येक विवरणको १ हजार रुपैयाँ जरिवाना तिर्नुपर्ने हुन्छ ।
कुनै पनि व्यक्तिले जुनसुकै कारोबार गर्दा पनि प्यान लिनुपर्ने हुन्छ । स्थायी लेखा नम्बर (प्यान) लिने स्वास्थ्य संस्थाको संख्या बढे पनि कर तिर्नेको संख्या भने बढेको छैन । सरकारी र सामुदायिक स्वास्थ्य संस्थाबाहेक सबैले अनिवार्य प्यान नम्बर लिनुपर्ने र प्यान लिएपछि स्वतः आयकरमा समाहित हुने भएकोले त्यसकै आधारमा कर तिरे र नतिरेको विवरण संकलन गरिन्छ ।
करको दरमै समस्या
एक जना चिकित्सकका अनुसार जनकपुरमा एक दिनमा मात्रै १ लाख रुपैयाँ भन्दा वढी आम्दानी गर्ने चिकित्सकहरुको संख्या २ दर्जन जति छ । तर, तिनीहरुले उक्त आम्दानी सरह कर तिरिरहेका छैनन् । एउटा चिकित्सकको जनकपुरमा मात्रै ४÷५ ठाउँमा क्लिनिक हुन्छ । चिकित्सकले प्रत्येक क्लिनिकबाट प्यासेन्ट जाँच गरेबापत शुल्क असुली गर्छन् । यसका अतिरिक्त चिकित्सकहरुले एउटा जाँचबाट ६० प्रतिशत कमिशन लिने गर्छन् । प्याथोलोजि, एक्सरे जाँच र अल्टूासाउण्ड जाँचबाट मोटो रकम कमिशन बापत पाईरहेका हुन्छन् । त्यसैगरी उक्त चिकित्सक सरकारी अस्पताल, विभिन्न नीजि नर्सिङ्ग होम तथा अस्पतालहरुमा पनि काम गर्छन् । यदि चिकित्सक स्त्री तथा प्रसुति रोग विशेषज्ञ हो भने दिनमा २ देखि ३ वटा अप्रेशन गरेर पनि मोटो रकम आर्जन गर्छन । यसका अतिरिक्त औषधि विक्रेताहरुले चिकित्सकहरुलाई औषधि लेखिदिने नाउँमा समेत कमिशन दिने गरेको हुन्छ ।
स्वास्थ्य संस्थाहरुले विरामीलाई दिएको सेवाको ५ प्रतिशत रकम सेवा करबाट असुली गर्ने जिम्मेवारी र प्रत्येक चौमासिक विवरण बुझाउने जिम्मेवारी पनि ती स्वास्थ्य संस्थाको नै हुन्छ । प्रत्येक चौमासिकको म्याद भित्र कर दाखिला नगरेमा ती स्वास्थ्य संस्थाहरुले १५ प्रतिशत ब्याज तिर्नुपर्ने र विवरण नबुझाएमा प्रत्येक विवरणको १ हजार रुपैयाँ जरिवाना तिर्नुपर्ने हुन्छ ।
कुनै पनि व्यक्तिले जुनसुकै कारोबार गर्दा पनि प्यान लिनुपर्ने हुन्छ । स्थायी लेखा नम्बर (प्यान) लिने स्वास्थ्य संस्थाको संख्या बढे पनि कर तिर्नेको संख्या भने बढेको छैन । सरकारी र सामुदायिक स्वास्थ्य संस्थाबाहेक सबैले अनिवार्य प्यान नम्बर लिनुपर्ने र प्यान लिएपछि स्वतः आयकरमा समाहित हुने भएकोले त्यसकै आधारमा कर तिरे र नतिरेको विवरण संकलन गरिन्छ ।
करको दरमै समस्या
 |
‘जनकपुरका अधिकांश चिकित्सक र
स्वास्थ्य संस्थाहरु करको दायरामा
नआएको पाइन्छ । केही आएपनि सहि
विवरण नबुझाएर कर छलि गर्ने
यहाँको प्रवृति रहेको छ ।’
– आन्तरिक राजश्व कार्यालय
जनकपुरका प्रमुख कर अधिकृत
पुर्ण प्रसाद न्यौपाने
|
आन्तरिक राजस्व विभागले व्यक्ति, संस्था वा निकायहरूले प्रदान गरेको स्वास्थ्य सेवामा जारी बिजक मूल्यको पाँच प्रतिशत स्वास्थ्य सेवा कर उठाउँछ । यसबाहेक अन्य व्यवसायमा झैं आयकर, व्यवसाय अनुसार अन्तःशुल्क, भ्याट, भन्सार शुल्क समेत तिर्नुपर्छ । म्यादभित्र कर दाखिला नगरे वार्षिक १५ प्रतिशत ब्याज र विवरण दाखिला नगरे प्रति विवरण रु.१ हजार जरिवाना तिर्नुपर्छ । विभागले स्वास्थ्य कर र सेवा शुल्क नबुझाउने संस्था बन्द गराउन सक्छ ।
जिल्लामा कति स्वास्थ्य संस्था दर्ता छन, तीमध्ये कति सञ्चालनमा छन् र तिनले के(कस्ता सेवा दिइरहेका छन् भन्ने आधिकारिक तथ्यांक जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय धनुषा सँग पनि छैन । यही कारण कति स्वास्थ्य संस्था करमा दर्ता छन, तिनले दिएका सेवाबाट कति कर उठ्न सक्छ भन्नेबारे आकलन गर्न गाह्रो छ ।
शुल्क असुली गरेपनि प्यासेन्टलाई विल दिँइदैन
सरकारले चिकित्सकहरूले लिन पाउने अधिकतम परामर्श शुल्कसमेत तोकेको छ । गत असोज १ देखि लागू भएको उक्त मापदण्ड उल्लंघन गर्ने डाक्टरलाई कालो बजारी ऐन अन्तर्गत मुद्दा चल्न सक्छ, जसअनुसार तीन वर्ष जेल र ५० हजार जरिवानासमेत हुनेछ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले बनाएको उक्त मापदण्ड अनुसार उनीहरूले अधिकतम परामर्श शुल्क ४ सय ७५ रुपैयाँ लिन पाउनेछन् ।
सुशासन ऐन २०६३ अनुसार स्वास्थ्य संस्था स्थापना, सञ्चालन र स्तरोन्नति मापदण्ड सम्बन्धी निर्देशिका अन्तर्गतको अनुगमन समितिको सिफारिसमा चिकित्सकहरूको परामर्श शुल्क निर्धारण गरेको हो । सरकारले कुनै सेवा र वस्तुमा अधिकतम भाउ तोकेको छ भने त्यो भन्दा बढी लिनेलाई कालोबजारी ऐन अनुसार कारबाही हुन्छ । उक्त कारबाही अन्तर्गत एक देखि तीन वर्षसम्म कैद वा ५० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय हुन सक्छ ।
सरकारद्वारा निर्धारित शुल्कभन्दा बढी लिने डाक्टरलाई कानुनी कारबाहीको दायरामा ल्याउन पीडित उपभोक्ताले प्रहरीमा उजुरी गर्नुपर्ने छ । निर्देशिका अनुसार यससम्बन्धी मुद्दा हेर्ने अधिकार स्थानीय प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई हुन्छ । सबै अस्पताल तथा क्लिनिकहरूले सबैले देख्ने गरी सरकारद्वारा निर्धारित सेवा शुल्कसम्बन्धी विवरण टाँस्नुपर्नेछ । सरकारले नै तोकेको करबाहेक त्यसमा अन्य कुनै आर्थिक भार थप्न पाइने छैन । सेवा शुल्क लिन पाइने छैन । तर, जनकपुरमा कुनै पनि चिकित्सकहरुले हालसम्म पनि आफ्नो शुल्कको सूचि टाँसेको पाइँदैन । सामान्य एमबीबीएस वा सो सरहका डाक्टरले सेवा सुरु गरेदेखि पाँच वर्षसम्म दुई सय ५० रुपैयाँमात्र शुल्क लिन पाउनेछन् । पाँच वर्ष वा सोभन्दा बढी अनुभवी एमबीबीएस डाक्टरले तीन सय रुपैयाँभन्दा बढी लिन पाउने छैनन् ।
पोस्ट ग्रयाजुएट डिप्लोमा गरेका चिकित्सकहरूले पाँच वर्षसम्म तीन सय ५० र त्यसभन्दा बढी अनुभवीहरूले ४ सय रुपैयाँसम्म सेवा शुल्क लिन सक्छन् । एमडी र एमएस गरेका चिकित्सकहरूले पाँच वर्षसम्म सेवा शुल्क चार सय ५० लिन सक्छन् भने पाँच वर्ष नाघिसकेका विशेषज्ञ चिकित्सकहरूले ४ सय ७५ भन्दा बढी शुल्क लिन पाउने छैनन् ।
मापदण्डअनुसार डाक्टरहरूले फलोअपमा आउँदा सात दिनसम्म र पहिलो पटक फलोअप गर्दा निःशुल्क सेवा दिनुपर्नेछ । हाल डाक्टरसँग जचाउँदा सात दिनको औषधि दिएर आठौं दिन पुनः फलोअपमा आउन भन्ने गरिन्छ । यसअघिको नियम अनुसार एक सातासम्म फलोअपमा आउँदा परामर्श शुल्क नलाग्ने व्यवस्था भएकाले आठौं दिन डाक्टरले बोलाउने प्रवृत्ति थियो । तर अब एक सातासम्म वा पहिलोपटक फलोअपमा आउँदा चिकित्सकले शुल्क लिन पाउने छैनन् । उक्त शुल्क निर्धारण भएपनि जनकपुरका कुनै पनि चिकित्सकहरुले विरामीहरुलाई बिल दिँदैनन् । राज्यलाई तिर्नुपर्ने कर छली गर्नका लागि नाम चलेका अधिकांश चिकित्सकले यस्तै शैली अपनाइरहेका छन् । सोही कारण जनकपुरमा खुलेका निजी क्लिनिक, नर्सिङ होम तथा फार्मेसीहरूमा बिरामी जाँच गर्ने चिकित्सकहरूले बिरामीसँग महँगो शुल्क लिने तर बिल भने नदिने गरेका हुन् । राजस्व कार्यालयहरूले अनुगमन तथा नियमन नै नगरेका कारण पनि निजी क्लिनिक तथा नर्सिङ होमहरूले बिल नै नदिई बिरामीसँग शुल्क लिइरहेका छन् ।
सामान्यतयाः चिकित्सकहरूले बिरामी जाँचका क्रममा लिएको शुल्कको कम्तीमा १ दशमलव ५ प्रतिशत सेवा शुल्क सरकारलाई बुझाउनुपर्ने प्रावधान छ । तर, निजी क्लिनिक, औषधि पसल तथा मेडिकलहरूमा केही नाम चलेका चिकित्सकहरूले विलबिना नै बिरामीसँग रकम असुल गरिरहेका हुन् ।
नेपाल चिकित्सक संघ धनुषाका अध्यक्ष डा. प्रमोद कुमार यादव भन्छन,“ प्राइभेट क्लिनिक तथा औषधि पसलहरूमा बिरामी जाँच गर्ने डाक्टरहरूले बिरामीसँग रकम असुल गरेपनि बिल कसैले पनि दिएको छैन । यो कुरा सत्य हो । बिल जनकपुरमा मात्र होइन देशैभरी दिईदैन । त्यस्तो अभ्यास नै नभएका कारण यस्तो भएको हो ।”
आन्तरिक राजस्व विभागका अनुसार स्वास्थ्य संस्थाहरूले स्वास्थ्य सेवा शुल्कबापत ५ प्रतिशत, आयकर २५ प्रतिशत र भ्याट १३ प्रतिशत बुझाउनुपर्छ । सामान्यतः २० लाखभन्दा बढी कारोबार गर्ने संस्था तथा फर्म भ्याटमा दर्ता हुनुपर्ने प्रावधान रहेको छ । कतिपय चिकित्सकहरूले टीडीएस बुझाउने गरेको भए तापनि प्राइभेट क्लिनिक तथा अस्पतालहरूले रेकर्ड राख्ने नगरेका कारण राजस्व असुलीमा समस्या परेको हो । कतिपय क्लिनिक तथा प्राइभेट अस्पताल सञ्चालकहरूले डाक्टरबाट लिने गरेको स्वास्थ्य सेवाबापतको शुल्कसमेत दाखिला नगर्ने गरेको राजस्व अनुसन्धानमा संलग्न अधिकारीहरूको दाबी छ ।
जिल्लामा कति स्वास्थ्य संस्था दर्ता छन, तीमध्ये कति सञ्चालनमा छन् र तिनले के(कस्ता सेवा दिइरहेका छन् भन्ने आधिकारिक तथ्यांक जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय धनुषा सँग पनि छैन । यही कारण कति स्वास्थ्य संस्था करमा दर्ता छन, तिनले दिएका सेवाबाट कति कर उठ्न सक्छ भन्नेबारे आकलन गर्न गाह्रो छ ।
शुल्क असुली गरेपनि प्यासेन्टलाई विल दिँइदैन
सरकारले चिकित्सकहरूले लिन पाउने अधिकतम परामर्श शुल्कसमेत तोकेको छ । गत असोज १ देखि लागू भएको उक्त मापदण्ड उल्लंघन गर्ने डाक्टरलाई कालो बजारी ऐन अन्तर्गत मुद्दा चल्न सक्छ, जसअनुसार तीन वर्ष जेल र ५० हजार जरिवानासमेत हुनेछ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले बनाएको उक्त मापदण्ड अनुसार उनीहरूले अधिकतम परामर्श शुल्क ४ सय ७५ रुपैयाँ लिन पाउनेछन् ।
सुशासन ऐन २०६३ अनुसार स्वास्थ्य संस्था स्थापना, सञ्चालन र स्तरोन्नति मापदण्ड सम्बन्धी निर्देशिका अन्तर्गतको अनुगमन समितिको सिफारिसमा चिकित्सकहरूको परामर्श शुल्क निर्धारण गरेको हो । सरकारले कुनै सेवा र वस्तुमा अधिकतम भाउ तोकेको छ भने त्यो भन्दा बढी लिनेलाई कालोबजारी ऐन अनुसार कारबाही हुन्छ । उक्त कारबाही अन्तर्गत एक देखि तीन वर्षसम्म कैद वा ५० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय हुन सक्छ ।
सरकारद्वारा निर्धारित शुल्कभन्दा बढी लिने डाक्टरलाई कानुनी कारबाहीको दायरामा ल्याउन पीडित उपभोक्ताले प्रहरीमा उजुरी गर्नुपर्ने छ । निर्देशिका अनुसार यससम्बन्धी मुद्दा हेर्ने अधिकार स्थानीय प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई हुन्छ । सबै अस्पताल तथा क्लिनिकहरूले सबैले देख्ने गरी सरकारद्वारा निर्धारित सेवा शुल्कसम्बन्धी विवरण टाँस्नुपर्नेछ । सरकारले नै तोकेको करबाहेक त्यसमा अन्य कुनै आर्थिक भार थप्न पाइने छैन । सेवा शुल्क लिन पाइने छैन । तर, जनकपुरमा कुनै पनि चिकित्सकहरुले हालसम्म पनि आफ्नो शुल्कको सूचि टाँसेको पाइँदैन । सामान्य एमबीबीएस वा सो सरहका डाक्टरले सेवा सुरु गरेदेखि पाँच वर्षसम्म दुई सय ५० रुपैयाँमात्र शुल्क लिन पाउनेछन् । पाँच वर्ष वा सोभन्दा बढी अनुभवी एमबीबीएस डाक्टरले तीन सय रुपैयाँभन्दा बढी लिन पाउने छैनन् ।
पोस्ट ग्रयाजुएट डिप्लोमा गरेका चिकित्सकहरूले पाँच वर्षसम्म तीन सय ५० र त्यसभन्दा बढी अनुभवीहरूले ४ सय रुपैयाँसम्म सेवा शुल्क लिन सक्छन् । एमडी र एमएस गरेका चिकित्सकहरूले पाँच वर्षसम्म सेवा शुल्क चार सय ५० लिन सक्छन् भने पाँच वर्ष नाघिसकेका विशेषज्ञ चिकित्सकहरूले ४ सय ७५ भन्दा बढी शुल्क लिन पाउने छैनन् ।
मापदण्डअनुसार डाक्टरहरूले फलोअपमा आउँदा सात दिनसम्म र पहिलो पटक फलोअप गर्दा निःशुल्क सेवा दिनुपर्नेछ । हाल डाक्टरसँग जचाउँदा सात दिनको औषधि दिएर आठौं दिन पुनः फलोअपमा आउन भन्ने गरिन्छ । यसअघिको नियम अनुसार एक सातासम्म फलोअपमा आउँदा परामर्श शुल्क नलाग्ने व्यवस्था भएकाले आठौं दिन डाक्टरले बोलाउने प्रवृत्ति थियो । तर अब एक सातासम्म वा पहिलोपटक फलोअपमा आउँदा चिकित्सकले शुल्क लिन पाउने छैनन् । उक्त शुल्क निर्धारण भएपनि जनकपुरका कुनै पनि चिकित्सकहरुले विरामीहरुलाई बिल दिँदैनन् । राज्यलाई तिर्नुपर्ने कर छली गर्नका लागि नाम चलेका अधिकांश चिकित्सकले यस्तै शैली अपनाइरहेका छन् । सोही कारण जनकपुरमा खुलेका निजी क्लिनिक, नर्सिङ होम तथा फार्मेसीहरूमा बिरामी जाँच गर्ने चिकित्सकहरूले बिरामीसँग महँगो शुल्क लिने तर बिल भने नदिने गरेका हुन् । राजस्व कार्यालयहरूले अनुगमन तथा नियमन नै नगरेका कारण पनि निजी क्लिनिक तथा नर्सिङ होमहरूले बिल नै नदिई बिरामीसँग शुल्क लिइरहेका छन् ।
सामान्यतयाः चिकित्सकहरूले बिरामी जाँचका क्रममा लिएको शुल्कको कम्तीमा १ दशमलव ५ प्रतिशत सेवा शुल्क सरकारलाई बुझाउनुपर्ने प्रावधान छ । तर, निजी क्लिनिक, औषधि पसल तथा मेडिकलहरूमा केही नाम चलेका चिकित्सकहरूले विलबिना नै बिरामीसँग रकम असुल गरिरहेका हुन् ।
नेपाल चिकित्सक संघ धनुषाका अध्यक्ष डा. प्रमोद कुमार यादव भन्छन,“ प्राइभेट क्लिनिक तथा औषधि पसलहरूमा बिरामी जाँच गर्ने डाक्टरहरूले बिरामीसँग रकम असुल गरेपनि बिल कसैले पनि दिएको छैन । यो कुरा सत्य हो । बिल जनकपुरमा मात्र होइन देशैभरी दिईदैन । त्यस्तो अभ्यास नै नभएका कारण यस्तो भएको हो ।”
आन्तरिक राजस्व विभागका अनुसार स्वास्थ्य संस्थाहरूले स्वास्थ्य सेवा शुल्कबापत ५ प्रतिशत, आयकर २५ प्रतिशत र भ्याट १३ प्रतिशत बुझाउनुपर्छ । सामान्यतः २० लाखभन्दा बढी कारोबार गर्ने संस्था तथा फर्म भ्याटमा दर्ता हुनुपर्ने प्रावधान रहेको छ । कतिपय चिकित्सकहरूले टीडीएस बुझाउने गरेको भए तापनि प्राइभेट क्लिनिक तथा अस्पतालहरूले रेकर्ड राख्ने नगरेका कारण राजस्व असुलीमा समस्या परेको हो । कतिपय क्लिनिक तथा प्राइभेट अस्पताल सञ्चालकहरूले डाक्टरबाट लिने गरेको स्वास्थ्य सेवाबापतको शुल्कसमेत दाखिला नगर्ने गरेको राजस्व अनुसन्धानमा संलग्न अधिकारीहरूको दाबी छ ।
२०७२ जेष्ठ १० गते आईतबार
सडक विस्तारको अभियानमा जनकपुर उपमहानगरपालिका
 |
| जानकी मन्दिर वरपरको चार किल्ला अन्तरगत पर्ने ३१ फिट भन्दा वढी उचाई भएका भवनहरु भत्काउन र परिक्रमा सडक लगायत अन्य सडकहरुमा लगाइएको चिनो अनुसार सडक खाली गर्न तथा घर भत्काउन जनकपुर उपमहानगरपालिकाको कार्यालयले जेष्ठ मसान्तसम्मको म्याद दिएको छ । |
जनकपुरधाम............
जनकपुर सहरलाई व्यवस्थित गर्न तथा जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउन जनकपुर उपमहानगरपालिकाले सहरको सडक विस्तारका लागि प्रारभिक कार्यको थालनी गरेको छ । जनकपुर उपमहानगरपालिकाको पहिलो परिषद र तत्कालिन नगरपालिकाको २० औं परिषदबाट गरिएका निर्णयहरुलाई कार्यान्वयन गर्नका लागि सडक विस्तार गर्न लागिएको हो । उपमहानगरपालिकाले माईकिङ्ग गरेर चिनो लगाइएको दायरा अनुसार घरहरु भत्काउन जेष्ठ मसान्त सम्मको समय दिएको छ । जेष्ठ मसान्त सम्म नभत्काइए उपमहानगरपालिकाले डोजर लगाई भत्काउने र त्यसको हर्जना समेत असुल उपर गर्ने चेतावनी समेत प्रचार प्रसारका क्रममा दिईने गरिएको छ । जनकपुर उपमहानगरपालिकाका कार्यकारी प्रमुख पुन्य प्रसाद लुइटेल भन्छन,“ दमकल जाने बाटो बनाउनका लागि बाटो फराकिलो गर्न र भुकम्प प्रतिरोधात्मक घर बनाई व्यवस्थित सहर बनाउन स्थानीय विकास मन्त्रालयले समेत निर्णय गरेको कारण निर्णय कार्यान्वयनका लागि सडक विस्तार गर्नु आवश्यक छ । सरकारको नीति पनि सडक विस्तार गरि व्यवस्थित सहर बनाउन सहरका नागरिकहरुको पनि कर्तव्य भएकाले चिनो लगाइएसम्म सडक फराकिलो गर्नु हुनेमा म विश्वस्त छु ।” कार्यकारी अधिकृत लुइटेल भन्छन,“ जनकपुरको धरोहरको रुपमा रहेको जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउनका निम्ति जानकी मन्दिर वरपरको ४ किल्ला अन्तरगत सबै सडकहरुमा ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा बनेका घरहरु समेत जेष्ठ मसान्त भित्रै भत्काउनुपर्छ ।”
२७ पुष २०७० मा तत्कालिन कार्यकारी प्रमुख जगन्नाथ लामिछानेको अध्यक्षतामा बसेको २० औं नगरपरिषदले सडक विस्तार सम्बन्धि प्रमुख निर्णयहरु गरेको थियो । जानकी मन्दिरको वरिपरीको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाईसम्मको मात्र नक्सा पास गर्ने निर्णय गरिएको थियो । जानकी मन्दिरको चार किल्लाको हकमा प्राविधिक तथा विज्ञको राय प्रतिवेदन अनुसार हुने गरी नगरपालिका बोर्डलाई अख्तियारी दिइएको थियो ।
त्यसैगरी हाल कायम रहेको जनकपुर नगरपालिका क्षेत्र भित्र रहेका सडकहरुको मापदण्ड अनुसार एसियाली विकास बैंकको सहयोगमा संचालित एकिकृत सहरी विकास परियोजना अन्तरगतको सडकहरु निर्माण गर्नका लागि मापदण्ड निर्धारण गरिएको थियो । जस अन्तरगत जानकी मन्दिर देखि महाबीर चौक सम्म ९ मिटर, जानकी मन्दिर देखि जनक चौकसम्म ९ मिटर, जानकी मन्दिर देखि मिल्स एरियासम्म १३ मिटर, हुलाकी राजमार्ग १६ मिटर, रेल्वे स्टेशन देखि जनक चौक हुँदै मुरली चौक, हनुमान गढीसम्म १६ मिटर र रंगभुमि देखि पेठिया हुँदै पुरानो बसपार्क, माछा बजार, बसहिया रोड (नगरको सिमाना) सम्म १३ मिटर सडकको मापदण्ड निर्धारण गरिएको थियो । परिषदबाट उक्त निर्णय गर्नुभन्दा अघि २३ पुष २०७० मा सडकहरुको मापदण्डहरुको सन्दर्भमा सर्वपक्षिय तथा सर्वदलिय बैठकबाट निर्णय लिइएको थियो । उक्त वैठकमा तत्कालिन कार्यकारी अधिकृत जगन्नाथ लामिछाने, इन्जिनियर विरेन्द्र कुमार यादव, जिल्ला प्रशासन कार्यालयका नायव सुब्बा रामप्रबोध ठाकुर, टूाफिक प्रमुख राजन भेटवाल, नेपाली कांग्रेसका धिरेन्द्र मोहन झा, एमाओवादीका फुलगेन्द्र प्रसाद साह, नेकपा एमालेका श्याम पुर्वे, तमलोपाका सदाशिव मिश्र, राप्रपा नेपालका अलाउदीन साफी, फोरम लोकतान्त्रिकका संजय कुमार चौधरी, राष्टिूय मधेस समाजवादी पार्टीका महाशंकर ठाकुर, संघीय सदभावनाका विजयेन्द्र प्रतिहस्त, सदभावनाका जगदीश महासेठ, संघीय समाजवादीका इन्द्रेश कुमार सिंह, दलित जनजाति पार्टीका सत्यनारायण पासमान, नेपाली जनता दलका राजकुमार साह, माले समाजवादीका कौशलेन्द्र मिश्र, नागरिक सरोकार समितिका अध्यक्ष रमेश कुमार साह लगायत विभिन्न व्यक्तिहरुको उपस्थिति थियो ।
यस अघि बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषद, गुठी संस्थान र जनकपुर नगरपालिका कार्यालयको संयुक्त प्रयासमा सार्वजनिक पोखरी अतिक्रमण गरी बनाइएका घर टहराहरु भत्काउने क्रममा एकिकृत सहरी विकास परियोजनाका लागि निर्माण हुने भनिएको जनकपुर सहर भित्रको सडकको मापदण्ड अनुसार सडक कतिसम्म फराकिलो हुने भन्ने निर्णय गरी नगरपालिकाको कार्यालयले सहरका सबै घरहरुमा चिनोसमेत लगाएको थियो । पोखरीको डिलमा अतिक्रमण गरी बनाइएका अनधिकृत घर टहराहरु बृहत्तरले भत्काउन थालेपछि सहरका स्थानीय वासीहरुले आफैपनि घरहरु भत्काउन थालेका थिए । तर, जब बृहत्तर थाक्यो र आफ्नो अभियानलाई विराम दियो, स्थानीयवासीहरुले पनि सडक च्यापेर बनाएका घरहरु भत्काउने कामलाई विराम दिएका थिए । त्यतिबेला पनि केही स्थानीयवासीहरुले विरोध गरेका थिए ।
जनकपुर उपमहानगरपालिकाले २१ औं नगरपरिषदबाट गरेको निर्णयले सुन चाँदी व्यवसायी संघ धनुषाका अध्यक्ष अमरनाथ गुप्ताले बनाएको मापदण्ड विपरितको भवन अब भत्किने पक्का भएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्दा ३१ फिट भन्दा बढी उचाईको घर बनाउन नपाउने नगरपालिकाको मापदण्ड विपरित जानकी मन्दिरको दक्षिण तर्फ गुप्ताले जानकी मन्दिर भन्दा बढी उचाईमा होटल निर्माण गर्न थालेपछि जनकपुर उपमहानगरपालिकाले नगर परिषदबाट ठोस निर्णय लिएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाई सम्मको मात्र नक्सा पास भन्ने गरी गत बर्ष २७ पौष २०७० मा नगरपालिकाको २० औं नगरपरिषदबाट निर्णय भएको थियो । त्यसपछि व्यापक जन गुनासो आएकोले उक्त निर्णय पश्चात जानकी मन्दिर वरिपरी ३१ फिट भन्दा माथि हुने गरी पास भएको घर भवनको नक्सा तथा म्याद थपको निर्णयहरु बदर गर्ने तथा २० औं नगरपरिषदको निर्णय विपरित गलत कार्य भएको पाइएमा आवश्यक कानुनी प्रक्रिया समेत अवलम्बन गर्ने २१ औं नगरपरिषदबाट निर्णय गरिएको छ । उक्त निर्णय भईसकेपछि अब गुप्ताको संगसँगै जानकी मन्दिर वरपर निर्माण भएका ३१ फिट भन्दा वढी उचाईका घरहरु भत्किने भएका छन् । ११ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाका अमिन बालेश्वर साह र सव इन्जिनियर सरोज कुमार यादवलाई नगरपालिकाले चिी लेखी जानकी मन्दिरको वरिपरीको सम्बन्धमा प्रतिवेदन पेश गर्न कार्यकारी अध्यक्ष लामिछानेले पत्र पठाएको थियो । त्यसपछि १२ पुषमा उनीहरुले आफ्नो प्रतिवेदन नगरपालिकामा पेश गरेको भएपनि १४ पुषमा मात्र नगरपालिकाले दर्ता गरेको थियो ।
गुप्ताले नक्सा पास गराउन के–के गरे ?
जनकपुर सहरलाई व्यवस्थित गर्न तथा जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउन जनकपुर उपमहानगरपालिकाले सहरको सडक विस्तारका लागि प्रारभिक कार्यको थालनी गरेको छ । जनकपुर उपमहानगरपालिकाको पहिलो परिषद र तत्कालिन नगरपालिकाको २० औं परिषदबाट गरिएका निर्णयहरुलाई कार्यान्वयन गर्नका लागि सडक विस्तार गर्न लागिएको हो । उपमहानगरपालिकाले माईकिङ्ग गरेर चिनो लगाइएको दायरा अनुसार घरहरु भत्काउन जेष्ठ मसान्त सम्मको समय दिएको छ । जेष्ठ मसान्त सम्म नभत्काइए उपमहानगरपालिकाले डोजर लगाई भत्काउने र त्यसको हर्जना समेत असुल उपर गर्ने चेतावनी समेत प्रचार प्रसारका क्रममा दिईने गरिएको छ । जनकपुर उपमहानगरपालिकाका कार्यकारी प्रमुख पुन्य प्रसाद लुइटेल भन्छन,“ दमकल जाने बाटो बनाउनका लागि बाटो फराकिलो गर्न र भुकम्प प्रतिरोधात्मक घर बनाई व्यवस्थित सहर बनाउन स्थानीय विकास मन्त्रालयले समेत निर्णय गरेको कारण निर्णय कार्यान्वयनका लागि सडक विस्तार गर्नु आवश्यक छ । सरकारको नीति पनि सडक विस्तार गरि व्यवस्थित सहर बनाउन सहरका नागरिकहरुको पनि कर्तव्य भएकाले चिनो लगाइएसम्म सडक फराकिलो गर्नु हुनेमा म विश्वस्त छु ।” कार्यकारी अधिकृत लुइटेल भन्छन,“ जनकपुरको धरोहरको रुपमा रहेको जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउनका निम्ति जानकी मन्दिर वरपरको ४ किल्ला अन्तरगत सबै सडकहरुमा ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा बनेका घरहरु समेत जेष्ठ मसान्त भित्रै भत्काउनुपर्छ ।”
२७ पुष २०७० मा तत्कालिन कार्यकारी प्रमुख जगन्नाथ लामिछानेको अध्यक्षतामा बसेको २० औं नगरपरिषदले सडक विस्तार सम्बन्धि प्रमुख निर्णयहरु गरेको थियो । जानकी मन्दिरको वरिपरीको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाईसम्मको मात्र नक्सा पास गर्ने निर्णय गरिएको थियो । जानकी मन्दिरको चार किल्लाको हकमा प्राविधिक तथा विज्ञको राय प्रतिवेदन अनुसार हुने गरी नगरपालिका बोर्डलाई अख्तियारी दिइएको थियो ।
त्यसैगरी हाल कायम रहेको जनकपुर नगरपालिका क्षेत्र भित्र रहेका सडकहरुको मापदण्ड अनुसार एसियाली विकास बैंकको सहयोगमा संचालित एकिकृत सहरी विकास परियोजना अन्तरगतको सडकहरु निर्माण गर्नका लागि मापदण्ड निर्धारण गरिएको थियो । जस अन्तरगत जानकी मन्दिर देखि महाबीर चौक सम्म ९ मिटर, जानकी मन्दिर देखि जनक चौकसम्म ९ मिटर, जानकी मन्दिर देखि मिल्स एरियासम्म १३ मिटर, हुलाकी राजमार्ग १६ मिटर, रेल्वे स्टेशन देखि जनक चौक हुँदै मुरली चौक, हनुमान गढीसम्म १६ मिटर र रंगभुमि देखि पेठिया हुँदै पुरानो बसपार्क, माछा बजार, बसहिया रोड (नगरको सिमाना) सम्म १३ मिटर सडकको मापदण्ड निर्धारण गरिएको थियो । परिषदबाट उक्त निर्णय गर्नुभन्दा अघि २३ पुष २०७० मा सडकहरुको मापदण्डहरुको सन्दर्भमा सर्वपक्षिय तथा सर्वदलिय बैठकबाट निर्णय लिइएको थियो । उक्त वैठकमा तत्कालिन कार्यकारी अधिकृत जगन्नाथ लामिछाने, इन्जिनियर विरेन्द्र कुमार यादव, जिल्ला प्रशासन कार्यालयका नायव सुब्बा रामप्रबोध ठाकुर, टूाफिक प्रमुख राजन भेटवाल, नेपाली कांग्रेसका धिरेन्द्र मोहन झा, एमाओवादीका फुलगेन्द्र प्रसाद साह, नेकपा एमालेका श्याम पुर्वे, तमलोपाका सदाशिव मिश्र, राप्रपा नेपालका अलाउदीन साफी, फोरम लोकतान्त्रिकका संजय कुमार चौधरी, राष्टिूय मधेस समाजवादी पार्टीका महाशंकर ठाकुर, संघीय सदभावनाका विजयेन्द्र प्रतिहस्त, सदभावनाका जगदीश महासेठ, संघीय समाजवादीका इन्द्रेश कुमार सिंह, दलित जनजाति पार्टीका सत्यनारायण पासमान, नेपाली जनता दलका राजकुमार साह, माले समाजवादीका कौशलेन्द्र मिश्र, नागरिक सरोकार समितिका अध्यक्ष रमेश कुमार साह लगायत विभिन्न व्यक्तिहरुको उपस्थिति थियो ।
यस अघि बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषद, गुठी संस्थान र जनकपुर नगरपालिका कार्यालयको संयुक्त प्रयासमा सार्वजनिक पोखरी अतिक्रमण गरी बनाइएका घर टहराहरु भत्काउने क्रममा एकिकृत सहरी विकास परियोजनाका लागि निर्माण हुने भनिएको जनकपुर सहर भित्रको सडकको मापदण्ड अनुसार सडक कतिसम्म फराकिलो हुने भन्ने निर्णय गरी नगरपालिकाको कार्यालयले सहरका सबै घरहरुमा चिनोसमेत लगाएको थियो । पोखरीको डिलमा अतिक्रमण गरी बनाइएका अनधिकृत घर टहराहरु बृहत्तरले भत्काउन थालेपछि सहरका स्थानीय वासीहरुले आफैपनि घरहरु भत्काउन थालेका थिए । तर, जब बृहत्तर थाक्यो र आफ्नो अभियानलाई विराम दियो, स्थानीयवासीहरुले पनि सडक च्यापेर बनाएका घरहरु भत्काउने कामलाई विराम दिएका थिए । त्यतिबेला पनि केही स्थानीयवासीहरुले विरोध गरेका थिए ।
जनकपुर उपमहानगरपालिकाले २१ औं नगरपरिषदबाट गरेको निर्णयले सुन चाँदी व्यवसायी संघ धनुषाका अध्यक्ष अमरनाथ गुप्ताले बनाएको मापदण्ड विपरितको भवन अब भत्किने पक्का भएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्दा ३१ फिट भन्दा बढी उचाईको घर बनाउन नपाउने नगरपालिकाको मापदण्ड विपरित जानकी मन्दिरको दक्षिण तर्फ गुप्ताले जानकी मन्दिर भन्दा बढी उचाईमा होटल निर्माण गर्न थालेपछि जनकपुर उपमहानगरपालिकाले नगर परिषदबाट ठोस निर्णय लिएको छ । जानकी मन्दिर वरपरको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाई सम्मको मात्र नक्सा पास भन्ने गरी गत बर्ष २७ पौष २०७० मा नगरपालिकाको २० औं नगरपरिषदबाट निर्णय भएको थियो । त्यसपछि व्यापक जन गुनासो आएकोले उक्त निर्णय पश्चात जानकी मन्दिर वरिपरी ३१ फिट भन्दा माथि हुने गरी पास भएको घर भवनको नक्सा तथा म्याद थपको निर्णयहरु बदर गर्ने तथा २० औं नगरपरिषदको निर्णय विपरित गलत कार्य भएको पाइएमा आवश्यक कानुनी प्रक्रिया समेत अवलम्बन गर्ने २१ औं नगरपरिषदबाट निर्णय गरिएको छ । उक्त निर्णय भईसकेपछि अब गुप्ताको संगसँगै जानकी मन्दिर वरपर निर्माण भएका ३१ फिट भन्दा वढी उचाईका घरहरु भत्किने भएका छन् । ११ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाका अमिन बालेश्वर साह र सव इन्जिनियर सरोज कुमार यादवलाई नगरपालिकाले चिी लेखी जानकी मन्दिरको वरिपरीको सम्बन्धमा प्रतिवेदन पेश गर्न कार्यकारी अध्यक्ष लामिछानेले पत्र पठाएको थियो । त्यसपछि १२ पुषमा उनीहरुले आफ्नो प्रतिवेदन नगरपालिकामा पेश गरेको भएपनि १४ पुषमा मात्र नगरपालिकाले दर्ता गरेको थियो ।
गुप्ताले नक्सा पास गराउन के–के गरे ?
 |
| जानकी मन्दिरको दक्षिण पट्टी ४० फिट उचाई रहेको अमरनाथ गुप्ताको घर । जानकी मन्दिर वरपर ३१ फिट उचाईको मात्र घर बनाउन उपमहानगरपालिकाले मापदण्ड निर्धारण गरेको छ । |
जनकपुर नगरपालिकाले जानकी मन्दिरको वरिपरीको घर भवन निर्माण गर्न नक्सा पास गर्दा ३१ फिट उचाई सम्मको मात्र नक्सा पास गर्नै २७ पुष २०७० मा निर्णय भए अनुसार तत्कालिन कार्यकारी अधिकृत जगन्नाथ लामिछानेले सार्वजनिक सूचना संचार माध्यमहरुमा प्रकाशित गरेका थिए । उक्त सूचनामा जानकी मन्दिरको वरिपरी १२ विघा रंगभुमि मैदान देखि दक्षिण तर्फ दशरथ मन्दिर, रामजानकी पेठिया बजार, महाविर चौक, भैरव चौक, राम चौक, जनक चौक, शिव चौक, गंगासागर मार्ग, धनुषा पथ, दुरसंचारको उत्तर तर्फको बाटो हुँदै अस्पतालको पश्चिम उत्तर कुना तर्फबाट दक्षिण नयाँ निर्माण भएको सडक हुँदै अस्पताल सडक सम्मको क्षेत्र भित्र ३१ फिट उचाई सम्म मात्र भवनको नक्सा पास गरिने तथा नक्सा पासको प्रक्रियामा रहेका नक्साहरुलाई समेत ३१ फिट उचाई सम्मको इजाजत दिइने साथै नक्सा पास भई हालसम्म निर्माण नभएका घर धनीहरुलाई ३१ फिट उचाई सम्म मात्र भवन निर्माण गर्नु भनेर उल्लेख गरिएको थियो ।
उक्त सूचना प्रकाशित भएपछि २८ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाको कार्यालयले अमरनाथ गुप्तालाई निर्माण कार्य रोक्काको प्रष्ट विवरण खोली निर्माण कार्य रोक्का गर्न चिी पठाएको थियो । गुप्ताले ९ साउन २०६८ मा नक्सा पास गराई १० साउन २०७० सम्म पाएको दुई वर्ष अवधिको म्याद त्यतिन्जेलसम्म सकिसकेको थियो । अनि परिषदको निर्णय र उक्त निर्णयको सूचना सार्वजनिक भएपश्चात गुप्ताले १२ पुष २०७० मा भवन निर्माणको पुनः म्याद थप गरिपाउँ भनी निवेदन पेश गरेको र १६ पुष २०७० मा नगरपालिकाले उक्त निवेदन दर्ता गरेको देखिन्छ । सोही दिन कार्यकारी अधिकृत लामिछानेले योजना शाखाको नाउँमा राय पेश गर्न सिफारिस गरेको थियो । र, थप म्याद नक्सामा २६ पुष २०७० मा लामिछानेले कानुनी राय समेत मागेको देखिन्छ ।
२६ माघमै अभिलेख शाखाका प्रमुख वैद्यनाथ दासले टिप्पणी उठाई म्याद थपको निर्णय गरी कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई निर्णयार्थ पेश गरेको देखिन्छ । फेरी सोही दिन लामिछानेले कानुनी राय पेश गर्न कानुनी राय मागेपछि २७ माघमा कानुनी सल्लाहकारले म्याद थपले कानुनी राय दिएपछि २८ माघमा लामिछानेले उक्त रायलाई सदर गरेको देखिन्छ । तर, राय सदर हुनु अगावै २७ माघ मै नक्सा पास म्याद थप दस्तुर रु.५ हजार २ सय २७ नगरपालिकाले लिएको नगरपालिकाको रसिद नम्बर ६८९७३ बाट देखिन्छ । २८ माघमा नक्साको म्याद थपको जानकारी लामिछाने र अभिलेख शाखा प्रमुख दासले संयुक्त हस्ताक्षर गरी अमरनाथ गुप्तालाई म्याद थपको चिी चलानी नम्बर ५३०६÷०७०÷०७१ मार्फत पठाएको देखिन्छ । यसरी यी सबै कार्यहरु गर्दा नक्सा शाखा र अभिलेख शाखा दुवैको राय आवश्यक परेपनि नक्सा शाखाको राय विना नै म्याद थप सदर गरेको देखिन्छ । जब कि यस अघि नक्सा पास गर्दा भवन निर्माण अनुमति पत्र, दुवैमा सब इन्जिनियरको दुवैको सहमति अनुसार नक्सा पास र भवन निर्माण अनुमति पत्र दिएको देखिन्छ जब कि म्याद थप गर्दा सव इन्जिनियरको सहमति देखिँदैन ।
उक्त विषय उठाउन गौ संरक्षण मञ्चका केन्द्रिय अध्यक्ष तथा सदभावना पार्टीका बरिष्ठ उपाध्यक्ष जगदीश महासेठले जनकपुर नगरपालिकामा निरन्तर निवेदन दिएर गुप्ता लगायत जानकी मन्दिर वरपरका मापदण्डका विपरित बनेका भवनहरु विषयमा कारवाही गर्न ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका थिए । महासेठ भन्छन,“अब जनकपुर उपमहानगरपालिकाको कार्यालयले अहिले भएको नगरपरिषदको निर्णय अनुसार गुप्ता लगायत अन्य घरहरु जो मापदण्ड विपरित छन् तिनीहरुलाई भत्काउनु पर्छ । एकातर्फ हामी जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदाको सूचीमा राख्न चाहन्छौं अर्को तर्फ जानकी मन्दिरको सौन्दर्यतालाई ओझेलमा पार्न निर्माण गरिएका भवनहरु नगरपालिकाले भत्काउँदैन भने हामीहरु त्यसका विरुद्ध सशक्त आन्दोलन गर्नु परे पनि त्यसबाट पछि हट्दैनौं ।”
हुन त यस अघि गुप्ताले आफ्नो होटेल भत्किनबाट जोगाउनको लागि एकातर्फ नगरपालिकाका कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई आफ्नो प्रभावमा पारेकै थिए भने अर्को तर्फ उनले राजनीतिक संरक्षण पनि पाइरहेको देखिन्छ । माले समाजवादी पार्टीबाट परित्याग गरी नेकपा एमालेमा पुर्व मन्त्रि यदुवंश झा प्रवेश गरे तब पुर्व मन्त्रि झाले गुप्ताकी श्रीमतिलाई समेत समाजवादीको कार्यकर्ता बनाई एमालेमा प्रवेश मात्र गराएनन् उनलाई सक्रिय सदस्यता समेत दिलाए । यति मात्र होइन एमालेको भर्खरै सकिएको जिल्ला अधिवेशनको वन्द सत्र समेत आफ्नै निवासमा गराएका गुप्ताले होटेललाई जोगाउन राजनीतिक संरक्षण खोजेको प्रष्ट देखिन्छ ।
के भन्छन अमरनाथ गुप्ता ?
अमरनाथ गुप्ताले द एक्सक्लुसिभसँग कुराकानी गर्दै नगरपालिकाले गरेको माईकिङ पनि नसुनेको र घर भत्काउनका लागि औपचारिक पत्र पनि नआएको बताएका छन् । २०६८ सालमा नै आफ्नो जग्गाको नक्सा पास भएको तथा त्यसबेला ४० फिटसम्म घर निर्माण गर्न नगरपालिकाले इजाजत दिएकोले आफुले नियम अनुसार घर बनाएको हुनाले घर नभत्काउने प्रष्ट अडान राखेका छन् । यदि आफुले घर भत्काउनै पर्यो भने त्यसको लागि उपमहानगरपालिका कार्यालयले मुआब्जा दिनु पर्छ भन्दै गुप्ता भन्छन,“ जनकपुर उपमहानगरपालिका कार्यालयले जानकी मन्दिर वरपरको निर्धारण गरेको ४ किल्ला अन्तरगत अस्पताल रोड, दशरथ तलाउ, पेठिया, महाबीर चौक, भैरब चौक, शिव चौक, जानकी चौक सबै तर्फ हेर्ने हो भने करिब २ सय भन्दा वढी घरहरु ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा बनेका छन् । ती सबै घरहरुको नगरपालिकाले लगत यकिन गर्नु पर्यो र सबैलाई मुआब्जा दिनु पर्यो ।” हुन त ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा घर निर्माण गर्ने गुप्ता सँगै बलराम साह, परमेश्वर गुप्ता, हंसराज मिठाई पसल, शिवशंकर साह लगायत १० जना विरुद्ध नगरपालिका कार्यालयले औपचारिक रुपमै पत्राचार गरिसकेको बताइन्छ ।
२०७२ जेष्ठ १० गते आईतबार
उक्त सूचना प्रकाशित भएपछि २८ पुष २०७० मा जनकपुर नगरपालिकाको कार्यालयले अमरनाथ गुप्तालाई निर्माण कार्य रोक्काको प्रष्ट विवरण खोली निर्माण कार्य रोक्का गर्न चिी पठाएको थियो । गुप्ताले ९ साउन २०६८ मा नक्सा पास गराई १० साउन २०७० सम्म पाएको दुई वर्ष अवधिको म्याद त्यतिन्जेलसम्म सकिसकेको थियो । अनि परिषदको निर्णय र उक्त निर्णयको सूचना सार्वजनिक भएपश्चात गुप्ताले १२ पुष २०७० मा भवन निर्माणको पुनः म्याद थप गरिपाउँ भनी निवेदन पेश गरेको र १६ पुष २०७० मा नगरपालिकाले उक्त निवेदन दर्ता गरेको देखिन्छ । सोही दिन कार्यकारी अधिकृत लामिछानेले योजना शाखाको नाउँमा राय पेश गर्न सिफारिस गरेको थियो । र, थप म्याद नक्सामा २६ पुष २०७० मा लामिछानेले कानुनी राय समेत मागेको देखिन्छ ।
२६ माघमै अभिलेख शाखाका प्रमुख वैद्यनाथ दासले टिप्पणी उठाई म्याद थपको निर्णय गरी कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई निर्णयार्थ पेश गरेको देखिन्छ । फेरी सोही दिन लामिछानेले कानुनी राय पेश गर्न कानुनी राय मागेपछि २७ माघमा कानुनी सल्लाहकारले म्याद थपले कानुनी राय दिएपछि २८ माघमा लामिछानेले उक्त रायलाई सदर गरेको देखिन्छ । तर, राय सदर हुनु अगावै २७ माघ मै नक्सा पास म्याद थप दस्तुर रु.५ हजार २ सय २७ नगरपालिकाले लिएको नगरपालिकाको रसिद नम्बर ६८९७३ बाट देखिन्छ । २८ माघमा नक्साको म्याद थपको जानकारी लामिछाने र अभिलेख शाखा प्रमुख दासले संयुक्त हस्ताक्षर गरी अमरनाथ गुप्तालाई म्याद थपको चिी चलानी नम्बर ५३०६÷०७०÷०७१ मार्फत पठाएको देखिन्छ । यसरी यी सबै कार्यहरु गर्दा नक्सा शाखा र अभिलेख शाखा दुवैको राय आवश्यक परेपनि नक्सा शाखाको राय विना नै म्याद थप सदर गरेको देखिन्छ । जब कि यस अघि नक्सा पास गर्दा भवन निर्माण अनुमति पत्र, दुवैमा सब इन्जिनियरको दुवैको सहमति अनुसार नक्सा पास र भवन निर्माण अनुमति पत्र दिएको देखिन्छ जब कि म्याद थप गर्दा सव इन्जिनियरको सहमति देखिँदैन ।
उक्त विषय उठाउन गौ संरक्षण मञ्चका केन्द्रिय अध्यक्ष तथा सदभावना पार्टीका बरिष्ठ उपाध्यक्ष जगदीश महासेठले जनकपुर नगरपालिकामा निरन्तर निवेदन दिएर गुप्ता लगायत जानकी मन्दिर वरपरका मापदण्डका विपरित बनेका भवनहरु विषयमा कारवाही गर्न ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका थिए । महासेठ भन्छन,“अब जनकपुर उपमहानगरपालिकाको कार्यालयले अहिले भएको नगरपरिषदको निर्णय अनुसार गुप्ता लगायत अन्य घरहरु जो मापदण्ड विपरित छन् तिनीहरुलाई भत्काउनु पर्छ । एकातर्फ हामी जानकी मन्दिरलाई विश्व सम्पदाको सूचीमा राख्न चाहन्छौं अर्को तर्फ जानकी मन्दिरको सौन्दर्यतालाई ओझेलमा पार्न निर्माण गरिएका भवनहरु नगरपालिकाले भत्काउँदैन भने हामीहरु त्यसका विरुद्ध सशक्त आन्दोलन गर्नु परे पनि त्यसबाट पछि हट्दैनौं ।”
हुन त यस अघि गुप्ताले आफ्नो होटेल भत्किनबाट जोगाउनको लागि एकातर्फ नगरपालिकाका कार्यकारी अधिकृत लामिछानेलाई आफ्नो प्रभावमा पारेकै थिए भने अर्को तर्फ उनले राजनीतिक संरक्षण पनि पाइरहेको देखिन्छ । माले समाजवादी पार्टीबाट परित्याग गरी नेकपा एमालेमा पुर्व मन्त्रि यदुवंश झा प्रवेश गरे तब पुर्व मन्त्रि झाले गुप्ताकी श्रीमतिलाई समेत समाजवादीको कार्यकर्ता बनाई एमालेमा प्रवेश मात्र गराएनन् उनलाई सक्रिय सदस्यता समेत दिलाए । यति मात्र होइन एमालेको भर्खरै सकिएको जिल्ला अधिवेशनको वन्द सत्र समेत आफ्नै निवासमा गराएका गुप्ताले होटेललाई जोगाउन राजनीतिक संरक्षण खोजेको प्रष्ट देखिन्छ ।
के भन्छन अमरनाथ गुप्ता ?
अमरनाथ गुप्ताले द एक्सक्लुसिभसँग कुराकानी गर्दै नगरपालिकाले गरेको माईकिङ पनि नसुनेको र घर भत्काउनका लागि औपचारिक पत्र पनि नआएको बताएका छन् । २०६८ सालमा नै आफ्नो जग्गाको नक्सा पास भएको तथा त्यसबेला ४० फिटसम्म घर निर्माण गर्न नगरपालिकाले इजाजत दिएकोले आफुले नियम अनुसार घर बनाएको हुनाले घर नभत्काउने प्रष्ट अडान राखेका छन् । यदि आफुले घर भत्काउनै पर्यो भने त्यसको लागि उपमहानगरपालिका कार्यालयले मुआब्जा दिनु पर्छ भन्दै गुप्ता भन्छन,“ जनकपुर उपमहानगरपालिका कार्यालयले जानकी मन्दिर वरपरको निर्धारण गरेको ४ किल्ला अन्तरगत अस्पताल रोड, दशरथ तलाउ, पेठिया, महाबीर चौक, भैरब चौक, शिव चौक, जानकी चौक सबै तर्फ हेर्ने हो भने करिब २ सय भन्दा वढी घरहरु ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा बनेका छन् । ती सबै घरहरुको नगरपालिकाले लगत यकिन गर्नु पर्यो र सबैलाई मुआब्जा दिनु पर्यो ।” हुन त ३१ फिट भन्दा वढी उचाईमा घर निर्माण गर्ने गुप्ता सँगै बलराम साह, परमेश्वर गुप्ता, हंसराज मिठाई पसल, शिवशंकर साह लगायत १० जना विरुद्ध नगरपालिका कार्यालयले औपचारिक रुपमै पत्राचार गरिसकेको बताइन्छ ।
२०७२ जेष्ठ १० गते आईतबार
Tuesday, May 19, 2015
अजब–गजब छ बा ! सुदर्शन सिंह
यस्तो खोत पारामा राहत पाइन्न, राहत पाउन ठुला गाडी, सुरक्षित घर हुनुपर्छ । मागेर ल्याएको राहत विग्रियो भने जिम्मा कसले लिने ? हुँदैन, मिल्दैन राहत दिन हामी आफै सुरक्षित राख्छौं !
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार
नजिकिँदै पहाड र मधेस
 |
| गोरखामा भुकम्प पीडितहरुलाई राहत हस्तान्तरण गर्दै जनकपुरका यूवाहरु । |
जनकपुरधाम............
गौतम ढुङ्गेल (६०) जनकपुरको विद्यापति चौकमा पुस्तक पसल संचालन गरि जिविकोपार्जन गरिरहेका छन् । २०१२ सालमा जनकपुरमै जन्मिएका ढुङ्गेल विद्यार्थी राजनीति देखि नै सक्रिय छन् । गिरिराज मणि पोखरेल अनेरास्ववियूको अध्यक्ष भएका बेला गौतम महासचिव थिए । लिलामणि पोखरेल अध्यक्ष भएका बेला उनी सचिव थिए । एकातिर पोखरेलद्वय अहिले एमाओवादीमा शिर्ष नेताको रुपमा स्थापित छन् भने अर्को तर्फ गौतमले जनकपुरमा पुस्तक पसल संचालन गर्नु परेको छ ।
गौतम ढुङ्गेलका सहोदर ८ जना दाजुभाई मध्ये ७ जना जनकपुरबाट विस्थापित भईसकेका छन् । मधेस मुक्तिको नाउँमा जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा नामक सशस्त्र समुहहरुको धम्की मधेस आन्दोलनका दौरान पहाडे समुदायलाई लक्षित गरी गरिएको आक्रमणका कारण उनीहरु पलायन भए । गौतमका दाई केशव ढुङ्गेल जो नेपाली कांग्रेस धनुषाका उपसभापति तथा जनकपुर नगरपालिकाका वडा अध्यक्ष समेत भईसकेका व्यक्ति हुन, उनी पनि अन्ततः पलायन हुनु पर्यो । जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा गोइत समुहका एक जना कमाण्डरले उनलाई ज्यान मार्ने धम्की दिएका थिए । उनको धम्कीलाई कांग्रेस धनुषाले पनि गम्भीरतापुर्वक लिन नसकेपछि उनी पलायन भए । कांग्रेस भित्रको केही नेताहरु पनि ढुङ्गेल धपाइएपछि आफ्नो राजनीतिक करियर बन्ने ठानेर मौन बसे ।
गौतम ढुङ्गेल भन्छन,“ मेरो पुस्तक पसलमा आगजनी गर्न पनि आन्दोलनकारीहरु आए । तर, घरबेटी प्रमोद झाले मेरो घर जलाउन दिन्न भनेपछि मात्र तिनीहरु फर्किए । अर्को दिन पसलमा ढुङ्गा मुढा गर्न आउँदा कृष्ण झाले रोकेका थिए ।” ढुङ्गेल थप्छन,“ मधेस आन्दोलन दौरान २२ दिनसम्म कदम चौकको घरमा बाल बच्चा परिवार सहित थुनिएर बस्नुपर्यो । छरछिमेकले तरकारी किनेर ल्याईदिन्थ्यो ।” उनका सबै दाजु भाई काठमाण्डौ पलायन भए पनि आर्थिक अवस्था कमजोर रहेको र पसलबाट हुने आम्दानीले छोरा छोरी परिवार पाल्न सकिने हुनाले गौतम पलायन हुन तयार भएनन् । जे हुन्छ, देखा जाला, मैले कसैको केही विगार गरेको छैन, मलाई मारे पनि नमारे पनि जनकपुर छोडेर जान्न आत्मविश्वासका साथ जनकपुरमै बसेका गौतम ढुङ्गेल अहिले मज्जाले बसेका छन् ।
गौतम ढुङ्गेल (६०) जनकपुरको विद्यापति चौकमा पुस्तक पसल संचालन गरि जिविकोपार्जन गरिरहेका छन् । २०१२ सालमा जनकपुरमै जन्मिएका ढुङ्गेल विद्यार्थी राजनीति देखि नै सक्रिय छन् । गिरिराज मणि पोखरेल अनेरास्ववियूको अध्यक्ष भएका बेला गौतम महासचिव थिए । लिलामणि पोखरेल अध्यक्ष भएका बेला उनी सचिव थिए । एकातिर पोखरेलद्वय अहिले एमाओवादीमा शिर्ष नेताको रुपमा स्थापित छन् भने अर्को तर्फ गौतमले जनकपुरमा पुस्तक पसल संचालन गर्नु परेको छ ।
गौतम ढुङ्गेलका सहोदर ८ जना दाजुभाई मध्ये ७ जना जनकपुरबाट विस्थापित भईसकेका छन् । मधेस मुक्तिको नाउँमा जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा नामक सशस्त्र समुहहरुको धम्की मधेस आन्दोलनका दौरान पहाडे समुदायलाई लक्षित गरी गरिएको आक्रमणका कारण उनीहरु पलायन भए । गौतमका दाई केशव ढुङ्गेल जो नेपाली कांग्रेस धनुषाका उपसभापति तथा जनकपुर नगरपालिकाका वडा अध्यक्ष समेत भईसकेका व्यक्ति हुन, उनी पनि अन्ततः पलायन हुनु पर्यो । जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा गोइत समुहका एक जना कमाण्डरले उनलाई ज्यान मार्ने धम्की दिएका थिए । उनको धम्कीलाई कांग्रेस धनुषाले पनि गम्भीरतापुर्वक लिन नसकेपछि उनी पलायन भए । कांग्रेस भित्रको केही नेताहरु पनि ढुङ्गेल धपाइएपछि आफ्नो राजनीतिक करियर बन्ने ठानेर मौन बसे ।
गौतम ढुङ्गेल भन्छन,“ मेरो पुस्तक पसलमा आगजनी गर्न पनि आन्दोलनकारीहरु आए । तर, घरबेटी प्रमोद झाले मेरो घर जलाउन दिन्न भनेपछि मात्र तिनीहरु फर्किए । अर्को दिन पसलमा ढुङ्गा मुढा गर्न आउँदा कृष्ण झाले रोकेका थिए ।” ढुङ्गेल थप्छन,“ मधेस आन्दोलन दौरान २२ दिनसम्म कदम चौकको घरमा बाल बच्चा परिवार सहित थुनिएर बस्नुपर्यो । छरछिमेकले तरकारी किनेर ल्याईदिन्थ्यो ।” उनका सबै दाजु भाई काठमाण्डौ पलायन भए पनि आर्थिक अवस्था कमजोर रहेको र पसलबाट हुने आम्दानीले छोरा छोरी परिवार पाल्न सकिने हुनाले गौतम पलायन हुन तयार भएनन् । जे हुन्छ, देखा जाला, मैले कसैको केही विगार गरेको छैन, मलाई मारे पनि नमारे पनि जनकपुर छोडेर जान्न आत्मविश्वासका साथ जनकपुरमै बसेका गौतम ढुङ्गेल अहिले मज्जाले बसेका छन् ।
|
ढुङ्गेल
परिवार झै जनकपुरमा बर्षौं देखि बसोबास गर्दै आएका पहाडे समुदायहरु
जनतान्त्रिकको आतङ्क र मधेस आन्दोलनको क्रममा उच्छङखल व्यक्तिहरुद्वारा
भएको आक्रमणका कारण पलायन हुनु पर्यो । जनकपुरमा करिब १७ सय घर परिवार
पहाडे समुदायका थिए । थापा चौक, मुर्ली चौक, कदम चौक, भानु चौक, किशोरी
नगर, ब्रम्हपुरी, आनन्दनगर, पिडारी चौक, शान्तिनगर, लगायतका चौकहरुमा पहाडे
समुदायहरुको बसोवास थियो । १४ सय घर परिवार पलायन भएका छन् । पहाडे
समुदायहरुको ३ सय घर जति पनि अब जनकपुरमा नरहेको बताइन्छ ।
जनकपुरका हाइप्रोफाइल व्यक्तिहरु वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय लक्ष्मी बहादुर निराला, रामजी प्रसाद मैनाली, जनकपुर चुरोट कारखानाका इन्जिनियर सुन्दर राज वली, जचुकालीकै क्षेत्रिय निर्देशक सुशिल कोइराला विस्थापित हुनु पर्यो । जानकी माविका नेपाली विषयका शिक्षकद्वय केदार नेपाल, दुर्गा प्रसाद कोइराला, गणित विषयका शिक्षक दिलिप माथेमा जस्ता स्थापित शिक्षकहरु जनतान्त्रिकहरुको धम्की थेग्न नसकेपछि काठमाण्डौ सरुवा गराएर पलायन भए । त्यसैगरी ठेरा घर भई बेंगाडावर स्रोतकेन्द्रमा स्रोत व्यक्ति रहेका प्रयागराज काफ्ले पनि अन्ततः घर जग्गा बेचेर पलायन हुनु पर्यो । राराब क्याम्पसका प्राध्यापकहरु इश्वर उपाध्याय, बद्री दाहाल, माधव ढुङ्गाना लगायतले सरुवा गराएर जानु पर्यो ।
त्यसैगरी यहाँ बसेर राजनीति गर्नेहरु एमाले नेता सनत सुवेदी, जनमोर्चा नेपालका धनुषा अध्यक्ष लक्ष्मण सिंह, कांग्रेस धनुषाका उपसभापति केशव ढुङ्गेल लगायत थुप्रै नेताहरु पनि पलायन हुनु पर्यो । नभन्दै जनतान्त्रिक समुहले जनकपुर चुरोट कारखानाका कर्मचारी श्याम श्रेष्ठ नरेन्द्र खाती र आन्तरिक राजश्व कार्यालयका नायव सुब्बा कुमार निरौलालाई गोली हानी हत्या नै गरिदिए पछि हिम्मत गरेर बसेका पहाडे समुदायहरुको पलायन हुने क्रम तीब्र गतिमा बढ्यो । घर जग्गा बेचेर पलायन हुन थाल्यो । कतिपय हुने खाने सम्पन्न व्यक्तिहरु राजधानी काठमाण्डौ गए, मध्यमवर्गीयहरु हेटौडा तिर गए भने नहुने व्यक्तिहरु बर्दीवास गौराडाँडा, सिन्धुली लगायत आफन्तहरु बसोवास गरेको थातथलो र पायक पर्ने ठानुतिर मुभ गरे ।
मधेस आन्दोलन र जनतान्त्रिक समुहहरुको धम्की मुख्य कारण त थियो नै तर तिनीहरु पलायन हुनु पछाडी जनकपुरका भु माफियाहरुको षडयन्त्र प्रमुख कारण थियो । त्यस्ता भु माफियामा मधेसी र पहाडे समुदायका व्यक्तिहरु पनि थिए । ती भु माफियाहरुको भुमिगत सशस्त्र संगठनहरुसँग मिलेमतो थियो । उनीहरुले यहाँ बसोवास गर्ने पहाडे समुदायको फोन नम्बर दिएर भुमिगत समुहबाट धम्की दिलाउने, ज्यान जोगाउन भन्दै ती पहाडे समुदायहरु बर्षौ देखि बसोवास गर्दै आएको घर घडेरी कौडीको भाउमा जग्गा बेचेर जानु र अर्को तिर महँगो जग्गा किनेर बसोवास गरेका पहाडे समुदायहरुको पीडा शव्दमा व्यक्त गर्न सकिन्न । पलायन भएका एक जना भन्छन,“ सधै जनकपुरमा बसियो नयाँ ठाउँमा आएर बस्नु पर्दा घुलमिल गर्न धेरै गाह्रो परिरहेको छ । जसो तसो जीवन गुजार्नु परिरहेको छ । जनकपुरको सधै याद आउँछ । माहौल शान्त भयो भनेर सुनेको छु । तर, त्यहाँ अब गएर बसोवास गर्न सकिने सामथर््य छैन । किनभने जनकपुरको जग्गा अब धेरै महँगो भईसक्यो ।”
जनकपुरका हाइप्रोफाइल व्यक्तिहरु वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय लक्ष्मी बहादुर निराला, रामजी प्रसाद मैनाली, जनकपुर चुरोट कारखानाका इन्जिनियर सुन्दर राज वली, जचुकालीकै क्षेत्रिय निर्देशक सुशिल कोइराला विस्थापित हुनु पर्यो । जानकी माविका नेपाली विषयका शिक्षकद्वय केदार नेपाल, दुर्गा प्रसाद कोइराला, गणित विषयका शिक्षक दिलिप माथेमा जस्ता स्थापित शिक्षकहरु जनतान्त्रिकहरुको धम्की थेग्न नसकेपछि काठमाण्डौ सरुवा गराएर पलायन भए । त्यसैगरी ठेरा घर भई बेंगाडावर स्रोतकेन्द्रमा स्रोत व्यक्ति रहेका प्रयागराज काफ्ले पनि अन्ततः घर जग्गा बेचेर पलायन हुनु पर्यो । राराब क्याम्पसका प्राध्यापकहरु इश्वर उपाध्याय, बद्री दाहाल, माधव ढुङ्गाना लगायतले सरुवा गराएर जानु पर्यो ।
त्यसैगरी यहाँ बसेर राजनीति गर्नेहरु एमाले नेता सनत सुवेदी, जनमोर्चा नेपालका धनुषा अध्यक्ष लक्ष्मण सिंह, कांग्रेस धनुषाका उपसभापति केशव ढुङ्गेल लगायत थुप्रै नेताहरु पनि पलायन हुनु पर्यो । नभन्दै जनतान्त्रिक समुहले जनकपुर चुरोट कारखानाका कर्मचारी श्याम श्रेष्ठ नरेन्द्र खाती र आन्तरिक राजश्व कार्यालयका नायव सुब्बा कुमार निरौलालाई गोली हानी हत्या नै गरिदिए पछि हिम्मत गरेर बसेका पहाडे समुदायहरुको पलायन हुने क्रम तीब्र गतिमा बढ्यो । घर जग्गा बेचेर पलायन हुन थाल्यो । कतिपय हुने खाने सम्पन्न व्यक्तिहरु राजधानी काठमाण्डौ गए, मध्यमवर्गीयहरु हेटौडा तिर गए भने नहुने व्यक्तिहरु बर्दीवास गौराडाँडा, सिन्धुली लगायत आफन्तहरु बसोवास गरेको थातथलो र पायक पर्ने ठानुतिर मुभ गरे ।
मधेस आन्दोलन र जनतान्त्रिक समुहहरुको धम्की मुख्य कारण त थियो नै तर तिनीहरु पलायन हुनु पछाडी जनकपुरका भु माफियाहरुको षडयन्त्र प्रमुख कारण थियो । त्यस्ता भु माफियामा मधेसी र पहाडे समुदायका व्यक्तिहरु पनि थिए । ती भु माफियाहरुको भुमिगत सशस्त्र संगठनहरुसँग मिलेमतो थियो । उनीहरुले यहाँ बसोवास गर्ने पहाडे समुदायको फोन नम्बर दिएर भुमिगत समुहबाट धम्की दिलाउने, ज्यान जोगाउन भन्दै ती पहाडे समुदायहरु बर्षौ देखि बसोवास गर्दै आएको घर घडेरी कौडीको भाउमा जग्गा बेचेर जानु र अर्को तिर महँगो जग्गा किनेर बसोवास गरेका पहाडे समुदायहरुको पीडा शव्दमा व्यक्त गर्न सकिन्न । पलायन भएका एक जना भन्छन,“ सधै जनकपुरमा बसियो नयाँ ठाउँमा आएर बस्नु पर्दा घुलमिल गर्न धेरै गाह्रो परिरहेको छ । जसो तसो जीवन गुजार्नु परिरहेको छ । जनकपुरको सधै याद आउँछ । माहौल शान्त भयो भनेर सुनेको छु । तर, त्यहाँ अब गएर बसोवास गर्न सकिने सामथर््य छैन । किनभने जनकपुरको जग्गा अब धेरै महँगो भईसक्यो ।”
 | ||
|
त्यति हुँदा
पनि राष्टिूय पार्टी भनाउने राजनीतिक दलहरुले समेत सुरक्षाको ग्यारेन्टी
गराउन नसक्नु, राज्य विफल भएको अवस्था हुनु सर्वदलिय संयन्त्रको वैठकबाट
प्रेस विज्ञप्ती समेत जारी नभए पछि उनीहरु अन्ततः पलायन नै हुनु पर्यो ।
जनकपुरधाम पवित्र र्तीर्थस्थल हो र यहाँ मरेपछि मोक्ष प्राप्ति हुन्छ भन्ने विश्वास र आस्थाका साथ भारतबाट केही पहाडे समुदाय आएका थिए । त्यसैगरी जनकपुरमा अवसरको खोजीमा सिन्धुली, रामेछाप, ओखलढुङ्गा, दोलखा, सर्लाही, सिरहा, उदयपुर, महोत्तरी, सप्तरी लगायतका ठाउँबाट पहाडे समुदाय जनकपुरमा आएर बसोवास गर्ने गरेका थिए । सरकारी कार्यालय काम गर्ने जागिरेहरु जनकपुर सरुवा गराएर आउँदा जनकपुरको राम्रो शैक्षिक अवस्था, शान्तिपुर्ण बातावरण हेरेर जनकपुरमै जग्गा किनी वसोवास गर्ने गरेका थिए ।
जनकपुरमा पहाडे समुदाय र मधेसी समुदायका मानिसहरु बीच एक आपसमा राम्रो सौहाद्र र सम्बन्ध थियो । होली जस्तो पर्वमा पहाडे समुदायहरु तराईमा हुने होली भन्दा एक दिन अगाडी मनाउँथे । सामुहिक रुपमा पहाडे समुदायहरु सडकमा निस्केर होली खेल्थे । एक आपसमा राम्रो सदभाव थियो । त्यसैगरी मधेसीहरुको पवित्र पर्व छठ, चौरचन लगायत पर्वहरु जनकपुरका पहाडे समुदायले पनि मनाउन थालेका थिए ।
तत्कालिन माहौलबाट पहाडे समुदाय जनकपुरबाट पलायन भएपछि सबै भन्दा वढी बेफाइदा जनकपुरलाई नै परेको छ । जनकपुर बजारमा आएको मन्दि अहिले सम्म सकिएको छैन । दशैमा रहने गरेको बजारको रौनक हराएको छ । जनकपुर उद्योग बाणिज्य संघका अध्यक्ष शिवशंकर साह ‘हिरा’ भन्छन,“ पहाडे समुदायसँग क्रय क्षमता थियो । उनीहरु बस्तु किनमेल गर्न कुनै पनि कन्जुस्याई गर्दैन्थे । उनीहरु पलायन भएपछि महिनामा मात्रै १ करोड भन्दा वढी रकमको व्यापारमा नोक्सानी भईरहेको छ ।” हिरा भन्छन,“ थापा चौक स्थित सनत सुवेदी, नारायण सुवेदीको घरमा जाँदा कहिले पनि उनीहरुले मेरो नाउँ लिएर बोलाएनन् । छोरा आयो, बस्न देऊ, खाजा देऊ भनेर सेल र अनर्सा खुवाउने गरेको बाल्यकालको स्मरण कहिल्यै विर्सन सकिन्न ।” मधेस आन्दोलनका दौरान केही उच्छृङ्खल व्यक्तिहरु धमिलो पानीमा माछा मार्ने उद्देश्यले परिचालित भएका थिए ।
पहिचान र अधिकारको लागि भएको दुई पटकको मधेस आन्दोलनको उद्देश्य सहि भएपनि आन्दोलनलाई बदनाम गराउन घुसपैठ भएका व्यक्तिहरुको आपराधिक हरकत र भु माफियाहरुको पैसा कमाउने स्वार्थका कारण जनकपुरको पहाडे समुदायहरु पलायन भईसकेपछि जनकपुरमा मिश्रित संस्कृतिको प्रष्ट अभाव झल्किन्छ । हुन त मधेस आन्दोलनमा जसरी घुसपैठ भयो त्यसैगरी पहाडे समुदायहरुको हकहितको लागि भनेर गठन गरिएको चुरे भावर राष्टिूय एकता पार्टीको पनि हिंसात्मक प्रतिकारले ढल्केवर, लालगढ, वर्दीवास, हरिवन जस्ता राजमार्गहरुमा मधेसी समुदाय निशानामा पर्यो । जसकारण मधेसी र पहाडी बीचको सदभाव झन खलबलिन आगोमा घ्यू थप्ने काम गर्यो ।
जनकपुरवासी अहिले आएर पहाडे समुदायहरुको बसोवासको महत्व राम्ररी बुझेका छन् । जनकपुरबाट पहाडेहरु पलायन के भए जनकपुरमा शैक्षिक माहौल पनि पलायन भयो । परिणाम स्वरुप अहिले जनकपुरबाट करिब १ हजारको हाराहारीमा विद्यार्थीहरु माध्यमिक शिक्षा लिनका लागि सिन्धुलीमा अध्ययनरत छन् । उच्च शिक्षा आर्जन गर्न अहिले विद्यार्थीहरु काठमाण्डौ वा अन्य ठाउँमा जान बाध्य छन् । जब कि पहिले विद्यार्थीहरु अन्य जिल्लाहरुबाट पढ्नकै लागि जनकपुरको राराब क्याम्पस आउँथे ।
त्यसैपनि ऋितिक रोशन काण्डले गर्दा देशैभरी मधेस र पहाड बीच साम्प्रदायिक दंगा भडकेको प्रसंग र नबलपरासी, कपिलबस्तुमा मधेसी समुदाय प्रति भएको हिंसाले मधेस आन्दोलनमा सदभाव विगार्न उत्प्रेरकको रुपमा काम गरेको थियो । काठमाण्डौको सिंहदरवारमा विगत सदियौं देखि सत्ता चलाउनेहरुले मधेस माथि गरेको भेदभाव र अन्यायका विरुद्ध भएको स्वस्फुर्त मधेस आन्दोलनको लक्ष्य पहाडी समुदायलाई भगाउने, विस्थापित गराउने वा पलायन गराउने विल्कुलै थिएन ।
लामो समय पछि सम्बन्धमा सुधार आउन थालेको भएपनि अब बन्ने नयाँ संविधानमा राज्यको पुनसंरचना र विभाजन, प्रदेशको नामाङ्कन, सिमाङ्कन लगायतका विषयलाई लिएर फेरी पनि पहाड र मधेस बीचको दुरी बढ्न थालेको थियो । खासगरी राजनीतिक दलका नेताहरुले पुर्वी तराईको झापा, मोरङ्ग, सुनसरी र पश्चिमी तराईको कञ्चनपुर र कैलाली लगायत ५ जिल्लाहरुको विषयमा अत्यन्तै गैरजिम्मेवार, गैरसम्बेदनशिल अभिव्यक्ति दिएपछि पहाडे र मधेसी समुदाय बीच तिक्तता उत्पन्न भएको थियो । अर्को तर्फ बन्दुक बोकेर विद्रोह गरेका जयकृष्ण गोइतको हिंसात्मक विद्रोह र सिके राउतको अलग देश सहितको अलगाववादी शान्तिपुर्ण अभियानले गर्दा पनि पहाडे समुदायले मधेसी समुदायलाई विखण्डनबादी, देशद्रोही सम्मको आरोपहरु लगाउन थाले । खासगरी सत्ता चलाउने राजनीतिक दलहरुले जनता जनता बीच विभाजन ल्याउन र शासन गर्न भुमिका खेल्ने गरेको पाइन्छ ।
१२ बैशाख अघिसम्म मधेस र पहाड बीचको लडाई चरमसम्म पुगिसकेको थियो । संघियताको सवालमा दुवै समुदाय बीच अविश्वास वढ्दै गएको थियो भने दुरी पनि झन झन वढ्दै गइरहेको थियो । तर, १२ बैशाखमा आएको महाविनाशकारी भुकम्पले गर्दा राजधानी काठमाण्डौ लगायत पहाडका जिल्लाहरुमा भिषण मानविय क्षति, धनको क्षति भएपछि मधेसमा बस्ने हरेक नागरिकहरुको मन रोयो । पहाडे समुदायहरुको आँखाबाट आँशु बगेको देख्दा हरेक मधेसीको आँखाबाट पनि आँशु आयो । जनकपुरले विपतमा परेका पहाडे समुदायहरुलाई राहत संकलन गरी भुकम्पले प्रभावित भएका जिल्लाहरु गोरखा, काभ्रे, सिन्धुपालचौक, रामेछाप, दोलखा, सिन्धुली र काठमाण्डौ समेतका स्थलहरुमा पुगेर राहत वितरण गरेका छन् ।
जनकपुरका विभिन्न संघ संस्थाहरुद्वारा महाभुकम्प प्रभावित क्षेत्रहरुमा करिव १ करोड भन्दा वढी मुल्य बराबरको राहत सामग्रीहरु वित्तरण गरेका छन् ।
गत सोमवार नेपाली काँग्रेस धनुषा, रामानन्द युवा क्लव र पिराडी युवा क्लवले भुकम्प प्रभावित दोलखाको सदरमुकाम चरिकोटमा करिव पाँच लाख मुल्य बराबरको राहत सामाग्री वित्तरण गरेका छन् । रामानन्द युवा क्लवका पुर्व अध्यक्ष जिवनाथ चौधरीका अनुसार भुकम्प पिडितहरुका लागि १० क्विन्टल चामल, १० क्विन्टल च्युरा, २ यस कार्टुन पानी, त्रिपाल, कपडा, सावुन लगायतका राहत सामग्रीहरु वित्तरण गरिएको छ । त्यस्तै, जनकपुर उद्योग वाणिज्य संघ, जनकपुर औधषी व्यवसायी संघ, जनकपुर सर्जिकल व्यवसायी संघ ,जनकपुर युथ डेभल्पमेन्ट फोर्स, नेपाल भारत युवा मैत्रि संघ ,मारवाडी सेवा समिति जनकपुर , राष्टिूय मधेश समाजवादी पार्टीका भातृ संगठन युवा लिग र समाजवादी विद्यार्थी संघ लगायतका संघसंस्थाहरुले राहत सामग्री संकलन गरी भुकम्प प्रभावित जिल्लाहरुमा वित्तरण गरेका छन् ।
त्यस्तै, आफन्त नेपाल धनुषाधाम, जानकी आँखा अस्पताल, सन्त निरांकारी संघ धनुषा शाखा लागायतका संघसंस्थाहरुले पनि राहतका सामाग्रीहरु संकलन गरि वित्तरण गरेको छ । जिल्ला विकास समिति धनुषाका कार्यरत समाजिक परिचालकहरुले आफ्ना पाँच दिनको तलव भुकम्प पिडितहरुको लागि दिने घोषणा गरेको छ । त्यस्तै, धनुषाका निजी विद्यालयहरुका छाता संठगठन प्याबशन र एन प्याबसनले समेत प्रति विद्यालय १० देखि २० हजारको दरले भुकम्प पिडितको लागि रकम संकलन गरिरहेको छ । प्याबशन धनुषाका पुर्व अध्यक्ष महेश मण्डलले विद्यालयहरुबाट रकम संकलनको कार्य जारी रहेको बताए । जिल्लामा करिव एक सय जति संस्थागत विद्यालयहरु छन् ।
नेपाल भारत युवा मैत्रि संघका महासचिव कृष्णा सिंहले भुकम्प पिडितहरुको लागि सिन्धुलीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी विष्णु पौडेललाई राहतको सामग्री बुझाउँदै भने,‘ हामी नुनदेखि सुन सम्म दिन तयार छौं, चिन्ता नलिनुस्, तपाईहरुलाई चाहिने हरेक सामग्री हामी उपलब्ध गराउन तयार छांै ।’जेवाईडिएफका सदस्य ज्ञानेन्द्र झा ज्ञानु भन्छन,“ पहाडको पिडा हाम्रो पनि पिडा हो, उहाँहरुको पिडामा हामी मल्हम लगाउन आतुर छांै, राजनीतिकर्मिले आफ्ना रोटी सेक्न जे जस्तो हावा दिएपनि यस्तो विपत्तिको वेलामा हामी आफ्ना दाजुभाईलाई एक्लै छाडन सक्दैनांै ।” तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टीका केन्द्रिय सदस्य समेत रहेका कृष्णा सिंह भन्छन,“हामी पहाडका विभिन्न जिल्लाहरुमा राहत लिएर पुग्यौं । सबै ठाउँमा हामीले अत्यन्तै पीडामा रहेका पहाडी समुदायहरुलाई मद्दत गर्न हरसम्भव प्रयास गरिरहेका छौं ।” सिंह फेरी थप्छन,“राष्टू निर्माण गर्ने यो नै उचित समय हो । हामी त्यहाँ पुग्दा उहाँहरुले पनि राम्रो सम्मान दिनु भयो । अहिले सहि हिसावले नेतृत्व र कर्मचारीतन्त्र अगाडी वढ्यो भने साँच्चै राष्टू निर्माण हुनेछ । किनभने अहिलेसम्म सहि अर्थमा राष्टू निर्माण नै भएको छैन ।”
तसर्थ नेपालको लागि यो भुकम्पले विनाश ल्याएपनि नेपाल भित्र बसोवास गर्ने पहाडी, मधेसी र हिमाली जनताहरुलाई हामी पहिले नेपाली हौं र नेपालमा बस्ने हरेक नागरिक दाजु भाई तथा दिदी बहिनी हौं भन्ने अवसर समेत जुटाएको देखिन्छ । जसरी कोशीमा वाढी आउँदा पहाडबाट राहत आउँछ र पहाडमा भुईचालो जाँदा मधेसबाट सहयोगी हातहरु अगाडी बढ्दैछन्, राष्टू र राष्टिूयता समेत बलियो भएर जाँदैछ । तर, सत्ता हाँक्ने व्यक्तिहरुले कुनै पनि जनतालाई जाती, भुगोल वा नस्लका आधारमा भेदभाव गर्न छोड्नुपर्ने हुन्छ । अनिमात्र नयाँ नेपालको निर्माण हुनेछ ।
जनकपुरधाम पवित्र र्तीर्थस्थल हो र यहाँ मरेपछि मोक्ष प्राप्ति हुन्छ भन्ने विश्वास र आस्थाका साथ भारतबाट केही पहाडे समुदाय आएका थिए । त्यसैगरी जनकपुरमा अवसरको खोजीमा सिन्धुली, रामेछाप, ओखलढुङ्गा, दोलखा, सर्लाही, सिरहा, उदयपुर, महोत्तरी, सप्तरी लगायतका ठाउँबाट पहाडे समुदाय जनकपुरमा आएर बसोवास गर्ने गरेका थिए । सरकारी कार्यालय काम गर्ने जागिरेहरु जनकपुर सरुवा गराएर आउँदा जनकपुरको राम्रो शैक्षिक अवस्था, शान्तिपुर्ण बातावरण हेरेर जनकपुरमै जग्गा किनी वसोवास गर्ने गरेका थिए ।
जनकपुरमा पहाडे समुदाय र मधेसी समुदायका मानिसहरु बीच एक आपसमा राम्रो सौहाद्र र सम्बन्ध थियो । होली जस्तो पर्वमा पहाडे समुदायहरु तराईमा हुने होली भन्दा एक दिन अगाडी मनाउँथे । सामुहिक रुपमा पहाडे समुदायहरु सडकमा निस्केर होली खेल्थे । एक आपसमा राम्रो सदभाव थियो । त्यसैगरी मधेसीहरुको पवित्र पर्व छठ, चौरचन लगायत पर्वहरु जनकपुरका पहाडे समुदायले पनि मनाउन थालेका थिए ।
तत्कालिन माहौलबाट पहाडे समुदाय जनकपुरबाट पलायन भएपछि सबै भन्दा वढी बेफाइदा जनकपुरलाई नै परेको छ । जनकपुर बजारमा आएको मन्दि अहिले सम्म सकिएको छैन । दशैमा रहने गरेको बजारको रौनक हराएको छ । जनकपुर उद्योग बाणिज्य संघका अध्यक्ष शिवशंकर साह ‘हिरा’ भन्छन,“ पहाडे समुदायसँग क्रय क्षमता थियो । उनीहरु बस्तु किनमेल गर्न कुनै पनि कन्जुस्याई गर्दैन्थे । उनीहरु पलायन भएपछि महिनामा मात्रै १ करोड भन्दा वढी रकमको व्यापारमा नोक्सानी भईरहेको छ ।” हिरा भन्छन,“ थापा चौक स्थित सनत सुवेदी, नारायण सुवेदीको घरमा जाँदा कहिले पनि उनीहरुले मेरो नाउँ लिएर बोलाएनन् । छोरा आयो, बस्न देऊ, खाजा देऊ भनेर सेल र अनर्सा खुवाउने गरेको बाल्यकालको स्मरण कहिल्यै विर्सन सकिन्न ।” मधेस आन्दोलनका दौरान केही उच्छृङ्खल व्यक्तिहरु धमिलो पानीमा माछा मार्ने उद्देश्यले परिचालित भएका थिए ।
पहिचान र अधिकारको लागि भएको दुई पटकको मधेस आन्दोलनको उद्देश्य सहि भएपनि आन्दोलनलाई बदनाम गराउन घुसपैठ भएका व्यक्तिहरुको आपराधिक हरकत र भु माफियाहरुको पैसा कमाउने स्वार्थका कारण जनकपुरको पहाडे समुदायहरु पलायन भईसकेपछि जनकपुरमा मिश्रित संस्कृतिको प्रष्ट अभाव झल्किन्छ । हुन त मधेस आन्दोलनमा जसरी घुसपैठ भयो त्यसैगरी पहाडे समुदायहरुको हकहितको लागि भनेर गठन गरिएको चुरे भावर राष्टिूय एकता पार्टीको पनि हिंसात्मक प्रतिकारले ढल्केवर, लालगढ, वर्दीवास, हरिवन जस्ता राजमार्गहरुमा मधेसी समुदाय निशानामा पर्यो । जसकारण मधेसी र पहाडी बीचको सदभाव झन खलबलिन आगोमा घ्यू थप्ने काम गर्यो ।
जनकपुरवासी अहिले आएर पहाडे समुदायहरुको बसोवासको महत्व राम्ररी बुझेका छन् । जनकपुरबाट पहाडेहरु पलायन के भए जनकपुरमा शैक्षिक माहौल पनि पलायन भयो । परिणाम स्वरुप अहिले जनकपुरबाट करिब १ हजारको हाराहारीमा विद्यार्थीहरु माध्यमिक शिक्षा लिनका लागि सिन्धुलीमा अध्ययनरत छन् । उच्च शिक्षा आर्जन गर्न अहिले विद्यार्थीहरु काठमाण्डौ वा अन्य ठाउँमा जान बाध्य छन् । जब कि पहिले विद्यार्थीहरु अन्य जिल्लाहरुबाट पढ्नकै लागि जनकपुरको राराब क्याम्पस आउँथे ।
त्यसैपनि ऋितिक रोशन काण्डले गर्दा देशैभरी मधेस र पहाड बीच साम्प्रदायिक दंगा भडकेको प्रसंग र नबलपरासी, कपिलबस्तुमा मधेसी समुदाय प्रति भएको हिंसाले मधेस आन्दोलनमा सदभाव विगार्न उत्प्रेरकको रुपमा काम गरेको थियो । काठमाण्डौको सिंहदरवारमा विगत सदियौं देखि सत्ता चलाउनेहरुले मधेस माथि गरेको भेदभाव र अन्यायका विरुद्ध भएको स्वस्फुर्त मधेस आन्दोलनको लक्ष्य पहाडी समुदायलाई भगाउने, विस्थापित गराउने वा पलायन गराउने विल्कुलै थिएन ।
लामो समय पछि सम्बन्धमा सुधार आउन थालेको भएपनि अब बन्ने नयाँ संविधानमा राज्यको पुनसंरचना र विभाजन, प्रदेशको नामाङ्कन, सिमाङ्कन लगायतका विषयलाई लिएर फेरी पनि पहाड र मधेस बीचको दुरी बढ्न थालेको थियो । खासगरी राजनीतिक दलका नेताहरुले पुर्वी तराईको झापा, मोरङ्ग, सुनसरी र पश्चिमी तराईको कञ्चनपुर र कैलाली लगायत ५ जिल्लाहरुको विषयमा अत्यन्तै गैरजिम्मेवार, गैरसम्बेदनशिल अभिव्यक्ति दिएपछि पहाडे र मधेसी समुदाय बीच तिक्तता उत्पन्न भएको थियो । अर्को तर्फ बन्दुक बोकेर विद्रोह गरेका जयकृष्ण गोइतको हिंसात्मक विद्रोह र सिके राउतको अलग देश सहितको अलगाववादी शान्तिपुर्ण अभियानले गर्दा पनि पहाडे समुदायले मधेसी समुदायलाई विखण्डनबादी, देशद्रोही सम्मको आरोपहरु लगाउन थाले । खासगरी सत्ता चलाउने राजनीतिक दलहरुले जनता जनता बीच विभाजन ल्याउन र शासन गर्न भुमिका खेल्ने गरेको पाइन्छ ।
१२ बैशाख अघिसम्म मधेस र पहाड बीचको लडाई चरमसम्म पुगिसकेको थियो । संघियताको सवालमा दुवै समुदाय बीच अविश्वास वढ्दै गएको थियो भने दुरी पनि झन झन वढ्दै गइरहेको थियो । तर, १२ बैशाखमा आएको महाविनाशकारी भुकम्पले गर्दा राजधानी काठमाण्डौ लगायत पहाडका जिल्लाहरुमा भिषण मानविय क्षति, धनको क्षति भएपछि मधेसमा बस्ने हरेक नागरिकहरुको मन रोयो । पहाडे समुदायहरुको आँखाबाट आँशु बगेको देख्दा हरेक मधेसीको आँखाबाट पनि आँशु आयो । जनकपुरले विपतमा परेका पहाडे समुदायहरुलाई राहत संकलन गरी भुकम्पले प्रभावित भएका जिल्लाहरु गोरखा, काभ्रे, सिन्धुपालचौक, रामेछाप, दोलखा, सिन्धुली र काठमाण्डौ समेतका स्थलहरुमा पुगेर राहत वितरण गरेका छन् ।
जनकपुरका विभिन्न संघ संस्थाहरुद्वारा महाभुकम्प प्रभावित क्षेत्रहरुमा करिव १ करोड भन्दा वढी मुल्य बराबरको राहत सामग्रीहरु वित्तरण गरेका छन् ।
गत सोमवार नेपाली काँग्रेस धनुषा, रामानन्द युवा क्लव र पिराडी युवा क्लवले भुकम्प प्रभावित दोलखाको सदरमुकाम चरिकोटमा करिव पाँच लाख मुल्य बराबरको राहत सामाग्री वित्तरण गरेका छन् । रामानन्द युवा क्लवका पुर्व अध्यक्ष जिवनाथ चौधरीका अनुसार भुकम्प पिडितहरुका लागि १० क्विन्टल चामल, १० क्विन्टल च्युरा, २ यस कार्टुन पानी, त्रिपाल, कपडा, सावुन लगायतका राहत सामग्रीहरु वित्तरण गरिएको छ । त्यस्तै, जनकपुर उद्योग वाणिज्य संघ, जनकपुर औधषी व्यवसायी संघ, जनकपुर सर्जिकल व्यवसायी संघ ,जनकपुर युथ डेभल्पमेन्ट फोर्स, नेपाल भारत युवा मैत्रि संघ ,मारवाडी सेवा समिति जनकपुर , राष्टिूय मधेश समाजवादी पार्टीका भातृ संगठन युवा लिग र समाजवादी विद्यार्थी संघ लगायतका संघसंस्थाहरुले राहत सामग्री संकलन गरी भुकम्प प्रभावित जिल्लाहरुमा वित्तरण गरेका छन् ।
त्यस्तै, आफन्त नेपाल धनुषाधाम, जानकी आँखा अस्पताल, सन्त निरांकारी संघ धनुषा शाखा लागायतका संघसंस्थाहरुले पनि राहतका सामाग्रीहरु संकलन गरि वित्तरण गरेको छ । जिल्ला विकास समिति धनुषाका कार्यरत समाजिक परिचालकहरुले आफ्ना पाँच दिनको तलव भुकम्प पिडितहरुको लागि दिने घोषणा गरेको छ । त्यस्तै, धनुषाका निजी विद्यालयहरुका छाता संठगठन प्याबशन र एन प्याबसनले समेत प्रति विद्यालय १० देखि २० हजारको दरले भुकम्प पिडितको लागि रकम संकलन गरिरहेको छ । प्याबशन धनुषाका पुर्व अध्यक्ष महेश मण्डलले विद्यालयहरुबाट रकम संकलनको कार्य जारी रहेको बताए । जिल्लामा करिव एक सय जति संस्थागत विद्यालयहरु छन् ।
नेपाल भारत युवा मैत्रि संघका महासचिव कृष्णा सिंहले भुकम्प पिडितहरुको लागि सिन्धुलीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी विष्णु पौडेललाई राहतको सामग्री बुझाउँदै भने,‘ हामी नुनदेखि सुन सम्म दिन तयार छौं, चिन्ता नलिनुस्, तपाईहरुलाई चाहिने हरेक सामग्री हामी उपलब्ध गराउन तयार छांै ।’जेवाईडिएफका सदस्य ज्ञानेन्द्र झा ज्ञानु भन्छन,“ पहाडको पिडा हाम्रो पनि पिडा हो, उहाँहरुको पिडामा हामी मल्हम लगाउन आतुर छांै, राजनीतिकर्मिले आफ्ना रोटी सेक्न जे जस्तो हावा दिएपनि यस्तो विपत्तिको वेलामा हामी आफ्ना दाजुभाईलाई एक्लै छाडन सक्दैनांै ।” तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टीका केन्द्रिय सदस्य समेत रहेका कृष्णा सिंह भन्छन,“हामी पहाडका विभिन्न जिल्लाहरुमा राहत लिएर पुग्यौं । सबै ठाउँमा हामीले अत्यन्तै पीडामा रहेका पहाडी समुदायहरुलाई मद्दत गर्न हरसम्भव प्रयास गरिरहेका छौं ।” सिंह फेरी थप्छन,“राष्टू निर्माण गर्ने यो नै उचित समय हो । हामी त्यहाँ पुग्दा उहाँहरुले पनि राम्रो सम्मान दिनु भयो । अहिले सहि हिसावले नेतृत्व र कर्मचारीतन्त्र अगाडी वढ्यो भने साँच्चै राष्टू निर्माण हुनेछ । किनभने अहिलेसम्म सहि अर्थमा राष्टू निर्माण नै भएको छैन ।”
तसर्थ नेपालको लागि यो भुकम्पले विनाश ल्याएपनि नेपाल भित्र बसोवास गर्ने पहाडी, मधेसी र हिमाली जनताहरुलाई हामी पहिले नेपाली हौं र नेपालमा बस्ने हरेक नागरिक दाजु भाई तथा दिदी बहिनी हौं भन्ने अवसर समेत जुटाएको देखिन्छ । जसरी कोशीमा वाढी आउँदा पहाडबाट राहत आउँछ र पहाडमा भुईचालो जाँदा मधेसबाट सहयोगी हातहरु अगाडी बढ्दैछन्, राष्टू र राष्टिूयता समेत बलियो भएर जाँदैछ । तर, सत्ता हाँक्ने व्यक्तिहरुले कुनै पनि जनतालाई जाती, भुगोल वा नस्लका आधारमा भेदभाव गर्न छोड्नुपर्ने हुन्छ । अनिमात्र नयाँ नेपालको निर्माण हुनेछ ।
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार
फेरी उठ्दैछ आस्थाको ‘परशुराम प्रतिमा’
 |
| परशुराम कुण्ड स्थित भगवान परशुरामको ५१ फिटको प्रतिमा मंगलबार आएको भुकम्पमा ढलेको छ । |
द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
जनकपुरधाम............
महोत्तरी पर्साका जगदीश राम भक्कानिदै थिए । त्यत्रो श्रम लगाएर बनाएको उनको रचना प्रकृतिले ध्वस्थ बनाइदिएको थियो । एक दिन वा एक महिना होइन निरन्तर ६ महिना लगाएर बनाएको भगवान परशुरामको ५१ फिटको मुर्तीको प्रतिमा नेपालमा आएको महाविनाशकारी भुकम्पले ढालेको थियो । धनुषाको मिथिलेश्वर निकास ४, पुरन्दाहा टोल स्थित ऐतिहासिक तथा पौराणिक स्थल परशुराम लगाउको डीलमा ५१ फिटको परशुरामको प्रतिमा उनले बनाएका थिए । १२ बैशाख २०७२ का दिन आएको भुकम्पको कम्पनले उक्त प्रतिमाको दुवै खुट्टा क्रयाक भएको थियो । तर, २८ बैशाख मंगलबारका दिन आएको अर्को ठुलो भुकम्पले प्रतिमालाई पुर्णतः ढालिदियो । झनै सम्मको जगदीशको प्रयासपछि निर्मित आस्थाको प्रतिमा ढलेपछि उनी दैवलाई सम्झिरहेका थिए । हुन त यस अघि उनले धेरै भगवानहरुको प्रतिमा नवनाएको पनि होइन । भगवान परशुरामको प्रतिमा बनाउनु अघि उनले धनुषाको टुटेश्वरमा १८ फिट उचाई रहेको भगवान बजरंगबलीको, सर्लाहीको कान्छि बजार पररियामा १४ फिटको भगवान हनुमानजीको, दोलखा चरिकोटमा १० फिटको हनुमानजीको प्रतिमा उनले बनाएका थिए । त्यसैगरी सर्लाहीको हरिपुरवामा १० फिटको बजरंगबलीको, धनुषाको इनर्वामा मण्डपको मुख्य प्रवेशद्वार लगायत थुप्रै प्रतिमाहरु उनले बनाईसकेका थिए । उनले बनाएका सबै प्रतिमाहरु एक से एक आकर्षक र मनमोहक छन् । तर, भगवान परशुरामको प्रतिमा उनको लागि नै ठुलो चुनौती थियो । र, उनले त्यो चुनौतीलाई स्वीकार गर्दै अन्ततः बनाए पनि । नभन्दै, अदभुत प्रतिमा पनि बन्यो । उक्त प्रतिमा हेर्ने जो कोही पनि मुर्तीकारको कला र समर्पणलाई धन्यवाद दिन्थे । महाभुकम्पले मानौं त्यो प्रतिमालाई ढालेन, मुर्तीकारको जीन्दगी नै ढालिसकेको थियो । उनको आश मरिसकेको थियो । तर, सकारात्मकक कुरा के हो भने मुर्तीकारको निराशलाई आशामा रुपान्तरण गर्न मुर्ती बनाउन लगानी गर्ने दाता किशोरी साहले फेरी त्यो आस्थाको प्रतिमा बनाउने बचनवद्धता व्यक्त गरेका छन् । सोकमा डुवेको मुर्तीकार जगदीसको बल्ल ज्यानमा ज्यान आएको छ । मुर्तीकार राम भन्छन,“जसरी मैले बनाएको प्रतिमा ढल्यो र दाता किशोरी साहले फेरी बनाउन लगानी गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गरेका छन्, ठीक त्यसैगरी म पनि पहिलेको मुर्ती भन्दा पनि आकर्षक र झन मनमोहक प्रतिमा बनाउन कुनै कसर बाँकी राख्ने छैन ।”
कसरी बन्यो भगवान परशुरामको प्रतिमा ?
धनुषा रधुनाथपुर ४ तथा हाल जनकपुर उपमहानगरपालिका १४ का किशोरी साह ‘कमल’ पेशाले निर्माण व्यवसायी हुन् । कमल निर्माण सेवा प्रा.लि. फर्मका उनी सञ्चालक हुन । व्यवसाय सँगै उनी राजनीतिमा पनि सक्रिय छन् । नेकपा एमालेको धनुषा जिल्ला कमिटिका सदस्य तथा एमाले भातृ संगठन लोकतान्त्रिक मधेसी संगठनका केन्द्रिय सदस्य पनि हुन । ३ बर्ष अघि धनुषाको इनर्वामा सीताराम नामक यज्ञ गराउन उनको भुमिका अहम थियो । उनले यज्ञका लागि आर्थिक लगानी पनि गरेका थिए । यज्ञकै क्रममा उनको भेट एक जना ‘मौनी बाबा’ सँग भयो । मौनी बाबा ती साधु हुन जो विगत ३३ बर्ष देखि मौन धारण गरेका छन् भने १२ बर्ष सम्म उभिएर बसेका कारण उनलाई ‘ठरहेसरी बाबा’ पनि भनिन्छ । ती मौनी बाबाले परशुराम तलाउमा भगवान परशुरामको प्रतिमा बनाउने उद्देश्यले शिलान्यास कार्य सम्पन्न गरेको १ बर्ष वितिसक्दा पनि प्रतिमा बन्न सकिरहेको थिएन । बाबाले प्रतिमा बनाईदिन किसोरीलाई भने । अनि कति लागत लाग्न सक्छ जवाफ दिए पछि प्रतिमा बनाउन किसोरी सहमत भए ।
किसोरीले रड, सिमेन्ट, वालुवा, गिट्टी लगायतका निर्माण सामग्रीहरु पठाउन थाले । किसोरी भन्छन,“ १५÷२० फिट सम्म उचाईको प्रतिमा बन्ने भनिएको थियो । यत्रो हेभी प्रतिमा बन्नेछ भन्ने कुरा मैले कल्पना सम्म गरेको थिइनँ ।” पुल चौक इन्जिनियरिङ क्याम्पसबाट सिभिल डिप्लोमा इन्जिनियरिङ समेत गरेका साहले गल्ती के भयो भने उनी आफै गएर प्रतिमा बनिरहेको स्थलमा गएर प्राविधिक कुराहरु हेर्न भ्याएनन् । प्रतिमाको खुट्टामा १२ एमएमको ८ वटा र १६ एमएमको ४ वटा गरी दुवै खुट्टामा २४ वटा रड मात्र लागेको थियो । जवकी त्यसमा २५ वा ३० एमएमको रड प्रयोग हुनु पर्ने थियो । इन्जिनियरिङ डिभाइन नै बनाइएको थिएन । मौनी बाबाको रोहवरमा मिस्तिरीहरुको सुझाव अनुसार मात्र बनाइनु ठुलो गल्ती थियो । दाता साह भन्छन,“ उत्तर र दक्षिण तर्फ बनाइएको प्रतिमा, उत्तर दक्षिण दिसा तर्फ भएको पहिलो भुकम्पले खुट्टा क्रयाक भएपछि नै मलाई प्राविधिक कमजोरी भएको अनुभुति भईसकेको थियो । त्यसमा पनि जुन क्वालिटीको सिमेन्ट प्रयोग हुनु पर्ने थियो त्यो पनि भएन र सिमेन्ट, वालुवाको जुन अनुपातमा मिश्रण हुनु पर्ने थियो त्यो पनि भएन ।”
उक्त मुर्ती बनाउन र रंग रोगन गर्दा सम्म २४ लाख रुपैयाँ लगानी भईसकेको थियो भने ५ लाख रुपैयाँको रेलिङ लगाउन लगत अनुमान गरिएको थियो संयोग पनि कस्तो रह्यो भने भगवान परशुरामको जन्म ज्यन्तीको अवसर पारेर ८ बैशाख २०७२ का दिन अनावरण गरिएको उक्त प्रतिमा ४ दिन पछि आएको भुकम्पमा क्रयाक भयो ।
२८ बैशाख दिन आएको भुकम्पबाट प्रतिमा ढल्यो भन्ने खबर मौनी बाबाका शिष्य मार्फत पाए लगत्तै किसोरी सबै काम छोडेर परशुराम तलाउ हानिए । त्यहाँ पुग्दा ढलेको उक्त प्रतिमानिर पुगेका स्थानीय वासीहरु रोइरहेका उनले देखे पछि उनको आँखाको आँशु पनि थम्न सकेन । स्थानीयवासीहरुको मनोवल गिरेको थियो । अनिष्ठ भयो, अपसगुन भयो, भगवान परशुरामकै प्रतिमा ढल्नुले अब यहाँ ठुलै अनिष्ठ हुने हो कि भन्ने डर त्रासमा रहेका स्थानीयवासीलाई सम्हाल्दै किसोरीले भने,“ यसमा अपसगुन वा अनिष्ठको कुरा केही पनि छैन । प्रतिमा भुकम्प प्रतिरोधात्मक थिएन । क्वालिटीमा कमजोरी थियो । देशैभरी भुकम्पले लाखौं घर ढलेका छन् । हजारौं मान्छे मरेका छन् ।” सान्तवना दिँदै उनले थपे,“ विगतको गल्तीबाट मैले पनि ठुलो पाठ लिएको छु । तपाईहरुको आस्थाको प्रतिमालाई फेरी पनि उठाउँछु । आउँदो एक बर्ष भित्र परशुराम ज्यन्तीको अवसरमा इन्जिनियरबाट डिजाइन गराई भुकम्प प्रतिरोधात्मक बलियो प्रतिमा बनाई अनावरण गर्नेछु ।”
परशुराम तलाउलाई परशुराम कुण्ड पनि भन्ने गरिन्छ । धार्मिक र पौराणिक स्थल हुँदा हुँदै पनि जिल्लामा समेत धार्मिक पर्यटकिय गणतव्यको पहिचान बनेको थिएन । तर, उक्त प्रतिमा बनेपछि एउटा नयाँ पहिचान मात्र बनेको थिएन, प्रतिमा हेर्न र कुण्डमा पुग्न दिनहुँ सैकडौं पर्यटकहरु पुग्न थालिसकेका थिए । तीर्थाटन गर्न जनकपुर आउने पर्यटकहरु ‘धनुषाधाम’ दर्शन गर्न जाँदा बाटोमै पर्ने उक्त कुण्डमा पर्यटकहरु रुक्ने गर्थे । मुर्ती अनावरण हुँदा भएको यज्ञमा मात्रै दिनहुँ करिब २५ हजार सम्म श्रद्धालु भक्तजनहरु पुगेका थिए ।
प्रतिमा अनावरणको राजनीति
धनुषा रधुनाथपुर ४ तथा हाल जनकपुर उपमहानगरपालिका १४ का किशोरी साह ‘कमल’ पेशाले निर्माण व्यवसायी हुन् । कमल निर्माण सेवा प्रा.लि. फर्मका उनी सञ्चालक हुन । व्यवसाय सँगै उनी राजनीतिमा पनि सक्रिय छन् । नेकपा एमालेको धनुषा जिल्ला कमिटिका सदस्य तथा एमाले भातृ संगठन लोकतान्त्रिक मधेसी संगठनका केन्द्रिय सदस्य पनि हुन । ३ बर्ष अघि धनुषाको इनर्वामा सीताराम नामक यज्ञ गराउन उनको भुमिका अहम थियो । उनले यज्ञका लागि आर्थिक लगानी पनि गरेका थिए । यज्ञकै क्रममा उनको भेट एक जना ‘मौनी बाबा’ सँग भयो । मौनी बाबा ती साधु हुन जो विगत ३३ बर्ष देखि मौन धारण गरेका छन् भने १२ बर्ष सम्म उभिएर बसेका कारण उनलाई ‘ठरहेसरी बाबा’ पनि भनिन्छ । ती मौनी बाबाले परशुराम तलाउमा भगवान परशुरामको प्रतिमा बनाउने उद्देश्यले शिलान्यास कार्य सम्पन्न गरेको १ बर्ष वितिसक्दा पनि प्रतिमा बन्न सकिरहेको थिएन । बाबाले प्रतिमा बनाईदिन किसोरीलाई भने । अनि कति लागत लाग्न सक्छ जवाफ दिए पछि प्रतिमा बनाउन किसोरी सहमत भए ।किसोरीले रड, सिमेन्ट, वालुवा, गिट्टी लगायतका निर्माण सामग्रीहरु पठाउन थाले । किसोरी भन्छन,“ १५÷२० फिट सम्म उचाईको प्रतिमा बन्ने भनिएको थियो । यत्रो हेभी प्रतिमा बन्नेछ भन्ने कुरा मैले कल्पना सम्म गरेको थिइनँ ।” पुल चौक इन्जिनियरिङ क्याम्पसबाट सिभिल डिप्लोमा इन्जिनियरिङ समेत गरेका साहले गल्ती के भयो भने उनी आफै गएर प्रतिमा बनिरहेको स्थलमा गएर प्राविधिक कुराहरु हेर्न भ्याएनन् । प्रतिमाको खुट्टामा १२ एमएमको ८ वटा र १६ एमएमको ४ वटा गरी दुवै खुट्टामा २४ वटा रड मात्र लागेको थियो । जवकी त्यसमा २५ वा ३० एमएमको रड प्रयोग हुनु पर्ने थियो । इन्जिनियरिङ डिभाइन नै बनाइएको थिएन । मौनी बाबाको रोहवरमा मिस्तिरीहरुको सुझाव अनुसार मात्र बनाइनु ठुलो गल्ती थियो । दाता साह भन्छन,“ उत्तर र दक्षिण तर्फ बनाइएको प्रतिमा, उत्तर दक्षिण दिसा तर्फ भएको पहिलो भुकम्पले खुट्टा क्रयाक भएपछि नै मलाई प्राविधिक कमजोरी भएको अनुभुति भईसकेको थियो । त्यसमा पनि जुन क्वालिटीको सिमेन्ट प्रयोग हुनु पर्ने थियो त्यो पनि भएन र सिमेन्ट, वालुवाको जुन अनुपातमा मिश्रण हुनु पर्ने थियो त्यो पनि भएन ।”
उक्त मुर्ती बनाउन र रंग रोगन गर्दा सम्म २४ लाख रुपैयाँ लगानी भईसकेको थियो भने ५ लाख रुपैयाँको रेलिङ लगाउन लगत अनुमान गरिएको थियो संयोग पनि कस्तो रह्यो भने भगवान परशुरामको जन्म ज्यन्तीको अवसर पारेर ८ बैशाख २०७२ का दिन अनावरण गरिएको उक्त प्रतिमा ४ दिन पछि आएको भुकम्पमा क्रयाक भयो ।
२८ बैशाख दिन आएको भुकम्पबाट प्रतिमा ढल्यो भन्ने खबर मौनी बाबाका शिष्य मार्फत पाए लगत्तै किसोरी सबै काम छोडेर परशुराम तलाउ हानिए । त्यहाँ पुग्दा ढलेको उक्त प्रतिमानिर पुगेका स्थानीय वासीहरु रोइरहेका उनले देखे पछि उनको आँखाको आँशु पनि थम्न सकेन । स्थानीयवासीहरुको मनोवल गिरेको थियो । अनिष्ठ भयो, अपसगुन भयो, भगवान परशुरामकै प्रतिमा ढल्नुले अब यहाँ ठुलै अनिष्ठ हुने हो कि भन्ने डर त्रासमा रहेका स्थानीयवासीलाई सम्हाल्दै किसोरीले भने,“ यसमा अपसगुन वा अनिष्ठको कुरा केही पनि छैन । प्रतिमा भुकम्प प्रतिरोधात्मक थिएन । क्वालिटीमा कमजोरी थियो । देशैभरी भुकम्पले लाखौं घर ढलेका छन् । हजारौं मान्छे मरेका छन् ।” सान्तवना दिँदै उनले थपे,“ विगतको गल्तीबाट मैले पनि ठुलो पाठ लिएको छु । तपाईहरुको आस्थाको प्रतिमालाई फेरी पनि उठाउँछु । आउँदो एक बर्ष भित्र परशुराम ज्यन्तीको अवसरमा इन्जिनियरबाट डिजाइन गराई भुकम्प प्रतिरोधात्मक बलियो प्रतिमा बनाई अनावरण गर्नेछु ।”
परशुराम तलाउलाई परशुराम कुण्ड पनि भन्ने गरिन्छ । धार्मिक र पौराणिक स्थल हुँदा हुँदै पनि जिल्लामा समेत धार्मिक पर्यटकिय गणतव्यको पहिचान बनेको थिएन । तर, उक्त प्रतिमा बनेपछि एउटा नयाँ पहिचान मात्र बनेको थिएन, प्रतिमा हेर्न र कुण्डमा पुग्न दिनहुँ सैकडौं पर्यटकहरु पुग्न थालिसकेका थिए । तीर्थाटन गर्न जनकपुर आउने पर्यटकहरु ‘धनुषाधाम’ दर्शन गर्न जाँदा बाटोमै पर्ने उक्त कुण्डमा पर्यटकहरु रुक्ने गर्थे । मुर्ती अनावरण हुँदा भएको यज्ञमा मात्रै दिनहुँ करिब २५ हजार सम्म श्रद्धालु भक्तजनहरु पुगेका थिए ।
प्रतिमा अनावरणको राजनीति
 |
| परशुराम प्रतिमा बनाउने दाता किशोरी साह । |
परशुरामको प्रतिमा वनिसकेपछि अनावरणका लागि राजनीति सुरु भयो । उदघाटन हुनु ६ महिना अगाडी देखि नै को द्वारा मुर्ती उदघाटन गराउने विषयलाई लिएर स्थानीयवासीहरु विभाजित भए । धनुषा क्षेत्र नं. ५ बाट नेपाली कांग्रेसका निर्वाचित सभाषद डा.चन्द्रमोहन यादवले आफ्नो संसदीय विकास कोषको १० लाख रकमबाट जिविस मार्फत टेन्डर गराउने र त्यस क्षेत्रको विकास गराउने घोषणा गरेका थिए । त्यसैले केही मानिस चन्द्रमोहनबाट उदघाटन गराउनु पर्छ भन्ने तर्क राखेका थिए । अर्को तर्फ परशुराम कुण्डमा विद्युत आपुर्ती गराउन भौतिक पुर्वाधार तथा यातायात मन्त्री विमलेन्द्र निधिको अहम भुमिका रहेको भन्दै केही मानिस मन्त्री निधिबाट उदघाटन गराउने भनिरहेका थिए । त्यसैगरी एमाले नेता रघुवीर महासेठ सिंचाई मन्त्री भएको बेला परशुराम कुण्डको तटबन्ध गर्न बोल्डर, जालीको काम गराउनुका साथै बजेट समेत दिलाएको भन्दै महासेठ मार्फत नै उदघाटन हुनु पर्छ भनेर अड्डी कसेपछि उदघाटनका लागि त्रिकोणीय राजनीतिक द्वन्द्व सुरु भयो । स्थानीयवासी विभाजित भए । सर्प पनि मर्ने र लठ्ठी पनि नभाँचिने उक्ती झै स्थानीय वासीहरुले ८ गते महासेठ, ९ गते मन्त्री निधि र १० गते सभाषद यादव मार्फत उदघाटन गराए । महासेठले औपचारिक रुपमा उदघाटन गरे भने, मन्त्री निधिले यज्ञशालाको पूजा गरे भने यादवले यज्ञको सुरुवात गरे ।
तर, भुकम्पबाट प्रतिमा ढलेपछि उदघाटनका लागि आतुर ती तिनजना नेता मध्ये अहिले सम्म कोही पनि पुगेका छैनन् । धन्यवाद भन्नु पर्छ ती दाता किसोरी साहलाई जसले पुनः लगानी गरेर प्रतिमा बनाउने बचन दिएका छन् ।
हुन पनि साह समाजसेवी चरित्रका मानिस देखिन्छन् । २०६१ सालमा धनुषाधाम गाविसको गौरीपुर सडकमा करिब ५÷६ लाख रुपैयाँको लागतमा २ किलोमिटर कच्ची सडक साहले बनाइदिएका छन् । साउन महिना र कार्तिक पुर्णिमाका दिन हजारौं श्रद्धालु भक्तजन जम्मा हुने सिरहाको उतरैनीमा उनले इनार वनाईदिएका छन् । उतरैनी त्यो ढाडै हो जहाँबाट जल भनेर टुटेश्वरमा महादेवको शिवलिङ्गमा अर्पण गरिन्छ । तर, त्यो ठाउँमा भक्तजनहरु कमला नदीकै पानी खान बाध्य थिए । २०६८ साल तिर किशोरीले करिब ३ लाखको लागतमा ३०÷४० फिट गहिरो इनार खनाएका छन् ।
किसोरी आफै एसएलसी उत्तीर्ण भएको फकिरचन्द्र गामी उच्च माध्यमिक विद्यालयमा १० लाख रुपैयाँको लागतमा सरस्वती मन्दिर वनाईदिएका छन् । त्यसैगरी विभिन्न सामाजिक तथा धार्मिक कार्यका लागि उनले लगानी गर्दै आएका छन् ।
धन सबैले कमाउँछन् तर दान गर्ने परिपाटी विलकुलै नरहेको समयमा किसोरी जस्ता दाताहरुको जय होस् र, समाजको विकासका लागि एक होइन हजारौं दाताहरु अगाडी आउनु प्रेरित हुनु पर्दछ ।
पौराणिक महत्व
रामायणकालीन समयमा जति पनि आतातायी राजाहरु हुन्थे तिनको संहार ‘परशु’ फर्सा र धनुषले गर्ने गर्थे । देवाशुर संग्रामको समयमा भगवान विश्वकर्माले ‘पिनाक’ र ‘वैष्णवी’ गरी २ वटा धनुष निर्माण गर्नु भएको थियो । ‘वैष्णवी’ धनुष लिएर भगवान परशुरामले आतातायी राजाहरुको संहार गर्नु हुन्थ्यो भने ‘पिनाक’ भगवान महादेवले बोक्नु हुन्थ्यो । ‘पिनाक’ र ‘वैष्णवी’ जोडा धनुष थियो । ती दुवै धनुष तत्कालिन समयका लागि ठुलो क्षेत्यास्त्रको रुपमा थियो । साहित्यकार अवधेष पोखरेल भन्छन,“ तत्कालिन समयमा आतातायी असुरहरुको नजरबाट बचाउन भगवान शिवले मिथिलाका राजा जनकको पुर्वज देवरातलाई जिम्मा लगाउनु भएको थियो । किन भने त्यस बेला मिथिला असुरहरुको प्रभाव नरहेको भुमी पथर््यो ।”
पिनाक धेरै जटिल र विशाल थियो । जसलाई आम मानिसले उठाउन सक्दैनथ्यो । उठाउन अघि पिनाकको पूजन हुन्थ्यो । तर, राजा जनककी छोरी सीताले त्यो पिनाकलाई हटाएर सरसफाई गर्ने र त्यो ठाउँमा फेरी राखिदिने गरेको देखेपछि राजा जनकलाई सीतामा दैवी गुण छ भन्ने अनुभुति भयो । अनि सीताको विवाह पनि देवपुरुष सँग नै हुनु पर्छ भन्दै त्यो पिनाकमा प्रत्यन्चा चढाउन सक्ने व्यक्ति सँग सीताको विवाहका लागि उनले स्वयम्बर रचे । उक्त स्वयम्वरमा आएका थुप्र्रै वीर योद्धाहरु पिनाकमा प्रत्यन्चा चढाउन त के हल्लाउन पनि सकेनन् । तर, भगवान रामले प्रत्यन्चा चढाउँदा पिनाकको ती टुक्रा भयो । एउटा टुक्रा खसेको ठाउँलाई धनुषसागर भनिन्छ र अर्को टुक्रा खसेको ठाउँ धनुषाधाम भयो भने तेस्रो टुक्रा आकाशमा गएको बताइन्छ । साहित्यकार पोखरेलका अनुसार त्यो बेला दिव्यास्त्र जान्ने व्यक्ति दुई जना मात्र थिए । भगवान परशुराम र विश्वामित्र । परशुराम विश्वामित्रको नातीको नातामा पर्थे । राजा भएपछि आतातायी राक्षसहरुको संहार गर्ने शर्तमा विश्वामित्रले रामलाई दिव्यास्त्रको ज्ञान दिएका थिए । वैष्णवी र पिनाक धनुष कसरी उठाउने, कसरी प्रत्यन्चा चढाउने भन्ने ज्ञान रामलाई विश्वामित्रले दिएका थिए ।
दुर्दम्नीय दुर्जेय मनचिन्ते गतिशिलतामा परशुराम पिनाक कसले भाँच्यो भनेर क्रोधित हुँदा मिथिला आए । सीतालाई लिएर अयोध्या प्रस्थान गर्नै लाग्दा परशुराम रामको अगाडी उभिए । शिव धनुष पिनाक कसले भाँच्यो भनेर रिसले आगो भएका परशुरामले प्रश्न गर्दा राजा दशरथ बेहोस नै भए भन्दै साहित्यकार पोखरेल भन्छन,“ लक्ष्मणले प्रतिरोध गर्न लाग्दा रामले विनयी स्वरमा मैले प्रत्यन्चा चढाउन लाग्दा भाँचिएको जवाफ दिए । अनि तिमीले नै भाँचेको हो भने पिनाकको जोडा वैष्णवी धनुषमा प्रत्यन्चा चढाएर देखाउ भने । रामले वैष्णवीमा पनि प्रत्यन्चा चढाए पछि सायद राम अवतार भईसक्यो भन्ने अनुभुति परशुरामलाई भयो ।”
पोखरेलका अनुसार परशुरामको रिसलाई शान्त गर्न विश्वामित्रले सुझाएको कुन्डमा नुहाएकाले त्यो कुण्डलाई परशुराम कुण्ड भनिन्छ । परशुराम कुण्डमा नुहाएर शान्त भएका परशुराम पछि महेन्द्र पर्वतमा तपस्याका लागि गए ।
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार
तर, भुकम्पबाट प्रतिमा ढलेपछि उदघाटनका लागि आतुर ती तिनजना नेता मध्ये अहिले सम्म कोही पनि पुगेका छैनन् । धन्यवाद भन्नु पर्छ ती दाता किसोरी साहलाई जसले पुनः लगानी गरेर प्रतिमा बनाउने बचन दिएका छन् ।
हुन पनि साह समाजसेवी चरित्रका मानिस देखिन्छन् । २०६१ सालमा धनुषाधाम गाविसको गौरीपुर सडकमा करिब ५÷६ लाख रुपैयाँको लागतमा २ किलोमिटर कच्ची सडक साहले बनाइदिएका छन् । साउन महिना र कार्तिक पुर्णिमाका दिन हजारौं श्रद्धालु भक्तजन जम्मा हुने सिरहाको उतरैनीमा उनले इनार वनाईदिएका छन् । उतरैनी त्यो ढाडै हो जहाँबाट जल भनेर टुटेश्वरमा महादेवको शिवलिङ्गमा अर्पण गरिन्छ । तर, त्यो ठाउँमा भक्तजनहरु कमला नदीकै पानी खान बाध्य थिए । २०६८ साल तिर किशोरीले करिब ३ लाखको लागतमा ३०÷४० फिट गहिरो इनार खनाएका छन् ।
किसोरी आफै एसएलसी उत्तीर्ण भएको फकिरचन्द्र गामी उच्च माध्यमिक विद्यालयमा १० लाख रुपैयाँको लागतमा सरस्वती मन्दिर वनाईदिएका छन् । त्यसैगरी विभिन्न सामाजिक तथा धार्मिक कार्यका लागि उनले लगानी गर्दै आएका छन् ।
धन सबैले कमाउँछन् तर दान गर्ने परिपाटी विलकुलै नरहेको समयमा किसोरी जस्ता दाताहरुको जय होस् र, समाजको विकासका लागि एक होइन हजारौं दाताहरु अगाडी आउनु प्रेरित हुनु पर्दछ ।
पौराणिक महत्व
रामायणकालीन समयमा जति पनि आतातायी राजाहरु हुन्थे तिनको संहार ‘परशु’ फर्सा र धनुषले गर्ने गर्थे । देवाशुर संग्रामको समयमा भगवान विश्वकर्माले ‘पिनाक’ र ‘वैष्णवी’ गरी २ वटा धनुष निर्माण गर्नु भएको थियो । ‘वैष्णवी’ धनुष लिएर भगवान परशुरामले आतातायी राजाहरुको संहार गर्नु हुन्थ्यो भने ‘पिनाक’ भगवान महादेवले बोक्नु हुन्थ्यो । ‘पिनाक’ र ‘वैष्णवी’ जोडा धनुष थियो । ती दुवै धनुष तत्कालिन समयका लागि ठुलो क्षेत्यास्त्रको रुपमा थियो । साहित्यकार अवधेष पोखरेल भन्छन,“ तत्कालिन समयमा आतातायी असुरहरुको नजरबाट बचाउन भगवान शिवले मिथिलाका राजा जनकको पुर्वज देवरातलाई जिम्मा लगाउनु भएको थियो । किन भने त्यस बेला मिथिला असुरहरुको प्रभाव नरहेको भुमी पथर््यो ।”
पिनाक धेरै जटिल र विशाल थियो । जसलाई आम मानिसले उठाउन सक्दैनथ्यो । उठाउन अघि पिनाकको पूजन हुन्थ्यो । तर, राजा जनककी छोरी सीताले त्यो पिनाकलाई हटाएर सरसफाई गर्ने र त्यो ठाउँमा फेरी राखिदिने गरेको देखेपछि राजा जनकलाई सीतामा दैवी गुण छ भन्ने अनुभुति भयो । अनि सीताको विवाह पनि देवपुरुष सँग नै हुनु पर्छ भन्दै त्यो पिनाकमा प्रत्यन्चा चढाउन सक्ने व्यक्ति सँग सीताको विवाहका लागि उनले स्वयम्बर रचे । उक्त स्वयम्वरमा आएका थुप्र्रै वीर योद्धाहरु पिनाकमा प्रत्यन्चा चढाउन त के हल्लाउन पनि सकेनन् । तर, भगवान रामले प्रत्यन्चा चढाउँदा पिनाकको ती टुक्रा भयो । एउटा टुक्रा खसेको ठाउँलाई धनुषसागर भनिन्छ र अर्को टुक्रा खसेको ठाउँ धनुषाधाम भयो भने तेस्रो टुक्रा आकाशमा गएको बताइन्छ । साहित्यकार पोखरेलका अनुसार त्यो बेला दिव्यास्त्र जान्ने व्यक्ति दुई जना मात्र थिए । भगवान परशुराम र विश्वामित्र । परशुराम विश्वामित्रको नातीको नातामा पर्थे । राजा भएपछि आतातायी राक्षसहरुको संहार गर्ने शर्तमा विश्वामित्रले रामलाई दिव्यास्त्रको ज्ञान दिएका थिए । वैष्णवी र पिनाक धनुष कसरी उठाउने, कसरी प्रत्यन्चा चढाउने भन्ने ज्ञान रामलाई विश्वामित्रले दिएका थिए ।
दुर्दम्नीय दुर्जेय मनचिन्ते गतिशिलतामा परशुराम पिनाक कसले भाँच्यो भनेर क्रोधित हुँदा मिथिला आए । सीतालाई लिएर अयोध्या प्रस्थान गर्नै लाग्दा परशुराम रामको अगाडी उभिए । शिव धनुष पिनाक कसले भाँच्यो भनेर रिसले आगो भएका परशुरामले प्रश्न गर्दा राजा दशरथ बेहोस नै भए भन्दै साहित्यकार पोखरेल भन्छन,“ लक्ष्मणले प्रतिरोध गर्न लाग्दा रामले विनयी स्वरमा मैले प्रत्यन्चा चढाउन लाग्दा भाँचिएको जवाफ दिए । अनि तिमीले नै भाँचेको हो भने पिनाकको जोडा वैष्णवी धनुषमा प्रत्यन्चा चढाएर देखाउ भने । रामले वैष्णवीमा पनि प्रत्यन्चा चढाए पछि सायद राम अवतार भईसक्यो भन्ने अनुभुति परशुरामलाई भयो ।”
पोखरेलका अनुसार परशुरामको रिसलाई शान्त गर्न विश्वामित्रले सुझाएको कुन्डमा नुहाएकाले त्यो कुण्डलाई परशुराम कुण्ड भनिन्छ । परशुराम कुण्डमा नुहाएर शान्त भएका परशुराम पछि महेन्द्र पर्वतमा तपस्याका लागि गए ।
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार
पहाडको घाउमा मधेसले मल्हम लगाउनु आवश्यक : भवेश मिश्र
नयाँ वर्ष २०७२ को उपलक्षयमा सम्पूर्ण नेपाली जनताहरु एक आपसमा शुभकामना साटासाट गर्दै थिए । तर शुभकामना अनि खुसियालीको माहौल नसकिदै २०७२ साल बैशाख १२ गते दिउँसो ११ः५८ बजे महा विनासकारी भूकम्प गयो । जसको प्राविधिक मापन ७.९ रेक्टर स्केलको भनियो । जसले गर्दा नेपाल अनि नेपाली जनताको अपूर्णिय क्षति भयो । अहिले सम्म ८ हजार भन्दा बढी मानिसको मृत्यु भइसकेको र यो क्रम जारी नै रहेको कुरा सर्वविदीत नै छ ।
उक्त दिन आएको भूकम्पको धक्का प्रत्येक नेपाली चाहि त्यो धनि होस वा गरिब , बाहुन होस वा दलित, पहाडी होस वा मधेशी सबैले आ( आफनो विभिन्न अनुभवका साथ महसुस गरेका थिए । सोही धक्का महसुस गरेका मध्ये म पनि एक थिए । धेरै भाग्यमानी मध्ये म पनि एउटा छु भन्ने भयो । तर राजधानी लगायत मध्य पहाडी जिल्लाहरु पुर्ण रुपले क्षतिग्रस्त भयो । भूकम्पमा बाँच्नेहरु त बाँचे तर बाँच्ने अधिकाँसमा पिडा अनि डर त्रासले आफनो डेरा जमायो । शहरी क्षेत्र भन्दा ग्रामिण क्षेत्र बढि प्रभावित भयो । भारत ,चीन, पाकिस्तान लगायत दर्जनौ मूलुकका उद्धार टोली नेपाल प्रवेश गरि उद्धारको कामलाई युद्ध स्तरबाट गर्न थाले । अरु दैविक विपती भन्दा यो विपति अलि फरक महसुस भयो । तराईको सहर जनकपुर पनि यसबाट अछुतो रहेन । तर क्षति भने न्यून नै रहयो । आफनौ देशको पहाडी जिल्लामा ठुलो क्षतिको समाचारले मन खिन्न बनायो । मृतकको तथ्याङक अनि आफ्नो आफ्mन्त, इस्ट( मित्रको सम्पर्क विहिनताले मनमा अनेक प्रश्नहरु उब्जी रहेको थियो । तर समय डर त्रासमा बस्ने थिएन । मनलाई शान्त पार्दै भूकम्प पिडितको उद्धार अनि राहतको लागी कटिबद्ध भएर लाग्ने साहस जाग्यो । तत्कालै जनकपुरमा रहेको जे.वाई.डी.एफ जनकपुर यूथ डेभलोपमेन्ट फोर्सका साथीहरु संग मिलेर राहत संकलन तिर केन्द्रित भए । दुई दिन लगाएर जम्मा गरिएकोृ संकलनबाट राहत सामग्री सहित म जे.वाई. डि. एफका साथीहरु संगै भूकम्प गएको चौथौ दिन नै अर्थात मंगलवार गोरखाको लागी प्रस्थान गरे । काठमाण्डौबाट टाढाको जिल्ला गोरखा जाने निर्णय त्यस बेला आवश्यत्ताको हिसाबले सहि थियो ।
त्यति बेला सम्म नेपाल सरकारले एकद्धार प्रणली लागु गर्ने निर्णय गरिसकेको थियो ।अर्थात राहतकर्मीले राहतका सम्पुर्ण समानहरु सरकारलाई बुझाउनु पर्ने अनि पछि सरकारले त्यसलाई आफनो ढङ्गले वितरण गर्ने तर हामीले सो निर्णयलाई अस्विकार गर्दै सिधै पिडित सम्म राहत पुरयाउने जमर्काे गर्याै । जनकपुरका युवाहरुको जमातले एक टूक राहत सामग्री गोरखाको ताप्ले गाविसमा पुरयायौ । जनकपुरबाट राहत पुरयाउने पहिलो टोली नै बन्यौ । राहत वितरण गरेर फर्केको बेला म लगायत जे. वाई. डी एफ का सम्पूर्ण सदस्यहरु अत्यन्तै हर्षित थिए । सायद धेरैले त्यो अनुभव पहिलो चोटी महसुस गरेको भएर होला । कोशी बाढि पिडितको राहत वितरण पछिको त्यो मेरो दोस्रो अनुभव थियो । दुई दिन पछि गोरखा बाट हामी सबै फर्किसकेका थियौं । मेरो मनमन कता कता अधुरो पन महसुस भईरहेको थियो । राहत वितरणको ईच्छा अझैं नपुगेको जस्तै भयो । त्यतिकैमा राहत वितरणका लागी एउटा अर्काे टोली बन्यो जसको नेतृत्व म आफैले गर्ने मौका पाए । मेरो मामाको छोरा जो अष्टेूलियार्को अपस्किल’ कम्पनीमा काम गर्नु हुन्छ । वहाँकै कम्पनीको आर्थिक सहयोग अनि राष्टिूय मधेश समाजवादी पार्टीको भातृ संगठनहरु समाजवादी युवा लिग अनि समाजवादी विद्यार्थी संगको सहकार्यमा पुनः एक पटक राहत वितरण गर्ने कार्यक्रम बन्यो । समाजवादी युवा लिगको राष्टिूय उपाध्यक्षको हैसियतले सो कार्यक्रमका नेतृत्व गर्ने अवसर प्राप्त भयो । गोरखाबाट फर्केको भोलि पल्टै फेरी त्यही जोश र जागरका साथ एक मिनी टूक सामग्री लिएर पुनः गोरखा जिल्लाकै लागी प्रस्थान गरे । यस पालिका हाम्रो गन्तव्य थियो गोरखा जिल्लाको धेरै नै विकट गा.वि. स धानच्चोक सदरमुकामबाट ३२ कि.मि टाढा थियो । सो गाउ १२ किलो भन्ने ठाउबाट २२ कि.मि भित्र झयालाफाँट भन्ने ठाउसम्म मात्र हाम्रो मिनी टूक पुग्यो ।
त्यस ठाउँ बाट टेूक्टरमा सबै समान लोड गरेर हामी सो गाउँको वार्ड नं. १,२ र ३ भिलिङ्ग अनि मार्था गाउँ पुग्यो । ४ घण्टाको अति नै जोखिम पुर्ण टेूक्टरको यात्रा पछि हामी उत्त गाउँ पुग्न सफल भएका थियौ । उक्त गाउँ पुग्नु भन्दा अधिल्लो राती हामी भूकम्प पिडितहरुकै शिविर नजिकै बास बसेका थियौ । अधिल्लो दिन उक्त गाउँ पुग्दाको दृश्य एकदमै कहाली लाग्दो थियो । गाउँको एउटा घर पनि बांकी थिएन । सम्पूर्ण घरहरु पूर्ण रुपमा क्षतिग्रस्त थियो । राहतको नाममा सेनाले हेलिक्पटरबाट झारेको ४ वटा त्रिपाल अनि तीन बोरा चामल मात्र पुगेको अवस्थामा थियो । भूकम्प गएको आठौं दिन सम्मको हालत थियो त्यो । हामीले तिनै वाडको १६५ घर धुरीलाई १० दिन सम्मको लागी पुग्ने सम्पूर्ण समानहरु त्रिपाल, चामल, दाल, च्यूरा, दालमोढ, चाउचाउ, बिस्कुट , मस्यौरा, साबुन , खाने तेल, मसला, ग्लुकोज, खाने प्लेट, औषधी,नुन, जीवन जल, मिनिरल वाटर अनि लत्ताकपडा लगायतका समानहरु समेत बाँडेका थियौ । राहत सामग्री पाउनेमा अधिकाँस दलित समुदायका थिए । तर खुसीको कुरा के थियो भने ,उक्त गाउँमा कोही पनि भूकम्पले मरेका थिएनन् । उनीहरुले जनकपुरबासीको सहयोग मरुन्जेल सम्म नविर्सने कुरा हामीलाई सुनाए । चार दिनको लामो बसाई पछि हाम्रो टोली जनकपुर फर्कियो । सात दिनको निरन्तर राहत वितरणको कार्यक्रमले शरिर अलि थकित भएको अवस्था थियो । तर जोश म भित्र मरेको थिएन । सहयोगको अथक प्रयास त्यतिकैमा सिमित रहेन । जनकपुर फर्केको भोली पल्टै फेरी राहत सामग्री वितरण गर्ने कार्यक्रम बन्यो । दोस्रो चोटी गोरखा जाने टोली नै यसपाली पनि जान लागेको थियो र फेरी पनि टोली नेतृत्वको जिम्मा मैले नै पाएको थिए । तर यसपालिको गन्तव्य भनने अर्कै जिल्ला थियो । नेपालको एक मात्र गा.वि.स जस्को नाम एउटा अक्षरबाट मात्र बनेको छ । धादिङ्ग जिल्लाको उत्तरी भेगमा पर्ने अत्यन्तै दुर्गम गाउँ (‘रि’) भूकम्प गईसकेको एघार दिन वितिसक्दा पनि सो गाउँमा राहतको नाउँमा केही पनि नगएको कुरा सुन्दा हामी अचम्म परेका थियौ । जनकपुरबाट पुनः एउटा मिनी टूक राहतको सम्पूर्ण सामग्री लिएर हामी धादिङ्ग जिल्लाको सदरमुकाम धादिङ्ग बेसीको लागी प्रस्थान गर्याै । सदरमुकाम भन्दा अगाडी हाम्रो टूक जाने अवस्था थिएन । हामीले गोरखाको जस्तै आफना सम्पूर्ण राहतको समान टूेक्टरमा लोड गरेर उक्त गा.वि.सको लागी अर्काे दिन पुग्ने गरि साँझ सदरमुकामबाट हिडयौं । हामी संग उक्त गाउँका सहयोगी भाईृ संगै थिए । टेूक्टरको बाटो अतिनै जोखिम पूर्ण थियो । शायद तराई मधेशमा जन्मे (हुर्केकोले होला त्यो डाँडाकाडा पहाडको बाटो हामीलाई अप्ठ्यारो भएको जस्तो बाटोमा अगााडी बढ्दै गर्दा हामीले टेूक्टरमा लोड गरेको सामग्री डोरी चुडिएर तल झर्न थाल्यो । हामी अप्ठ्यारोमा पर्यौं । रात पर्न लागी सकेको थियो । हामी सबै जना मिलेर सुरक्षित साथ सम्पूर्ण सामग्रीहरु फेरी टेूक्टरमा लोड गरेर आफनो गन्तव्य तिर लाग्यौं । हाम्रो राहत सामग्री राती लुट्ने डरले हामी बीच बाटोको एउटा गाउँमा बास बस्यौ । हामी बास बसेको घर पनि आशिंक रुपमा भत्केको थियो । दुई घण्टा जति हामी वहाँहरु संगै भलाकुसारी गरेका थियौ । पछि रात्रीको खाना खाएर हामी सुत्न गयौं । भोली पल्ट हामी बाँकीको बाटो खुट्टाले हिँडेरै जाने निर्णय गरयौं र टेूक्टरमा एक जना भाईलाई संगै राखेर अगाडी पठायौं । पांच घण्टाको लामो हिँडाई पछि हामी लापाङ्ग गाउँ पुगयांै । जङ्गलको पुरानो बाटो हिँडेर होला मनमा अलिकति डर पनि लाग्दै थियो । तर उक्त पैदल हिडाईको क्रममा एउटा निकै मर्माहक दृश्य देखियो । हामी जुन गाउँको लागी राहत सामग्री लिएर जादै थियौं सो गाउँका केही मानिसहरु आफनो सम्पूर्ण समान डोकोमा बोकेर आफनो परिवार सहित तल झर्दै थिए । मनमा निकै उत्सुकता जाग्यो । मैले तत्कालै वहाँहरुलाई यसको कारण सोधे । उनीहरु निकै भावुक अनि रुन्चे स्वरमा आफनो व्यथा सुनाउदै भन्े ूअब हाम्रो घर बस्ने लायकको छैन । हाम्रो भत्केको घर मुनिबाट पनि पानीको मुहान फुटेर सबै हिलो भएको छ । जति गरे पनि फेरी घर बनाउने अवस्था छैन । बनाई हाले पनि यस पालिकाृ वर्षामा पहिरोले घर बगाई दिने निश्चित छ । त्यसैले हामी सधैको लागी आफनो घर छोडेर चितवन तिर जान लागेको ।ू एक छिन त मेरो मन भित्र बाटै हराएको थियो । हामी फेरी अगाडी बढ्यौं । लापाङ्ग गाउँबाट अगाडी टेूक्टर जाने बाटो थिएन । हामी संग राहतको सम्पूर्ण सामग्री त्यही थन्काउनु बाहेक अरु केही विकल्प थिएन । ‘रि’ गाविसको मानिसहरु पनि राहत लिन १० घण्टाको पैदल बाटो हिडेर तल झरेका थिए । त्यती टाढा जनकपुरबाट राहत सामग्री आएकोमा उनिहरु अचम्म मानिरहेको देखियो । उनीहरुको आँखामा देखिएको आँसुले उनीहरुको पिडा प्रस्टै बुझिन्थ्यो । भूकम्पले त बांचियो तर अब अगाडी कसरी बाँच्ने भन्ने प्रश्न शायद सबैको मुहारमा प्रस्ट उब्जेको मलाई भान भइरहेको थियो । राहतका सम्पूर्ण समानहरु तिनीलाई हस्तान्तरण गर्दै हाम्रो टोली त्यहाँ बाट बिदा भयो । त्यस गाउँका मानिसहरुले सो राहत सामग्री लिएर जान दुई दिन सम्म लाग्ने कुरा बताएका थिए । उनीहरुमा आफन्त गुमाएको पिडा अनि सरकार प्रतिको आक्रोस प्रस्टै देखिन्थ्यो ।
भनिन्छ, भूकम्प कति खेर आउने भन्ने समय विज्ञानले अहिले सम्म पत्तालगाउन सकेको छैन , र यो तितो यथार्थ पनि हो । तर यसको जोखिमलाइृ न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ । पहाडका अधिकाँस भीड अनि डाँडाकाडाहरुमा ठुलो ठुलो चिराहरु परिसकेको छ । जसको प्रत्यक्षदर्शाी म स्वयम पनि छु । यस पालिकोे वर्षा याममा ठुलो पहिरो आउने प्रायः निश्चित नै छ । तसर्थ सरकारले बेलैमा पहिरो बाट हुने क्षतिलाइृ कम गर्न युद्धस्तरमा अहिले देखिनै काम गर्नु पर्ने मेरो बुझाई रहेको छ । मैले आफनो १२ को अनुभवमा के देखे भने , यदि सरकारले बेलैमा सचेत भएर व्यवस्था मिलाउन सकेन भने एउटा दर्दनाक तथा कहाली लाग्दो अवस्था सिर्जना हुनेछ । आफनै देशमा पनि पहाडका दुर्गम भेगका भूकम्प पिडितहरु शरणार्थीको रुपमा बसोबास गर्न बाध्य हुनेछ । सो अवस्था पछि विसराल रुप लिने सक्ने हुँदा सम्बन्धीत पक्षहरु सचेत र सचेष्ट हुनु समयको डिमाण्ड रहेको छ । यस्तो विपतीको बेलामा हामी तराई(मधेशका बासीहरु जो महाभूकम्पबाट बाँचन सफल भयौं , उहाँहरुले सक्दो सहयोग गरी पहाडमा बसोबास गर्ने नेपाली दाजुभाईहरु प्रति सहानुभूति देखाउन सक्नु पर्दछ ।
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार
Tuesday, May 12, 2015
अजब–गजब छ बा ! सुदर्शन सिंह
भोली देखि विकास गरौला भनेको यो राष्ट्र बुढा नै वितेछ बा ! जहिले हामी जागरुक जनतालाई नै दुःख !
२०७२ बैशाख २७ गते आईतबार
बैदेशिक रोजगारीमा ठगि विदेशबाट लास फर्किने प्रबृति वढ्दो
अजय अनुरागी
जनकपुरधाम............
केही बर्षमै मोटो रकम आर्जन गरी स्वदेश फर्किने सपना बोकेर बैदेशिक रोजगारीका लागि खाडी मुलुक गएकाहरु एका तर्फ ठगिएर फर्किने गरेका छन् भने अर्को तर्फ वाकसमा सब बनेर फिर्ता आउने प्रवृति वढ्दै गएको छ ।
जनकपुरधाम............
केही बर्षमै मोटो रकम आर्जन गरी स्वदेश फर्किने सपना बोकेर बैदेशिक रोजगारीका लागि खाडी मुलुक गएकाहरु एका तर्फ ठगिएर फर्किने गरेका छन् भने अर्को तर्फ वाकसमा सब बनेर फिर्ता आउने प्रवृति वढ्दै गएको छ ।
 |
| कतारमा आत्महत्या गरेका धनुषाको बनिनिया ४ का किशुन दास कथबनियाको शवलाई दाह संस्कार गर्दै उनका छोरा र शोकमा डुबेकी उनकी पत्नि । |
सूचना तथा परामर्श केन्द्रकी सूचना तथा परामर्श कर्ता समिता तामाङ्ग भन्छिन,“ विनोद यादवको प्राकृतिक मृत्यु भयो । किसुन दासले आत्महत्या गरे । नागेन्द्र महत्तो साउदी जानु अघि नै विरामी थिए र विमारीका कारण नै उनको मृत्यु भयो । परशुराम १०÷१५ दिन देखि सम्पर्क विहिन भएको र पछि कोठामा शव बरामद भएको थियो । उनको मृत्युलाई नेचुरल भनिए पनि संदिग्ध थियो ।”
जनकपुर उपमहानगरपालिकाको मिल्स एरिया स्थित सिता चौकमा बस्ने एक महिलाले बैदेशिक रोजगारीमा गएको श्रीमानलाई गुमाउनु परिन । २ बैशाख २०७० मा उनको श्रीमानको मलेशियामा मृत्यु भयो । क्षतिपुर्ती बापत पाउनु पर्ने ९ लाख रकम मध्ये डेढ लाख रकम मात्र उनले पाईन् । नेपाल प्रवद्र्धन बोर्ड र बिमा कम्पनीले दिनुपर्ने उक्त क्षतिपुर्तिको रकम मृतकको श्रीमतिले पाउनु पर्ने हो तर उनको देवरले रकम पाईसकेको बताइन्छ । सुरक्षित आप्रवासन सुचना तथा परामर्श केन्द्रकी मनोसामाजिक कार्यकर्ता रिना कुमारी झा भन्छन,“ उनको श्रीमतिले पाउनु पर्ने रकम उनका देवरले पाईसकेको भनेर हामीले सोधखोज गर्दा थाहा पायौं । उक्त रकम बारे उनको श्रीमतिलाई केही पनि थाहा छैन । यहाँ सम्म कि ती महिलाको बिजोग नै भन्नु पर्छ, उनलाई कुनै पनि कुरा याद रहँदैन ।”
धनुषाको यदुकुहा ८ मा एक जना महिलाका श्रीमान र छोरा ४ बर्ष अघि बैदेशिक रोजगारीका लागि मलेशिया गएका थिए । उनको श्रीमानको आचरण पहिले देखि पनि ठिक थिएन । त्यहाँ पुगेर पनि रक्सी खाने बानी छुटेन । जसकारण उनलाई त्यहाँको कम्पनीले निकाली दिए । ती महिलाको पहिलेको घर समेतको घडेरी ऋण चुक्ता गर्न अहिले साहु महाजन कहाँ बन्धकीमा छ । घरबार बिहिन हुने अवस्थामा आईसकेका छन् । ज्वाँई बिदेश गएका छन् भने छोरीसँग कुनै सम्पर्क तथा सम्बन्ध नराख्ने गरेपछि ती महिला अहिले अत्यन्त तनावमा छिन् । तनावका कारण रातभरी निद्रा हुँदैन व्यथा पोख्दै ती महिला भन्छिन,“ ऋण लिएर छोरीको विहे गराएँ । तर, ज्वाँईले पनि छोरीलाई धोका दियो । अहिले आएर सामी परियोजनाले आफ्नो छोरीलाई एसएलसी जाँच दिन लगाएको छ, जिउँने हौसला बढाईदिएको छ ।” ती महिला आफ्नो जीवन गुर्जान स्थानीय हाट बजारमा आईतबार र बुधबार मुरही कचरी बनाएर बेच्न थालेकी छिन् । विदेशमा रहेको छोराले पनि पैसा नपठाएपछि एक एक छोरा र छोरी सहित उनको बुहारी पनि माइतमा बस्दै आएकी छिन् ।
धनुषाको औरही कप्टौलका ५० बर्षिय राम अशिष साह ८ फेबू्रवरी २०१५ मा बैदेशिक रोजगारीका लागि कतार गए । लेखपढ समेत नगरेको साहले ७१ हजार रुपैयाँ ऋण लिएर यदुकुहाका एजेन्ट प्रदिप साह मार्फत उनी कतार पुगे । तर, कतार पुगेको भोली पल्टै काम गर्न जाँदा उनी दुर्घटनामा परे । काम गर्ने साइटमा पर्खाल ढलेर उनी छोपिए । र काम गर्ने नसक्ने अवस्थामा उनको विचल्ली भयो । कम्पनीले मेडिकल फेसिलिटी समेत उपलब्ध गराएन । साहले त्यहाँबाट एजेन्ट प्रदिपलाई फोन गरेर उपचार र फिर्ताका लागि गुहार गर्दा एजेन्ट साहले ३ महिना जसरी पनि त्यहाँ बस नत्र तिम्रो लाश फिर्ता आउछ भनेर धम्काउँथे । स्वदेश फर्कनका लागि उनलाई तीन पल्ट टिकट लिनु पर्यो । यहाँ आईसकेपछि साहले एजेन्टबाट पैसा लिन ताकेता गरेपछि एजेन्ट आनाकानी गर्न थाले । पछि सूचना तथा परामर्श केन्द्रमा उनले उजुरी हालेपछि केन्द्रको पहलमा एजेन्ट साहले ३२ हजार रुपैयाँ मात्र दिए । हुन त उनी विदेश गएको कानुन सम्मत प्रमाण नै नभएपछि एजेन्ट साहले रकम दिन बाध्य थिएन तर उनले नै पठाएको कारण रकम तिर्नु पर्यो । उनलाई उपचार गर्न र स्वदेश फर्कनमा ५५ हजार जति खर्च लागेको थियो भने विदेश जाँदा ७१ हजार रुपैयाँ ऋण लिएका थिए । अहिले उनी ऋणका कारण थप समस्यामा परेका छन् ।
जनकपुर उपमहानगरपालिकाको मिल्स एरिया स्थित सिता चौकमा बस्ने एक महिलाले बैदेशिक रोजगारीमा गएको श्रीमानलाई गुमाउनु परिन । २ बैशाख २०७० मा उनको श्रीमानको मलेशियामा मृत्यु भयो । क्षतिपुर्ती बापत पाउनु पर्ने ९ लाख रकम मध्ये डेढ लाख रकम मात्र उनले पाईन् । नेपाल प्रवद्र्धन बोर्ड र बिमा कम्पनीले दिनुपर्ने उक्त क्षतिपुर्तिको रकम मृतकको श्रीमतिले पाउनु पर्ने हो तर उनको देवरले रकम पाईसकेको बताइन्छ । सुरक्षित आप्रवासन सुचना तथा परामर्श केन्द्रकी मनोसामाजिक कार्यकर्ता रिना कुमारी झा भन्छन,“ उनको श्रीमतिले पाउनु पर्ने रकम उनका देवरले पाईसकेको भनेर हामीले सोधखोज गर्दा थाहा पायौं । उक्त रकम बारे उनको श्रीमतिलाई केही पनि थाहा छैन । यहाँ सम्म कि ती महिलाको बिजोग नै भन्नु पर्छ, उनलाई कुनै पनि कुरा याद रहँदैन ।”
धनुषाको यदुकुहा ८ मा एक जना महिलाका श्रीमान र छोरा ४ बर्ष अघि बैदेशिक रोजगारीका लागि मलेशिया गएका थिए । उनको श्रीमानको आचरण पहिले देखि पनि ठिक थिएन । त्यहाँ पुगेर पनि रक्सी खाने बानी छुटेन । जसकारण उनलाई त्यहाँको कम्पनीले निकाली दिए । ती महिलाको पहिलेको घर समेतको घडेरी ऋण चुक्ता गर्न अहिले साहु महाजन कहाँ बन्धकीमा छ । घरबार बिहिन हुने अवस्थामा आईसकेका छन् । ज्वाँई बिदेश गएका छन् भने छोरीसँग कुनै सम्पर्क तथा सम्बन्ध नराख्ने गरेपछि ती महिला अहिले अत्यन्त तनावमा छिन् । तनावका कारण रातभरी निद्रा हुँदैन व्यथा पोख्दै ती महिला भन्छिन,“ ऋण लिएर छोरीको विहे गराएँ । तर, ज्वाँईले पनि छोरीलाई धोका दियो । अहिले आएर सामी परियोजनाले आफ्नो छोरीलाई एसएलसी जाँच दिन लगाएको छ, जिउँने हौसला बढाईदिएको छ ।” ती महिला आफ्नो जीवन गुर्जान स्थानीय हाट बजारमा आईतबार र बुधबार मुरही कचरी बनाएर बेच्न थालेकी छिन् । विदेशमा रहेको छोराले पनि पैसा नपठाएपछि एक एक छोरा र छोरी सहित उनको बुहारी पनि माइतमा बस्दै आएकी छिन् ।
धनुषाको औरही कप्टौलका ५० बर्षिय राम अशिष साह ८ फेबू्रवरी २०१५ मा बैदेशिक रोजगारीका लागि कतार गए । लेखपढ समेत नगरेको साहले ७१ हजार रुपैयाँ ऋण लिएर यदुकुहाका एजेन्ट प्रदिप साह मार्फत उनी कतार पुगे । तर, कतार पुगेको भोली पल्टै काम गर्न जाँदा उनी दुर्घटनामा परे । काम गर्ने साइटमा पर्खाल ढलेर उनी छोपिए । र काम गर्ने नसक्ने अवस्थामा उनको विचल्ली भयो । कम्पनीले मेडिकल फेसिलिटी समेत उपलब्ध गराएन । साहले त्यहाँबाट एजेन्ट प्रदिपलाई फोन गरेर उपचार र फिर्ताका लागि गुहार गर्दा एजेन्ट साहले ३ महिना जसरी पनि त्यहाँ बस नत्र तिम्रो लाश फिर्ता आउछ भनेर धम्काउँथे । स्वदेश फर्कनका लागि उनलाई तीन पल्ट टिकट लिनु पर्यो । यहाँ आईसकेपछि साहले एजेन्टबाट पैसा लिन ताकेता गरेपछि एजेन्ट आनाकानी गर्न थाले । पछि सूचना तथा परामर्श केन्द्रमा उनले उजुरी हालेपछि केन्द्रको पहलमा एजेन्ट साहले ३२ हजार रुपैयाँ मात्र दिए । हुन त उनी विदेश गएको कानुन सम्मत प्रमाण नै नभएपछि एजेन्ट साहले रकम दिन बाध्य थिएन तर उनले नै पठाएको कारण रकम तिर्नु पर्यो । उनलाई उपचार गर्न र स्वदेश फर्कनमा ५५ हजार जति खर्च लागेको थियो भने विदेश जाँदा ७१ हजार रुपैयाँ ऋण लिएका थिए । अहिले उनी ऋणका कारण थप समस्यामा परेका छन् ।
 |
धनुषाको मिथिला नगरपालिका केमलीपुरका लुद्र खडका
र उनकी श्रीमति तिलकुमारी । लुद्रलाई मलेशियाबाट उद्धार
गरी स्वदेश सकुशल फर्काइएपनि ऋणका कारण तस्वीरको
पछाडीमा रहेको घर बेच्न उनी बाध्य भएका छन् ।
|
मिथिला नगरपालिका वार्ड नं.४ केमलीपुरका ३८ बर्षिय लुद्र खडका बैदेशिक रोजगारीका लागि २ साउन २०७२ मा मलेशिया गएका थिए । बन्दीपुरका एजेन्ट मनोज मण्डल र सिन्धुली चकमकेका एजेन्ट कृष्णलाई डेढ लाख रुपैयाँ तिरेर रोज म्यान पावर काठमाण्डौ मार्फत उनी मलेशिया गएका थिए । १२ सय तलब प्लस खाना दिने भनिएपनि त्यहाँ पुग्दा उनलाई खाना दिइएन । लेबी १ सय ३० रिंङगेट काटिने भनिएकोमा २ सय ३० काटन थालियो । तर पनि उनी काम गर्न थाले । एक दिन उनलाई ज्वरो लाग्यो । भदौ महिनाको अन्त तिर रोग बढ्दै जाँदा उनको देब्रेपट्टीको सम्पुर्ण अंग चल्न छोड्यो । उपचार गराउन कम्पनीलाई भनिरहँदा कम्पनीले उपचार गर्नको साटो विरामी अवस्थामा नै काम गर्न दवाव दिईरहेका थिए । यता तिर लुद्रले आफ्नो श्रीमति तिल कुमारीलाई मिस कल गरेर उताबाट कुरा गर्न लगाउँथिन । भैसी पालेर दुध बेचेर गुजारा गर्दै आएकी तिल कुमारी भन्छिन,“ जहिले पनि फोन गर्दा अब म मरे, स्वदेश फर्कन सक्दैन भनेर जवाफ दिन्थे ।” उता कम्पनी मालिकले कहिले जंगलमा लगेर छोडिदिन्छु भन्दै तेरो घर भाडा समेत तिमीले तिर्नु पर्छ भनेर दवाव दिन्थे । यता श्रीमति तिल कुमारीले आफ्नो श्रीमानलाई ऋण काढेर भएपनि श्रीमानलाई फर्काउन आफन्त कहाँ हार गुहार गरिन । तर, सबै ठाउँबाट निराश भएपछि उनी जनकपुर स्थित सुरक्षित अप्रवाशन सुचना तथा परामर्श केन्द्रमा पुगिन । सबै समस्या सुनेपछि उनलाई उद्धार गर्न उक्त संस्था सफल भयो । स्वदेशबाट फर्के पछि खडका भन्छन,“त्यहाँ कम्पनीका मालिकले आज मोहम्मद डे भएकाले त बाँचिस नत्र लात हानेर यहीँ नालीमा खसाएर मारिदिन्थे र भोली तेरोे लास मात्र फर्किन्थ्यो भनेर थर्काएका थिए ।” सूचना केन्द्रका संयोजक कर्ण भन्छन,“ उनी सँग म्यान पावरसँग गरिएको कुनै पनि सम्झौताको कागजपत्र वा कुनै पनि प्रमाण नभएकाले क्षतिपुर्ति दिलाउन सकिएको छैन । उनी फर्किदा उपचार गर्दासम्म ५ लाख रुपैयाँ जतिको हाराहारीको ऋण भईसकेपछि उनको घर र घडेरी समेत बेच्नु परेको छ । १ कठ्ठा जग्गामा बनाइएको घर ४ लाख २५ हजार रुपैयाँमा बेचेर अर्को जग्गामा घर बनाएर बस्ने तयारी गर्दैछन् । अर्को तर्फ तिल कुमारीको पेटमा सानो अल्सर भएर मुटुमा असर गर्न थालेपछि त्यही सुचना केन्द्रले उनको उपचार गराएका छन् ।
धनुषाको धबौली ८ का मंजुला कुमारी मण्डलको बुवा बैदेशिक रोजगारीको गएको बेला बिदेशमा मृत्यु भयो । एउटा भाई लाटो छ भने कान्छो भाई बैदेशिक रोजगारीमा गएका छन् भने मंजुलाको आफै पनि बिहे गर्ने बेला आईसकेको छ । मंजुलाको छातीमा रहेको घाउ सुनेर क्यान्सर हुने सम्भावना वढेपछि उक्त सुचना केन्द्रले आफातकालिन कोषको साढे ४ हजार रुपैयाँ खर्चेर उनको उपचार गराए । जाँच गराईसकेपछि क्यान्सर ठहरिएन । अहिले उनी निको भएपनि आर्थिक र मानसिक तनावमा बाँचिरहेकी छिन् । यसरी हेर्ने हो भने धनुषाबाट बैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरु एजेन्टको जालमा परेर ठगिने र जिन्दगी नै बर्वाद हुने घटनाहरु दिन प्रति दिन बढ्दै गएको छ ।
यी त उदाहरण पात्र मात्र हुन । ठगिनेहरुको संख्या थुपैै्र छन् । १५ मंसिर २०७१ मा स्थापना भएको सुरक्षित आप्राशन सुचना तथा परामर्श केन्द्रमा अहिलेसम्म ४५ वटा उजुरीहरु दर्ता गरिएको छ । जसमध्ये उक्त केन्द्रले पाँच जनाको शव विदेशबाट झिकाएको, कतिपय व्यक्तिहरुको उद्धार गरी स्वदेश फिर्ता गराएका छन् । केन्द्रका संयोजक कर्ण भन्छन,“ ४५ मुद्दा मध्ये १७ मुद्दाको हामीहरुले छिनोफानो गरिसक्यौं, २३ वटा मुद्दाको प्रक्रियामा छौं जसमध्ये ९ वटा व्यक्तिहरुसँग बैदेशिक रोजगारीमा गएको कुनै प्रमाण नै छैन ।” एजेन्टले ठगि गर्यो, पासपोर्ट लिएको महिनौं वितिसक्दा पनि विदेश नपठाएको, पठाईदिँदा पनि भनिए अनुसार तलब तथा सुविधा नपाएको, भनेको काम अनुसार फरक काम दिइएको, बढी रकम लिएर विदेश पठाएको लगायतका समस्याहरु केन्द्रित रहेर केन्द्रमा उजुरीहरु आईरहेको संयोजक कर्ण बताउँछन् । सबैभन्दा ठुलो समस्या के देखिएको छ भने अधिकांश मानिसहरु आफ्नो आफन्त नै रहेको एजेन्टबाट ठगिएका हुन्छन तर जब समाधानका लागि पीडित र पीडक दुवै पक्षलाई राखेर बार्ता गर्दा उजुरी फिर्ता लिन समेत पीडकले पीडितलाई दवाव दिईरहेको हुन्छ । कतिपय दवावलाई थेग्न सक्दैनन् र ठगिएपनि भाग्यले साथ दिएन भन्दै चित्त बुझाएर बसिरहेका हुन्छन् ।
नेपालबाट रोजगारीका लागि विदेशिनेहरुको संख्याको अनुपातमा हेर्ने हो भने धनुषा नै पहिलो स्थानमा रहेको पाइन्छ । विगत दुई वर्ष देखि धनुषा पहिलो स्थानमा छन् भने त्यसको अघिको दुई बर्ष दोस्रो स्थानमा थियो ।
आर्थिक बर्ष २०७०÷०७१ मा नेपालबाट कुल ४ लाख ९९ हजार १ सय ३७ जना विदेशिएकोमा धनुषाबाट मात्रै २३ हजार ४ सय ७० जना (कुल जनसंख्याको ४.७ प्रतिशत), २०६९÷०७० मा कुल ३ लाख ९५ हजार ७ सय ७२ विदेशिने मध्ये १८ हजार ८ सय ९६ (कुल जनसंख्याको ४.८ प्रतिशत), २०६८÷०६९ मा २ लाख ६० हजार २७ जना विदेशिएको मध्ये धनुषाबाट ११ हजार ६ सय ४३ र २०६७÷०६८ मा देशबाट १ लाख ९६ हजार ८ सय २६ जना विदेशिएकोमा धनुषाबाट मात्रै ९ हजार ९ सय २१ जना मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीको शिलशिलामा विदेशिएको पाइन्छ । यहाँबाट प्रायः जसो मानिसहरु खाडी मुलुकका साउदी अरेविया, दुवई, कुवेत, बहराइन, ओमान, कतार र मलेशिया तिर गन्तब्यको रुपमा रोज्ने गरेका छन् । तर, त्यहाँ पुग्ने करिब ९० प्रतिशत भन्दा वढी मानिसहरु ठगिने गरेको पाइन्छ । नेपाल सरकारले निर्धारण गरेको अधिकत्तम लागत शुल्क भन्दा एजेन्टहरुले वढी शुल्क लिएर पठाउनु सबैभन्दा ठुलो ठगिको रुपमा देखिएको छ । यहाँ सम्म कि कतार जानको लागि अधिकत्तम शुल्क २० हजार नेपाल सरकारले तोकेको भएपनि एजेन्टहरुले ७० हजार देखि १ लाख रुपैयाँ सम्म लिने गरेको पाइन्छ ।
२०४२ साल देखि श्रम स्वीकृति लिएर बैदेशिक रोजगारीमा जाने प्रक्रियाको सुरुवात भएपनि २०५०÷०५१ साल देखि विदेशिनेहरुको संख्यामा बढोत्तरी हुन थाल्यो । एक अध्ययनका अनुसार २०५० साल देखि २०७१ अषाढ सम्ममा रोजगारीको लागि विदेश जानेहरुको संख्या ३४ लाख ४७ हजार पाइयो । कति व्यक्ति फर्किएर आए त्यसको तथ्याङ नरहेपनि नेपालबाट लगभग १ हजार ५ सयको हाराहारीमा व्यक्तिहरु खाडी मुलुक तथा मलेशिया जाने गरेको पाइन्छ ।
ठगिनुको मुख्य कारण के हो भने धनुषामा करिब २ हजारको संख्यामा एजेन्टहरु सक्रिय छन् । तर, आधिकारिक एजेन्टको संख्या १० जना भन्दा वढी पाइँदैन । त्यसैगरी धनुषामा दर्जनौं अनधिकृत म्यान पावरहरु खुलेका छन् । तर, एक मात्र म्यान पावर आधिकारिक रहेको पाइएपनि उक्त म्यान पावरबाट पनि मानिसहरु दिन प्रति दिन ठगिने क्रम बढ्दो छ ।
कतिपय एजेन्टहरुले त पासपोर्ट बनाउने काम देखि नै ठगिको धन्दा सुरु गर्छन् । गाउँमा रहेका सोझा साझा नागरिकहरुको जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पहुँच नहुने हुँदा गाउँबाटै ती एजेन्टको फन्दामा परेर पासपोर्ट बनाउने काममा मद्दत गरिदिन्छु भन्दै पासपोर्ट बनाउन लगाएर पासपोर्ट कब्जा गर्ने र आफु खुशी रकम असुलेर बैदेशिक रोजगारीमा पठाउने गरेको पाइन्छ । म्यान पावर देखि गाउँसम्म आईपुग्दा एक गरी अर्को एजेन्टहरुको लर्को नै हुन्छ भने ती सबै जनाले आ(आफ्नो कमिशनको चक्करमा धेरै रकम कुम्लयाउने गरेको पाइन्छ । साहु महाजनबाट ऋण लिन नसक्ने गरिब मानिसहरुलाई केही एजेन्टहरुले आफै पनि तमसुक बनाएर चर्को ब्याज दरमा रकम दिएर विदेश पठाउने र विदेश पुगेपछि त्यही एजेन्टको ऋण चुक्ता गर्न बर्षौं लाग्ने गरेको समेत पाइन्छ । हुन त केही मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीबाट मोटो रकम आर्जन गर्न सफल पनि भएका छन् । तर, ती रकम प्रायः जसो अनुत्पादक क्षेत्रमा खर्च गर्ने परिपाटी समेत बढेको छ ।
एक अध्ययन अनुसार देशैभरी ७० प्रतिशत मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीबाट लाभान्वित भएपनि ३० प्रतिशत ठगिएकाहरुको यति पीडा र व्यथा छ जसले गर्दा उनीहरुको जीवन नै दाउमा लागेको देखिन्छ । हुन त नेपालको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा नेपाल विश्वकै तेस्रो स्थानमा विप्रेषण भित्रियाउने मुलुकमा पर्दछ । सन् २०१३ मा ४ अर्ब ९५ करोड अमेरिकी डलर भित्रिएको मुलुक हो नेपाल । बैदेशिक मुद्धा आर्जनको पहिलो ठुलो स्रोतको रुपमा रहेको नेपालमा ५३ प्रतिशत भन्दा वढी योगदान विप्रेषणबाट रहेको पाइन्छ भने ५६ प्रतिशत घरमा उक्त विप्रेषण बाँडिएको पाइन्छ । गरिबी न्युनिकरणको नेपाल सरकारको प्रयासलाई हेर्ने हो भने विगत १० वर्षको अवधिमा गरिबी रेखा मुनि रहेका ४२ प्रतिशतबाट २५ प्रतिशत झर्नुमा विप्रेषण नै मुख्य कारण रहेको बताइन्छ । यूवा रोजगारको ठुलो क्षेत्र ओगटेको बैदेशिक रोजगारीका कारण आर्थिक गतिविधि वढ्नुका साथै आन्तरिक रोजगारीको अवसर समेत वृद्धि भएको छ । तर, सहि सूचना र जानकारीको अभाव हुुनु, उचित सिप नहुनु, सिप लिनै नखोज्नु, अनधिकृत एजेन्ट र म्यान पावरको चलखेल अत्यधिक वढ्नु, सरकारी निकाय उदासिन हुनु जस्ता कारणले बैदेशिक रोजगारी असुरक्षित र उपलब्धि विहिन बन्दै गएको छ ।
धनुषाको धबौली ८ का मंजुला कुमारी मण्डलको बुवा बैदेशिक रोजगारीको गएको बेला बिदेशमा मृत्यु भयो । एउटा भाई लाटो छ भने कान्छो भाई बैदेशिक रोजगारीमा गएका छन् भने मंजुलाको आफै पनि बिहे गर्ने बेला आईसकेको छ । मंजुलाको छातीमा रहेको घाउ सुनेर क्यान्सर हुने सम्भावना वढेपछि उक्त सुचना केन्द्रले आफातकालिन कोषको साढे ४ हजार रुपैयाँ खर्चेर उनको उपचार गराए । जाँच गराईसकेपछि क्यान्सर ठहरिएन । अहिले उनी निको भएपनि आर्थिक र मानसिक तनावमा बाँचिरहेकी छिन् । यसरी हेर्ने हो भने धनुषाबाट बैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरु एजेन्टको जालमा परेर ठगिने र जिन्दगी नै बर्वाद हुने घटनाहरु दिन प्रति दिन बढ्दै गएको छ ।
यी त उदाहरण पात्र मात्र हुन । ठगिनेहरुको संख्या थुपैै्र छन् । १५ मंसिर २०७१ मा स्थापना भएको सुरक्षित आप्राशन सुचना तथा परामर्श केन्द्रमा अहिलेसम्म ४५ वटा उजुरीहरु दर्ता गरिएको छ । जसमध्ये उक्त केन्द्रले पाँच जनाको शव विदेशबाट झिकाएको, कतिपय व्यक्तिहरुको उद्धार गरी स्वदेश फिर्ता गराएका छन् । केन्द्रका संयोजक कर्ण भन्छन,“ ४५ मुद्दा मध्ये १७ मुद्दाको हामीहरुले छिनोफानो गरिसक्यौं, २३ वटा मुद्दाको प्रक्रियामा छौं जसमध्ये ९ वटा व्यक्तिहरुसँग बैदेशिक रोजगारीमा गएको कुनै प्रमाण नै छैन ।” एजेन्टले ठगि गर्यो, पासपोर्ट लिएको महिनौं वितिसक्दा पनि विदेश नपठाएको, पठाईदिँदा पनि भनिए अनुसार तलब तथा सुविधा नपाएको, भनेको काम अनुसार फरक काम दिइएको, बढी रकम लिएर विदेश पठाएको लगायतका समस्याहरु केन्द्रित रहेर केन्द्रमा उजुरीहरु आईरहेको संयोजक कर्ण बताउँछन् । सबैभन्दा ठुलो समस्या के देखिएको छ भने अधिकांश मानिसहरु आफ्नो आफन्त नै रहेको एजेन्टबाट ठगिएका हुन्छन तर जब समाधानका लागि पीडित र पीडक दुवै पक्षलाई राखेर बार्ता गर्दा उजुरी फिर्ता लिन समेत पीडकले पीडितलाई दवाव दिईरहेको हुन्छ । कतिपय दवावलाई थेग्न सक्दैनन् र ठगिएपनि भाग्यले साथ दिएन भन्दै चित्त बुझाएर बसिरहेका हुन्छन् ।
नेपालबाट रोजगारीका लागि विदेशिनेहरुको संख्याको अनुपातमा हेर्ने हो भने धनुषा नै पहिलो स्थानमा रहेको पाइन्छ । विगत दुई वर्ष देखि धनुषा पहिलो स्थानमा छन् भने त्यसको अघिको दुई बर्ष दोस्रो स्थानमा थियो ।
आर्थिक बर्ष २०७०÷०७१ मा नेपालबाट कुल ४ लाख ९९ हजार १ सय ३७ जना विदेशिएकोमा धनुषाबाट मात्रै २३ हजार ४ सय ७० जना (कुल जनसंख्याको ४.७ प्रतिशत), २०६९÷०७० मा कुल ३ लाख ९५ हजार ७ सय ७२ विदेशिने मध्ये १८ हजार ८ सय ९६ (कुल जनसंख्याको ४.८ प्रतिशत), २०६८÷०६९ मा २ लाख ६० हजार २७ जना विदेशिएको मध्ये धनुषाबाट ११ हजार ६ सय ४३ र २०६७÷०६८ मा देशबाट १ लाख ९६ हजार ८ सय २६ जना विदेशिएकोमा धनुषाबाट मात्रै ९ हजार ९ सय २१ जना मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीको शिलशिलामा विदेशिएको पाइन्छ । यहाँबाट प्रायः जसो मानिसहरु खाडी मुलुकका साउदी अरेविया, दुवई, कुवेत, बहराइन, ओमान, कतार र मलेशिया तिर गन्तब्यको रुपमा रोज्ने गरेका छन् । तर, त्यहाँ पुग्ने करिब ९० प्रतिशत भन्दा वढी मानिसहरु ठगिने गरेको पाइन्छ । नेपाल सरकारले निर्धारण गरेको अधिकत्तम लागत शुल्क भन्दा एजेन्टहरुले वढी शुल्क लिएर पठाउनु सबैभन्दा ठुलो ठगिको रुपमा देखिएको छ । यहाँ सम्म कि कतार जानको लागि अधिकत्तम शुल्क २० हजार नेपाल सरकारले तोकेको भएपनि एजेन्टहरुले ७० हजार देखि १ लाख रुपैयाँ सम्म लिने गरेको पाइन्छ ।
२०४२ साल देखि श्रम स्वीकृति लिएर बैदेशिक रोजगारीमा जाने प्रक्रियाको सुरुवात भएपनि २०५०÷०५१ साल देखि विदेशिनेहरुको संख्यामा बढोत्तरी हुन थाल्यो । एक अध्ययनका अनुसार २०५० साल देखि २०७१ अषाढ सम्ममा रोजगारीको लागि विदेश जानेहरुको संख्या ३४ लाख ४७ हजार पाइयो । कति व्यक्ति फर्किएर आए त्यसको तथ्याङ नरहेपनि नेपालबाट लगभग १ हजार ५ सयको हाराहारीमा व्यक्तिहरु खाडी मुलुक तथा मलेशिया जाने गरेको पाइन्छ ।
ठगिनुको मुख्य कारण के हो भने धनुषामा करिब २ हजारको संख्यामा एजेन्टहरु सक्रिय छन् । तर, आधिकारिक एजेन्टको संख्या १० जना भन्दा वढी पाइँदैन । त्यसैगरी धनुषामा दर्जनौं अनधिकृत म्यान पावरहरु खुलेका छन् । तर, एक मात्र म्यान पावर आधिकारिक रहेको पाइएपनि उक्त म्यान पावरबाट पनि मानिसहरु दिन प्रति दिन ठगिने क्रम बढ्दो छ ।
कतिपय एजेन्टहरुले त पासपोर्ट बनाउने काम देखि नै ठगिको धन्दा सुरु गर्छन् । गाउँमा रहेका सोझा साझा नागरिकहरुको जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पहुँच नहुने हुँदा गाउँबाटै ती एजेन्टको फन्दामा परेर पासपोर्ट बनाउने काममा मद्दत गरिदिन्छु भन्दै पासपोर्ट बनाउन लगाएर पासपोर्ट कब्जा गर्ने र आफु खुशी रकम असुलेर बैदेशिक रोजगारीमा पठाउने गरेको पाइन्छ । म्यान पावर देखि गाउँसम्म आईपुग्दा एक गरी अर्को एजेन्टहरुको लर्को नै हुन्छ भने ती सबै जनाले आ(आफ्नो कमिशनको चक्करमा धेरै रकम कुम्लयाउने गरेको पाइन्छ । साहु महाजनबाट ऋण लिन नसक्ने गरिब मानिसहरुलाई केही एजेन्टहरुले आफै पनि तमसुक बनाएर चर्को ब्याज दरमा रकम दिएर विदेश पठाउने र विदेश पुगेपछि त्यही एजेन्टको ऋण चुक्ता गर्न बर्षौं लाग्ने गरेको समेत पाइन्छ । हुन त केही मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीबाट मोटो रकम आर्जन गर्न सफल पनि भएका छन् । तर, ती रकम प्रायः जसो अनुत्पादक क्षेत्रमा खर्च गर्ने परिपाटी समेत बढेको छ ।
एक अध्ययन अनुसार देशैभरी ७० प्रतिशत मानिसहरु बैदेशिक रोजगारीबाट लाभान्वित भएपनि ३० प्रतिशत ठगिएकाहरुको यति पीडा र व्यथा छ जसले गर्दा उनीहरुको जीवन नै दाउमा लागेको देखिन्छ । हुन त नेपालको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा नेपाल विश्वकै तेस्रो स्थानमा विप्रेषण भित्रियाउने मुलुकमा पर्दछ । सन् २०१३ मा ४ अर्ब ९५ करोड अमेरिकी डलर भित्रिएको मुलुक हो नेपाल । बैदेशिक मुद्धा आर्जनको पहिलो ठुलो स्रोतको रुपमा रहेको नेपालमा ५३ प्रतिशत भन्दा वढी योगदान विप्रेषणबाट रहेको पाइन्छ भने ५६ प्रतिशत घरमा उक्त विप्रेषण बाँडिएको पाइन्छ । गरिबी न्युनिकरणको नेपाल सरकारको प्रयासलाई हेर्ने हो भने विगत १० वर्षको अवधिमा गरिबी रेखा मुनि रहेका ४२ प्रतिशतबाट २५ प्रतिशत झर्नुमा विप्रेषण नै मुख्य कारण रहेको बताइन्छ । यूवा रोजगारको ठुलो क्षेत्र ओगटेको बैदेशिक रोजगारीका कारण आर्थिक गतिविधि वढ्नुका साथै आन्तरिक रोजगारीको अवसर समेत वृद्धि भएको छ । तर, सहि सूचना र जानकारीको अभाव हुुनु, उचित सिप नहुनु, सिप लिनै नखोज्नु, अनधिकृत एजेन्ट र म्यान पावरको चलखेल अत्यधिक वढ्नु, सरकारी निकाय उदासिन हुनु जस्ता कारणले बैदेशिक रोजगारी असुरक्षित र उपलब्धि विहिन बन्दै गएको छ ।
.jpg)
बाबु बेपत्ता भए मलेसियामा, छोराछोरी विद्यालय जानै पाएननधनुषाका प्रमोद राउत कुर्मी परिवारको पालनपोषण गर्न मलेसिया उडेका थिए । २०५९ सालमा पहिलो पटक मलेसिया उडेका प्रमोदको मलेसिया बसाई परिवारका लागि फलिफाप सिद्ध नै थियो । तर अहिले त्यहि मलेसिया कुर्मी परिवारका लागि मनमा गढेको सुल भएको छ । हरवखत दुखिरहने नाम भएको छ ।
पहिले गाउँमै ज्याला मजदुरीमा काम गर्ने प्रमोद मलेसियामा ग्लोरी डोर नामको फर्निचर कम्पनीमा काम गर्दथे । बेगां शिवपुर १ धनुषाका ३४ वर्षे प्रमोद विदेश गएको करिब ६ वर्ष पछि एकपटक घर फर्केका थिए ।
विदा सकेर पुनः सोही कम्पनीमा काम गर्न फर्केका उनी अहिले न परिवारको सम्पर्कमा छन् न त घर नै फर्किन्छन् । यसले कुर्मी परिवारलाई अत्याएको छ । उनकी श्रीमति रामदुलारी श्रीमानको खोजखवर गरिदिन हारगुहार गर्दै हिंडिरहेकी छिन् ।
“श्रीमानसंग कुरा गर्दा करिव ३ वर्षको तलब लिन बाँकि रहेको र रकम पाउने वित्तिकै आफु नेपाल फर्किने कुरा गर्नुहुन्थ्यो । तर अहिलेसम्म न मान्छे नै फर्किनुभयो न त फोन नै आउँछ” श्रीमान प्रमोदको अवस्था पत्ता लगाइदिन आग्रह गर्दै हेल्भेटास स्वीस इण्टरकोअपरेशन नेपाल, सामी परियोजनाको सहयोगमा मित्र धनुषाद्धारा सञ्चालित सुचना केन्द्रमा आइपुगेकी रामदुलारीले भनिन् ।
विदामा नेपाल आएर मलेसिया फर्केपछि पनि प्रमोदले केहि रकम घरमा पठाएका थिए । उनले एकपटक ४० हजार पठाएका थिए भनें अर्कोपटक ५० हजार । त्यसपछि आफू नेपाल फर्किने कुरा गरेका प्रमोद एकाएक वेपत्ता छन् ।
प्रमोद घर फर्किने आशमा छन् उनका दुई छोरी, एक छोरा र श्रीमति । उनकी जेठी छोरी १८ बर्षकी छिन् भनें कान्छि छोरी ७ बर्षकी । छोरा १२ बर्षका छन् । पहिले प्रमोदले पैसा पठाएसम्म विद्यालयमा अध्ययन गरिरहेका उनीहरुको विद्यालय छुटेको छ । कापी कलम र पोेशाक किन्ने पैसा समेत नभएपछि छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउन नसकेको रामदुलारी बताउँछिन् । कमाउने व्यक्ति नै बेपत्ता भएपछि परिवारको कन्तविजोग भएको उनको गुनासो छ ।
प्रमोद बेपत्ता भएपछि केहि समय माइतीबाट आर्थिक सहयोग पाएकी रामदुलारी हाल जनमजदुरी गरेर परिवार पालिरहेको बताँछिन् । कुर्मी परिवारको सम्पत्तीका नाममा खपडाले छाएको एउटा घर मात्र छ ।
एकातिर श्रीमान् मलेसियामा बेपत्ता छन, अर्कातिर जेठी छोरीको विवाह गर्ने उमेर भइसकेका कारण रामदुलारी चिन्तित छिन् । अव यो अवस्थामा कसरी छोरीको विवाह गर्ने हो ? कहाँबाट रकम जुटाउने ? उनले सोही चिन्ता प्रकट गरिन् ।
प्रमोदको मलेसियाको मोवाइल नम्वरमा फोन गर्दा हाल पनि फोन जाने गरेको तर फोन नउठ्ने समस्या भएको मित्र धनुषाद्धारा सञ्चालित सुचना केन्द्रका संयोजक रामकुमार कर्ण बताउँछन् ।
प्रमोदलाई परिवारसँग सम्पर्क गराउन सकेमा कुर्मी परिवारको मानसिक तनाव कम हुनेछ । यसरी नै समाचार प्रकाशित भएपछि हालसम्म बेपत्ता भनिएका(परिवारको सम्पर्कमा नरहेका) तीनजनाले परिवारसँग सम्पर्क गरेका छन् ।
त्यसैले प्रमोदको खोजीमा तपाईले महत्वपूर्ण सहयोग गर्न सक्नुहुन्छ । तपाई उनको खोजीमा मद्धत गर्न इच्छुक हुनुहुन्छ भनें हामी तपाईलाई उनको मलेसियाको सम्पर्क नम्वर उपलव्ध गराउने छौं । साथै यो समाचार धेरै व्यक्तिसामु पुर्याएर पनि प्रमोदको खोजीमा हातेमालो गर्न सकिन्छ ।
२०७२ बैशाख २७ गते आईतबार
योगनारायण विरुद्ध कस्सिदै कानुनी सिकन्जा
 |
| योगनारायण यादव । |
द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
नेकपा एमालेका बैकल्पिक पोलिट व्यूरो सदस्य योगनारायण यादव विरुद्ध कानुनको सिकन्जा कस्सिदै गएको छ । यादव प्रमुख अभियुक्त भई दायर भएको कतव्र्य ज्यान र ज्यान मार्ने उद्योग मुद्दामा पक्राउ परेका तीन जना अभियुक्तहरुलाई अदालतले थुनामा पठाएपछि यादवको संकट थप वढेको हो । ८ बैशाख २०७२ मा धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधिश मुकेश उपाध्यायको इजलासले सोही घटनामा पक्राउ परेका प्रतिवादीहरु महेश यादव, रामविहारी यादव भनिने लाल विहारी यादव र महेन्द्र यादवलाई पुर्पक्षको लागि थुनामा राखि मुद्दाको पुर्पक्ष गर्नु र फरार प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ पुर्जी जारी गरिएको आदेशले योगनारायण यादव थप संकटमा परेका हुन् । सबैला नगरपालिका १ मा बस्ने रामसेवक राउतको श्रीमति सिकिल देवि गडेरी र सोही नगरपालिकाका श्याम किशोर साहले गरेको किटानी जाहेरी सहितको मुद्दामा अदालतले उक्त आदेश गरेको हो । रामसेवक गडेरीको हत्या गरेको तथा थुप्रै मानिसहरुलाई कुटपिट गरी घाइते बनाएको भन्दै २९ जना विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ ।
अदालतको आदेश लगत्तै योगनारायण यादव सहित फरार रहेका प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ गर्न धनुषा प्रहरी सक्रिय भईसकेको भन्दै प्रहरी निरीक्षक भगिरथ रेग्मी भन्छन,“ सादा पोशाकमा प्रहरी परिचालन भई तिनीहरुलाई पक्राउ गर्न प्रहरी टोली लागि परेका छन् । केही दिन भित्रै तिनीहरुलाई पक्राउ गरी अदालत सामु उभ्यिाउने छौं ।” कर्तव्य ज्यान सम्बन्धी महलको १३ (३) सम्बन्धि सर्बस्व सहित जन्मकैद र ज्यान मार्ने उद्योग अन्तरगत ५ देखि १२ बर्ष सम्म कैद सजाय माग दावी गरेका सरकारी वकिल तथा जिल्ला न्यायाधिवक्ता पुन्यप्रसाद पाठक भन्छन,“ तिनीहरु तत्काल बच्ने कुनै सम्भावना देखिँदैन । प्राप्त प्रमाण तथा घाइतेहरुले स्वयम गरेको किटानी जाहेरी तथा बयान कागज, घाइतेहरुको घाउ जाँच केश फारम रिपोर्ट, मृतकको शव परीक्षण प्रतिवेदन रिपोर्ट, पक्राउ परेका प्रतिवादीहरुले मेरै सामु प्रहरी अधिकृत समक्ष गरेको बयान कागजका आधारमा पनि उनीहरु जेल जाने लगभग निश्चित छ ।”
अहिले थुनामा गएका प्रतिवादीहरुले १७ नम्बर बमोजिम पुनरावेदन अदालतमा गएको खण्डमा यदि पुनरावेदनले ती मध्ये कसैलाई तारेखमा वा धरौटीमा जमानत दिए भने मात्र योगनारायण लगायत अन्य प्रतिवादीले जमानत पाउने सम्भावना रहन्छ भन्दै सरकारी वकिल पाठक भन्छन,“ यदि फरार प्रतिवादीहरु अदालतमा म्याद गुजारेर उपस्थित भएपनि वा प्रहरीले पक्राउ गरेर अदालत सामु उभियाएपनि जमानतमा छुटिनैहाल्ने सम्भावना भने देखिँदैन ।”
उक्त घटनामा प्रदिप कुमार यादव, उमेश साह कल्वार, दिनेश साह, रामदेव ठाकुर, लखिचन साह, श्याम किशोर साह, रामबली साह गरी ११ जनाको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र सबैलाबाट घाउ जाँच केस फारम रिपोर्ट प्रहरीले पेश गरेका छन् । त्यसैगरी घाइते रामसागर साहको बयान कागज प्रहरी वृत्त बौद्ध काठमाण्डौ र उसको घाउ जाँच केश फारम प्रतिवेदन समेत पेश गरिएको छ । मृतक राम सेवक गडेरी राउतको पोस्टमार्टम रिपोर्टमा समेत धेरै चोट पटक बताइएको छ । पोस्टमार्टम रिपोर्ट अनुसार मृतक गडेरीको टाउँकोमा धार नभएका हतियारको चोट, दाहिने आँखाको माथि निल, दायाँ तिघ्रा र खुट्टामा चोट मृत्युको प्रमुख कारण बताइएको छ । घाइते भई नेपाल मेडिकल कलेज शिक्षक अस्पताल काठमाण्डौको न्यूरो आइसियू कक्षको बेड नम्बर ३७५ मा उपचार गराईरहेका रामसागर साहको बयान कागज र अस्पतालको प्रतिवेदन अनुसार लठ्ठीले हानेको जस्तो देखिएको र मर्न पनि सक्ने प्रतिवेदनलाई प्रहरीले समेत ठुलो प्रमाणको रुपमा पेश गरेको देखिन्छ । त्यसैगरी रगत लागेको सिसोको लाठि, चप्पल, जुता यत्रतत्र छरिएको, रगत लागेको ढुङ्गा, काठको खम्बामा लागेको रगत आदि बरामदी प्रमाणको रुपमा पेश गरेको पाइन्छ । पक्राउ परेका प्रतिवादीहरु महेन्द्र यादव, महेश यादव र लाल विहारी यादवको फुट प्रिन्ट समेत परीक्षण गरी पठाईदिनका लागि धनुषा प्रहरीले केन्द्रिय प्रहरी विधि विज्ञान प्रयोगशाला काठमाण्डौलाई पठाएको छ । यद्यपि फुटप्रिन्टको प्रतिवेदन अहिले सम्म आईसकेको छैन ।
क–कसका विरुद्ध किटानी जाहेरी ?
उक्त मुद्दामा धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं.२ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. १ मा बस्ने रामलखन यादवको छोराहरु बर्ष ५० को योगनारायण यादव, बर्ष ४१ को महेन्द्र यादव, बर्ष ४० को जगदीश यादव विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ । त्यसैगरी सबैला कै सुरजनाथ यादवको छोरा बर्ष ५० को महेश यादव, रामेश्वर यादवको छोरा बर्ष ३२ को रामविहारी यादव भन्ने लाल बिहारी यादव, घुरे यादवको छोरा बर्ष ५० को रामबाबु यादव, ऐ.ऐ.मा बस्ने दुःखी यादवको छोरा बर्ष ४४ को लाल विहारी यादव, धनिकलाल यादवको छोरा बर्ष ३० को पुष्पनारायण यादव, रामबृक्ष साहको छोरा बर्ष ४० को फिरन साह, जिल्ला धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं. १ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं.१ मा बस्ने किशोरी यादवको छोरा बर्ष २७ को लक्ष्मण यादव विरुद्ध समेत किटानी जाहेरी गरिएको छ । सुखी यादवको छोरा बर्ष ६० को रामविलास यादव, किशोरी यादवको छोरा बर्ष ३१ को प्रदिप यादव, अर्जुन साह तेलीको छोरा बर्ष ४८ को ज्ञानी साह, साविक सबैला गाविस वार्ड नं. ४ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं.२ मा बस्ने गुनिया यादवको छोरा बर्ष ४० को बुधेश्वर यादव, सितल लाल यादवको छोरा बर्ष ३२ को राजदेव यादव विरुद्ध मुद्दा परेको हो ।
जिल्ला धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं.५ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. २ मा बस्ने लक्ष्मी यादवको छोरा बर्ष ४४ को सिताशरण यादव, शिवजी यादवको छोरा बर्ष ४४ को सिताशरण यादव, रामनरेश प्रसाद साह कलबारको छोरा बर्ष ४२ को राजु प्रसाद गुप्ता, माची झिट्कैया गाविस वार्ड नं.६ घर भई हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. १ मा बसने महगा राउतको छोरा बर्ष ४४ को देवन यादव भन्ने देवलाल यादव, कजरारमौल गाविस वार्ड नं. १ मा बस्ने चन्द्रकिशोर यादवको छोरा बर्ष ४० को लक्ष्मीनारायण यादव,सबैला न.पा.वार्ड नं.१ मा बस्ने सुरजनाथ यादवको छोरा बर्ष २९ को झोपे यादव,परमेश्वर गडेरीको छोरा बर्ष ५० को जगदीश राउत, जिवछ यादवको छोरा बर्ष ४० को महेन्द्र यादव, जिवछ यादवको छोरा बर्ष ४८ को दुखिया यादव, खुसी यादवको छोरा बर्ष ५८ को रामबृक्ष यादव, ऐ.ऐ.वार्ड नं.७ मा बस्ने रामदयाल यादवको छोरा बर्ष ३८ को जिवछ यादव, झटियाही वार्ड नं.४ मा बस्ने किशोरी साहको छोरा बर्ष ३६ को दुर्गा प्रसाद साह, झटियाही वार्ड नं.७ मा बस्ने रामस्नेही मण्डलको छोरा बर्ष ३० को देवा भन्ने देवनारायण मण्डल र गणेशमान चारनाथ न.पा.वार्ड नं.९ मा बस्ने रामबृक्ष महत्तोको छोरा बर्ष ४५ को अच्छेलाल महत्तो विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ ।
पक्राउ प्रतिवादी महेन्द्र यादवको बयान कागज
प्रहरीले पक्राउ गरेका प्रतिवादी महेन्द्र यादवसँग जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका अनुसन्धान अधिकृत प्रहरी नायव उपरीक्षक कृष्ण प्रसाईले जिल्ला न्यायाधिवक्ता पुन्य प्रसाद पाठक समक्ष गरेको बयान कागजमा अपराध स्वीकार गरेका छन् । यस्तो छ बयान ः हामी तिन दाजु भाई छौं । जेठो योगनारायण यादव, माहिलो म र कान्छो जगदीश यादव हुन । हामीहरु संगोलमै बस्दै आएका छौं ।
जेठो दाजु योगनारायण यादव राजनीतिमा लाग्नु भएको छ । म खेती र एजेण्टको काम गर्दै आएको छु । त्यस्तै कान्छो भाई जगदीश यादव सम्पुर्ण खेतको रेखदेख गर्दै आएको छ । सँगै पक्राउ परेको लाल विहारी यादव, महेश यादव गाउँकै छिमेकी हुन । साविक जिल्ला धनुषा गा.वि.स सबैला वार्ड नं. ९ हाल जिल्ला धनुषा सबैला न.पा.वार्ड नं. ३ स्थित सबैला बजारले ओगटेको रुदेश्वरानन्द प्रधानाङ्गको करिब २(१०(०(० जग्गा साविक देखि नै पर्ति र गौचरण रही सार्वजनिक रुपमा प्रयोग हुँदै आएको थियो ।
२०४६ साल तिर निज रुद्रेश्वरनन्द प्रधानाङ्ग गाउँ छाडी काठमाण्डौ गई त्यही बस्न लागेका थिए । त्यस पश्चात रुद्रेश्वरनन्द प्रधानाङ्ग र दाजु योगनारायण यादव सँग कुराकानी भई जग्गा दाजु योगनारायण यादवले सो जग्गा लिनु भएको हो । सो जग्गा कसको नाउँमा लिनु भयो सो कुरा मलाई थाहा भएन । २०७० साल चैत्र महिनामा सो जग्गा पलटिङ्ग गरी एक सय जति पिलर गाडिएको थियो । सो कुरा गाउँका मानिसहरुले थाहा पाई प्रतिकारको लागि स्थानीय मानिसहरुले मोर्चा बनाई एक ठाउँमा भए ।
दाजु योगनारायण यादव लगायत मानिसहरु अर्को गुट बनाई गठमेल भई बसेका थिए । मोर्चामा बसेका व्यक्तिहरुले पलटिङ्ग न.पा.मा विकास निर्माण लगायतमा दाजु योगनारायण यादवको पक्ष एक तर्फ र स्थानीय नागरिकहरुको मोर्चा अर्को पक्षमा रही दुई धारबाट प्रतिस्पर्धा हुँदै आएको थियो । यसै क्रममा मिति २०७१ कार्तिक महिनामा दाजुले सो जग्गाको अधिकृत वारेशनामा बनाई बिक्री गर्न खोज्नु भएकोमा सो कुरा स्थानीय मानिसहरुले थाहा पाई मोर्चाको तर्फबाट रामबली साह, तेजनारायण यादव, कारीराम यादव, प्रदिप यादव, हरिनारायण यादव, राम सेवक गडेरी समेतले अदालतमा मुद्दा गरी जग्गा रोक्का गराई दिएको थियो । त्यस पश्चात पुनरावेदन अदालतबाट जग्गा फुकुवा भएको थियो । सो कारणहरुबाट मोर्चा पक्ष र दाजु योगनारायण पक्ष बीच आन्तरिक द्वन्द्व र बैचारिक मतभेद रहदै आएको थियो ।
जिल्ला धनुषा सबैला न.पा. वार्ड नं.१ स्थितमा रहेको मदन आश्रित निम्न माध्यमिक विद्यालय सबैलामा पुर्व विद्यालय व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष श्याम साहको पदावधी करिब २ बर्ष अगाडी नै समाप्त भई सकेकोले मिति २०७१÷१२÷०८ गतेको दिन विद्यालयको प्र.अ.रामपुकार गामीले अभिभावक भेलाको आयोजना गरेको थियो । सो भेलामा पक्ष विपक्षबाट अर्थात दाजुको पक्षबाट फिरन साह, ज्ञानी साह समेतका ६÷७ जना मोर्चा पक्षबाट रामसागर साह, उमेश साह, शैलेन्द्र साह, रामदेव ठाकुर समेतका ५÷६ जना गरी १२÷१३ जना उम्मेदवार भएकोले बढी उम्मेदवार भएको कारण कुरा नमिलेकोले अध्यक्ष पक्षको उम्मेदवार रु. २५ हजार र सदस्य पक्षको उम्मेदवारले रु.१५ हजार विद्यालयको खातामा जम्मा गरेको भौचर मिति २०७१÷१२÷९ गते पेश गरेकोमा मात्र उम्मेदवारी दर्ता हुने र चुनाव मिति २०७१÷१२÷२५ गते हुने निर्णय भएको छलफल समाप्त भयो । सो छलफलमा म पनि गएको थिए । त्यस पश्चात आफ्नो तर्फबाट १÷१ जना उम्मेदवार राख्नको लागि दाजुको तर्फबाट हाम्रै घरमा र मोर्चाको तर्फबाट रामदेव ठाकुरको घरमा बैठक बस्ने कुरा भएको सुनेको थिए ।
हाम्रो घरमा दाजु योगनारायण यादव, म, महेश यादव, राम विहारी यादव, जगदीश यादव, बुधेश्वर यादव, रामबाबु यादव, लक्ष्मण यादव, राजदेव यादव, प्रदिप यादव, सिताशरण यादव, लक्ष्मीनारायण यादव, ललाविहारी यादव, झोपे यादव, रामविलास यादव, जगदीश राउत, महेन्द्र यादव, जिवछ यादव, दुर्गा प्रसाद साह, देवनारायण मण्डल, देव शरण यादव, अच्छेलाल महत्तो, पुष्पनारायण यादव र देवन यादव समेतका व्यक्तिहरुलाई दाजुले बोलाई छलफल राख्दा मोर्चा पक्षका मानिसले हाम्रो विभिन्न कामहरुमा बाधा अवरोध पु¥याउँदै आएको छ । हरेक काममा हाम्रो विरोध मात्र गर्दै आएकोले हाम्रो पक्षमा मानिसहरु घट्दै आएका छन् । पछि हामीलाई नराम्रो असर हुन्छ । त्यस कारण यिनीहरुलाई ठिक गर्नुपर्दछ भनि दाजु सो कुरा भने पछि सबै जनाले यो कुरा बास्तविक हो हामीले निजहरुलाई कुटपिट गरी घाइते बनाउनु पर्दछ भन्ने कुरा मैले भनेको थिए ।
त्यस पश्चात आज मोर्चाको बैठक रामदेव ठाकुरको घरमा बस्दैछ यसै बेलामा गएर निजहरुलाई ठिक गर्नु पर्दछ भनि सल्लाह भई बैठक रामदेव ठाकुरको घरमा बस्दैछ यसै बेलामा गएर निजहरुलाई ठिक गर्नूपर्दछ भनि सल्लाह भई सोही सल्लाह र योजना मुताविक माथि उल्लेखित व्यक्तिहरु आ आफ्नो घरमा गई लाठी, चिरपट लिई आए । मैले दरबाजामा रहेको सिसौंको लाठी लिए त्यस पश्चात सबैजना दाजुको नेतृत्वमा रामदेव ठाकुरको दरबाजामा गयौं । तिनीहरु बैठकमा बसिरहेको थिए ।
त्यस पश्चात दाजुले यिनीहरुलाई कुट भनि बचन दिई रामबली साहलाई घाँटीमा समाती भुईमा लडाई दिनु भएको र प्रदिप यादवलाई कठालो समात्नु भएको तथा म समेतले बैठकमा बसिरहेका कारी राम यादव, श्याम किशोर साह, दिनेश साह, पर्शुराम साह, रामचन्द्र साह, राम सेवक राउत, राम सागर साह, रामदेव ठाकुर समेतलाई लाठी तथा काठको चिरपटले धमाधम प्रहार गर्न लागे । त्यतिकैमा राम सेवक राउत र रामसागर साह समेतले रामबली साहलाई बचाउन खोज्दा माथि उल्लेखित सबै जनाले निज दुवै जना माथि प्रहार गर्न लागे । मैले पनि निज राम सेवक राउत र राम सागर साह माथि लाठी प्रहार गरेको हुँ । अन्य व्यक्तिहरु सो ठाउँबाट लुक्न र भाग्न सफल भएकोले निज रामसागर साह र राम सेवक राउतलाई मरणासन्न हुने गरी कुटपिट गरी अचेत बनाई हामीहरु आ आफ्नो घरमा गएका हौं । त्यस पश्चात सो कुरा प्रहरी समेतले थाहा पाई घटनास्थलमा आई घाइतेहरुलाई उपचारको लागि घाइतेका आफन्त र स्थानीय मानिसहरुको सहयोगमा जनकपुर ल्याएकोमा जनकपुरमा उपचार हुन नसकी थप उपचारको लागि काठमाण्डौं लैजाने क्रममा राम सेवक राउतको मृत्यु भएको हो र राम सागर साहको काठमाण्डौमा उपचार भईरहेको भन्ने कुरा मैले सुनेको हुँ ।
त्यसै क्रममा सोही विषयमा म, महेश यादव र लाल विहारी यादव मिति २०७१÷१२÷१० गते दिउँसोको समयमा जिल्ला धनुषा सबैला न.पा.वार्ड नं.१ स्थितमा बसी सरसल्लाह गरिरहेको अवस्थामा प्रहरी आई हामीसँग सोधपुछ गर्न खोज्दा प्रहरीसँग बादविवाद भई हुल हुज्जत गर्दा प्रहरीले म, महेश यादव र लाल बिहारी यादव समेतलाई पक्राउ गरी ल्याएको हो । उक्त घटना दाजु योगनारायण यादव र निजका गठमेलका जाहेरी दरखास्तमा किटान भएका प्रतिवादीहरुले आफ्नो बरचश्व कायम गर्न, हैकम जमाउनु, प्रभुता देखाउन र सार्वजनिक उपभोगमा रहेको जग्गा विद्यालयमा आफ्नो बाहुल्यता कायम गर्न योजना बनाएर उक्त घटना घटाएका हुन । रामसेवक राउतको मृत्यु हामीहरुको कुटपिटको कारणबाट भएको हो र राम सागर साह घाइते भएको हो ।
तिनै जना प्रतिवादीहरुले प्रहरी समक्ष स्वीकार गरेको भएपनि अदालतमा इन्कार गरेका छन् ।
२०७२ बैशाख २७ गते आईतबार
जनकपुरधाम............
नेकपा एमालेका बैकल्पिक पोलिट व्यूरो सदस्य योगनारायण यादव विरुद्ध कानुनको सिकन्जा कस्सिदै गएको छ । यादव प्रमुख अभियुक्त भई दायर भएको कतव्र्य ज्यान र ज्यान मार्ने उद्योग मुद्दामा पक्राउ परेका तीन जना अभियुक्तहरुलाई अदालतले थुनामा पठाएपछि यादवको संकट थप वढेको हो । ८ बैशाख २०७२ मा धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधिश मुकेश उपाध्यायको इजलासले सोही घटनामा पक्राउ परेका प्रतिवादीहरु महेश यादव, रामविहारी यादव भनिने लाल विहारी यादव र महेन्द्र यादवलाई पुर्पक्षको लागि थुनामा राखि मुद्दाको पुर्पक्ष गर्नु र फरार प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ पुर्जी जारी गरिएको आदेशले योगनारायण यादव थप संकटमा परेका हुन् । सबैला नगरपालिका १ मा बस्ने रामसेवक राउतको श्रीमति सिकिल देवि गडेरी र सोही नगरपालिकाका श्याम किशोर साहले गरेको किटानी जाहेरी सहितको मुद्दामा अदालतले उक्त आदेश गरेको हो । रामसेवक गडेरीको हत्या गरेको तथा थुप्रै मानिसहरुलाई कुटपिट गरी घाइते बनाएको भन्दै २९ जना विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ ।
अदालतको आदेश लगत्तै योगनारायण यादव सहित फरार रहेका प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ गर्न धनुषा प्रहरी सक्रिय भईसकेको भन्दै प्रहरी निरीक्षक भगिरथ रेग्मी भन्छन,“ सादा पोशाकमा प्रहरी परिचालन भई तिनीहरुलाई पक्राउ गर्न प्रहरी टोली लागि परेका छन् । केही दिन भित्रै तिनीहरुलाई पक्राउ गरी अदालत सामु उभ्यिाउने छौं ।” कर्तव्य ज्यान सम्बन्धी महलको १३ (३) सम्बन्धि सर्बस्व सहित जन्मकैद र ज्यान मार्ने उद्योग अन्तरगत ५ देखि १२ बर्ष सम्म कैद सजाय माग दावी गरेका सरकारी वकिल तथा जिल्ला न्यायाधिवक्ता पुन्यप्रसाद पाठक भन्छन,“ तिनीहरु तत्काल बच्ने कुनै सम्भावना देखिँदैन । प्राप्त प्रमाण तथा घाइतेहरुले स्वयम गरेको किटानी जाहेरी तथा बयान कागज, घाइतेहरुको घाउ जाँच केश फारम रिपोर्ट, मृतकको शव परीक्षण प्रतिवेदन रिपोर्ट, पक्राउ परेका प्रतिवादीहरुले मेरै सामु प्रहरी अधिकृत समक्ष गरेको बयान कागजका आधारमा पनि उनीहरु जेल जाने लगभग निश्चित छ ।”
अहिले थुनामा गएका प्रतिवादीहरुले १७ नम्बर बमोजिम पुनरावेदन अदालतमा गएको खण्डमा यदि पुनरावेदनले ती मध्ये कसैलाई तारेखमा वा धरौटीमा जमानत दिए भने मात्र योगनारायण लगायत अन्य प्रतिवादीले जमानत पाउने सम्भावना रहन्छ भन्दै सरकारी वकिल पाठक भन्छन,“ यदि फरार प्रतिवादीहरु अदालतमा म्याद गुजारेर उपस्थित भएपनि वा प्रहरीले पक्राउ गरेर अदालत सामु उभियाएपनि जमानतमा छुटिनैहाल्ने सम्भावना भने देखिँदैन ।”
उक्त घटनामा प्रदिप कुमार यादव, उमेश साह कल्वार, दिनेश साह, रामदेव ठाकुर, लखिचन साह, श्याम किशोर साह, रामबली साह गरी ११ जनाको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र सबैलाबाट घाउ जाँच केस फारम रिपोर्ट प्रहरीले पेश गरेका छन् । त्यसैगरी घाइते रामसागर साहको बयान कागज प्रहरी वृत्त बौद्ध काठमाण्डौ र उसको घाउ जाँच केश फारम प्रतिवेदन समेत पेश गरिएको छ । मृतक राम सेवक गडेरी राउतको पोस्टमार्टम रिपोर्टमा समेत धेरै चोट पटक बताइएको छ । पोस्टमार्टम रिपोर्ट अनुसार मृतक गडेरीको टाउँकोमा धार नभएका हतियारको चोट, दाहिने आँखाको माथि निल, दायाँ तिघ्रा र खुट्टामा चोट मृत्युको प्रमुख कारण बताइएको छ । घाइते भई नेपाल मेडिकल कलेज शिक्षक अस्पताल काठमाण्डौको न्यूरो आइसियू कक्षको बेड नम्बर ३७५ मा उपचार गराईरहेका रामसागर साहको बयान कागज र अस्पतालको प्रतिवेदन अनुसार लठ्ठीले हानेको जस्तो देखिएको र मर्न पनि सक्ने प्रतिवेदनलाई प्रहरीले समेत ठुलो प्रमाणको रुपमा पेश गरेको देखिन्छ । त्यसैगरी रगत लागेको सिसोको लाठि, चप्पल, जुता यत्रतत्र छरिएको, रगत लागेको ढुङ्गा, काठको खम्बामा लागेको रगत आदि बरामदी प्रमाणको रुपमा पेश गरेको पाइन्छ । पक्राउ परेका प्रतिवादीहरु महेन्द्र यादव, महेश यादव र लाल विहारी यादवको फुट प्रिन्ट समेत परीक्षण गरी पठाईदिनका लागि धनुषा प्रहरीले केन्द्रिय प्रहरी विधि विज्ञान प्रयोगशाला काठमाण्डौलाई पठाएको छ । यद्यपि फुटप्रिन्टको प्रतिवेदन अहिले सम्म आईसकेको छैन ।
क–कसका विरुद्ध किटानी जाहेरी ?
उक्त मुद्दामा धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं.२ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. १ मा बस्ने रामलखन यादवको छोराहरु बर्ष ५० को योगनारायण यादव, बर्ष ४१ को महेन्द्र यादव, बर्ष ४० को जगदीश यादव विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ । त्यसैगरी सबैला कै सुरजनाथ यादवको छोरा बर्ष ५० को महेश यादव, रामेश्वर यादवको छोरा बर्ष ३२ को रामविहारी यादव भन्ने लाल बिहारी यादव, घुरे यादवको छोरा बर्ष ५० को रामबाबु यादव, ऐ.ऐ.मा बस्ने दुःखी यादवको छोरा बर्ष ४४ को लाल विहारी यादव, धनिकलाल यादवको छोरा बर्ष ३० को पुष्पनारायण यादव, रामबृक्ष साहको छोरा बर्ष ४० को फिरन साह, जिल्ला धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं. १ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं.१ मा बस्ने किशोरी यादवको छोरा बर्ष २७ को लक्ष्मण यादव विरुद्ध समेत किटानी जाहेरी गरिएको छ । सुखी यादवको छोरा बर्ष ६० को रामविलास यादव, किशोरी यादवको छोरा बर्ष ३१ को प्रदिप यादव, अर्जुन साह तेलीको छोरा बर्ष ४८ को ज्ञानी साह, साविक सबैला गाविस वार्ड नं. ४ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं.२ मा बस्ने गुनिया यादवको छोरा बर्ष ४० को बुधेश्वर यादव, सितल लाल यादवको छोरा बर्ष ३२ को राजदेव यादव विरुद्ध मुद्दा परेको हो ।
जिल्ला धनुषा साविक सबैला गाविस वार्ड नं.५ हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. २ मा बस्ने लक्ष्मी यादवको छोरा बर्ष ४४ को सिताशरण यादव, शिवजी यादवको छोरा बर्ष ४४ को सिताशरण यादव, रामनरेश प्रसाद साह कलबारको छोरा बर्ष ४२ को राजु प्रसाद गुप्ता, माची झिट्कैया गाविस वार्ड नं.६ घर भई हाल सबैला न.पा.वार्ड नं. १ मा बसने महगा राउतको छोरा बर्ष ४४ को देवन यादव भन्ने देवलाल यादव, कजरारमौल गाविस वार्ड नं. १ मा बस्ने चन्द्रकिशोर यादवको छोरा बर्ष ४० को लक्ष्मीनारायण यादव,सबैला न.पा.वार्ड नं.१ मा बस्ने सुरजनाथ यादवको छोरा बर्ष २९ को झोपे यादव,परमेश्वर गडेरीको छोरा बर्ष ५० को जगदीश राउत, जिवछ यादवको छोरा बर्ष ४० को महेन्द्र यादव, जिवछ यादवको छोरा बर्ष ४८ को दुखिया यादव, खुसी यादवको छोरा बर्ष ५८ को रामबृक्ष यादव, ऐ.ऐ.वार्ड नं.७ मा बस्ने रामदयाल यादवको छोरा बर्ष ३८ को जिवछ यादव, झटियाही वार्ड नं.४ मा बस्ने किशोरी साहको छोरा बर्ष ३६ को दुर्गा प्रसाद साह, झटियाही वार्ड नं.७ मा बस्ने रामस्नेही मण्डलको छोरा बर्ष ३० को देवा भन्ने देवनारायण मण्डल र गणेशमान चारनाथ न.पा.वार्ड नं.९ मा बस्ने रामबृक्ष महत्तोको छोरा बर्ष ४५ को अच्छेलाल महत्तो विरुद्ध किटानी जाहेरी दिइएको छ ।
पक्राउ प्रतिवादी महेन्द्र यादवको बयान कागज
प्रहरीले पक्राउ गरेका प्रतिवादी महेन्द्र यादवसँग जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका अनुसन्धान अधिकृत प्रहरी नायव उपरीक्षक कृष्ण प्रसाईले जिल्ला न्यायाधिवक्ता पुन्य प्रसाद पाठक समक्ष गरेको बयान कागजमा अपराध स्वीकार गरेका छन् । यस्तो छ बयान ः हामी तिन दाजु भाई छौं । जेठो योगनारायण यादव, माहिलो म र कान्छो जगदीश यादव हुन । हामीहरु संगोलमै बस्दै आएका छौं ।
जेठो दाजु योगनारायण यादव राजनीतिमा लाग्नु भएको छ । म खेती र एजेण्टको काम गर्दै आएको छु । त्यस्तै कान्छो भाई जगदीश यादव सम्पुर्ण खेतको रेखदेख गर्दै आएको छ । सँगै पक्राउ परेको लाल विहारी यादव, महेश यादव गाउँकै छिमेकी हुन । साविक जिल्ला धनुषा गा.वि.स सबैला वार्ड नं. ९ हाल जिल्ला धनुषा सबैला न.पा.वार्ड नं. ३ स्थित सबैला बजारले ओगटेको रुदेश्वरानन्द प्रधानाङ्गको करिब २(१०(०(० जग्गा साविक देखि नै पर्ति र गौचरण रही सार्वजनिक रुपमा प्रयोग हुँदै आएको थियो ।
२०४६ साल तिर निज रुद्रेश्वरनन्द प्रधानाङ्ग गाउँ छाडी काठमाण्डौ गई त्यही बस्न लागेका थिए । त्यस पश्चात रुद्रेश्वरनन्द प्रधानाङ्ग र दाजु योगनारायण यादव सँग कुराकानी भई जग्गा दाजु योगनारायण यादवले सो जग्गा लिनु भएको हो । सो जग्गा कसको नाउँमा लिनु भयो सो कुरा मलाई थाहा भएन । २०७० साल चैत्र महिनामा सो जग्गा पलटिङ्ग गरी एक सय जति पिलर गाडिएको थियो । सो कुरा गाउँका मानिसहरुले थाहा पाई प्रतिकारको लागि स्थानीय मानिसहरुले मोर्चा बनाई एक ठाउँमा भए ।
दाजु योगनारायण यादव लगायत मानिसहरु अर्को गुट बनाई गठमेल भई बसेका थिए । मोर्चामा बसेका व्यक्तिहरुले पलटिङ्ग न.पा.मा विकास निर्माण लगायतमा दाजु योगनारायण यादवको पक्ष एक तर्फ र स्थानीय नागरिकहरुको मोर्चा अर्को पक्षमा रही दुई धारबाट प्रतिस्पर्धा हुँदै आएको थियो । यसै क्रममा मिति २०७१ कार्तिक महिनामा दाजुले सो जग्गाको अधिकृत वारेशनामा बनाई बिक्री गर्न खोज्नु भएकोमा सो कुरा स्थानीय मानिसहरुले थाहा पाई मोर्चाको तर्फबाट रामबली साह, तेजनारायण यादव, कारीराम यादव, प्रदिप यादव, हरिनारायण यादव, राम सेवक गडेरी समेतले अदालतमा मुद्दा गरी जग्गा रोक्का गराई दिएको थियो । त्यस पश्चात पुनरावेदन अदालतबाट जग्गा फुकुवा भएको थियो । सो कारणहरुबाट मोर्चा पक्ष र दाजु योगनारायण पक्ष बीच आन्तरिक द्वन्द्व र बैचारिक मतभेद रहदै आएको थियो ।
जिल्ला धनुषा सबैला न.पा. वार्ड नं.१ स्थितमा रहेको मदन आश्रित निम्न माध्यमिक विद्यालय सबैलामा पुर्व विद्यालय व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष श्याम साहको पदावधी करिब २ बर्ष अगाडी नै समाप्त भई सकेकोले मिति २०७१÷१२÷०८ गतेको दिन विद्यालयको प्र.अ.रामपुकार गामीले अभिभावक भेलाको आयोजना गरेको थियो । सो भेलामा पक्ष विपक्षबाट अर्थात दाजुको पक्षबाट फिरन साह, ज्ञानी साह समेतका ६÷७ जना मोर्चा पक्षबाट रामसागर साह, उमेश साह, शैलेन्द्र साह, रामदेव ठाकुर समेतका ५÷६ जना गरी १२÷१३ जना उम्मेदवार भएकोले बढी उम्मेदवार भएको कारण कुरा नमिलेकोले अध्यक्ष पक्षको उम्मेदवार रु. २५ हजार र सदस्य पक्षको उम्मेदवारले रु.१५ हजार विद्यालयको खातामा जम्मा गरेको भौचर मिति २०७१÷१२÷९ गते पेश गरेकोमा मात्र उम्मेदवारी दर्ता हुने र चुनाव मिति २०७१÷१२÷२५ गते हुने निर्णय भएको छलफल समाप्त भयो । सो छलफलमा म पनि गएको थिए । त्यस पश्चात आफ्नो तर्फबाट १÷१ जना उम्मेदवार राख्नको लागि दाजुको तर्फबाट हाम्रै घरमा र मोर्चाको तर्फबाट रामदेव ठाकुरको घरमा बैठक बस्ने कुरा भएको सुनेको थिए ।
हाम्रो घरमा दाजु योगनारायण यादव, म, महेश यादव, राम विहारी यादव, जगदीश यादव, बुधेश्वर यादव, रामबाबु यादव, लक्ष्मण यादव, राजदेव यादव, प्रदिप यादव, सिताशरण यादव, लक्ष्मीनारायण यादव, ललाविहारी यादव, झोपे यादव, रामविलास यादव, जगदीश राउत, महेन्द्र यादव, जिवछ यादव, दुर्गा प्रसाद साह, देवनारायण मण्डल, देव शरण यादव, अच्छेलाल महत्तो, पुष्पनारायण यादव र देवन यादव समेतका व्यक्तिहरुलाई दाजुले बोलाई छलफल राख्दा मोर्चा पक्षका मानिसले हाम्रो विभिन्न कामहरुमा बाधा अवरोध पु¥याउँदै आएको छ । हरेक काममा हाम्रो विरोध मात्र गर्दै आएकोले हाम्रो पक्षमा मानिसहरु घट्दै आएका छन् । पछि हामीलाई नराम्रो असर हुन्छ । त्यस कारण यिनीहरुलाई ठिक गर्नुपर्दछ भनि दाजु सो कुरा भने पछि सबै जनाले यो कुरा बास्तविक हो हामीले निजहरुलाई कुटपिट गरी घाइते बनाउनु पर्दछ भन्ने कुरा मैले भनेको थिए ।
त्यस पश्चात आज मोर्चाको बैठक रामदेव ठाकुरको घरमा बस्दैछ यसै बेलामा गएर निजहरुलाई ठिक गर्नु पर्दछ भनि सल्लाह भई बैठक रामदेव ठाकुरको घरमा बस्दैछ यसै बेलामा गएर निजहरुलाई ठिक गर्नूपर्दछ भनि सल्लाह भई सोही सल्लाह र योजना मुताविक माथि उल्लेखित व्यक्तिहरु आ आफ्नो घरमा गई लाठी, चिरपट लिई आए । मैले दरबाजामा रहेको सिसौंको लाठी लिए त्यस पश्चात सबैजना दाजुको नेतृत्वमा रामदेव ठाकुरको दरबाजामा गयौं । तिनीहरु बैठकमा बसिरहेको थिए ।
त्यस पश्चात दाजुले यिनीहरुलाई कुट भनि बचन दिई रामबली साहलाई घाँटीमा समाती भुईमा लडाई दिनु भएको र प्रदिप यादवलाई कठालो समात्नु भएको तथा म समेतले बैठकमा बसिरहेका कारी राम यादव, श्याम किशोर साह, दिनेश साह, पर्शुराम साह, रामचन्द्र साह, राम सेवक राउत, राम सागर साह, रामदेव ठाकुर समेतलाई लाठी तथा काठको चिरपटले धमाधम प्रहार गर्न लागे । त्यतिकैमा राम सेवक राउत र रामसागर साह समेतले रामबली साहलाई बचाउन खोज्दा माथि उल्लेखित सबै जनाले निज दुवै जना माथि प्रहार गर्न लागे । मैले पनि निज राम सेवक राउत र राम सागर साह माथि लाठी प्रहार गरेको हुँ । अन्य व्यक्तिहरु सो ठाउँबाट लुक्न र भाग्न सफल भएकोले निज रामसागर साह र राम सेवक राउतलाई मरणासन्न हुने गरी कुटपिट गरी अचेत बनाई हामीहरु आ आफ्नो घरमा गएका हौं । त्यस पश्चात सो कुरा प्रहरी समेतले थाहा पाई घटनास्थलमा आई घाइतेहरुलाई उपचारको लागि घाइतेका आफन्त र स्थानीय मानिसहरुको सहयोगमा जनकपुर ल्याएकोमा जनकपुरमा उपचार हुन नसकी थप उपचारको लागि काठमाण्डौं लैजाने क्रममा राम सेवक राउतको मृत्यु भएको हो र राम सागर साहको काठमाण्डौमा उपचार भईरहेको भन्ने कुरा मैले सुनेको हुँ ।
त्यसै क्रममा सोही विषयमा म, महेश यादव र लाल विहारी यादव मिति २०७१÷१२÷१० गते दिउँसोको समयमा जिल्ला धनुषा सबैला न.पा.वार्ड नं.१ स्थितमा बसी सरसल्लाह गरिरहेको अवस्थामा प्रहरी आई हामीसँग सोधपुछ गर्न खोज्दा प्रहरीसँग बादविवाद भई हुल हुज्जत गर्दा प्रहरीले म, महेश यादव र लाल बिहारी यादव समेतलाई पक्राउ गरी ल्याएको हो । उक्त घटना दाजु योगनारायण यादव र निजका गठमेलका जाहेरी दरखास्तमा किटान भएका प्रतिवादीहरुले आफ्नो बरचश्व कायम गर्न, हैकम जमाउनु, प्रभुता देखाउन र सार्वजनिक उपभोगमा रहेको जग्गा विद्यालयमा आफ्नो बाहुल्यता कायम गर्न योजना बनाएर उक्त घटना घटाएका हुन । रामसेवक राउतको मृत्यु हामीहरुको कुटपिटको कारणबाट भएको हो र राम सागर साह घाइते भएको हो ।
तिनै जना प्रतिवादीहरुले प्रहरी समक्ष स्वीकार गरेको भएपनि अदालतमा इन्कार गरेका छन् ।
२०७२ बैशाख २७ गते आईतबार
Subscribe to:
Posts (Atom)