पहाडको घाउमा मधेसले मल्हम लगाउनु आवश्यक : भवेश मिश्र

भवेश मिश्र
नयाँ वर्ष २०७२ को उपलक्षयमा सम्पूर्ण नेपाली जनताहरु एक आपसमा शुभकामना साटासाट गर्दै थिए । तर शुभकामना अनि खुसियालीको माहौल नसकिदै २०७२ साल बैशाख १२ गते दिउँसो ११ः५८ बजे महा विनासकारी भूकम्प गयो । जसको प्राविधिक मापन ७.९ रेक्टर स्केलको भनियो । जसले गर्दा नेपाल अनि नेपाली जनताको अपूर्णिय क्षति भयो । अहिले सम्म ८ हजार भन्दा बढी मानिसको मृत्यु भइसकेको र यो क्रम जारी नै रहेको कुरा सर्वविदीत नै छ ।
उक्त दिन आएको भूकम्पको धक्का प्रत्येक नेपाली चाहि त्यो धनि होस वा गरिब , बाहुन होस वा दलित, पहाडी होस वा मधेशी सबैले आ( आफनो विभिन्न अनुभवका साथ महसुस गरेका थिए । सोही धक्का महसुस गरेका मध्ये म पनि एक थिए । धेरै भाग्यमानी मध्ये म पनि एउटा छु भन्ने भयो । तर राजधानी लगायत मध्य पहाडी जिल्लाहरु पुर्ण रुपले क्षतिग्रस्त भयो । भूकम्पमा बाँच्नेहरु त बाँचे तर बाँच्ने अधिकाँसमा पिडा अनि डर त्रासले आफनो डेरा जमायो । शहरी क्षेत्र भन्दा ग्रामिण क्षेत्र बढि प्रभावित भयो । भारत ,चीन, पाकिस्तान लगायत दर्जनौ मूलुकका उद्धार टोली नेपाल प्रवेश गरि उद्धारको कामलाई युद्ध स्तरबाट गर्न थाले । अरु दैविक विपती भन्दा यो विपति अलि फरक महसुस भयो । तराईको सहर जनकपुर पनि यसबाट अछुतो रहेन । तर क्षति भने न्यून नै रहयो । आफनौ देशको पहाडी जिल्लामा ठुलो क्षतिको समाचारले मन खिन्न बनायो । मृतकको तथ्याङक अनि आफ्नो आफ्mन्त, इस्ट( मित्रको सम्पर्क विहिनताले मनमा अनेक प्रश्नहरु उब्जी रहेको  थियो । तर समय डर त्रासमा बस्ने थिएन । मनलाई शान्त पार्दै भूकम्प पिडितको उद्धार अनि राहतको लागी कटिबद्ध भएर लाग्ने साहस जाग्यो । तत्कालै जनकपुरमा रहेको जे.वाई.डी.एफ जनकपुर यूथ डेभलोपमेन्ट फोर्सका साथीहरु संग मिलेर राहत संकलन तिर केन्द्रित भए । दुई दिन लगाएर जम्मा गरिएकोृ संकलनबाट राहत सामग्री सहित म जे.वाई. डि. एफका साथीहरु संगै भूकम्प गएको चौथौ दिन नै अर्थात मंगलवार गोरखाको लागी प्रस्थान गरे । काठमाण्डौबाट टाढाको जिल्ला गोरखा जाने निर्णय त्यस बेला आवश्यत्ताको हिसाबले सहि थियो ।
त्यति बेला सम्म नेपाल सरकारले एकद्धार प्रणली लागु गर्ने निर्णय गरिसकेको थियो ।अर्थात राहतकर्मीले राहतका सम्पुर्ण समानहरु सरकारलाई बुझाउनु पर्ने अनि पछि सरकारले त्यसलाई आफनो ढङ्गले वितरण गर्ने तर हामीले सो निर्णयलाई अस्विकार गर्दै सिधै पिडित सम्म राहत पुरयाउने जमर्काे गर्याै । जनकपुरका युवाहरुको जमातले एक टूक राहत सामग्री गोरखाको ताप्ले गाविसमा पुरयायौ । जनकपुरबाट राहत पुरयाउने पहिलो टोली नै बन्यौ । राहत वितरण गरेर फर्केको बेला म लगायत जे. वाई. डी एफ का सम्पूर्ण सदस्यहरु अत्यन्तै  हर्षित थिए । सायद धेरैले त्यो अनुभव पहिलो चोटी महसुस गरेको भएर होला । कोशी बाढि पिडितको राहत वितरण पछिको त्यो मेरो दोस्रो अनुभव थियो । दुई दिन पछि गोरखा बाट हामी सबै फर्किसकेका थियौं । मेरो मनमन कता कता अधुरो पन महसुस भईरहेको थियो । राहत वितरणको ईच्छा अझैं नपुगेको जस्तै भयो । त्यतिकैमा राहत वितरणका लागी एउटा अर्काे  टोली बन्यो जसको नेतृत्व म आफैले गर्ने मौका पाए । मेरो मामाको छोरा जो अष्टेूलियार्को    अपस्किल’ कम्पनीमा काम गर्नु हुन्छ । वहाँकै कम्पनीको आर्थिक सहयोग अनि राष्टिूय मधेश समाजवादी पार्टीको भातृ संगठनहरु समाजवादी युवा लिग अनि समाजवादी विद्यार्थी संगको सहकार्यमा पुनः एक पटक राहत वितरण गर्ने कार्यक्रम बन्यो । समाजवादी युवा लिगको राष्टिूय उपाध्यक्षको हैसियतले सो कार्यक्रमका नेतृत्व गर्ने अवसर प्राप्त भयो । गोरखाबाट फर्केको भोलि पल्टै फेरी त्यही जोश र जागरका साथ एक मिनी टूक सामग्री लिएर पुनः गोरखा जिल्लाकै लागी प्रस्थान गरे । यस पालिका हाम्रो गन्तव्य थियो गोरखा जिल्लाको धेरै नै विकट गा.वि. स धानच्चोक सदरमुकामबाट ३२ कि.मि टाढा थियो । सो गाउ १२ किलो भन्ने ठाउबाट  २२ कि.मि भित्र झयालाफाँट भन्ने ठाउसम्म मात्र हाम्रो मिनी टूक पुग्यो ।
त्यस ठाउँ बाट टेूक्टरमा सबै समान लोड गरेर हामी सो गाउँको वार्ड नं. १,२ र ३ भिलिङ्ग अनि मार्था गाउँ पुग्यो । ४ घण्टाको अति नै जोखिम पुर्ण टेूक्टरको यात्रा पछि हामी उत्त गाउँ पुग्न सफल भएका थियौ । उक्त गाउँ पुग्नु भन्दा अधिल्लो राती  हामी भूकम्प पिडितहरुकै शिविर नजिकै बास बसेका थियौ । अधिल्लो दिन उक्त गाउँ पुग्दाको दृश्य एकदमै कहाली लाग्दो थियो । गाउँको एउटा घर पनि बांकी थिएन । सम्पूर्ण घरहरु पूर्ण रुपमा क्षतिग्रस्त थियो । राहतको नाममा सेनाले हेलिक्पटरबाट झारेको ४ वटा त्रिपाल अनि तीन बोरा चामल मात्र पुगेको अवस्थामा थियो । भूकम्प गएको आठौं दिन सम्मको हालत थियो त्यो । हामीले तिनै वाडको १६५ घर धुरीलाई १० दिन सम्मको लागी पुग्ने सम्पूर्ण समानहरु त्रिपाल, चामल, दाल, च्यूरा, दालमोढ, चाउचाउ, बिस्कुट , मस्यौरा, साबुन , खाने तेल, मसला, ग्लुकोज, खाने प्लेट, औषधी,नुन, जीवन जल, मिनिरल वाटर अनि लत्ताकपडा लगायतका समानहरु समेत बाँडेका थियौ । राहत सामग्री पाउनेमा अधिकाँस दलित समुदायका थिए । तर खुसीको कुरा के थियो भने ,उक्त गाउँमा कोही पनि भूकम्पले मरेका थिएनन् । उनीहरुले जनकपुरबासीको सहयोग मरुन्जेल सम्म नविर्सने कुरा हामीलाई सुनाए । चार दिनको लामो बसाई पछि हाम्रो टोली जनकपुर फर्कियो । सात दिनको निरन्तर राहत वितरणको कार्यक्रमले शरिर अलि थकित भएको अवस्था थियो । तर जोश म भित्र मरेको थिएन । सहयोगको अथक प्रयास त्यतिकैमा सिमित रहेन । जनकपुर फर्केको भोली पल्टै फेरी राहत सामग्री वितरण गर्ने कार्यक्रम बन्यो । दोस्रो चोटी गोरखा जाने टोली नै यसपाली पनि जान लागेको थियो र फेरी पनि टोली नेतृत्वको जिम्मा मैले नै पाएको थिए । तर यसपालिको गन्तव्य भनने अर्कै जिल्ला थियो । नेपालको एक मात्र गा.वि.स जस्को नाम एउटा अक्षरबाट मात्र बनेको छ । धादिङ्ग जिल्लाको उत्तरी भेगमा पर्ने अत्यन्तै दुर्गम गाउँ  (‘रि’) भूकम्प गईसकेको एघार दिन वितिसक्दा पनि सो गाउँमा  राहतको नाउँमा केही पनि नगएको कुरा सुन्दा हामी अचम्म परेका थियौ । जनकपुरबाट पुनः एउटा मिनी टूक राहतको सम्पूर्ण सामग्री लिएर हामी धादिङ्ग जिल्लाको सदरमुकाम धादिङ्ग बेसीको लागी प्रस्थान गर्याै । सदरमुकाम भन्दा अगाडी हाम्रो टूक जाने अवस्था थिएन । हामीले गोरखाको जस्तै आफना सम्पूर्ण राहतको समान टूेक्टरमा लोड गरेर उक्त गा.वि.सको लागी अर्काे दिन पुग्ने गरि साँझ सदरमुकामबाट हिडयौं । हामी संग उक्त गाउँका सहयोगी भाईृ संगै थिए । टेूक्टरको बाटो अतिनै जोखिम पूर्ण थियो । शायद तराई मधेशमा जन्मे (हुर्केकोले होला त्यो डाँडाकाडा पहाडको बाटो हामीलाई अप्ठ्यारो भएको जस्तो बाटोमा अगााडी बढ्दै गर्दा हामीले टेूक्टरमा लोड गरेको सामग्री डोरी चुडिएर तल झर्न थाल्यो । हामी अप्ठ्यारोमा पर्यौं । रात पर्न लागी सकेको थियो । हामी सबै जना मिलेर सुरक्षित साथ सम्पूर्ण सामग्रीहरु फेरी टेूक्टरमा लोड गरेर आफनो गन्तव्य तिर लाग्यौं । हाम्रो राहत सामग्री राती लुट्ने डरले हामी बीच बाटोको एउटा गाउँमा बास बस्यौ । हामी बास बसेको घर पनि आशिंक रुपमा भत्केको थियो । दुई घण्टा जति हामी वहाँहरु संगै भलाकुसारी गरेका थियौ । पछि रात्रीको खाना खाएर हामी सुत्न गयौं । भोली पल्ट हामी बाँकीको बाटो खुट्टाले हिँडेरै जाने निर्णय गरयौं र टेूक्टरमा एक जना भाईलाई संगै राखेर अगाडी पठायौं । पांच घण्टाको लामो हिँडाई पछि हामी लापाङ्ग गाउँ पुगयांै । जङ्गलको पुरानो बाटो हिँडेर होला मनमा अलिकति डर पनि लाग्दै थियो । तर उक्त पैदल हिडाईको क्रममा एउटा निकै मर्माहक दृश्य देखियो । हामी जुन गाउँको लागी राहत सामग्री लिएर जादै थियौं सो गाउँका केही मानिसहरु आफनो सम्पूर्ण समान डोकोमा बोकेर आफनो परिवार सहित तल झर्दै थिए । मनमा निकै उत्सुकता जाग्यो । मैले तत्कालै वहाँहरुलाई यसको कारण सोधे । उनीहरु निकै भावुक अनि रुन्चे स्वरमा आफनो व्यथा सुनाउदै भन्े ूअब हाम्रो घर बस्ने लायकको छैन । हाम्रो भत्केको घर मुनिबाट पनि पानीको मुहान फुटेर सबै हिलो भएको छ । जति गरे पनि फेरी घर बनाउने अवस्था छैन । बनाई हाले पनि यस पालिकाृ वर्षामा पहिरोले घर बगाई दिने निश्चित छ । त्यसैले हामी सधैको लागी आफनो घर छोडेर चितवन तिर जान लागेको ।ू एक छिन त  मेरो मन भित्र बाटै हराएको थियो । हामी फेरी अगाडी बढ्यौं । लापाङ्ग गाउँबाट अगाडी टेूक्टर जाने बाटो थिएन । हामी संग राहतको सम्पूर्ण सामग्री त्यही थन्काउनु बाहेक अरु केही विकल्प थिएन । ‘रि’ गाविसको मानिसहरु पनि राहत लिन १० घण्टाको पैदल बाटो हिडेर तल झरेका थिए । त्यती टाढा जनकपुरबाट राहत सामग्री आएकोमा उनिहरु अचम्म मानिरहेको देखियो । उनीहरुको आँखामा देखिएको आँसुले उनीहरुको पिडा प्रस्टै बुझिन्थ्यो । भूकम्पले त बांचियो तर अब अगाडी कसरी बाँच्ने भन्ने प्रश्न शायद सबैको मुहारमा प्रस्ट उब्जेको मलाई  भान भइरहेको थियो । राहतका सम्पूर्ण समानहरु तिनीलाई हस्तान्तरण गर्दै हाम्रो टोली त्यहाँ बाट बिदा भयो । त्यस गाउँका मानिसहरुले सो राहत सामग्री लिएर जान दुई दिन सम्म लाग्ने कुरा बताएका थिए । उनीहरुमा आफन्त गुमाएको पिडा अनि सरकार प्रतिको आक्रोस प्रस्टै देखिन्थ्यो ।
भनिन्छ, भूकम्प कति खेर आउने भन्ने समय विज्ञानले अहिले सम्म पत्तालगाउन सकेको छैन , र यो तितो यथार्थ पनि हो । तर यसको जोखिमलाइृ न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ । पहाडका अधिकाँस भीड अनि डाँडाकाडाहरुमा ठुलो ठुलो चिराहरु परिसकेको छ । जसको प्रत्यक्षदर्शाी म स्वयम पनि छु । यस पालिकोे वर्षा याममा ठुलो पहिरो आउने प्रायः निश्चित नै छ । तसर्थ सरकारले बेलैमा पहिरो बाट हुने क्षतिलाइृ कम गर्न युद्धस्तरमा अहिले देखिनै काम गर्नु पर्ने मेरो बुझाई रहेको छ । मैले आफनो १२ को अनुभवमा के देखे भने , यदि सरकारले बेलैमा सचेत भएर व्यवस्था मिलाउन सकेन भने एउटा दर्दनाक तथा कहाली लाग्दो अवस्था सिर्जना हुनेछ । आफनै देशमा पनि पहाडका दुर्गम भेगका भूकम्प पिडितहरु शरणार्थीको रुपमा बसोबास गर्न बाध्य हुनेछ । सो अवस्था पछि विसराल रुप लिने सक्ने हुँदा सम्बन्धीत पक्षहरु सचेत र सचेष्ट हुनु समयको डिमाण्ड रहेको छ । यस्तो विपतीको बेलामा हामी तराई(मधेशका बासीहरु जो महाभूकम्पबाट बाँचन सफल भयौं , उहाँहरुले सक्दो सहयोग गरी पहाडमा बसोबास गर्ने नेपाली दाजुभाईहरु प्रति सहानुभूति देखाउन सक्नु पर्दछ ।
२०७२ जेष्ठ ०३ गते आईतबार