मधेसवाद कुनै सिद्धान्त नै होइन – उपेन्द्र यादव

हामी तत्कालिन, क्षनिक, स्वार्थी र अवसरवादी एकताको पक्षमा छैनौं । हामी सैद्धान्तिक, वैचारिक र दृष्टिकोणको रुपले एकरुपता भएको खण्डमा मात्र दीगो एकता हुने भन्ने मान्यता राख्दछौ । अव जुन मधेसी दलहरुले वढी एकताको कुरा गरिरहेका छन, तिनीहरुमा त एकता छँदैछन । संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा मैले निर्माण गर्दा, त्यसका मेनिफेस्टो  तयार गर्दा सबैको शुत्रधार त मै हुँ । त्यो सबै बनाइदिएर मैले जिम्मा लगाईदिएकै छु, त्यै आधारमा उनीहरु चुनाव लडे हुन्छ नि । किन अरु खोजिरहेको छ त, भन्दा खेरी यसको एक आपसमा त के आफैमा विश्वास छैन तिनीहरुको के कुरा गर्ने ? मधेसी जनअधिकार फोरम नेपालका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवसँग द एक्सक्लुसिभका सम्पादक अजय अनुरागीले गरेको वार्तालापको सम्पादित अंश प्रस्तुत छ । 

मधेसमा अहिले सबै नेताहरु गाउँ–गाउँमा घुमिरहेका छन । त्यही क्रममा तपाई पनि धनुषाको विभिन्न गाउँहरु घुम्नु भयो । के चाहन्छन मधेसका जनता ?
मधेसका जनताहरु आन्तरिक उपनिवेशवाट मुक्ति चाहन्छ । उनीहरु सवायतता, अधिकार, पहिचान चाहन्छन । उनीहरुको वालबच्चाहरु रोजी रोटीमा अवसर चाहन्छन, विकास र निर्माण चाहन्छन, शान्ति र समृद्धि चाहन्छन ।
जनताका यी सबै चाहनाहरु मधेस आन्दोलन ताका पनि थिए । ६ वर्ष वित्दा पनि मधेसी जनताको ती चाहनाहरु किन पुरा हुन सकेन ?
एकै दिनमा दुनियाँ बन्दैन । समय लाग्छ धेरै कुराका प्रक्रियाहरु आरम्भ भएका छन । आरक्षण भएको छ । मधेसको एउटा पहिचान कायम भएको छ । अवसरहरु खुलेका छन । तर जति हुनु पर्ने हो, त्यति भएका छैनन । त्यसको लागि अझ वढी समय लाग्छ संघर्ष गर्नु पर्छ । एकै दिनमा भइहाल्ने चिज होइन ।
काठमाण्डौका छापामाध्यमहरुमा मधेसको राजनीतिले फ्रन्ट पेज पाउन थालेका छन । ती छापामाध्यमका अनुसार मधेसमा राजनीति गर्ने दलहरु बीच एउटै पार्टी वा चुनावी गठबन्धनको कुराहरुले वढी नै प्राथमिकता पाएको देखिन्छ । कसरी लिनु भएको छ तपाईले यो कुरालाई ?
यो चिन्ता त मधेसका राजनीतिक दलहरुलाई हुनु पर्ने हो, नेतालाई हुनु पर्ने हो । काठमाण्डौका छापावालाहरु कहिले देखि हुन थाले मधेसका शुभचिन्तक ? मधेसका समाचारलाई शुद्ध ठाउँ दिँदैन । मधेसका समाचारलाई तिनीहरुले आधा प्रतिशत पनि ठाउँ दिँदैन । ती छापाहरुलाई मधेस प्रति हमदर्दी कहाँबाट जागेको हो, यो बुझ्नै नसक्ने कुरा हो । यो वहाँहरुको सरोकारको विषय नै होइन । जहाँ सम्म एउटा पार्टी बनाउने विषय छ, त्यो छापामा छापेर बन्ने कुरा पनि होइन । त्यसका लागि नीति मिल्नु पर्यो, विचार, सिद्धान्त मिल्नु पर्यो । लक्ष्य समान हुनु पर्यो । जहाँ सैद्धान्तिक आधारलाई परित्याग गरेर, लक्ष्यलाई परित्याग गरेर निर्माण गरेको पार्टीलाई कुनै अर्थ राख्दैन त्यसले गर्दा समान नीति भएकाहरुको बीचमा नीतिगत एकता हुन सक्छ । अनुहारहरु मिल्दैमा एकता हुँदैन । नीति, विचार र कार्यक्रमको आधारमा एकता, मोर्चा, सहकार्य जे पनि हुन सक्छ ।
त्यो कहिले सम्मको लागि होला ?
अब त्यसको कुनै हद म्याद लाग्दैन । एकताको आवश्यकता, परिस्थिति निर्माण हुँदै जान्छ, दलहरुको बीचमा अन्तरसम्वादहरु हुँदै जान्छ । आवश्यकता परेको खण्डमा जे पनि हुने हो । तर त्यसका लागि दुइटा आकांङ्क्षाहरु देखिएको छ । एउटा अवसरवादी आकांङ्क्षा, हामी मिल्र्यौ भनेर चुनावमा जनतालाई झुक्याउनका लागि गरिने एउटा प्रयास, अर्को के हो भने जनताको मुक्तिका लागि, मुलुकको शान्ति र समृद्धिको लागि एउटा दीर्घ लक्ष्य लिएर गरिने एकता हो । हामी तत्कालिन, क्षनिक, स्वार्थी र अवसरवादी एकताको पक्षमा छैनौं । हामी सैद्धान्तिक, वैचारिक र दृष्टिकोणको रुपले एकरुपता भएको खण्डमा मात्र दीगो एकता हुने भन्ने मान्यता राख्दछौ । अव जुन मधेसी दलहरुले वढी एकताको कुरा गरिरहेका छन, तिनीहरुमा त एकता छँदैछन । संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा मैले निर्माण गर्दा, त्यसका मेनिफेस्टो  तयार गर्दा सबैको शुत्रधार त मै हुँ । त्यो सबै बनाइदिएर मैले जिम्मा लगाईदिएकै छु, त्यै आधारमा उनीहरु चुनाव लडे हुन्छ नि । किन अरु खोजिरहेको छ त, भन्दा खेरी यसको एक आपसमा त के आफैमा विश्वास छैन तिनीहरुको के कुरा गर्ने ?
मोर्चा तपाईले जिम्मा लगाएको हो कि, तपाईलाई नै दरकिनार गरिएको हो ?
दरकिनार किन, हामीले त जिम्मै लगाएर हिंडेका छौ नि किनकि लक्ष्य के थियो भने मधेसी जनताको लोकतान्त्रिक मोर्चा बनाउँदा खेरीको एउटा लक्ष्य के थियो भने मधेसी जनताको अधिकारको लागि संघर्ष गर्ने भन्ने कुरा त्यसको घोषणापत्रमा स्पष्ट लेखिएको छ । तर भईदियो के भने सत्ता सँग वार्गेनिङ गर्ने र माँगी खाने भाँडो बनाइयो । दलाली गर्र्नेलाई हामीले छोडेर संघर्षको वाटोमा लागेका छौं ।
मधेसको दलहरु चुनावी उपयोगिता र देशको प्रतिगमनका लागि मात्र एकता वा गठबन्धन को कुरा गरिरहेका छन भनेर म सँग भएको कुराकानीमा जेपी गुप्ताले आरोप लगाउनु भयो । के भन्नु हुन्छ ?
पहिलो कुरा त जेपी गुप्ता जस्ताको कुरै नल्याउनुस यहाँ । अरु कसैले भनेको छ भने ल्याउनुस ।
किन ? वहाँ त्यो पात्रको लायक पनि हुनु हुन्न र ?
कम से कम जेपी गुप्ताको कुनै पनि कुरा लिएर म निर नआउनु होला ।
मधेस आन्दोलन भन्दा अगाडी जसरी एउटा लुज फोरम थियो नि,
बिचमै प्रश्न पुरा नहुँदै....
 पहिले तपाई आफ्नो इन्फोर्मेशन करेक्शन गर्नुस । लुज फोरम भन्ने कुरा हटाउनुस । मधेसी जनअधिकार फोरम पहिले एउटा राजनीतिक पार्टी नभएर राजनीतिक संगठन थियो । मधेस आन्दोलन पछि राजनीतिक पार्टीको रुपमा रुपान्तरित भएर आएको हो । लुज फोरम भनेको त वाटोमा, मेलामा मान्छेहरु ल हिंड भन्या जस्तो हो । लुज फोरमले आन्दोलन गर्न सक्दैन ।
के थियो त ?
एउटा पार्टीको रुपमा नभए पनि सशक्त राजनीतिक संगठन थियो । जसले भुमिगत रहेर, अर्धभुमिगत रहेर र खुल्ला रहेर मधेस आन्दोलनको तयारी गर्यो । आन्दोलनको विगुल फुक्यो र मधेसमा एउटा भीषण लडाई लड्यो । हाट बजारमा बनेको लुज फोरमले त्यत्रो आन्दोलन गर्छ र शहादत दिन्छ ?
होइन भनिन्छ नि, त्यै लुज फोरमको नेतृत्व गरेर उपेन्द्र यादव रातारात हिरो बने भनेर ?
भन्ने मान्छेले गर्नु नि, आजै राती । कहाँ छ त्यो मान्छे ? तपाई पनि हो एउटा, हो भने गर्नुस । वडा दुःख लाग्छ । रातारात हुँदैन कुनै तयारी । यसको लागि निकै लामो पृष्ठभुमि छ । ०६४ सालमा आन्दोलन भयो । ०५४ सालमा तयारी सुरु भयो । दश वर्ष तयारी गर्न लाग्यो । के दश वर्षको एक रात हुन्छ ? हाम्रो ग्रहमा त हुँदैन । अर्को ग्रहमा सय वर्ष, दुई सय वर्षको पनि रात हुन्छ तर हाम्रो ग्रहमा प्रायः १२ घण्टा र  कहिले काहिँ १३ घण्टाको रात हुन्छ ।
होइन, तपाईले नै पटक पटक भन्नु भयो तेस्रो मधेस आन्दोलन पनि गर्छु तर सक्नु भएन नि ? दुई पटक आन्दोलन  गर्न तपाईलाई दश वर्ष लाग्यो, अब तेस्रो आन्दोलन गर्न तपाईलाई कति समय लाग्छ ?
मैले अघि नै भने, आन्दोलन, क्रान्ति, परिवर्तन इन्चि टेपले नापेर हुँदैन । त्यसको लागि भौतिक परिस्थिति र मनोगत परिस्थिति आत्मगत परिस्थितिहरु तयार हुन्छ । र, त्यो तयारीको दिशा तर्फ हामी अगाडी बढदैछौं ।
अघि मैले के भन्न खोजेको थिएँ, जसरी फोरममा विभिन्न पार्टी र विचारधारा भएका मानिसहरु आए, पछि तपाईको पार्टी फुटदै जाँदा गलत तत्वलाई पनि पार्टीमा प्रवेश गराउनु ठुलो गल्ती भएको तपाईले नै पटक पटक भन्दै आउन भएको छ । अहिले फेरी प्रवेश र वहिगर्मनको लहर चलेको अवस्थामा फोरममा सबैलाई प्रवेश गराउँदै जाँदा त्यो गल्ती नदोहोरिएला भन्ने के सुनिश्चितता छ ? त्यो दुवै अवस्थालाई तुलना गर्दा के फरक पाउनु हुन्छ ?
हिजो निर्वाचन ताका थोरै समय हामीले पाएका थियौं र धेरै मानिसले प्रवेश गरे । धेरै राम्रा मानिसहरु प्रवेश गरे र यद्यपि पनि अहिले लक्ष्य प्राप्तिका लागि परेकै छन । एकआध गलत तत्वहरु पनि आएका थिए जो बाहिरिए । यो फिल्टे«शन हुने काम सुद्धिकरण र सुदृढिकरण गर्र्ने काम नै अहिले फोरममा चलिरहेका छन । त्यसकारण कस्ता मानिसलाई पार्टीमा प्रवेश गराउने, प्रवेश गराउँदा कस्ता भुमिका पार्टीमा दिने कुरामा अहिले हाम्रो पार्टी सचेत छ ।
फेरी पश्चाताप गर्ने वा त्यो अवस्था नआउँला विगतकै गल्ती फेरी पनि दोहो¥याइरहनु भएको छैन भन्नेमा कसरी विश्वस्त हुनु हुन्छ ?
मानिसलाई राजनीति गर्न अवसर दिनु भनेको गल्ती हो । भुमिका निर्वाह नगर्नु पो गल्ती हो । त्यसकारण राजनीति गर्न चाहने, फोरमको लक्ष्य प्राप्ति गर्न चाहने व्यक्तिहरु फोरममा आउन सक्छ । यसरी फोरममा आउँदा कसरी सङ्गठन गर्ने, कुन भुमिका दिने भन्नेमा विचार पु¥याउनु पर्छ ।
अरु पार्टीमा अवसर नपाएर परित्याग गर्दै अवसरकै लागि पनि त फोरममा प्रवेश गर्नेहरु पनि होलान नि त ?
जो आए पनि अवसरकै लागि आउने, सबै मान्छे खराव छन, म मात्रै राम्रो छु भन्न खोज्या हो कि क्या हो । त्यो होइन केही न केही गर्रौ भन्नका लागि पनि आएका हुन्छन । केही यो आन्दोलनलाई अगाडी बढाउन पनि आएका हुन्छन । सबै थरिका मानिसहरु सबै राजनीतिक दलमा आउने जाने क्रम रहन्छ । अनि आएका जति सबै खराव, नआएका जति सबै ठीक यस्तो पनि काँहि हुन्छ ।
संविधानसभाको चुनाव पश्चात सत्ता र विपक्ष दुवैको भुमिकामा तपाई रहनु भयो । तपाई आफैले मुल्याङ्कन गर्दा के पाउनु हुन्छ ?
आफ्नो भुमिकाको मुल्याङकन आफैले गर्नू नै गलत हो । मुल्याङकन गर्ने जनताले हो । चाहे सरकारमा रहुँ, सडकमा, सदनमा वा लडाइको मैदानमा चाहे जहाँ रहुँ, आफ्ना लक्ष्य प्राप्तिका लागि हामीले सक्दो प्रयास गर्दै आएका छौ, त्यो अहिले पनि चलिरहको छ ।
मधेसवादी पार्टीको एउटै मोर्चा वा पार्टीको सवालमा नेतृत्व कसले गर्ने भन्नेमा विवाद छ । तिनजना, एउटा तपाई, दोस्रो विजय गच्छदार र तेस्रो महन्थ ठाकुरको नाउँ चर्चामा छ रे । यो हल्ला हो कि साँच्चै दावी पनि हो ।
दावी गर्नेमा मेरो नाम सुन्नु भएको छ ? छैन नि । जसले नाम अगाडी सारेको छ तिनैलाई गएर सोध्नुस । दोस्रो कुरा, व्यक्ति महत्वपुर्ण होइन । विचार महत्वपुर्ण हो । संगठन महत्वपुर्ण होइन, लक्ष्य महत्वपुर्ण हो । लक्ष्य र विचार मिल्यो भने व्यक्ति सामान्य कुरा हो ।
मधेसमा राजनीति गर्ने सबै दलहरुको लक्ष्य र विचार त एउटै हो नि, होइन र ?
सबै पार्टीको एउटै लक्ष्य भैदिएको भए बहुदलिय लोकतन्त्र नै रहने थिएन यो दुनियाँमा ।
सबैले मधेसको मुक्तिको लागि राजनीति गर्दैछौ भनेर भनिरहेकै छन ।
बुझ पचाएर भनिरहेका छन । सबैको फरक फरक लक्ष्य हो ।
जय मधेस र जय मातृभुमि भने पनि सिद्धान्त मधेसवाद नै हो भन्छन ।
राजनीतिक पार्टीमा न सबैको लक्ष्य एउटै छ, न उद्देश्य एउटै छ । चोर डाँका र भद्र मान्छे दुवैले भेटघाट गर्दा नमस्कार त भन्छ नि, के दुवैको लक्ष्य एउटै हो ? मधेसवादी पनि हुन्छन र, कुनै बहुलाले भन्यो भने त्यसलाई सिद्धान्त मान्ने हो । मधेसवाद हुन्छ भने जनकपुरवाद हुँदैन, जनकपुरबाद भयो भने मिल्स एरियावाद हुँदैन । अनि गाउँवाद, टोलवाद हुँदैन । वाद कुनै पोलिटिकल थ्योरी हो ?कुनै फिलोसोफी हो ? मधेस कुनै फिलोसफी होइन । मधेस भूमि हो । भूमिको फिलोसोफी हुन्छ  यसको एउटा फिलोसफी छ । आइडियोलोजी हो ।
अहिले मधेसको राजनीतिमा एक पार्टीबाट अर्को पार्टीमा जाने आउने क्रमको जुन हलचल मच्चेको छ नि त्यसलाई कुन रुपमा लिनु भएको छ ?
अहिले हलचलै आएको छैन । हामी त ठुलो आँधी तुफान आउनु पर्छ र ल्याउनु पर्छ भन्ने पक्षमा छौ । जस्तो दुनियाँमा अक्टुवर रिभोलुसन्स रसियामा भएको थियो । स्वायतता संग्राम अमेरिकामा भएको थियो, यहाँ पनि ०६३÷०६४ को विद्रोह भएको थियो, विभिन्न मुलुकहरुमा यूगान्तकारी परिवर्तन भएको थियो, क्रान्तिहरु भएका छन, त्यो नेपालमा पनि शोषित पिडितको मुक्तिका लागि आँधी र तुफान, एउटा क्रान्तिकारी उथल–पुथल हुनु जरुरी छ । अहिले त त्यो भाकै छैन । शोषक र शाषकहरुलाई त शान्त छ अहिले ।
तपाईको पार्टीको के वाद त ?
हामी डेम्रोक्रयाटिक सोसलीष्ट वा सोसल डेमोक्राट्स छौं । सामाजिक लोकतान्त्रिक व्यवस्था प्रणाली हाम्रो लक्ष्य हो ।
नेपाली कांग्रेस भन्दा के फरक भयो त ?
नेपाली कांग्रेसको विपी कोइराला सँगै प्रजातान्त्रिक समाजवाद सिद्धियो । कांग्रेसको अव लुटवाद, खसोटवाद, ठगवाद, छलवाद नै हो मूल सिद्धान्त ।
रामचन्द्र झा का अनुसार तपाइहरु क्रान्तिकारी भूमि सुधारको पक्षमा हुनु हुन्न, सामन्त र जमिन्दारकै संरक्षण गर्न चाहनु हुन्छ नि ?
हाम्रो कुरा रामचन्द्र झाले भन्ने कि हामीले भन्ने । रामचन्द्र झाको कुरा मलाई सोधेर हुन्छ, हुँदैन नि । हामी कृषिलाई बैज्ञानिकरण आधुनिकरण, व्यवसायीकरण र औद्योगिकरण गरेर त्यसलाई उद्योगको रुपमा डेभलोप गरेर मुलुकको अर्थतन्त्रलाई दरो बनाउनु पर्छ भन्ने पक्षमा छौ । यो कुरा रामचन्द्र झालाई गएर सुनाईदिनु होला ।
समग्र मधेस एक प्रदेशको मुद्दामा तपाईको पार्टी कति अडिग छ ? कि फ्लेक्जिबुल हुँदै गइरहनु भएको छ ?
त्यसमा कुनै फ्लेक्जिवल हुनु वा टाइट हुने कुरै छैन । मधेस स्वायत्त प्रदेश भनेको, मधेस एक प्रदेश भनेको, समग्र मधेस एक प्रदेश भनेको एउटै हो । विगतको आन्दोलनमा सम्झौता भएकै छ । अहिलेको संविधानमै लेखेको छ, मधेसमा स्वायत्त मधेस प्रदेश हुने भनेर । यसलाई प्रादेशिक सवायत्तता सहित अलग प्रान्त, प्रदेशको दर्जा दिने हो भन्ने कुरालाई अव व्यवहारमा लागु गर्नु पर्छ । त्यसमा कुनै सम्झौता हुँदैन ।
मधेसवादी दलहरु जातीय संगठनको नेतृत्व गरिरहेको आरोप लागिरहेको छ ? कसरी खण्डन गर्नु हुन्छ ?
राजनीति गर्नेहरुको कुनै जाति हुँदैन । मात्र लक्ष्य हुन्छ । एउटै जात भनेको सिद्धान्त हुन्छ । मान्छेको जात मान्छे मात्रै हुन्छ । २१ औं शाताब्दीमा जात पातको कुनै अर्थ हुँदैन ।
मधेसमा त, प्रदेशका लागि मिथिला आन्दोलन थारु आन्दोलन पनि भएका छन नि ।
मधेस भित्र मिथिला, भोजपुरा, अवध सबै ठाउँ हो । भाषा हो । मिथिला भनेको मैथिली भाषी क्षेत्र हो ।
मिथिला राज्यको लागि ५ जनाले त शहादत नै दिइसकेका छन नि ।
त्यो हाम्रो अजेण्डा होइन । हाम्रो अजेण्डा के हो भने मिथिलाको भविष्य पनि मधेसमै छ । अलग भएर कुनै भविष्य छैन ।
त्यसको लागि तपाईले उनीहरुलाई कन्भिन्समा लिने वा उनीहरुले तपाईहरुलाई कन्भिन्स गर्ने वा भनौं विश्वासमा लिने सम्वन्धमा सम्वाद भएको छ कि छैन ?
जव मधेसको इस्यु अगाडी बढछ, जुन बेला राज्यको पुनः संरचनाको सवालमा  मधेस प्रदेश कुरा चल्न थाल्छ त्यति बेला कसैले मिथिला, थरुहट त भोजपुराको कुरा उठाउँछन, उठाउन लगाइन्छ । फेरी त्यो मुद्दा ओझेलमा पर्न लागे पछि स्वतः सिद्धिन्छ ।
त्यसो हो भने जनकपुरमा ५ जनाको निरर्थकमै ज्यान गयो हैन ?
निरर्थक वा सार्थक म भन्दिनँ । तर त्यो घटना ज्यादै दुःखदपुर्ण भयो । घटना गराउनेहरुलाई राज्यले अहिले सम्म कानुनको दायरामा ल्याउन नसक्नु ठुलो रहस्यपुर्ण र षड्यन्त्र मुलक रहेछ भन्ने कुरा देखिन्छ । राज्यले आफै घटना गराएको हो कि जस्तो पनि लाग्छ ।

चुनाव अघि मधेसमा नेताहरु ‘झिझिरकोना–झिझिरकोना’ खेल्दै

अजय अनुरागी

मिथिलामा बालबालिकाहरुले खेल्ने खेलहरु मध्ये ‘झिझिरकोना(झिझिरकोना’ एक अत्यन्त लोकप्रिय खेल हो । मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा यसरी खेलिन्छ ‘झिझिरकोना(झिझिरकोना’ । यस खेलमा ४ वटा कुनामा ४ जना उभिएका हुन्छन र केन्द्रमा एक जना चोर हुन्छ । केन्द्रमा रहेका बालकले कुनामा रहेका बालकसँग ‘झिझिरकोना(झिझिरकोना कोन कोना जाऊ ?’सोध्छन । उत्तरमा ‘बेल तर मारलक बबुर तर जाऊ’ भनिन्छ । अनि अर्को कुनामा गएर त्यही प्रश्न गर्ने क्रममा चार कुनामा रहेका व्यक्तिले कुना परिवर्तन गर्न खोज्दछ र त्यही क्रममा चोरले कसैलाई बाटो मै छोएको व्यक्ति नयाँ चोर हुन्छ र उही प्रक्रिया दोहोरिन्छ । खास गरेर गाउँमा खेलिने उक्त खेल अहिले लोप हुँदै गइरहेको अवस्थामा सहरको महँगो बोर्डिङ स्कुलहरुमा पढ्ने बालबालिकाले उक्त खेल खेल्ने कुरै आएन । तर अत्यन्तै मनोरञ्जन प्राप्त गर्न सकिने उक्त खेललाई अहिलेको पुस्ताका बालबालिकाले जिवन्तता प्रदान नगरेपनि मधेसमा नेताहरुले उक्त बाल खेल अधवैसे अवस्थामा भएपनि खेलेर संरक्षण तथा सम्बद्र्धनको जिम्मेवारीलाई इमान्दारी पुर्वक निर्वाह गरेको देखिन्छ । एउटा पार्टीबाट विभिन्न पार्टीमा प्रवेश तथा बहिर्गमनको गति बढनुले उक्त खेल झन रोमाञ्चक बनेको छ ।
 
पावर सेन्टर ‘मधेस’   

चुनाव हुने भन्ने कुरा यस अघि नै तय भैसकेको कारण मधेसमा मधेसलाई आधार बनाएर राजनीतिक गर्ने राजनीतिक दलहरु बीच अहिले कार्यकर्ता तथा नेताहरुको विभिन्न पार्टी प्रवेश र बहिर्गमनको गति झन झन तिव्र हुदै गएको छ । पहिलो संविधानसभामा चौथो शक्तिको रुपमा उदाएका मधेसी जनअधिकार फोरम, सद्भावना पार्टी र तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टी सत्तामा गएपछि टुक्रा टुक्रा हुँदै शक्ति विहिन भएका छन । यी तिनै घटक सम्मिलित संयूक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चाले दोस्रो मधेस आन्दोलनको नेतृत्व गरेर ८ बुँदे सम्झौता गर्न तत्कालिन सरकारलाई घुँडा मात्र टेकाएनन, हतार हतारमा विना तयारी संविधानसभाको चुनावमा जाने फैसला गरेका ती मोर्चाले जव चुनावमा एक अर्काकै प्रतिस्पर्धि भएर आए जनता पनि विभाजित हुनु स्वभाविकै थियो । दुई दुई पटकको मधेस आन्दोलनमा सक्रिय सहभागि भएका मधेसी जनताले यस अघिको चुनावहरुमा नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, सदभावना र राप्रपा नेपाललाई दिँदै आएका मत मधेसवादी दलहरुको पोल्टामा पारेर तेस्रो शक्ति बनाए । न त गठबन्धन बनाए न एउटै पार्टी बनेर चुनावमा आए मधेसवादी दलहरु । त्यसकै परिणाम हो मधेसका जनताले नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले र माओवादीलाई पनि मत दिएका थिए । अहिले फेरी दोस्रो चुनावमा  नम्बर एक पार्टी बन्न तथा दुई तिहाई बहुमत हासिल गर्न मधेसको मत अनिवार्य हुन्छ । त्यसमा पनि हिजोसम्म आधार इलाका रहेको मधेस कांग्रेसको लागि आज कमजोर त भएकै छ,  तर ग्राफ भने माइनसमै गइनसकेको अवस्था भने पक्कै हो । कारण मधेसका जनताले कांग्रेसको नेतृत्वमा प्रजातन्त्र प्राप्तिका लागि हरेक आन्दोलनमा अग्रणी भागमा रहेर सहादत सम्म दिनेहरुको लामो फेहरिस्त छ । नेपाली कांग्रेसका नेता डा.शशांक कोइराला धनुषामा पार्टी प्रवेश कार्यक्रममा उत्साहित भएर कांग्रेसबाट गएकाहरु फिर्ता आउने लहर देख्दै सर्वसाधारणको पनि कांग्रेस तीर आकर्षण बढेको ठम्याउनु भ्रम पनि हुन सक्छ । तर शशांककै अनुसार मधेसको एउटा युवाले,‘ डाक्टरसाब! भोली तपाईले धनुषाबाट टिकट पाउनुभयो भने जित्नु पनि हुन्छ । तर, एउटा मधेसीले अहिलेसम्म पहाडबाट टिकट पाएको छ ? जित्दैन नि ?’ भनेर गरेको प्रश्नका सम्बन्धमा मधेसमा पहाडि समुदायलाई स्वीकारेपनि पहाडमा पहाडी समुदायले मधेसीलाई स्वीकार्दैनन भन्ने सबालमा उनको पनि स्वीकारोक्तिले सबाल भने उभ्याएकै हो । मधेस प्रति एकीकृत माओवादीको पनि आँखा गडेको छ । जसको पछिल्लो उदाहरण हो एमालेका अति नै प्रभावशाली नेता रामचन्द्र झालाई आफ्नो पार्टीमा प्रवेश गराई रिक्त रहेको मात्रिका यादवको स्थानलाई पुर्ती गर्न तथा मधेसवाटै चुनाव लडने प्रचण्डको घोषणा । मधेस सँग लव परेको बताउने प्रचण्डले धनुषा वा सिरहा कुनै एक ठाउँबाट चुनाव लडन सक्ने जनाउ दिई सकेका छन । पहिलो संविधानसभा चुनाव अघि रौतहटको गौरमा मधेसी जनतासँग भिडेका माओवादीले अहिले दोस्रो चुनावको मुखमा मधेससँग लव परेको भन्नुले पनि अर्थ राख्दछ । कुनै बेला नेपाली कांग्रेसका नेता विपी कोइरालाले मधेसका नेतालाई पहाडमा र पहाडका नेतालाई मधेसमा जिताउनु पर्छ भनेकोमा मधेसबाट पहाडका नेताले जिताउँदै मात्र आएनन प्रधानमन्त्री सम्म बनाए तर पहाडबाट कुनै मधेसी नेताले अहिलेसम्म जित्न त के पार्टीले टिकट समेत दिन सकेको छैन । त्यसैले होला आज एमाओवादीले अहिले दोस्रो चुनावमा ‘भाइसभर्सा’ उम्मेदवार खडा मात्र नगर्ने जिताउँने समेत दावी गर्दै हिडेका छन । प्रचण्डको कथनि र करणीमा कति सम्म फरक छ भने अहिले माओवादी सम्वद्ध मधेसी नेताहरुले नेतृत्व  लगायत सांगठनिक संरचणामा समानुपातिक प्रतिनिधित्व हुनुपर्छ भन्ने सुरुदेखि नै उठाउँदै आएको सवालमा आश्वासन बाँडनमा सकारात्मक भएपनि व्यवहारिक रुपमा त्यसो देखिएको छैन । नत्र भने एक जना रामचन्द्र झालाई मात्र स्थाई कमिटीमा लग्ने प्रयास गरेको देखाएपनि अन्य योग्य मधेसी नेतृत्वहरुको सवालमा नेतृत्व पक्ष मौन रहनुले पनि प्रचण्डको मधेस प्रतिको लव ‘डेन्जरस इश्क’ मा पनि परिणत नहोला भन्न सकिन्न । यता एमाले पनि झाको बहिर्गमन पश्चात रत्नेश्वरलाल गोइत लगायतका नेताहरुलाई पुनः पार्टीमा फर्काएर मधेसमा हुने भनिएको ‘ड्यामेज कन्टूोल’ गर्ने प्रयास गरिरहेको देखिन्छ ।
पुर्व राजा ज्ञानेन्द्रको मधेस भ्रमण

मधेसमा यतिबेला हपहपी गर्मी छ । गर्मी ठाउँमै जन्मिएका मधेसी नेताहरु गर्मी र लामखुट्टेदेखि डराएर राजधानीमै बसिरहेका छन् । तर, काठमाडौंको शीतल मौसममा जन्मिएका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र भने कमीज सुरुवालमाथि इष्टकोट लगाएर मधेसको टन्टलापुर घाममा सक्रिय छन् । आखिर यस्तो गर्मीका बेला ज्ञानेन्द्र किन डुलिरहेका छन् मधेस ? यहीबेला मधेसका मठ मन्दिरमा डुल्नैपर्ने त्यस्तो के पर्यो पूर्वराजालाई ?
पूर्वराजाको मधेस भ्रमणका क्रममा मन्दिरमा पूजा आजामात्रै चलिरहेको छैन, राजतन्त्रको पक्षमा नारा लगाउने र विरोध गर्नेहरुवीच चर्को राजनीतिक पनि भइरहेको छ । ज्ञानेन्द्रको विरुद्धमा र समर्थनमा दुबैथरि मानिसहरु देखा परेका छन् । बारादेखि सप्तरीसम्म ज्ञानेन्द्रको समर्थनमा पनि जनमत देखिएको छ । घटनाक्रमबाटै प्रष्ट हुन्छ कि यो गर्मीमा पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र पूजागर्न मात्रै मधेस झरेका हैनन् ।
नेपालमा गणतन्त्र ल्याउन बाह्रबुँदे सम्झौतादेखि नै भारत र नेपालका नेतावीच दूतको भुमिका निभाउँदै आएका चर्चित राजनीतिक खेलाडी अमरेश नारायण सिंहले जनकपुरको एक कार्यक्रममा पुर्व राजाको भ्रमण प्रति इङ्गित गर्दै भने, ‘ पूर्वराजा त्यस्तो गर्मीको पनि कुनै प्रवाह नगरी घुमिरहेका छन्, उनी पूजा गर्नमात्रै मधेस आएका हैनन् । मधेसी जनताको माया लागेर मधेसी जनतालाई मद्दत गर्न पनि उनी आएका हैनन ।’ सिंहका अनुसार आगामी मंसिरमा चुनाव नहोस् र त्यसपछि शीतल निवास खाली गराउन पाइयोस् भनेर एकथरिले षड्यन्त्र गरिरहेका छन्, त्यसैलाई सफल पार्न ज्ञानेन्द्रले यो अभियान थालेका हुन् ।’
विभाजित मधेसी शक्ति
मधेसको राजनीतिक भविष्य के हुने हो त्यसको फैसला आउँदो संविधानसभाको चुनावले गर्ने छ । यद्यपि मन्त्री बन्नकै लागि पार्टीसम्म फुटाएका मधेसका नेताहरु पनि जनतामा कसरी जाने चिन्तामा डुवेका छन । आन्दोलन पश्चात मधेसको जनादेशलाई पटक्कै विर्सेर सत्ता लिप्सामै लिप्त रहेका मधेसी नेताहरु चुनाव भन्दा अगाडी जनतासामु कुन मुख लिएर जाने सवाल एका तिर छ भने अर्को तर्फ मन्त्री बन्नकै लागि पार्टी फुटाएर कमजोर बनेकाहरुको जनआधार नहुँदा अस्तित्व नै संकटमा परेपछि एउटै पार्टी, एउटै झण्डा, एउटै चुनाव चिन्हको नारा उचालिएपनि त्यसमा कुनै ठोस प्रगति हुन सकेको छैन । भन्नका लागि विभिन्न नेताहरु बीच विभिन्न विकल्पमा संवाद भएपनि निश्कर्ष निस्किएको छैन । संघीय सदभावना पार्टीका अध्यक्ष अनिल झा भन्छन,“भोली एक भएर वा चुनावी गठबन्धन गरेर नगए हाम्रो कुनै सिट नआउला तर मधेसको जनताको माँग भने त्यही नै हो । त्यसका लागि मैले पटक पटक प्रयास गरेपनि राजेन्द्र महत्तोले खुलेरै विरोध गर्नुले पनि उक्त प्रक्रियाले मुर्त रुप लिन नसकेको हो ।”
पार्टी एकताका लागि नीति मिल्नु पर्यो, विचार, सिद्धान्त मिल्नु पर्यो, लक्ष्य समान हुनु पर्यो भन्दै मधेसी जनअधिकार फोरम नेपालका अध्यक्ष उपेन्द्र यादव भन्छन,“ जहाँ सैद्धान्तिक आधारलाई परित्याग गरेर, लक्ष्यलाई परित्याग गरेर निर्माण गरेको पार्टीलाई कुनै अर्थ राख्दैन । त्यसले गर्दा समान नीति भएकाहरुको बीचमा नीतिगत एकता हुन सक्छ । अनुहारहरु मिल्दैमा एकता हुँदैन । नीति, विचार र कार्यक्रमको आधारमा एकता, मोर्चा, सहकार्य जे पनि हुन सक्छ ।”
बर्तमानमा मुलुकको राजनीतिक एजेण्डा अग्रगमन सँग सम्बन्धीत छैन, प्रतिगमनको दिशामा ओरालो लागेको अवस्था छ । विगत डेढ दुई वर्ष भित्रमा संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेसीमोर्चाले अथवा यसका नेताहरुले जे जति समझदारी गरेका छन, यी सबै सम्झदारीहरुले भावी संविधानसभामा  असर पु¥याउने छन, मधेसीको प्रतिनिधित्व कमजोर बनाउने निश्चित छ भन्दै तराईमा अभियान थालेका जयप्रकाश गुप्ता भन्छन,“ पहिलो मतदाता नामावली संकलनमा कम्तीमा पनि मधेसवाट ४० लाख मतदाता घटने छन । दोस्रो प्रतिनिधित्व घटेपछि संविधानसभाको संख्या घटाउने कुरामा समेत यिनीहरु सहमत भए । १ सय १० जना समानुपातिक प्रतिनिधित्व कम हुने छन जसवाट मधेस नाकारात्मक रुपमा प्रभावित हुनेछन । अन्तरिम संविधानको २५–२५ पटक संशोधन हुँदा पनि मोर्चाले निर्वाचन क्षेत्र पुनर्निधारणको विषयलाई ध्यान दिएन । संवैधानिक व्यवस्थाबाटै निर्वाचन क्षेत्रको निर्धारण गर्दा मधेसको जनताले चाहेर पनि निर्वाचन क्षेत्र बढदैन । यो मधेसको प्रतिनिधित्वसँग सम्बन्धित गम्भिर विषय हुन । यसमा मोर्चाले ध्यान दिएन । मेरो विचारमा मोर्चा प्रतिगमन तिर जाने देशको राजनीतिमा सहयोगी भएको छ । ” तसर्थ आज कुनै चुनावी मोर्चा बनाउनु भन्दा पहिला यी विषयमा गम्भिर हुनु आवश्यक ठान्दै खाली उपयोगका लागि चुनावी मोर्चाको पक्षमा नरहेका गुप्ता भन्छन,“ मधेसी पार्टीहरु यी सवालमा सहमति हुनु आवश्यक छ । आफ्नो मुद्दामा अज्ञानता, अर्को जातिय आधारमा मधेसी जनता पनि मधेसी पार्टीको पक्षमा लाग्नु, तेस्रो मधेसी पार्टीमा क्रान्तिकारी विचारको क्षयीकरण हुनु, मधेसी नागरिक समाज यी सब विषयमा अचेत हुनुको कारण मधेसी नेता र मधेसी मोर्चा चुनावी अश्वमेघका घोडा भएका छन । तिनले ठान्दछन, तिनी उपर कसैको नियन्त्रण छैन । मधेसी जनताले बाध्यताको मतदात गर्नेछन । यी परिस्थितिले गर्दा मधेसी पार्टीहरु एक प्रकारले स्वेच्छाचारी भएका छन । ” स्वेच्छाचारीको दोष म माथि पनि जान सक्दछ तर एक चोटी मेरा विगतका सबै स्टेटमेन्टहरु हेर्ने हो भने मैले मधेसी मोर्चालाई कता लान खोजेको थिएँ र मेरो जेल यात्रा पछि मोर्चा कहाँ पुग्यो यी कुरालाई विचार गर्ने हो भने सबैको नेताको भुमिका कस्तो रहयो बुझ्न सकिने गुप्ताको तर्क छ ।  चुनावबाट शक्तिशाली हुनको लागि मधेसी पार्टीले एक पार्टी, एक झण्डा र एक चुनाव चिन्हको चाहना ल्याएका हुन, मधेसी जनताले यी पार्टीको मुल्याङकन नगरी साथ दिन्छन भन्नेमा यी पार्टीहरु विस्वस्त छन । त्यसकारण यी पार्र्टीहरु मुल विषयमा नगईकन चुनावी एकताको नारा दिएर नाकारात्मक दिशा तर्फ राजनीतिलाई लाने कुरा गरिरहेका छन भन्दै गुप्ता भन्छन,“ अहिलेको एकता समग्रमा मधेसी शक्तिको एउटा जातिलाई अर्को जाति सँग गठबन्धनको दिशामा उन्मुख गराउन खोजेका छन । एउटाले एउटा जातिको संगठन अर्कोले अर्को जातिको संगठन बनाई नकारात्मक दिशा तर्फ अग्रसर गराउन खोजेका छन । अपितु यस विषयमा खुला बहस गर्नु पर्दछ र गलतलाई गलत तथा सहिलाई सही भन्ने कामको थालनी हुनुपर्दछ ।”
“मधेसमा देखिएको वर्तमान राजनीतिक अवस्थाको दुईवटा पाटो छ । मधेसमा संविधानसभाको पहिलो निर्वाचनको बेला मधेसी दल, मधेसी मुद्दा र मधेसी जनता एउटै रेखामा थिए तर अहिले दोस्रो चुनाव हुन लाग्दा मधेसी मुद्दा र मधेसी जनता एउटै रेखामा रहेपनि मधेसी दल अर्काे रेखामा छन । ”  विश्लेषक चन्द्रकिशोर झा भन्छन,“ मधेस केन्द्रित राजनीति गर्ने कुनै पनि दलको पक्षमा लहर नरहेको अवस्थामा उनीहरुको स्थिति अत्यन्त कमजोर रहेको भन्ने कुरा तिनीहरुले पनि बुझिसकेका छन । टुक्रा टुक्रामा विभाजित रहेका ति मधेसवादीदलहरुलाई मुद्दाको आधारमा पनि एक ठाउँमा आउन जनताबाट दवाव आएकै कारण मधेसी दलभित्र मोर्चा बन्दी, बिलय हुने क्रमको सुरुवात भएको छ । त्यसकारण एउटै डुङ्गामा वढी भन्दा वढी सवार हुनका लागि सबै दलले आ(आफ्नो रणनीति बनाई नेता नेता विच वार्ता पनि भईरहेका छन । ” त्यसको परिणामले कुन आकार लेला अहिले स्पष्ट नभएपनि मधेसमा कुनै पनि दलले एक्लै चुनाव नलडने भने निश्चित छ । आउँदो केही महिनामा प्रष्ट हुने छ । चुनाव जति पर गईरहेको छ ।
 गाउँमा १५ वर्ष देखि निवर्तमान गाविस अध्यक्षको भुमिकामा रहेका गाउँका मुखियालाई मधेसवादी दलहरुका लागि पाल्न गाह्रो भइरहेको छ । मंसिरमै तोकिएको मितिमा चुनाव भए त सस्तो नै छ अन्यथा चुनाव महगो हुने भापिसकेका मधेसवादी दलहरुलाई जातिय समिकरण, चुनावी समिकरण मिलाउन ठुलै अर्थ समिकरणको जोहो गर्न पनि कम कठिन काम होइन भन्दै झा भन्छन,“ खास गरेर संविधानसभाका पुर्व निर्वाचित वा मनोनित समानुपातिक सभासदहरुलाई आफ्नो पार्टीमा  प्रवेश गराउन सके यदि एलाइन्समै चुनावमा जानु पर्दा वढी भन्दा वढी सिट दावी गर्न सकिने दाउमा रहेका नेताहरुको खरिद विक्री पनि हुन सक्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिन्न ।” पार्टी फुटाउन सभासद खरिद विक्रीमा व्यापक रकमको चलखेल हुने गरेको यस अघि नै सार्वजनिक रुपमै वयान दिने नेताहरुले समानुपातिक कोटामा राख्न पनि रकम लिएको कुरा छर्लङग भईसकेको अवस्थामा फेरी पनि उक्त सम्पुर्ण कुराहरुको दोस्रो भागमा मञ्चन हुने निश्चित छ ।
आय आर्जनको अवसर ‘चुनाव’
चुनाव हुने भएपछि गाउँ देखि सहरसम्म आय आर्जन गर्ने अवसर आएकोमा धेरै पक्ष खुशी भएका छन भने कतिपय पक्षलाई व्यय गर्नुपर्ने भन्दै चिन्ताले सताएको छ । गाउँमा पकड बनाएका युवा क्लवहरु, स्थानिय नेताहरु र गाउँका मुखिया तथा अगुवालाई चुनाव कमाई खाने भाँडोको रुपमा ठुलो अवसर प्राप्त भएको छ । राजनीतिक दल रहेपनि गाउँमा संगठन नै नभएको कतिपय मधेस केन्द्रित राजनीतिक दलहरुबाट ठुलो रकम चुनावकै लागि असुल गर्न सकिने दाउमा गुण्डा, ठेकेदार तथा तटस्थ देखिने स्थानिय नेताहरुमा उत्साहको संचार भएको छ । जाति, समुदाय तथा विभिन्न वर्गको नेतृत्व गर्ने तिनका अगुवाहरुलाई चुनाव नहुँदा सम्म वार्गेनिङ गर्ने अवसर मिलेको छ । यसका अतिरिक्त सहरमा त झन केही बुद्धिजिवि, नागरिक समाज, पत्रकार, शिक्षक,युवा क्लवलाई तुलनात्मक रुपमा गाउँका भन्दा वढी दाम मिल्ने निश्चित छ । यति मात्र होइन चुनावमा धाँधली गर्न तथा गराउन सिमावत्र्ती भारतमा रहेका पेसेवर अपराधी तथा गुण्डाले समेत राम्र्रै कमाई गर्ने अवसर आएको हुनुपर्दछ । यी सम्पुर्ण आयको जोहो गर्नका निम्ति चन्दा दिने चन्दा दाताको लागि भने टाउको दुखाईको विषय बनेको छ चुनाव । निजी विद्यालय, क्याम्पस, उद्योगपति, व्यापारी, चिकित्सक, निर्माण व्यवसायी लगायतका फाइनेन्सरहरुको लागि बाध्यात्मक अवस्था भएपनि चुनाव खर्चका लागि चन्दा दिनै पर्ने हुँदा अहिले देखि नै तिनीहरु त्यसका लागि चिन्तित देखिएका छन ।
३० जेष्ठमा बहुपतिक्षित रहेको संविधानसभाको दोस्रो चुनावको मिति अन्ततः खिलराज रेग्मी नेतृत्वको सरकारले घोषणा गरेको छ । मंसिर ४ गते चुनावको लागि बर्तमान सरकारले साइत जुराउन र घोषणा गर्न पनि सफल भयो । संविधान जारी नै नगरी संविधानसभाको विघटन गरेका यस अघिका बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको सरकारले पनि मंसिर ७ गते नयाँ चुनाव गराउने घोषणा गरे पनि चुनाव गराउन विफल मात्र भएनन न्यायपालिकाको प्रमुख रहेका रेग्मीलाई देशको कार्यकारी प्रमुखको जिम्मेवारी हस्तान्तरण गरें । विभिन्न राजनीतिक दलहरुले विरोध गरिरहँदा पनि रेग्मी सरकारले तोकेकै मितिमा चुनाव गराउलान वा नगराउलान, भविष्यको कुरा रहेपनि जनतामा एउटा सकारात्मक आश भने पलाएकै छ । अनिर्णयको बन्दीमा फसेको मुलुकको निकास पनि दोस्रो संविधानसभाबाट जारी हुने लिखित संविधान नै हो । तसर्थ चुनावको प्रतिक्षामा समग्र देश काठमाडौको बालुवाटारको मुख ताकेर बसिरहेको थियो । यहि मौकामै ‘आजो माजो समाजो’ भन्दै नेता तानातानमा व्यस्त नेताहरु भोली फेरी पद, भुमिका, जिम्मेवारी तथा मन्त्री खानकै लागि अवसर नपाउँदा पुनः टुक्रा टुक्रामा विभाजित नहोला पनि भन्न सकिन्न । हेक्का रहोस !

ज्ञानेन्द्रको भ्रमण– अनुज मिश्र

सात वर्ष पहिले एउटा लहर चलेको थियो । वर्षो देखि स्थापित केन्द्रविन्दुलाई सबै सदाकालागि विस्थापित गर्न चाहन्थे । एकातर्फ अनवरत पहाड र अर्को तर्फ स साना ढुङ्गाहरु । हेर्दा त्यो दृश्य वर्षौ देखि साल गाडिर बसेको केदारनाथघाम विरुद्ध चलेको मनसुनको विकेन्दीकरण अभियान जस्तै थियो । परापुर्वकालदेखि चलिआएको प्रथा, परम्परा र प्रचलन विरुद्धको त्यो मोर्चाबन्दी पुरा देशलाई अङ्गालामा लिएको थियो । पृथ्वीको गोलार्धमा अवस्थित एक नक्श पुरा विश्वलाई एक संदेश दिन चाहन्थ्यो । फलस्वरुप, ठुलो पहाडलाई अडयाउने ढुङ्गाहरु जाई लागे  र सारा धर्ती समथर भयो । वैचारिक रुपले । सबै क्रान्ति चाहे । त्यो अलग कुरा हो, केही ढुङ्गाहरुले अझपनि गिट्टी र बालुवालाई च्यापेको छ । तिनका अस्तित्वलाई गौण गर्दा सायद उनले केदारनाथ सम्झिनुपर्छ, जहाँ अहिले वालुवा र गिट्टीले आफ्नो विस्तुत स्तीत्वलाई बोध गराएका छन । शाही शान पनि समतल जमिनको एक हिस्सा बने । सबैलाई विश्वास भयो असम्भव केही हुँदो रहेनछ । नेपाल एक राजाविहिन राज्य बन्न पुगे । कुरा त्यतिकैमा रोकिएन । सामाजिक न्याय, लोकतन्त्र र समावेशीको अर्को लहरले हरेक वर्ग, जात, समुदाय, लिङ्ग आदिले अनन्तकालदेखि खेप्दै आउनुपरको उत्पीडन विरुद्ध ६ वर्ष पहिले एक राष्टूव्यापी आन्दोलन शुरु भयो । कतिले यसलाई मधेसी आन्दोलनको नाउँ दिए त कतिले मधेस विरोधी ।
एकलौटी शासनको कक्षा भित्र रहेको स साना कथाहरुको तह उप्किन थाले । सारा मधेश दक्षिण अफ्रिकाको जंगलमा लागेको आगो सरह परिवर्तनको अग्निमा जलिरहयो । पहाडी केन्द्रिकरणको वर्वरतापुर्ण इतिहास नबोकेको कोही थिएनन । पुर्वजहरुको मुखबाट उत्पीडन र दमनको इतिहास सुन्दै र भोग्दै आउनेहरु अन्ततः स्वतः स्फुर्तरुपमा हल्लाबोलेको थिए । धेरैले ज्यान गुमाए, असहाय र अपाङ्ग भए । मधेसी कुरापनि यततत्र सुनिन र बोलिन थाले । महिला, मधेसी , आदिवासी, जनजाति, दलित, मुस्लिम लगायतका पहिचानविहिन, सिद्धान्तकृत, पिछिडिएकाा वर्गहरुले पनि खुला आकास पाए । आवाज पहिलो चोटी सुनिए । ती अधिकारलाई संस्थागत गर्न संविधान सभाको मिति तोकियो यसरी वर्षो पछाडि भएको हक अधिकारको लडाईले लाखौं जनतामा नयाँ आश थपियो । एक महाअध्यान वाँडियो । सुनको संसार पहाडपारीको गाउँ नै थियो जस्तो लाग्यो मानिस हिडदै गए, कोही विरामी परे, केहि मरे तर त्यो संसार अझै आएन । फलस्वरुप संविधान सभाको विघटन भयो । निराश जनमनले आफ्नै प्रतिनिधि पठाए पनि हक अधिकार सुनिश्चित गर्ने साट्टो व्यक्तिगत फाइदामार्ने केन्द्रित देखे ।
    वर्षो जगंल बसेर स्वप्न बाँडेको माओवादी पार्टी पनि हक, अधिकार संस्थागत समेत गर्न सकेनन । मधेसी प्रतिनिधित्व एक भेडिया भन्दा कम लागेनन । दलितको नाउँमा दलले दलाली गरे । महिला महिला भनेर चिनिए र महिला भएकै कारणले अरु वढी हिंसाका सिकार भए । मुस्लिम, आदिवासी, सिमान्तकृत, मधेसी आदि कोटा राजनीतिक क्रेडिट बन्न पुगे ।
यसै विच ज्ञानेन्द्रले जनमानसमा राम्रो पहिचान बनाउन तराई, पहाड र  हिमालको भ्रमण यात्रा प्रारम्भ गरे । विभिन्न थरीको आवाज सुनियो, राजा नै ठिक थिए । कसैले भने, राजा नै चाहिन्छ । भीड ज्ञानेन्द्र उभिने ठाउँमा पनि आजकाल ठुलो नै देखिन थालेको छ । मानिस पुर्व राजा ज्ञानेन्द्रमा पनि आफ्नो भविष्य खोज्न थालेका छन । लोकतन्त्र, गणतन्त्र, नयाँ नेपाल, स्वीजरलैण्डको नाउँबाट नै भयभीत हुने नेपाली जनता इतिहास नै रोज्न वाँध्य हुन थालेका छन । मानौ जहाजमा राखेको कुनै कैदी मौका छोपेर स्वतन्त्र हुन खोज्छ । जहाज वाहिर निस्कदा उसले चारैतिर समुन्द्र नै देख्छ र वाध्य भएर त्यो कैदी फेरिपनि त्यही खोर भित्र आफ्नो जिवन खाजीमा स्वेच्छाले पसेजस्तै केही भविष्य खोज्न थालेको छन । स्व.कृष्णप्रसाद भट्टराई सायद त्यो प्रथम कैदी थिए । विस्तारै(विस्तारै निमुखा जनताहरु हुन थालेका छन ।
सैर्यौ वलिदानी पश्चात अर्जित कथित लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक नेपालमा नै सबैले भविष्य खोज्नुपर्छ । लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यतालाई आत्मसाथ गरी ज्ञानेन्द्र झै विगत बोकेका पार्टी, नेताहरुलाई पाखा लाउन सक्ने एकमात्र शक्ति सार्वभौम अव नेपाली जनतामा निहित प्रतिनिधित्व आफैले वा एक सशक्त माध्यमबाट गर्नुपर्ने देखिन्छ । लहरले क्रान्ति निश्चित छ तर दीर्घकालिन परिवर्तन र विकास बैचारिक उपजभए मात्र सम्भव छ । पानीले केदारनाथलाई विकेन्द्रीत गर्ने साहस गर्न  सक्छ भने भ्रष्ट नेता, व्यक्ति र समाजबाट मुक्ति पाउनु कुनै ठुलो कुरा होइन तर चुनौती अवश्य छ । यसरी कर्तव्य विमुख भएर अन्ध्यारोमा उज्यालो देख्नु आशावादी दार्शनिक चिन्तन हुनसक्छ तर हिमहिमाउदो जुनेली रातको फरकपनालाई छुट्टयाउन किनारा लगाउनु पर्छ, धर्ती र स्वतन्त्रताको मानवीय इतिहासमा एक अटुट सम्बन्ध रहेको तथ्यलाई नर्कान सकिदैन । लेखनलाई राजावादी सोचको क्रीडास्थल मान्ने पनि धेरै छन होला तर के पुर्व राजाको प्रसङ्ग नउठाउनु र भय प्रकट नगर्नु पनि समावेशी आवाजको मुख बन्द गर्नु होइन । आखिर यति स्वतन्त्रतापनि ज्ञानेन्द्र गएपछि नै हामीलाई प्राप्त भएको छ ।






मिति ः २०७०÷३÷९

गोली प्रहारबाट चार घाईते

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
३ अषाढमा जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चाका कार्यकर्ताको गोली प्रहारबाट महोत्तरीको मनरा कट्टीमा दुई जना घाईते भएका छन् । घाईते दुईजनामध्ये एकजनाको अवस्था समान्य रहेपनि पेटमा गोली लागेका अर्का एकजनाको अवस्था गम्भिर रहेको जनाईएको छ ।
घाईतेहरु महोत्तरीको मनरा कट्टी गाबिस वडा नं ८ का १९ वर्षिय बिकास सिंह र शैलेन्द्र मण्डल हलुवाई रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीले जनाएको छ । सिंहको तिघ्रामा दुई गोली लागेको छ भने मण्डलको पेटमा एक गोली लागेको छ । सिंह नेपाली सेनाका सिपाहीमा भर्ना भएर १० गतेबाट सुरु हुने ९ महिने तालिमका लागि असार ८ गते प्रस्थान गर्ने तयारी गरेका थिए ।
मनराकट्टी गाबिस वडा नं ८ स्थित चियापसल अगाडी बसिरहदा रातो रंगको अनटेष्ट डिस्कोभर मोटरसाईकलमा बसि आएका दुईजनाको समूहले अन्धाधुन्ध गोली फायर गरी फरार भएको स्थानीय प्रत्यक्षदर्शीले जनाएको छ । दुबैजना मधेसी मूलका अन्दाजी वर्ष ३२ र ३५ को हुनसक्ने घाईते सिंहले जनाए । यता घटनापछि जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चाका संयोजक राजन मुक्तिले घटनाको जिम्मेबारीको दाबी गरेका छन् ।
उनले स्थानीय सञ्चारमाध्यमहरुमा फोन सम्पर्क गरी आफ्नो कार्यकर्ताले गोली प्रहार गरेको दाबी गरेका छन् । सुरक्षा निकायमा कार्यरत मधेसी मूलका ब्यक्तिहरुलाई राजिनामा नगरेको र संबिधान सभा निर्वाचनको मिति घोषणाको बिरोधमा कारबाहीलाई तेज बनाउने क्रममा गोली प्रहार गरिएको मुक्तिको दाबी छ ।    
सिंह दामपत्य माथि गोली प्रहार
वन्दको अवज्ञा गरेको भन्दै जनतान्त्रिक तराई मुक्ती मोर्चा (राजन समूह) का कार्यकर्ताहरुले ५ अषाढमा महोत्तरीको मनरामा श्रीमान श्रीमतीमाथि गोली प्रहार गरेको छ । 
गोली प्रहारबाट घाईते हुनेमा मनरा(६ का २६ वर्षिय अभयकुमार सिंह र उनकी श्रीमती सोनम सिंह रहेका छन् ।
जनकपुरको जानकी मन्दिरमा दर्शन गरि ज ५प ५४६० नम्वरको मोटरसाईकल चढेर  जलेश्वर हुदै गाउँ  फर्किने क्रममा मनरा(८ स्थित पुलमा मोर्चाका कार्यकर्ताहरुले उनी माथि गोली प्रहार गरेको हो ।
मोटरसाईकल चढि आएका दुई जना मोर्चाका कार्यकर्ताहरुले पुलमा पुग्ने वित्तिकै दम्पति सिंहलाई मोटरसाईकद रोक्न लगाई पेस्तोल ते¥साउदै श्रीमती सोनमालाई मोटरसाईकलबाट ओरालन भने पछि उनीहरु ज्यान जोगाउन मोटरसाईकल हुक्याएका  थिए । भाग्ने क्रममा मोर्चाका कार्यकर्ताहरुले श्रीमान श्रीमती माथि अन्धाधुन्ध गोली फायर गरेका थिए ।
सात राउण्ड गोली फायर गरिएको र ती मध्ये अभयको वाया हात र खुट्टामा दुई राउण्ड लागेको छ भने मोटरसाईकल पछाडी वसेका सोनमको खुट्टा र तिघ्रामा तिन राउण्ड गोली लागेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीका प्रहरी उपरीक्षक पवन प्रसाद खरेलले वताउनुभयो ।
गोली लागेर उनीहरु ढलेपछि मोर्चाका कार्यकर्ता थप गोली फायर गर्दै फरार भएको प्रत्यक्षदर्शिले वताएको छ ।
उनीहरुको उपचार जनकपुर स्थित सिटि अस्पतालमा भइरहेको र अवस्था नाजुक रहेको अस्पतालले जनाएको छ ।
असार ५ गते र ६ गते पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रका धनुषाको जनकपुर र महोत्तरीको जलेश्वर भ्रमण कार्यक्रम रोक्नु पर्ने माग गर्दै दुई दिने धनुषा महोत्तरी वन्दको आह्वान गरेको र सो को अवज्ञा गरेकोले कारवाही स्वरुप गोली प्रहर गरिएको मोर्चाले जनाएको छ ।




मिति ः २०७०÷३÷९

कोही कसैले कोही कसैलाई निषेघ नगरौ – पुर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाह

उपस्थित
आदरणीय सन्त महन्थज्यूहरु,
हाम्रो भ्रमण सन्दर्भमा यहाँ भेला हुनु भएका यस क्षेत्रका प्यारा भाई, दिदी, वहिनीहरु, नेपालको गाउँ(ठाउँ धुम्र्यौ र नेपाली जनतालाई भेर्टौ भन्ने भावनाबाट म सदा प्रेरित रहेको छु । त्यसैले हिमाल, पहाड र तराई पुगेर देश दर्शन गर्ने अनि देशवासीका सुख बुझ्ने मेरो एक नियमित प्रक्रिया बनेको छ । यसै अनुरुप म अहिले जनक, सीता र गौतम वृद्ध जस्ता अनेकौ स( पूज्यहरुको जन्मभुमिका साथै विद्या, वुद्धि र भगवत सिद्धि एवं भठ, मन्दिर र देवस्थलहरुले भरिपुर्ण रहेको तथा आफ्नै मौलिक धर्म, संस्कृति र ऐतिहासिक गौरव गाथा बोकेर अहिलेको नेपालको उर्वर भूमि तराईको केही जिल्लाहरुको भ्रमणमा  संलग्न छु । भ्रमणका क्रममा देख्दै जाँदा, सन्दै जाँदा र बुझ्दै जाँदा आम नेपालीले भोग्नु परेको अहिलेको कठिन अवस्थाबाट सचेत नेपालीका साथ म पनि चिन्तित छु । नारा र योजना निकै उच्च खालका दिइए पनि धरातल र व्यवहारको प्रचलनमा हेर्दा आज उरा लाग्दो अवस्था देखिन्छ । त्यसैले हाम्रो आफ्नो राष्टू, हाम्रो आफ्नो क्षेत्र र हाम्रो आफ्नोपनको उच्चतम विकासका निमित हामी सबै चनाखो बन्नु पर्ने टडकारो आवश्यकता मैले देख्छु । हाम्रो यो सुन्दर नेपाल पुस्तौ देखि सदा स्वतन्त्र, सार्वभौम, रहि आएको राष्टू हो । जो जहाँ रहे बसे पनि हामी सबै नेपाली छौं । नेपाली(नेपाली बीचको एकता र नेपाली नेपालीहरुको आ(आफ्नो मौलिकतालाई हामीले कायम राख्नु पर्दछ । राष्टूको राष्टिूय विधि व्यवस्थाले कोही कसैलाई काखा(पाखा गर्नु हुँदैन । हाम्रा विविध भाषा, विविध सनात्नी धर्म, संस्कृति र रिती(रिवाज, आधुनिक राज्य व्यवस्था तथा प्रविधिका कारण म हुनु हुँदैन । हामीले हाम्रो मौलिकता, विविधता र विशेषतालाई जगर्ना गर्दै आ(आफ्नो क्षेत्र र समुदायबाट समावेशी भई राष्टिूय विकासमा जोड दिनु पर्दछ । सबै क्षेत्र, जात, जाती, वर्ण, धर्म, वर्ग, समुदाय सबैले यो सुन्दर नेपाल रुपी वगैचामा फल्ने, फुल्ने मौका पाउनु पर्दछ । नेपालको परिचायक र मौलिकता पनि यहि नै हो । तराई लगायत मुलुकका विभिन्न भू(भागबाट कामका लागि हाम्रा होनहार यूवा तथा महिला समुदाय विश्वका विभिन्न देशमा कामको खोजीमा जाने क्रम वढदो छ ।
     यसरी हाम्रो जनशक्तिको पलायन हुनु नदिन र आ(आफ्नै ठाउँमा समुचित रोजगारीको व्यवस्थामा गर्न तथा विदेशीहरुलाई स्वदेशमा नै फर्काएर आफ्नै ठाउँको विकासमा लगाउन विशेष पहल हुनुपर्ने देखिन्छ ।  त्यसै गरी हाम्रा चेली वेटी र दिदी वहिनीहरुलाई शिक्षा, शीप, तालिम एवं विभिन्न आयमूलक इलमका काममा लगाएर आत्म निर्भर वनाउन पनि नेतृत्वको  ध्यान जानु पर्ने देखिन्छ । महिला एवं पिछडिएका जनसमुदायमा रहेको भेदभाव, थिचोमिचो र अवान्छित गतिविधि रोक्न पनि विशेष प्रयास हुनुपर्ने देखिन्छ । कुनै पनि स्थितिमा मान्छेले आफ्नो मानवीय मूल्य फाल्नु हुँदैन । र, आफु राष्टिूय आदर्श र मौलिकपनलाई त्याग्नु हुँदैन । अतितलाई एकहोरो सरापेर र पुराना कुरालाई उसै फेरेर मात्र कुनै फलदायी परिवर्तन आउने होइन । नाम, रुप, आकार र प्रकार बदल्दैमा एकाएक नवीनताको सृजना हुँदैन । इतिहासका गल्ती सच्याउने, गलत गर्नेलाई सुधारको मौका दिने र, सुधारोन्मुख वनाउन प्रयत्नशील रहने अनि दुरगामी सोच राखेर समयको पवाहमा विवेकपुर्ण भई अघि बढने हाम्रो प्रयत्न हुनु पर्दछ । त्यसैले मुलुकको कसरी सही वाटोमा लैजाने भएका भुलचुकलाई कसरी सच्याउने र आम जनअपेक्षित निश्चिय एवं निर्विवादित गन्त्वयमा कसरी पुग्ने भन्ने कुरामा हामीले गहिरो सोच राख्नै पर्दछ । नेपाली जनताले अव कुनै प्रकारको पुर्वाग्रहमा डोरिएर र कसैबाट डराएर होइन स्वयं भित्रको अन्तरआत्मालाई बुझेर अघि सार्नुपर्ने हुन्छ । जनताको यस्तो विवेक सम्मत तर्कसङगत राष्टिूय प्रस्तुतीमा अहिले पन िसदन झै सहयोग रहनेछ । हामी परस्पर मिलौं र मिलेर जाऔं, कोही कसैले कोही कसैलाई निषेघ नगरौं र नेपाल, राष्टूका सबै भू(भागलाई निरन्तर सपार्दै, सुधारर्दै, बनाउँदै अघि वर्ढौ । यही मेरो अन्तरमनको चाहना हो । एक सचेत देश भक्त एवं राष्टिूय दायित्व प्रति ख्याल राख्ने चरित्रका रुपमा मेरो पनि अहम भूमिका रहनेछ भन्ने कुरा सबैमा विदितै छ ।
    त्यसै आशयका साथ आफ्नो मातृभुमि प्रति र आम नेपाली जनता प्रति मैले आफ्नो कर्तव्य मुलेको छैन । हामी केही गर्छौं र गरेर देखाउँदछौ भनेर भन्नेहरुलाई अभिप्राय र विश्वासका साथ हामीले आ(आफ्नो  तर्फबाट दायित्व निर्वाह गर्नु पर्दछ । मार्ग प्रशस्त गरिदिने र गरिदिऊ भन्ने आकाङक्षाका साथ मद्दत गरिदिने हाम्रो राष्टिूय धर्म हो । तर गर्न तम्सिनेहरु स्वयं राष्टू कर्तव्यबाट विमुख बन्छन, र हाम्रो विश्वासमा ठेस पु¥याउँदछन भने त्यसमा हाम्रो दरिलो ध्यान गर्नेहरुले मुल्याङकन गरिनै पर्दछ ।
    हामी को हौं, के थिर्यौ र आज कस्ता भर्यौ भन्ने कुराको हेक्का हामीले सदा सर्वदा राख्नुपर्दछ । अनि अव के गर्ने, कसरी जाने, भन्ने कुरामा निरन्तरताको सजगता पनि हामी सबैको हुनु पर्दछ । जनता नै त्यो महान शक्ति हो जो सदा अजय हुन्छ । तर समय सन्दर्भलाई बुझेर विेकता साथ सदैव जागरुक बन्ने काम भने जनताबाट हुनै पर्दछ । त्यस्तो आम जनजागरणको अवस्थामा मेरो राष्टिूय भूमिकालाई अझ वढी प्रखर दायित्व बनाउन पनि तपाई जनता जनार्दनकै हो । त्यस्तो अवसरमा नेपाली जनताको मन, मुटु र स्पन्दन आत्मसात गरेर मन, बचन र कर्मले राष्टू सेवाको महान अभियानमा संलग्न हुनु म मातृभुमीप्रति सदा समर्पित रहनेछु । एक जिम्मेवार राष्टू भक्तका रुपमा मैले यो भ्रमणमा पाएको अपार माया, सदभाव, स्नेह र स्वागत प्रति म तराइका प्यारा दाजुभाई दिदीवहिनीहरुसँग कृतार्थ छु । यिनै भावना पोख्दै म आयोजक तथा तपाईहरु सबैमा हार्दिक धन्यवाद प्रदान गर्दै आफ्नो अभिव्यक्ति इङयाउँदछु । श्री पशुपतिनाथले हामी सबैको कल्याण गरुन । जय नेपाल । ( ५ अषाढमा जनकपुरको तिरहुतिया गाछिमा पुर्व राजा ज्ञानेन्द्र साहले मन्चमा दिएको अभिव्यक्ति)



मिति ः २०७०÷३÷९

कर्मचारी र व्यवस्थापकले डुवायो ‘नेपाल रेल्वे’

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............
नेपालको एक मात्र जनकपुर(जयनगर रेल सेवामा दिनानुदिन ओरालो लाग्दै छ । तीन सेवा प्रदान गर्दै आएको रेल्वेले अहिले एक सेवा मात्र प्रदान गरेको छ त्यो पनि जोखिमपुर्ण । प्रतिघण्टा मुस्किलले १८ किलोमिटरका दरले गुड्ने जयनगर(जनकपुर रेलका यात्रुले आफ्नो ज्यान नै जोखिममा राखेर यात्रा गर्नुपरेको छ । एउटा बस सञ्चालन गरेको व्यक्तिले दुई तिन वर्ष भित्रमा दुई तिन वटा बस सञ्चालन गर्न सक्षम हुन्छन तर नेपाल रेल्वेमा कार्यरत कर्मचारी, व्यवस्थापकले दोहन गर्नमै सिमित भएका कारण रेल सेवा अव सदाका लागि बन्द हुने कगारमा पुगेको छ ।  चैत्र महिनामा केन्द्रले पठाएको ८० लाख रुपैयाँ कार्मचारीको तलब मै खर्च भएर सिधिएपछि अहिले कर्मचारीलाई तलब खुवाउन महाप्रबन्धकलाई हम्मेहम्मे भएको छ । चालु आर्थिक वर्ष २०६९÷०७० को पछिल्लो ६ महिनामा नेपाल रेल्वेले रु.१४ लाख ९४ हजार यात्रु, मालसमानको लगेज तथा विविध शिर्षकबाट आम्दानी गरेको छ । जव की कर्मचारीको मासिक तलब नै रु.१९ लाख ५० हजार, डिजेलमा रु. ६ लाख, मोबिलमा रु. १ लाख, प्रशासनिक खर्चमा रु. ३ लाख गरी कुल तीस लाख खर्च हुने गरेको रेल्वेका निमित्त महाप्रवन्धक रामेश्वर यादव बताउँछन । किन घाटामा जान्छन रेल्वे भन्ने सवालमा पुर्व महाप्रवन्धक श्याम चन्द्र यादव भन्छन,“ कर्मचारी, महाप्रवन्धक सबै भ्रष्टाचार तथा अनियमितता गर्नमै लाग्छन, जसले जहाँ पायो त्यहीबाट रकम भ्रष्टाचार गर्ने, खर्च बढाउने काम मात्र गर्छन ।” ४ महिना अघि ५ लाख रुपैयाँ लागत इस्टिमेट गरी इन्जिन मर्मतका लागि इन्जिन खोलिन्छन तर बजेट नआउँदा ४ महिना पछि कर्मचारीले १० हजार रुपैयाँमै इन्जिन ठिक गरी सञ्चालन गर्नुले पनि रेल्वेमा कतिसम्म भ्रष्टाचार, लापरवाही हुने गर्दछ, पुष्टि हुन्छ । अहिले नेपाल रेल्वे बन्द नै गर्नुपर्छ भन्ने राज्यले सोच बनाएको बेला कर्मचारीहरु आफ्नो भविष्य खोज्दै हिडेका छन । १७० कर्मचारी मध्ये ५५ जना मात्र स्थायी छन बाँकी सबै अस्थायी । त्यसमा पनि कर्मचारीहरु बीच अन्तरविरोध छ । लोको शाखामा काम गर्ने कर्मचारीहरुलाई ओभरटाइम नदिएपछि १० देखि ५ बजेसम्म मात्र काम गर्ने अडान राखे पछि समस्या झनै बढेको छ । पुर्व महाप्रवन्धक यादव भन्छन,“कर्मचारीहरु बीच अन्तरविरोध स्वभाविक हो । स्टेशनमा काम गर्ने कर्मचारीले अर्को बाटोबाट पनि पैसा कमाउने गरेका छन तर लोको शाखामा काम गर्नेहरु रात परेपनि काममा खटनु परेको हुन्छ ।”
नेपालमा एकातर्फ तीन सय पचास किलोमिटर दुरीको रेल्वे सञ्चालनका लागि ब्रोडगेज सेवा दिने कार्यका निम्ति जग्गा अधिग्रहण प्रकृया नेपाल सरकारले सुरु गरेको छ भने अर्को तर्र्फ एक मात्र जनकपुर(जयनगर रेल सेवामा जीवन मरणको दोसांधमा छ । विश्व भरि नै रेलसेबाको द्रुत गतिका साथ बिकास र बिस्तार भईरहदा जनकपुर रेलसेबा प्रति घण्टा १८ किलोमिटरको दरले गुडदै छ । रेलको लिक, वोगी र ईन्जन मर्मत नहुँदा लाग्छ यो कछुवा नै भइसकेको छ । किनभने यसमा गति नै छैन । कहिले दुर्घटनाग्रस्त भएर त कहिले लिक छोडेर यो चर्चा पाउने गरेको छ । यसमा यात्रा गर्नु भनेको ज्यानको बाजी लगाउनु हो । पूर्वी धनुषामा यातायातको अन्य कुनै विकल्प नरहेका कारण यहाँका बासिन्दा ज्यान जोखिममा राखेरै भए पनि रेलमा यात्रा गर्न बाध्य रहेको रेलयात्री धनुषा ठाढीझिझाका शिवचन्द्र मिश्रकोे भनाई छ ।
रेल सेवालाई महोत्तरीको बर्दिबाससम्म पु¥याउने चर्चा चलेको पनि वर्षौ बितिसकेको छ । रेलको लिक मर्मत नहुंदा रेल यात्रा जोखिमपूर्ण बनेको छ । मर्मत सम्भारको अभाबमा जर्जर अबस्थामा पुगेको रेल कुन बेला यो दुर्घटनाग्रस्त हुने हो भन्न सकिन्न ।

दिनप्रतिदिन जर्जर बन्दै गएको रेल्वे सुधारका लागि मन्त्रीहरुले दिने भाषण नियमित कर्मकाण्ड मात्र बन्ने गरेको छ । मन्त्रीहरुको  गुलिया आश्वासनले यहाँका नागरिक केही  समयका लागि रमाए पनि अन्ततः निराश हुने गरेका छन् । ब्रिटिस कम्पनीले महोत्तरीको बिजलपुरा जंगलबाट सालको काठ ढुवानी गरि भारत लैजाने उदेश्यले बिक्रम सम्बत १९९४ मा रेल्बेको स्थापना गरयो । जंगल सखाप भएपछि यस रेललाई राणाकालीन प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेरले यात्रु सेबामा परिणत गरेका थिए । एक दशकअघि सम्म जयनगर(जनकपुर(बिजलपुराको ५२ किलोमिटर क्षेत्रमा रेल गुड्ने गरे पनि सरकारी बे(वास्ताकै कारण अहिले यो रेलसेवा जनकपुर जयनगर २९ किलोमिटरमा मात्र सीमित भएको छ । जीर्ण रेलले  १ सय ७१ ज्ना कर्मचारीलाई पाल्न समेत निकै समस्या उत्पन्न भएको छ । एक मात्र इन्जिन त्यो पनि कति बेला विग्रीने हो ठेगान छैन नेपाल रेल्वे जनकपुरका कर्मचारी बताउछन् ।
बोगीको छानो पनि मर्मत गर्न सकेको छैन कम्पनीले । त्यसैले बर्षातमा पानी चुहिन्छ । त्यतिमात्र होइन बोगी भित्र बत्ति, शौचालय र पानी जस्ता न्युनतम सुबिधाको पनि अभाब छ । सरसफाइमा समेत ध्यान दिइन्न ।
भारतबाट वि.स. २०५१ सालमा सहयोगस्वरुप प्राप्त ईन्जीनलाई नेपाल रेल्बेले मर्मत सम्भार सम्म गर्न सकेको छैन । सहयोगमा प्राप्त चारवटा डिजल ईन्जन मध्ये मर्मतको अभाबमा तीनवटा ईन्जीन लामो समयदेखि बिग्रेर थन्किएको छ । अहिले मात्र एउटा ईन्जिन जयनगर जनकपुर आबत जावत गरिरहेको छ ।
रेल्बेको स्थापनासंगै ब्रिटीस कम्पनीले खजुरीमा स्थापना गरेको कारखाना र स्टीम ईन्जनहरु पनि संरक्षणको अभाबमा घामपानीले नासिदै छन् । चन्द्र, सुर्य, सीता, महाबीर, गोरखनाथलगायतका एकदर्जन भन्दाबढी साना र ठुला स्टीम ईन्जन कामै नलाग्ने अबस्थामा पुगेको छ । यस ऐतिहासिक धरोहरहरुको संरक्षण गर्न नसकेपछि कर्मचारीकै मिलोमतोमा बहुमुल्य महंगा पार्ट पुर्जाहरु चोरी भईसकेको छ ।
नेपाल रेल्वेलाई सुधार र विस्तार गर्न सके यहाँका बासिन्दालाई मात्र नभई जनकपुर घुम्न आउने पर्यटकका साथै छिमेकी भारतको सीमाक्षेत्रका बासिन्दाले समेत राहत पाउने थिए । जीवन मरणको दोसांधमा पुगेको रेल सेवालाई कसले संजीवनी देलान् त्यो हेर्न बांकी छ । चरम राजनीतिका कारण पनि जनकपुर रेलको अबस्था दयनीय बनेको छ  । सत्तामा जानेहरु कार्यकर्ता भर्ती केन्द्र नै बनाएका छन् यसलाई । कम्पनीमा जारी वर्षौंदेखिको भ्रष्टाचारीले अब यो कहिल्यै उभो नलाग्ने संस्थामा परिणत हुंदैछ ।


चुहावट नियन्त्रण गरेर रेल्वेलाई नाफामा लगें

    नेपाल रेल्वे कम्पनी ऐनमा गइसकेपछि आफै कमाएर खमु पर्ने स्थिति थियो । विकास निर्माणको लागि राज्यले पनि बेला बेलामा केही रकम दिने गर्छ तर आफै कमाएर खाने अवस्था हो । श्रम तथा यातायात मन्त्री लेखराज भट्ट सँग मैले नियुक्ती लिदाँ युद्धस्तरमा काम  गर्नुस भनेर भन्यो । एउटा व्यक्तिले एउटा बस किने पछि एक वर्ष, दुई बर्षमा ऋण चुक्ता गरी थप दुई, तिन, चार वटा सम्म वसको संख्या पु¥याउन सक्छ भने यो रेलले फेरी किन प्रगति गर्न सकिरहेको छैन भन्ने बुझ्दा धेरै किसिमका चुहावटहरु देख्यिो, त्यो चुहावटलाई कसरी बन्द गर्न सकिन्छ भन्ने तिर गएँ । रेल्वेको आयको मुख्य स्रोतहरु भनेको त्यसको यात्रीहरु, त्यस बाहेक रेल्वेको नाउँमा रहेको जग्गा जमिन । त्यसबाट पनि केही रकम आउँछ । जस्तै जयनगर(जनकपुर(विजलपुरा सम्म रेल्वेको टूयाकको वरिपरिको जमिनहरु रक्सौल देखि अम्लेखगन्ज सम्म केही जग्गाहरु छन । विरगन्जको जग्गा त्यतिबेला कोहीको मुल्यमा यातायात संस्थान हुँदै विक्री गरिसकेको थियो । रक्सौलमा केही जग्गा छन, अहिले त्यो धेरै नै मूल्यवाण जग्गा हो । नेपाल सरकारले भारत सरकारलाई त्यो लिजमा दिएको हो । आम्दानी वढाउनका लागि प्यासेन्जरले टिकट कसरी कटाउने भन्ने तिर सोच्न थाले । खासमा के देखियो भने गरिवहरु, निमुखाहरु जसलाई कुनै प्रकारको माथिबाट अप्रोच हुँदैन, तिनीहरुले मात्र टिकट कटाउने अरु जति धोती, कुर्ता, पैजामा वालाहरुले टिकटै नकटाउने । त्यसलाई टाइट गर्न खोज्दा प्रहरी प्रशासनको सहयोगको पनि समस्या देखें । चेक जाँच पनि जनकपुरमा मात्रै गर्ने परिणटी देख्यिो । अन्य ठाउँ खजुरी, महिनाथपुर तिर विदेशको स्टेशनहरुमा हुने वातावरण नभएको पाएँ । त्यसैले गा¥हो भए पनि ठाउँ ठाउँमा चेक जाँच गरेर टिकट कटाउन यात्रुहरुलाई वाह्य पारें र एउटा आम्दानीको स्रोत जुन घटेको थियो, त्यो वढन थाल्यो ।

    अर्को मुख्यतः इन्जिनको सवालमा मैले के देखे म आफै पनि एउटा किसान भएको नाताले पम्पिङ सेटहरु राख्ने गर्थे, धान चुटने मिल राख्थे, जसबाट मेरो अनुभवले काम गर्यो ।
    इन्जिनमा मोबिल सधै फेरिराख्नु पर्ने हुँदैन तर त्यहाँ के देखियो भने मेसिनहरु विग्रिएको नाउँमा प्रत्येक दिन १० केजीसम्म मोबिल दिनहुँ हाल्ने भन्थ्यो । त्यसमा पनि हालिन्थ्यो वा हालिदैनथ्यो भन्ने कुराको खोजी नै नगर्ने प्रचलन  थियो । ३ सय लिटर मोबिलको मूल्य त्यतिबेला ९ हजार रुपैयाँ पर्न जान्थ्यो । मोबिलको नाउँमा घटाउनु पनि आम्दानी वढाउनु नै हो भनेर मैले खर्च घटाएँ । अव त्यसलाई पारदर्शी कसरी वनाउने सवालमा ७०÷८० वर्ष पहिले राणाहरुले वनाएको रेल्वेको कागजी हिसावले सबै थोक छ तर त्यसमा काम नगरिदिने, नभरिदिने । जस्तो एउटा कुनै पार्टस किनेर ल्यायो, त्यो पार्टस त्यसमा लगायो कि लगाएन त्यो पनि क्लियर नहुने । फेरी पार्टस पनि भारतको कोलकाताबाट किन्नु पर्ने हो, त्यो थिएन । त्यसलाई क्लियर गरे । यति सम्मकी बेल्डिङको सानो रडको टुक्रा नै भए पनि जम्मा गर्नु पर्छ भनेर कडाई गरे । परिणाम स्वरुप खर्च घटन गयो र आम्दानी ह्वात्त वढन पुग्यो । जयनगरमै रेल्वेको नाउँमा भारत सरकारको जुन जग्गा छ त्यो स्टेशनको वरिपरिमा खाल्डो थियो, पोखरीहरु थियो, वर्षेणी ७ हजारमा ठेक्का लगाउँथ्यो । टूयाक वरिपरिको ती जग्गाहरु जुन लिजमा दिनु प¥या छ त्यसलाई व्यवस्थित गर्ने सोच बनाएँ । जस्तै १ कठ्ठाको जग्गामा मार्नौ १ क्विन्टल धान हुन्छ भने आधा मात्रै पनि दियो भने ५० कठ्ठा केजी धान दिनु पर्ने हो । त्यो नगरेर १ सय, २ सय रुपैयाँमा मैले १ वर्षको लागि ५५ हजार रुपैयाँमा लिजमा लगाए ।
अर्को दिनहुँ खरिद गरिनु पर्ने सामानहरु प्रोक्युरमेन्टमा, मानौं ३ सयमा एक प्याकेट एक केजी दिइने चाइनिज वेल्डिङ रडहरुको विल १३ सय सम्म आउथ्यो । प्रक्युरमेन्टले लोको शाखालाई बिल बुझाउँथ्यो, अनि लोको शाखाले पनि त्यसमा १० वटा प्याकेट लेख्ने र ९ वटा ब्ल्याक हुन्थ्यो । यसरी सम्पुर्ण गडवडी तथा चुहावटलाई नियन्त्रण गरे । कर्मचारीहरुको जायज माँग थियो, जस्तै ओभरटाइम गरेको ५(६ वर्षको पैसा बाँकी थियो । संचयकोष बाँकी थियो । सबै कसरी पुर्ती गर्ने भन्ने चुनौती थियो । अनि मैले रक्सौलको जग्गाावट आउने सम्पुर्ण आम्दानीको व्यवस्थित गर्न सक्यो भने कर्मचारीको तलब त्यहीबाट पनि पुग्न सक्छ तर त्यो भ्याइरहेको छैन । तैपनि ५ हजारमा लाग्ने ठेक्का डेढ लाख सम्म पु¥याएँ । जस्तो इन्डियाको रेल्वेको साइडमै नेपाल रेल्वेको जग्गा छ । त्यो जग्गामा ठेकेदारहरुले सिमेन्ट राख्न त्यो जग्गा वाहेक अरु विकल्प नै छैन भारत रेल्वेलाई । अर्को भएको ठाउँमा पनि चौविस घण्टामै राखिएको सामान हटाउनु पर्ने हुन्छ नहटाए नेपाल रेल्वेको जग्गामा तिर्नु पर्ने मूल्य भन्दा धेरै वढी तिर्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले धेरैको चलखेल गर्छन त्यहाँका ठेकेदारहरुले । यहाँ जुन जुन जिएम आउँछन, विभिन्न तरिकाले प्रलोभन दिएर ठेकेदारले आफ्नो पक्षमा तान्ने गर्छ । मैले त्यो सबै ब्लोक गरिदिएँ । हाम्रो जग्गा अब भाडामा जाँदैन भने । अनि त्यहाँ ठेकेदार(ठेकेदार बीचको अन्तरविरोधलाई समातेर डेढ लाख देखि दुई लाख सम्ममा लिजमा दिएँ । त्यो पैसाले त्यहीँका कर्मचारीलाई तलब खुवाउन लगाएँ र वाँकी पैसा यहाँ पनि ल्याएँ । यस अघि हुन्थ्यो के भने त्यहाँका कर्मचारीको तलब पनि यहीँबाट दिनु पथर््यो । यसरी ६ महिनामा ज ितगर्न सकें, ३८ लाख रुपैयाँ सबै खर्च काटेर मुनाफा गरें । प्रचण्डको सरकार ढल्यो, मेरो पनि राजनीतिक नियूक्ती भएको कारण मेरो पद पनि गयो । (२०६५ माघ देखि ६ महिनाका लागि रेल्वे महाप्रवन्धक रहेका श्यामचन्द्र यादव संग द एक्सक्लुसिभले गरेको कुराकानीमा आधारित)


मिति ः २०७०÷३÷९

प्रहरी प्रशासन विरुद्ध अदालतमा मुद्दाको चाङ जाहेरी दर्तामा प्रहरी स्वेच्छाचारी बन्दै

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम..........
मध्य तराईका जिल्लामा प्रहरी प्रशासन जनता प्रति जनउत्तरदायित्व नदेखिएकै कारण तिनीहरु  विरुद्ध अदालतमा मुद्दा हाल्ने प्रवृत्ति वढ्दै गएको छ । नेपालको कानुन बमोजिम प्रहरी प्रशासनले कार्य सम्पादन नगर्दा ‘परमादेश’ र गैरकानुनी रुपले प्रहरी प्रशासनले व्यक्तिलाई जवरजस्ती  थुनछेक गर्दै आएको कार्य विरुद्ध ‘निषेधाज्ञा’ को मुद्दा हाल्ने प्रवृति वढेको देखिन्छ । धनुषा, महोत्तरी र सर्लाही तिन जिल्लामा जिल्ला प्रहरी कार्यालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय समेतका विरुद्ध नागरिकले चालु आर्थिक वर्ष २०६९ को साउन महिना देखि जेठको मसान्त सम्ममा ७८ थान मुद्दा(हेर्नुस बक्स) पुनरावेदन अदालत जनकपुरमा दायर गरेका छन । दिनै पिच्छे यस्ता मुद्दाहरु पर्ने गरेको, यहाँ सम्मकी एक दिनमा ४÷४ वटा मुद्दा प्रहरी प्रशासन विरुद्ध पर्ने गरेको छ । सिधा सिधा जाहेरी दर्ता नहुँदा वकिलहरुको शुल्क तिरी अदालतको वाटोसम्म पुग्न महँगो खर्चले पिडितलाई झन थप आर्थिक भार पर्ने गरेको देखिन्छ । अहिले प्रहरी प्रशासन विरुद्ध परमादेश र निषेधाज्ञा मुद्दा सम्बन्धीत जिल्ला अदालतमा पनि दर्ता गर्ने प्रावधान  भएपछि धनुषा, महोत्तरी र सर्लाहीको जिल्ला अदालतहरुमा पनि उक्त मुद्दाहरुको चाङ वढन थालेको छ । प्रहरीले पद, पावर, पैसा र पहुँच भएका व्यक्तिका विरुद्ध जाहेरी दर्ता नै नगर्ने, निमुखा, सोझा पहुँच विहिन भएका सर्वसाधारण विरुद्ध झुठो मुद्दा भए पनि गिरफ्तारी गर्ने प्रवृति वढदै जानुले तराईका जिल्लाहरुमा प्रहरी प्रशासन स्वेच्छाचारी हुन खोजेको देखिन्छ ।सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन २०४९ को दफा ३ मा सरकारवादी कुनै अपराध भएको वा भइरहेको वा हुन लागेको छ भन्ने कुरा थाहा पाउने व्यक्तिले तत्सम्बन्धी अपराध बारे आफु सँग भएको वा आफुले देखे जाने सम्मको सबुत प्रमाण खुलाई यथाशिध्र सो कुराको लिखित वा मौखिक सूचना नजिकको प्रहरी कार्यलयमा दिनु पर्ने उल्लेख छ । अपराधको सूचनाको लिखित वा मौखिक भनाईमा उसले भनेका सबै कुराहरु खुलाई लेखी निजलाई पढी वाची निजको सही छाप समेत गराई दर्ता कितावमा अनिवार्य रुपमा जिल्ला प्रहरीले दर्ता राख्नु पर्ने छ । उक्त ऐनको दफा ३ कै उपदफा ५ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालयले अपराधको सूचना जाहेरी दर्ता गर्न इन्कार गरेमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक कहाँ निवेदन दिनु पर्छ । उक्त दुवै कार्यालयले जिल्ला प्रहरी कार्यालयलाई दर्ता गर्न निर्देशन दिनु पर्ने हुन्छ । तर ती सबै प्रक्रिया पु¥याउँदा पनि जाहेरी दर्ता नहुँदा पिडित मान्छेले महँगो खर्च गरी अदालतको ढोका खटखटाउन वाध्य हुन्छन ।
अघिवक्ता विमल कुमार मिश्र भन्छन,“ जाहेरी दर्ता गर्नु प्रहरीको अनिवार्य कर्तव्य हो । प्रत्येक जाहेरी दर्ता पश्चात सो सम्बन्धमा प्रहरीले अनुसन्धान तहकीकात गरी आवश्यक सरसल्लाह वा निर्देशनको लागि सरकारी वकिल सँग सल्लाह गरी निजले मुद्दा चलाउन अनुमति दिएमा मात्र मुद्दा सम्बन्धित निकायमा दर्ता हुने कानुनी व्यवस्था छ । यसको अर्थ जाहेरी दर्ता गर्दैमा पनि मुद्दा चलाउनै पर्ने भन्ने कानुनी वाध्यता छैन । तर जाहेरी दर्ता पश्चात प्रत्येक जाहेरीमा अनुसन्धान र तहकिकात गर्नै पर्ने र सो को परिणामवाट मुद्दा चलाउने÷नचलाउने निर्णय गर्नु पर्दछ । आर्थिक मोलमोलाइजा, रेकर्ड राख्नु नपर्ने कारण जाहेरी दर्ता गर्न प्रहरी प्रशासन इन्कार गर्ने गर्छन ।”
भारत विहारको मधुवनी पञ्चायत मुखियापट्टी गाउँ रैयमा घर भई हाल जनकपुर(८ विहारकुण्ड स्थित युगल विनोद कुन्जमा बस्ने आन्दाजी ५२ वर्षीय उदयकान्त झा भन्ने उदयकान्त शरणले झुठा व्यहोरा उल्लेख गरी धनुषा, जनकपुर(८ बाट नागरिकता लिएकोले कारवाई गरी पाउन प्रमाण कागजहरु सहित जनकपुर(८ बस्ने सिया शरणको चेला छोरा हनुमान शरण वैष्णवले २१ जेठ२०७० मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा जाहेरी दिन्छ । निवेदकका अनुसार सो जाहेरी दिए पश्चात बुझसुझ गरेर दर्ता गर्छु, तपाई २ दिन पश्चात दर्ता नम्बर लिन आउनु होला भनि मुद्दा शाखाका प्रहरी निरीक्षकले जवाफ दिन्छन । २ दिन पछि दर्ता नम्बर लिन जाँदा भोली भन्दा आलटाल गरे पछि प्रहरी उपरीक्षक सँग भेट गरी सम्पुर्ण कुरा भन्दा तपाईको जाहेरीमा बुझसुझ गर्ने काम भैरहेको छ, सम्पुर्ण कागजात झिकाई अनुसन्धान गरी मात्र दर्ता गर्छु भनि दर्ता गर्न इन्कार गरेकाले वाध्य भै जाहेरी दर्ता गरी अनुसन्धान तहकिकात गरी कारवाई गर्न जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाको नाउँमा आदेश गरी पाउँ भन्दै जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा धनुषामा चढाइएको निवेदन पत्रमा उल्लेख छ ।
१९ असोज २०६८ मा धनुषाको मुखियापट्टी मुसहरनिया प्रहरी चौकीका असई जयनारायण यादव र प्रहरी जवान उपेन्द्र यादवले स्थानीय फुलधारी मुखियालाई कुटपिट गरी हत्या गरेको भन्दै मृतकका दाई शिवधारी मुखियाले कर्तव्य ज्यान विरुद्ध दुवै प्रहरीलाई कारवाइ गर्न १९ अषाढ २०६९ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा जाहेरी दिन्छन । उक्त जाहेरी अझ सम्म फाइलमै सिमित छ तर दर्ता हुन सकेको छैन । उक्त घटनामा राष्टिूय मानव अधिकार आयोगले केन्द्रिय कार्यालयले १ जेष्ठ २०६९ मा निर्णय नै गरेर पिडित शिवधारी मुखियालाई क्षतिपुर्ति दिन र दोषी प्रहरीलाई विभागिय कारवाही चलाउन सिफारिश नै गरेको थियो ।
जनकपुरमा रहेका आधा दर्जन गैरसरकारी संस्थामा कार्यरत महिला अधिकारकर्मीहरुले डा.निलम चौधरीले अवैध भ्रुण हत्या गरेको भन्दै सम्बन्धीत पक्षहरुसँग भेट गरी अवैध तरिकाले लिङ्ग पहिचान गर्ने, गर्भपतन गर्ने÷गराउने व्यक्तिलाई कानुनी कारवाहीको माँग गरेका छन । जिल्ला महिला अधिकार सरोकार धनुषाका तर्फबाट संयोगिता साह, महिला पुनसर््थापना केन्द्र धनुषाका तर्फबाट हेमलता सिग्देल, ल्याक धनुषाका तर्फबाट अधिबक्ता किरण कुमारी साह, परिवार नियोजन संघका वरिष्ठ अधिकृत रामबहादुर कार्की, धनुषा उत्थानका नथुनी लालदास, सामुदायिक परिवार कल्याण संघ धनुषाका राजनन्दन यादव, जिल्ला महिला अधिकार मञ्चकी मालती ठाकुर, महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रकी मिना केसी, जनकपुर नागरिक समाजका मुरली मनोहर मिश्र, आरडिएफ धनुषाकी रेखा दत्तले संयुक्त रुपमा जाहेरी दिने भएको छ । उक्त जाहेरीमा लिङ्ग पहिचान गर्नु, लिङ्ग पहिचान गरि भ्रुण हत्या गर्नु÷गराउनु अपराध रहेको भन्दै जनकपुर प्रसुति क्लिनिकको संचालिका डा. निलम चौधरी÷उक्त क्लिनिकमा कार्यरत नर्स रम्भा, महोत्तरी सोहरवा(४ का अनिल झा र अनिल झा की श्रीमति चन्दा झा विरुद्ध मुद्दा दर्ता गराउन जाँदा प्रहरीले जाहेरी दर्ता गर्न इन्कार गरेको अधिवक्ता रेखा झाले बताइन ।
    लिङ्ग पहिचान गर्ने÷गराउने साथै लिङ्ग पहिचानको आधारमा भ्रुण हत्या गर्ने÷गराउने गैरकानुनी भएको साथै जिउदै बच्चाको लिङ्ग र अण्डकोष झिक्नु जघन्य अपराध गरेको हुनाले अविलम्ब पक्राउ गरी ज्यान महलमा व्यवस्था भए बमोजिम मानब शरिरको अङ्ग प्रत्यारोपन (नियमित तथा निषेध ऐन २०५५) बमोजिम हदै सम्मको सजाय माँग दावी गरी जाहेरी तयारी गरिएको भन्दै अधिबक्ता रेखा झाले जाहेरी दर्ता गराउन जिल्ला प्रशासन र अञ्चल प्रहरी कार्यालय धाउँदा पनि सुनुवाई नभएको बताइन ।
    सर्वोच्च अदालतले जनकपुरमा माओवादी द्धन्दकालमा ५ वटा युवालाई वेपत्ता पारेको घटनामा प्रहरी संगठनका वहालवाला प्रहरी महानिरीक्षक कुवेर सिंह राणा विरुद्ध जाहेरी दर्ता गरी अनुसन्धान तहकिकात गर्न आदेश दिएपनि हालसम्म कारवाही अगाडी वढेको छैन । यी सम्पुर्ण घटनाहरु प्रहरीले जाहेरी दर्ता नगर्ने उदाहरण मात्र हुन ।
किन हुँदैन जाहेरी दर्ता भन्ने सवालमा जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका मुद्दा फाँटका प्रहरी निरीक्षक दिपेन्द्र पजियार भन्छन,“ प्रायः जसो उजुरीहरु दर्ता हुने गरेका छन तर यहाँ वढी जसो गलत उजुरीहरु आउने गरेका हुन्छन । कुनै पनि घटना बारेमा अनुसन्धान नै नगरी दर्ता गर्दा निर्दोष व्यक्तिले पनि दुःख पाउँछन तसर्थ घटनाको यथार्थ पता लगाएर जाहेरी दर्ता गर्ने गरेका छौ । दैनिक दुई देखि तीन वटा जाहेरी दर्ता हुन्छ । घटना एउटाले गराएको हुन्छ विपक्षीे आफ्नो दुश्मनलाई  बनाउने प्रवृति पनि छन त्यसकारण वास्तविकता पता लगाएर हामी जाहेरी दर्ता गर्ने गर्छौै ।” प्रशासन विरुद्ध यति मुद्दा किन पर्ने गर्छन भन्ने सवालमा धनुषाका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्ण वहादुर कटुवाल भन्छन,“ वकिलहरुले आफु पैसा कमाउनका लागि अदालतमा मुद्दा हाल्न लगाउँछन, अदालतमा मुद्दा परेपनि नतिजा ५ प्रतिशत पनि नआउनुले पुष्टि हुन्छ ।” एडभोकेसी फोरम धनुषाका अध्यक्ष तथा अधिवक्ता राजकुमार महासेठ भन्छन,“ जाहेरी दर्ता गर्नु प्रहरीको अनिवार्य कर्तव्य हो तर यहाँका प्रहरीले जाहेरी दर्तामा स्वविवेकको आधारमा लिने गरेका छन ।”
यातना तथा क्षतिपुर्ती विरुद्ध ६ वटा मुद्दा
धनुषामा प्रहरीद्धारा हिरासतमा लिइएका व्यक्तिलाई चरम यातना दिइने गरेको पनि पाइएको छ । धनुषा जिल्ला अदालतमा प्रहरीले चरम यातना दिएको भन्दै ६ वटा मुद्दा परेका छन जस मध्ये तिन वटा मुद्दाको फैसला भएको छ भने तीन वटा मुद्दा कारवाहीको अवस्थामा विचाराधिन छ । फैसला भएको मुद्दाहरु मध्ये एउटा मुद्दामा प्रहरी पक्षले सफाई पाएका छन भने अन्य दुईमा कारवाही भएको देखिन्छ । धनुषाको तारापट्टी प्रहरी चौकीमा असई रामअशिष वडै र प्रहरी जवान नरेन्द्र कुमार झा ले हिरासतमा लिइएका सन्तोष कुमार साहलाई हिरासतमै चरम यातना दिइएको भन्दै १ अशोज २०६६ मा दर्ता गरिएको मुद्दामा धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधिश रामकृष्ण खनालको इजलासले ०१ अषाढ २०६८ मा पिडितलाई रु.२५ हजार ५ सय क्षतिपुर्ती दिन तथा दुवै प्रहरीलाई विभागिय कारवाही गर्न आदेश दियो ।
त्यसै गरी सात राजनीतिक दलको विशाल आम सभामा जनकपुरको रंगभुमि मैदानमा प्रहरीले कुटपिट गरेको भन्दै एडभोकेसी फोरम धनुषाका अध्यक्ष राजकुमार महासेठले सशस्त्र प्रहरीका डिएसपी सुभाष भण्डारी समेतको विरुद्ध यातना तथा क्षतिपुर्तीको माग गर्दै १७ फागुन २०६४ मा मुद्दा दर्ता गरेको थियो । यातना तथा क्षतिपुर्ती ऐन अन्तरगत विभागिय कारवाही र क्षतिपुर्ती दुबैको माग दावी गरिए पनि २६ अषाढ २०६८ मा धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधिश रामकृष्ण खनालको इजलासले रु.२५ रुपैयाँ क्षतिपुर्ती भराई दिने फैसला गरेको थियो । उक्त मुद्दामा प्रहरीलाई विभागिय कारवाही गरिएन ।
त्यसैगरी २ माघ २०६८ मा जनकपुर(४ का रंजित कुमार अधिकारीले जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी निरीक्षक संतोष खडकाले हिरासतमा चरम यातना दिएको भन्दै दायर गरेको मुद्दामा धनुषा जिल्ला अदालतका न्यायाधिश महेश पुडासैनीको २८ चैत्र २०६९ को इजलासले वादीको दावी परेको भन्दै प्रतिवादी संतोष खडकालाई सफाई दिएको छ । यातना तथा क्षतिपुर्तीका विरुद्ध दर्ता गरिएका माथिका ३ वटा मुद्दाको फैसला भइसके पनि तिनवटा मुद्दा अहिले धनुषा जिल्ला अदालतमा विचाराधिनको अवस्थामा रहेको छ । ९ चैत्र २०६८ मा धनुषाको चौरा कोयलपुर(३ का राम विराजी देवीले चोरा कोयलपुर प्रहरी चौकीका प्रहरी सहायक निरीक्षक दीप कुमार राउत विरुद्ध ०४ बैशाख २०६९ मा वेंगा शिवपुरका श्रीचन्द मुखियाले जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी निरीक्षक संतोष खडका र ०६ बैशाख २०६९ मा लक्कड(७ का नेमलाल पासमानले जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी सहायक निरीक्षक नागेन्द्र यादव विरुद्ध हिरासतमा लिइएको अवस्थामा चरम यातना दिएको भन्दै अदालतमा मुद्दा दिएका छन ।

मिति ः २०७०÷३÷९

निजी विद्यालयका बस क्षमताभन्दा बढी विद्यार्थी कोच्चदै

 एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता

जनकपुरका नामै चलेका निजी बिद्यालयले बसमा क्षमता भन्दा दोब्बर बिद्यार्थी कोचेर राखेको पाईएको छ । जिल्ला टूाफिक प्रहरी कार्यालय धनुषाले जनकपुरमा गरेको अनुगमनको क्रममा निजी बिद्यालयले बसमा क्षमता भन्दा दोब्बर बिद्यार्थी कोचेर राखेको पाईएको हो । आकर्षक नारा दिएर सब भन्दा बढि बिद्यार्थी भर्ना गर्न सफल भएका र यातायात सुबिधाको नाममा अभिभाबकबाट मासिक ८ सय रुपैया भन्दा बढि असुल्दै आएका जनकपुरका नामै चलेका मोनास्टीक सेकेन्डूी बोडिङ्र्ग स्कुलको बसमा बालबालिकाहरुलाई कोचेर हालेको पाईएको छ ।  सिद्धार्थ शिशु सदन, होली क्रस हाई स्कुल, मदर टेरेसा लगायतका निजी बिद्यालयका बसमा सबारी नियम बिपरित नम्बर प्लेट नलेखेको, कागजपत्र नबोकोको लगायतका सम्सयाहरु भेटिएको टूाफिक प्रहरीले जनाएको छ । निजी बिद्यालयको बस पहेलो रंगकै हुनु पर्ने, बालबालिकाहरुको सुरक्षाका लागि अनिर्बाय रुपमा झ्यालमा जाली लगाएको हुनु पर्ने, क्षमता भन्दा बढि बिद्यार्थी राख्न नहुने लगायतका प्राबधानहरु रहेपनि जनकपुरका निजी बिद्यालयले नियम कानुनको वेबास्ता गर्दै आएको छ ।  जिल्ला टूाफिक प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी नायव निरीक्षक सुरेश ठाकुर भन्छन,“ अनुगमनको क्रममा स्कुल बसका चालकहरुले सबारी चालक अनुमतिपत्र प्राप्त गरेपनि गाडी चलाउँदा साथमा नराख्ने, सिट क्षमता भन्दा वढी विद्यार्थी कोचेर राख्ने गरेको पाईयो । कागजपत्र नबोक्ने ती चालकहरुलाई कागज ल्याएर कारवाही स्वरुप आर्थिक दण्ड तथा जरिवाना गरियो ।” क्षमता भन्दा वढी विद्यार्थी कोच्ने विद्यालयका शिक्षकलाई बोलाई अब आइन्दा त्यसो नगर्न निर्देशन दिइएको सई ठाकुरले जानकारी गराए । तराईको प्रचण्ड गर्मीमा क्षमता भन्दा बढि बिद्यार्थी बोक्ने गरेकै कारण आफुहरुलाई मानसीक तनाब उत्पन्न हुनुका साथै दुर्घटना समेत हुने गरेको बिद्यार्थीहरुले नै बताएका छन् ।

जातीय विभेदको अन्त्य आवश्यक

रामएकवाल महरा

अशिक्षा, कुरीति, कु(संस्कार, गरिबी, असमानता र सामाजिक न्यायको आभावजस्ता कारणहरुले गर्दा नेपालमा जातीय वैमनस्यता वा भेदभाव तथा द्वन्द्व देखिएको छ । जातीय द्वन्द्वका कारण हिंसा र भेदभावका घटनाहरु दिनहुँ हुने गरेका छन् । यस्ता हिंसाजन्य अपराध र भेदभावका कारण समावेशी समाज निर्माणमा बाधा उत्पन्न भएको छ । समावेशी समाज निर्माणका लागि सबै जातजातीको समान सम्मान, र समान अधिकारलाई प्रवद्र्धन गर्नुपर्ने आवश्यक्ता देखिन्छ । परम्परागत रुपमा जकडिएर रहेको जातीय छुवाछुतजस्तो कु(संस्कारले नेपाली समाजको संरचना र धार्मिक तथा सांस्कृतिक आस्थामा थुप्रै विसंगति जन्माएको छ । यस्ता कुरीतिले कहिलेकाहि हिंसाको पनि जन्म दिने गरेको हो । यसलाई अन्त्य गर्नु त्यति सहज छैन । विभिन्न समयमा विभिन्न स्तरमा सरकार तथा गैर सरकारी संस्थाहरुले जातीय छुवाछुत अन्त्यका लागि प्रयासहरु गरेका छन । तर पनि समाजमा अद्यावधि जातीय छुवाछुत विद्यमान छ । नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ मा जातीय छुवाछुतलाई अपराधको रुपमा व्याख्या गरिएको छ । संविधानकै आधारमा जातीय भेदभाव तथा छुवाछुत कसुर र सजाय ऐन २०६८ बनाएको छ । नेपाल संयुक्त राष्टू संघको जातीय भेदभाव उन्मुलन सम्बन्धी अन्तराष्टिूय महासन्धी १९६५ लाई १९७१ मा आत्मसात गरेर पक्ष राष्टूको रुपमा आफुलाई उभ्याएको छ । ‘कास्ट’ अंग्रेजी शब्दको नेपाली रुपान्तरण जाती हो । जाती शब्द स्पेनिस भाषाको ‘कास्टा’ बाट लिइएको हो । जसको अर्थ ‘सिड’ अर्थात ‘बिज वा नश्ल’ हुन्छ । जाती व्यवस्था एउटा बन्द प्रक्रिया हो भनेर समाजशास्त्रमा उल्लेख छ । कुनैपनि जातीमा प्रवेश गर्न त्यस्तै जातीमा जन्म लिनुपर्ने धारणाहरु समेत पाइन्छ । वंश र जातीय संस्कृति कायम राख्नुलाई वुद्धिमता मान्नुपर्छ र यो तारिफ गर्ने विषय पनि हो । वास्तवमा वर्णवादको व्यवहार गर्नु शास्त्रविरुद्धको कुरा हो । हाम्रो पुर्वीय शास्त्रको गलत व्याख्याले जातीय द्वन्द्वको सुत्रपात भएको हो । हिन्दु समाजको मुलग्रन्थ भनेको वेद हो । वेदमा ब्राह्मण, क्षत्री, वैश्य र शुद्र भनेर जातीयरुपमा कुनै प्रकारको पनि भेदभाव गरेको पाईन्न । वेदको यो मन्त्र प्रमाण छ ( ब्राह्मणोस्यमुखमासीद वहुराजन्य कृतः उरुतदश्वान् पदभ्याम् शुद्रो अजायत ( यसको भावार्थ एउटै महापुरुषको शरीरका विभिन्न अंगबाट बाहुन, क्षत्री, वैश्य र शुद्र भन्ने जातको जन्म भयो । वेदको यो श्लोकले कहि पनि जातीय विभेदको कुरा गरेको छैन । एउटै व्यक्तिको अंगबाट जन्मेको विभिन्न जातहरुमा कसरी फरकपना हुन सक्छ ?
वैज्ञानिक हिसाबले हेर्ने हो भने पनि हामी फरक भनाउँदाहरु विकासको एउटै मुलबाट अगाडी बढेका छौँ । यस संसारमा जब मानिस जन्मिन्छ, तब उसको नाम, जात(धर्म केहि पनि हँुदैन । जातिय(धार्मिक हिसाबमा परिचय बनाउनु ठुलो भुलभुलैया मात्र हो । म ब्राह्मण हूँ, म क्षेत्री हूँ, म कोइरी हूँ, म यादव, तेलि(सुडी, मुसहर, डोम आदी इत्यादी हुँ भनेर अचेल हामीले परिचय दिने गरेका छौँ । जतिबेला म जन्मिए त्यतिबेला म कुन जातको थिए ? मेरो नाम के थियो ? मेरो समग्र जीवनको बोध गराउने परिचय के थियो ? यी प्रश्नको जवाफ खोज्न कति गहिराइसम्म पुग्नुपर्छ भन्ने अनुमान गर्न सकिदैन । हुनत् यो विशाल संसारमा वास्तविक परिचय खोज्नेहरुको भिडलाई कम आँक्न मिल्दैन । ठुला ठुला दाढीबालाहरुको कथित प्रवचन सुनेर मानिसहरु समय खर्चिरहेका छौं ।
यहाँ एउटा सत्य घटना पेश गर्दा सान्दर्भिक हुने ठानेर एउटा केस स्टडी सम्बन्धमा चर्चा गर्न चाहन्छु । धनुषा यदुकुहा बस्ने २२ वर्षीय मुस्लिम युवती सवाना खातुनलाई रगतको अभाव थियो । उनी जनकपुर अञ्चल अस्पतालको शै्ययामा छट्पटाइ रहेकी थिइन् । ‘ए पोजिटिभ’ ब्लड ग्रुप बडो मुस्किलले भेट्दा सवानाकी आफ्न्तजनको आँखामा खुसीका आँसु निस्कन पुगे । सो ब्लड ग्रुप भएका दिपक कर्ण मुलतः एक हिन्दु युवा हुन् । दिपकको मोबाइल फोनमा सवानाकी दाइले फोन गरेर धुरुधुरु रुन थाले । उनले रुदै भनेका थिए(‘तपाई र सवानाको ब्लड ग्रुप मिल्दो छ, रगत दिदिनुहोस, नत्र मेरो बहिनी यो दुनियामा रहने छैन् । जात र धर्मको बेप्रवाह गर्दै मानविय भावनाले जागृत भई दिपक रगत दिन तयार भयो । उनि तत्काल अस्पताल गएर रगत दिए । सवानाको जिवन रक्षा भयो । दिपक र सवाना एक अन्जान पात्र हून् । उनीहरुका बीच नत कुनै नाता छ न त साईनो नै । तर एउटा मानवीय नाताले दिपकले सावानालाई दिएको उपहार सावानाको लागि विश्वकै उत्कृष्टतम पुरस्कार हुन । दुनियाँ र समाजले दिए÷बनाएको सम्बन्धभन्दा पनि केहि पर अदृश्य सम्बन्ध हुँदोरहेछ ।
नेपालका ३५ औँ प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले जुम्लामा सार्की जात र महोत्तरीमा मुसहर जातको घरमा खाना खाए । पुर्व प्रधानमन्त्री भट्टराई जन्मको ब्राह्मण परिवारका छन । तर उनले देखाएको उदाहरण वास्तवमै अमुल्य छन ।
धनुषा जिल्लाको देवपुरा रुपैठा गाविसमा गत दशैंमा एउटा अप्रिय घटना भयो । दुर्गाको प्रतिमा सेलाउने क्रममा हिन्दु र मुस्लिमबीच झडपनै भएको थियो । झडपमा चारजना प्रहरीलगायत दुइटै समुहबाट ३२ जना भन्दा बढी घाइते भएका थिए ।
एकजना मुसा भनिने मुस्लिम दार्शनिक मस्जिदतर्फ आफ्नो खुट्टा घुमाएर सुतेका थिए । त्यस मस्जिदका मोलबी साहबले देखेपछि क्रोधित भएर प्रश्न सोधेछ(‘तिमी को हौ, जो यसरी मस्जिदतर्फ खुट्टा घुमाएर सुत्याछौँ ?’ दार्शनिक मुसाले विनम्रपुर्वक जवाफ दिए(‘म नत हिन्दु हूँ, नत मुस्लिम, नत बौद्ध, नत इसाई । म पञ्चतत्वले निर्माण भएको एक पुत्ला हूँ ।’ उनको जवाफबाट मोलबी साहब प्रभावित भएर शिष्य बनेका थिए ।
के गर्ने ?
तर हाम्रो देशमा जतिवटा पार्टी छन् त्यसको दुई गुणा रुपमा जातीय समुह छ भन्दा अनुपयुक्त हुँदैन । प्रत्येक जातीय समुहको उद्देश्य समाजकै हकहित र अधिकारका लागि हुन्छ । तर ठिक विपरित बाटोमा अघि बढ्नु समाजको लागि दुर्भाग्यपुर्ण मात्र हुनेछ । कुनै विशेष जाती वर्गलाई हाँक्ने नेतृत्वकर्ताहरु समयमै सचेत भएन भने कसैले माफी दिने ठाउँ राख्नेछैन । देशका दर्जर्नौ जातीय समुहको प्रमुख उद्देश्य के हो भने ‘जातीय सञ्जाल कसरी विस्तार गर्न सकिन्छ’ ? यस्तै सोचाई कायम रहिरह्यो भने विश्व र देशले ठुलो हिंसाको सामना गर्नुपर्नेछ । जर्मनी, फ्रान्स, भारत र चिनजस्ता देशमा भएको जातीय÷सम्प्रदायिक हिंसाबाट पाठ सिक्न सकिन्छ । जातीय हिंसाले आमाको कोख तुहिनेछ, कति छोरा(छोरी टुहुरा हुनेछन्, कति घरमा चुलो बल्ने छैन, बेपता हुनेको लहर र पिसिनेहरुको ढेर लाग्नेछन् । जातीय राज्य भए देशको मुख्यद्वारहरुमा रगतको धारा बग्ने कुरालाई नकार्न सकिन्न । हाम्रो देशको परिपेक्षमा जातीय सवाल अत्यन्तै जल्दोबल्दो, गम्भीर र संवेदनशिल सवाल हो । त्यसको लागि यसको अन्त्य र जातीय सौहार्दताको आवश्यक्ता देखिएको छ । जातीय सौहार्दताको लागि निम्न कुराहरु ग्र्दा उपयुक्त होला ।
व्यापक स्तरमा जनचेतना जागाउनु पर्छ । समावेसीकरणको सिद्धान्त अनुसार राष्टू र समाजको व्यवहार हुनुपर्छ । कानुनको प्रयोग प्रभावकारी रुपमा गर्नु पर्छ । स्थानीय स्तर सम्म जातीय भेदभावको अनुगमण गर्न संयन्त्रको विकास गर्नु पर्छ । सबैले आ(आफ्नो स्तरबाट अभियान चलाउनु पर्छ । सामाजिक, सांस्कृतिक कार्यहरुमा समाजका अगुवाहरुले जातीय समन्वयको उदाहरण प्रस्तुत गर्नु पर्छ ।
अन्त्यमा, हिन्दु(मुस्लिम, बौद्ध(इसाई, जैन(सिख लगायत कुनैपनि धर्म कसैको व्यक्तिगत होईन । ब्रह्मा÷विष्णु÷महेश, अल्लाह, जेसस क्राइस्ट, गौतम बुद्धको नाममा खेति गर्नु निन्दनीय कार्य हो । राज्य व्यवस्थापन र विविध कार्य व्यवस्थापन गर्ने क्रममा जातीय भेदको व्यवहार भएको देखिन्छ । पढे लेखेका बाहुनले पढाउने लेखाउने, बलिया क्षेत्रीले राज्यको रक्षाको कार्य गर्ने वा प्रशासन चलाउने, वैश्यले व्यापार वा वाणिज्यको कार्य गर्ने र शुद्रले सेवा गर्ने कार्य (कपडा सिउने, भाँडा वर्तन बनाउने, जुता बनाउने, घर बनाउनेलगायत उत्पादनको कार्य) गर्ने गरि जातीय विभाजन गरिएको थियो । कालान्तरमा त्यहि कार्य उसको जातीय पहिचानको रुपमा परिणत भयो । अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा बाहुन(क्षेत्रीले निर्माण र वाणिज्यका कार्य पनि गर्छन भने वैश्य शुद्रले पढाउने लेखाउने पनि । बदलिँदा परिस्थितीमा हाम्रो आचरण पनि त्यहि अनुरुप हुनुपर्छ जो युगको माग हो । अतः हामीले जातीय छुवाछुतको अन्त्य गर्नुपर्ने आवश्यक्ता देखिन्छ ।

जल उत्पन्न तथा प्रकोप नियन्त्रण कार्यालयको लापरवाहीले धनुषामा बाढीको उच्च जोखिम

अजय अनुरागी

धनुषामा बाढीको खतरा भएका नदीहरु 
१. बलुवा नदी २. पुरानो चारनाथ नदी ३. डिठा पैनी खोला ४. पुरानो जलाध 
५. दुधमत्ती खोला ६. मुजेलिया चौधरी बाँध  ७. बछराजा नदी 
८. कमलधारी नदी ९. दानव बाँध १०. जमुनी नदी ११. डुमरिया नदी 
१२. गरहनमा नदी १३ भुसी खोला १४. कटनिया नदी १५. बड्हरी सुखाजोर 
१६. भुतहा नदी  १७. विगही नदी १८. अमोरखोला १९. काजीपैनी खोला 
२०. कमला नदी

वर्षायाम शुरु भएसँगै पूर्वी धनुषाका सर्वसाधारणमा कमला नदीको बाढी खेतबारी र बस्तीमा छिर्ने हो कि भन्ने चिन्ताले सताएको छ । सरकारले करोडौं रुपैयाँ खर्चेर कमला नदीमा तटबन्ध निर्माण गरेको जनाए पनि तटबन्धका नाममा माटोको डंगुर मात्रै थुपारेर दिगो काम नगरेको भन्दै स्थानीय बासिन्दा ढुक्क हुन सकेका छैनन । करिब ४ वर्ष अघि सुरु भएको ६० अर्बको लगानीमा बनिरहेको कमला नदी नियन्त्रण प्रोजेक्ट अझैसम्म सम्पन्न हुन नसक्दा सामान्य पानीमा पनि गाउँ, बस्ती डुवानमा पर्ने खतरा यथावत छ । भारत सरकारको सहयोगमा सञ्चालित उक्त प्रोजेक्टको ७५ प्रतिशत जति कार्य मात्र सम्पन्न भएको जल उत्पन प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय, जनकपुरले जनाएको छ ।
धनुषा र सिरहाको सिमाना भएर बग्ने कमला नदीमा २०६५ सालको साउन महिनामा आएको विनाशकारी बाढीले भएको सबै जमिन बगाएपछि सयौं भूमिपति परिवार सुकुम्बासी बने । नदीले धार परिर्वतन गरेर गाउु पसेपछि धनुषाको बल्हासघारा, मलहनिया, हरिनेसोनापारा र दुबरकोटका तीन सय २१ घर बगाउनुका साथै १५ सय बिघाभन्दा बढी जमिन बगर बनायो । बाढीले भएभरको सम्पत्ति लगेपछि भूमिपतिको कित्तामा रहेका उनीहरुलाई अहिले हातमुख जोर्नसमेत धौ(धौ परेको छ । बाढीले यहाँको खेतीयोग्य जमिन वर्षेनी कटान गर्न थालेपछि  सरकारले करोडांै रुपैया खर्चेर यहाँ तटबन्ध निर्माण गरेको हो । तर, तटबन्धमा अधिकांश माटो मात्रै भरिएकाले वर्षाको भेलले तटबन्ध बगाउने खतरा उत्तिकै रहेको स्थानीय बासिन्दा औंल्याउँछन् । भारत सरकारको आर्थिक सहयोगमा नदीको दुवै किनारमा माटो पुरेर तटबन्ध निर्माण गरिएको भए पनि काम दिगो नभएको स्थानीय बासिन्दाको गुनासो छ ।  धनुषा जिल्लामा चालु आर्थिक वर्षमा विभिन्न नदीहरुको तटबन्ध निर्माणका निम्ति नेपाल सरकारले १ करोड ६० लाख रुपैयाँ बजेट बिनियोजन गरेको छ । जसमध्ये हालसम्म २० प्रतिशत कार्यमात्र सम्पन्न भएको जल उत्पन प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय, जनकपुरको स्वीकारोक्तिले पनि सम्भावित वाढीको खतराबाट हुने अनपेक्षित धनजनको क्षतिलाई नकार्न सकिन्न । जल उत्पन प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय, जनकपुर जल उत्पन प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय, जनकपुरका इन्जिनियर तेजनारायण महत्तो भन्छन,“पहिलो चौमासिकमा रु.२२ लाख बजेट विनियोजन भयो, दोस्रो चौमासिकमा कार्यक्रमै आएन, फागुन १६ गते निकासा भएको तेस्रो चौमासिकमा निकासा भएको रकम समेत लगाएर जम्मा जम्मि २० प्रतिशत जति कार्य मात्र सम्पन्न भएको छ । ” अव आषाढ महिना लाग्न थाल्दा पनि नदीहरुको तटबन्ध निर्माण गर्ने तथा मरम्मत सम्भार गर्दै उपचार गर्नै बाँकी रहेको ८० प्रतिशत कार्य कसरी सम्पन्न होला, सम्पन्न भएपनि गुणस्तर कार्य नभई झारा टार्ने कार्य मात्रै हुने स्थानीयवासीहरु शंका गर्छन । गत वर्षदेखि सुरु भएको जनताको तटबन्ध कार्यक्रम अन्तरगत धनुषामा जलाध नदी नियन्त्रण योजना मास्टर प्लान अनुसार राजमार्ग देखि नेपाल भारत सिमा सम्म उपचार समेत सम्पन्न गर्नका निम्ति नेपाल सरकारले १ वर्षमा रु. ५ करोड रुपैयाँ लगानी गरेपनि सो अनुसारको प्रतिफल पाउन सकिएको छैन । त्यसैपनि विगत २० वर्षको अवधिमा धनुषामा रहेका सम्पुर्ण नदीहरुको स्तर दुई देखि साढे दुई मिटर सम्म माथि उठेको छ । सामान्य पानी पर्दा वाढी भयो भन्ने एक तिहाई जग्गा कटान हुने गर्दछ र धेरै पानी भएर बाढी घटेपछि बढीभन्दा बढी कटान हुने गर्दछ । जलाध साझेदारी बन व्यवस्थापन समुहका अध्यक्ष श्यामलाल महत्तो भन्छन,“ चुरियाँको यस्तो अवस्था रहयो भने जसरी अहिले उत्तरी भेगमा खानेपानीका हाहाकारी छ ५ वर्ष पछि जनकपुरमा पनि पिउने पानी भेटन गाह्रो हुनेछ । इन्जिनियर महत्तो भन्छन,“ चुरिया रेन्ज कमलो (फ्रिजायल) छ, बगेर जान सक्दछ । अनियन्त्रित किसिमले चुरियामा बन विनास भैरहेको छ, नदीबाट अनियन्त्रित किसिमले बोल्डर, गिट्टी बालुवा निकासी गरिएको छ जसकारण मधेसका सबै नदीहरुको ‘रिभर बेड लेवल’ उच्च भएको छ ।” २५ वर्ष अघिको कुरा गर्ने हो भने धनुषामा रहेका नदीहरुमा तटबन्धको आवश्यकता नै थिएन तर आज चुरिया विनाश तथा जिल्ला विकास समितिले राजश्व प्राप्तिका लागि निकासा गर्दै आएको बोल्डर, गिट्टी तथा बालुवाको कारण आज नदीको स्तर माथि उठेको छ भने गाउँ बस्तीहरु तल परेका छन । अहिले दुई मिलिमिटर बर्षा भएपनि खोलामा पानी आउँछ र १० देखि १२ मिलीमिटर वर्षा भयो भने ठुलो बाढी आई समस्त जिल्ला नै डुवानमा पर्ने खतरा बढेको छ । राजमार्ग साइडमा रहेको नदीमा बालुवा गिट्टीको थिकनेस वढी भएको कारण खोलामा पानी बोल्डर र गिट्टीको तलबाट बग्ने गरेको छ भने पानी बढी हुँदा ओभर फ्लो गरी माथिबाट बग्ने कारण जिल्लामा बर्षा नभएपनि पहाडमा पनि वर्षा हुँदा धनुषामा बाढी आउने खतरा रहन्छ ।
चुरे विनाशसूगै वर्षायाममा उर्लेर आउने खहरेसहितको बाढीले कमला नदीको सतह बिस्तारै माथि उठ्दै गएको छ । तटबन्ध तत्कालीन समस्याको समाधान भए पनि  दीर्घकालीन समाधानका लागि भने चुरे संरक्षण गरेर भू(क्षय हुनबाट रोक्न जरुरी छ । नत्र वर्षायाममा आउने बाढीले यहाँका अन्य गाउँबस्ती पनि बगाएर धेरै स्थानीय सुकुम्बासी बन्ने अवस्था आउन सक्छ । हुन त चुरियामा देखिएको उक्त समस्यालाई समाधान गर्न राष्टूपति डा. रामबरण यादवले विशेष चासो लिई राष्टूपति चुरे संरक्षण कार्यक्रम सञ्चालन गर्न लगाएपनि प्रभावकारी हुन सकेको छैन ।
नदीमा रहेको अवैध क्रसर उद्योग बन्द गर्न माँग
नदीमा अबैध रुपमा क्रसर उद्योग लगायतका धन्धाहरुलाई नियन्त्रण गर्न सरकारले नीति बनाउन लागेको सिंचाई, उर्जा एवं विज्ञान प्रबिधि मन्त्री उमाकान्त झाले बताएकाछन । नदीमा क्रसर उद्योग संचालन, बालुवा गिट्टी ढुवानी लगायतका कामहरु सम्बन्धमा सर्बोच्च अदालतले नीति बनाउन सरकारलाई हालै निर्देशन दिएकोछ ।‘यस सम्बन्धमा नीति बनाउन प्रस्ताव केबिनेटमा पुगेकोछ’ उनले भने(चाँडै ठोस नीति सरकारले बनाउनेछ । भारतीय सहयोगमा कमला नदी नियन्त्रणका लागि भइरहेको कार्यको शुक्रबार सिंचाई मन्त्री झाले स्थलगत निरीक्षण गरे । ‘वन, जिल्ला विकास लगायत बिभिन्न निकायहरुले नदीबाट लाभ लिइरहेकाछन’ उनले भने(नदीलाई दोहन गर्ने बिभिन्न निकायहरु भएपनि त्यसको संरक्षणका लागि ठोस काम हुन सकेको छैन । कमला नदीमा धनुषा र सिराहा क्षेत्रमागरि अबैध रुपमा सञ्चालित सात वटा ठूला क्रसर उद्योगहरु बन्द गर्न मागगर्दै कमला नदी संरक्षण संघर्ष समितिले शुक्रबार मन्त्री झालाई ज्ञापन बुझाए ।‘सिराहा क्षेत्रमा संचालित दुईवटा क्रसर उद्योग बन्द गराउन प्रहरीले सहयोग गरे’समितिका सदस्य बलराम सुबेदीले भने(तर धनुषामा क्रसरको बिरोध गर्नेलाई प्रहरीले नै धम्काउछ ।’
ब्यारेज भन्दा माथि दुबै तिर क्रसर उद्योग सञ्चालन भइरहेकोले नहरमा पानी आउन बन्द भएको र जमीन मुनीको पानीको लेयरपनि तल गएको सुबेदीले बताए ।
संघर्ष समिति र कमला नदी जल उपभोक्ता समितिका पदाधिकारीहरुसितको छलफलमा मन्त्री झाले समस्या समाधानका लागि तत्काल पहल गर्ने वचन दिए । उपभोक्ता महासंघका केन्द्रीय उपाध्यक्ष गजाधर यादव लगायतका पदाधिकारी तथा स्थानीयहरुको उपस्थिति थियो । पूर्बी  क्षेत्रमा भएको तटबन्धको काम, नदी नियन्त्रणका लागि जाली ढुंगाको काम लगायतको विषयमा जानकारी लिएका थिए ।
उत्तरी धनुषाका सर्वसधारणहरुले गोदार, भरतपुर लगायतका गाबिसमा अबैध रुपमा सञ्चालित क्रसर उद्योगहरु बन्द गर्नुपर्ने माँग राखेका छन् । क्रसर उद्योगले गर्दा नदीको सतह गहिरो भई खानेपानीको समस्या उत्पन्न हुनुका साथै वातावरणमा ह्रास आएको भन्दै सर्वसधारणले क्रसर उद्योग बन्द गर्न माँग गरेका हुन् ।
कमला तथा चारनाथ खोलामा धनुषामा ३ तथा सिरहामा ३ गरी नदीको दुबैतिर गरी ६ वटा क्रसर उद्योगहरु सञ्चालनमा रहेको छ । गोदार वरिपरिका गाबिसहरुको एक टोलि जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषा पुगेर शुक्रबार स्थानीय प्रशासनलाई अबैध रुपमा सञ्चालित क्रसर उद्योग बन्द गराउन ध्यानाकर्षण गराएको हो । क्रसर उद्योगले नदीबाट ढुँगा, गिट्टी उत्खनन गर्दा नदीमा पानीको सतह कम भई वरिपरिको गाबिसमा खानेपानीको हाहाकार नै मच्चेको छ । ऐन कानून मिचेर सञ्चालन गरिएको क्रसर उद्योग बन्द गराउन प्रहरी चौकीदेखि स्थानीय प्रशासन समक्ष पटक पटक जानकारी गराउँदा समेत अटेरि गरिएकोप्रति सर्वसधारणले आक्रोश ब्यक्त गर्दै बन्द नभए कडा प्रतिकारमा उत्रिने चेताबनी दिएका हुन् । एकिकृत माओवादीका धनुषा सदस्य बलराम सुवेदीले २ महिना अघि गृहमन्त्रालय तथा स्थानीय बिकास मन्त्रालयमा स्थानीयले ज्ञापन पत्र बुझाउँदा गृहले जैविक विविधता तथा भौगोलिक रुपमा चुरे श्रृखंला तथा चुरेको दक्षीणी भागको भावर क्षेत्र लगायतका स्थानमा ईजाजत बिपरित सञ्चालित क्रसर उद्योग बन्द गर्न स्थानीय प्रशासनलाई पत्राचार समेत गरेको जनाएका छन् । तर प्रशासनले क्रसर उद्योगले पारेको असरको गम्भिरतालाई अटेरी गर्दै आएको छ । धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी हरि प्रसाद मैनालीले प्रशासन कहाँ आएका सर्वसधारणलाई क्रसर उद्योग अनुगमन समितिको बैठक अगामी दुईदिनभित्र बसेर निकासको उपाय खोज्ने आश्वासन दिएका छन् । प्रशासन कार्यालयमा गोदार वरिपरिका गाबिसका दुईदर्जनभन्दा बढी सर्वसधारण पुगेका थिए ।

विवादित डा. निलम चौधरी मेडिकल ईथिक्सको उलंघन गर्नमै व्यस्त

जिवेश झा

जनकपुर तातिएको छ । गर्मी मौसममा शरिरको तापक्रम बढ्नु भन्दा पनि डा. निलम चौधरीको आतङकले जनकपुर नगर आतङकित छ । डा. चौधरी भु्रणको लिंग पहिचान गर्न र अवैध गर्भपतन गर्नमा माहिर मानिन्छिन् । पेशाले स्त्री रोग बिशेषज्ञको रुपमा कार्यरत डा. चौधरी जनकपुर अञ्चल अस्पतालकी सरकारी चिकित्सक पनि भइसकेकी छिन । अहिले उनी आफ्नै जनकपुर प्रसुती नर्सिङ् होममा बढि समय खर्चिन्छिन् ।  ‘जहाँ दाम, त्यहाँ काम’  भन्ने उखानलाई पुर्ण रुपमा चरितार्थ गरेकी छिन डा. चौधरीले भ्रुण हत्या र लिंग परिक्षण गरेर । जनकपुर प्रसुती नर्सिङ् होममा डा. निलम चौधरीले महोत्तरीकी एक महिलाको भ्रुणको लिंग पहिचान गरेबाट उनि बिबादमा तानिएकी छिन् । कानुनतः लिंग पहिचान गर्नु गैरकानुनी भए पनि चार छोरीकी आमा चन्दादेवी झालाई त्यहि बाटो रोज्न सुझाईयो । डा. चौधरीले भ्रुण छोरी भएको वताएपछि घर फर्किन तयारीमा रहेको परिवारलाई डा. चौधरीकै एक स्टाफ नर्सले गर्भपतन गराउन सुझाव दिन्छ । झा परिवारले पनि सुझाएकै बाटो अंगिकार गर्छ । गर्भपतन गरेर बच्चा बाहिर निकालेपछि चन्दादेवीको कोखमा छोरी नभई छोरा भेटिन्छ । भ्रुण छोरा भएको थाहा पाएपछि गर्भपतन गराउने कक्षमै रहेकी सासु भकानो पारेर रुन थालिन र चर्को स्वरमा हल्ला गर्दै वाहिर निस्किन्छिन । त्यसपछि अस्पतालकै एक नर्सले भ्रुणको लिंग काटेर छोरी नै रहेको दावी गर्न थाल्छिन् ।
लिंग पहिचान गर्ने उद्देश्यले नै दुई पटकसम्म अल्टूासाउन्ड गराईएको , चर्को  शुल्क लिईएको, र आफ्नो गल्ती स्वीकार्नु भन्दा पनि डा.चौधरीले प्रहरी(प्रशासनलाई समेत आर्थिक प्रलोभनमा पारेकोले होला प्रहरीले उजुरीसमेत लिन मानेको छैन । सानालाई ऐन ठुलालाई चैन भन्ने भनाईलाई पुर्णरुपले चरितार्थ गरेको छ धनुषा जिल्ला प्रहरी कार्यालयले । प्रहरी, प्रशासन, प्रेस र नागरिक समाज सबै डा. चौधरीका अगाडी नतमस्तक भएका छन । नतमस्तक किन नहुनु सो गरेवापत आर्थिक लाभ जो मिल्छ । नेपाल पत्रकार महासंघ, धनुषाका अध्यक्ष रामअशिष यादवको मत मान्ने हो भने जनकपुरका पत्रकार कसैको समर्थन वा विरोध गरेका छैनन, सवै पत्रकार आ(आफ्नो  ‘न्युज एङ्गल’  अनुसार समाचार लेखेका छन ।  ‘जनकपुरको पत्रकारितामा कुनै फाटो नआएको बरु समाचारिय दृष्टिकोणमा फरक आएको छ ’  अध्यक्ष यादव थप्छन् । पत्रकार राजेश कर्णले जनकपुर एफ.एम. मा र सुजित झाले रेडियो मिथिलामा विवादमा मुछिएकी डा. चौधरीको अन्तवार्ता लिएका थिए । पत्रकार कर्णले डा. चौधरीकै विचारमा हो(हो गरेको र उनलाई समर्थन गरेको बिश्लेषणहरु भईरहँदा महासंघ अध्यक्ष यादवले भने कुनै पत्रकारले कसैको अंतरवार्ता लिंदैमा उ कसैको पक्षधर हो भन्न मिल्दैन् भन्ने आधिकारिक धारणा व्यक्त गरे । नेपाल पत्रकार महासंघ, धनुषाका सचिव ईश्वरचन्द्र झाको कुरा स्वीकार्ने हो भने जनकपुरीया पत्रकारितामा फाटो नै आएको छ । सचिव झा भन्छन,  “एक  किसिमका पत्रकारहरुले व्यवसायिक पत्रकारिता ग¥या छन भने अर्को थरीकाले डा. चौधरीको पक्षमा समाचार संप्रेशण गरेका छन जुन कि अव्यवसायिक हो । डा. चौधरीलाई समर्थन गर्नेहरुसँग कुनै तर्क छैन । बिगतमा पनि व्यक्तिगत लाभका कारण  यस्ता किसिमका पत्रकारिता भएकै छन । जनकपुर प्रसुती केन्द्रको कामकारवाही गलत नै हो र स्थानिय प्रशासन पुर्वाग्रही बनेको छ अहिलेको सन्दर्भमा ।
पत्रकार श्याम सुन्दर शशीको मत भने अलि पृथक छ । उनका अनुशार पत्रकारहरुले पत्रकारिताको मुलभुत सिद्धान्त (ब्द्यऋ(ब्अअगचबअथ, द्यबबिलअभ ७ ऋचभमष्दष्ष्तिथ) अनुशार नै पत्रकारिता गरी सत्यको नजिकसम्म पुग्नुपर्दछ । पत्रकार शसी भन्छन,  “ चिकित्सकको अधिकार र कर्तव्य कसैको ज्यान बचाउने हो नकि ज्यान मार्ने, आरोपी चिकित्सक र पिडितको पनि आवाज मिडियामा आउनुपर्यो, भ्रुणको आमा(बुवालाई समाचारमा उदृत गरिएको छैन, आमालाई उदृत गरिएको  भए समाचार थप सान्दर्भिक हुन्थ्यो, पत्रकारको काम कसैको ऐक्यबद्धता वा बिरोध जनाउने होईन, अर्कोतर्फ डा.चौधरीलाई   ‘मिडिया स्पेश’ दिनु कुनै प्रकारको समर्थन भने होईन, अहिलेसम्म पनि बिषयबस्तुसम्म हामी पुग्न सकिरहेका छैनौं । जनकपुरमा दैनिक ५०० भ्रुणको हत्या गरिन्छ, डा. चौधरी प्रकरण त एउटा उदाहरण मात्र हो, गर्भपतन रोक्ने तर्फ हामी लागौं र पत्रकारिताको समग्र बिकासमा जनकपुरका पत्रकारहरु लाग्नुपर्छ  । पत्रकार शसीले नीतिगत कुरा गरे पनि आफू सम्बद्ध सञ्चारमाध्यममा भने एक वाक्यको समाचार पनि यस बिषयमा लेखेका छैनन् । पत्रकारितामा भनिन्छ “साईलेन्स ईज अल्सो ए काईन्ड अफ सपोर्ट” अर्थात समाचार नै नलेख्नु पनि एक किसिमको ऐक्यबद्धता वा समर्थन हो ।
अर्कोतर्फ पत्रकार बिरेन्द्र रमणको अनुसार डा. चौधरी वास्तवमै दोषी नै रहेको भन्ने आशयको अभिव्यक्ति समाजिक सञ्जाल फेशबुकमार्फत सार्वजनिक गरे । रमण मे ३१ तारीखका दिन फेशबुकमा लेख्छन,  ‘अहिले अवैध रुपमा गर्भपतन गरि भ्रुणको लिंग काटेको विवादमा फसेकी डा. निलम चौधरी सुरु देखि नै विवादित व्यक्ति हुन । उनले आप्mनो जवान छोरा(छोरीलाई टुहुरो बनाउदै अरु संग सल्केकी छिन । उनले अर्जुन सिंहसंग विवाह गरेकी थिईन । पहिलो पति समेत चिकित्सक नै थिए । तर आज दवावको कारणले प्रशासन मुद्दाको अनुसन्धान समेत गर्न सकेको छैन । धन्य छ नेपालको कानुन ’ । पत्रकार रमण जुन १ तारीखमा फेशबुकमा केहि जनकपुरीया पत्रकारलाई गैरव्यवसायिक पत्रकारिता गरिरहेको आरोप लगाउँछन् ।  रमण लेख्छन,  ‘जनकपुरका पत्रकारहरु अहिले डा.निलम चौधरीको पक्षमा खुलेयाम उत्रेका छन । उनलाई कारवाही गर्नुपर्छ भनेर अधिकारकर्मीहरु उत्रेको अवस्थामा एक तर्फि रुपमा चौधरीको अन्तरवार्ता लिएर जसरी जोगाउने प्रयास भईरहेको छ, त्यो पत्रकारिताको मुल्य मान्यता विपरित मात्रै नभएर दलालि पत्रकारिताको एउटा नयाँ उदाहरण हुन । जो जनकपुरमा देख्न सकिन्छ ’  । पत्रकार रमणको एक अर्को स्टाट्सलाई पनि हेरौं,  ‘ बल्ल बुझे पहाडी कर्मचारीहरु तराई किन आउन चाहन्छन । मधेसमा रहेका माफियाको विरुद्धमा सामान्य निवेदन दर्ता समेत नगर्दा लाखौ कमाउदो रहेको छ । जनकपुरको एउटा यस्तै घटना भएको छ । केही पत्रकार र प्रहरी प्रशासनलाई रकम दिएपछि डा.निलम चौधरी अपराध गरे पनि त्यो अपराध भएन ’  । डा. चौधरी पेसाले चिकित्सक  छिन, कुन महिलाको गर्भमा कति महिनाको भ्रुण छ र त्यसको कसरी हत्या गर्नुपर्छ भन्ने बिषयमै स्नातकोत्तर गरेकोले होला त्यो संबन्धी उनी दह्रो ज्ञान राख्छिन । उनी बिगतमा पनि विवादित नै रहँदै आएकी छिन । गर्भपतन गर्नमा उनी जनकपुरकी अब्बल दर्जाकी डाक्टर हुन् ।
त्यसैले त उनी आर्थिक रुपमा अत्याधिक सबल पनि छिन । भ्रुणको लिंग परिक्षण र हत्या गरे वापत उनलाई  ‘ डिमान्ड’  अनुसारको शुल्क (दक्षिणा) मिल्ने गरेको एक शुत्रको दावी छ । प्रचलित ऐन कानुन भन्दा माथि रहेको भन्ने डा. चौधरी बर्षौंदेखि जनकपुरमा हैकम जमाएर बसेकी छिन । उनी अकुत सम्पत्ती आर्जन गरेको उनको वर्तमानको आर्थिक हैशियतबाट प्रस्ट हुन्छ । बिगत दुई दशकभन्दा बढिदेखि जनकपुरमा  तान्डब मचाएकी डा. चौधरीको अर्को बिलक्षण बिशेषता भनेको कुटिलतामा माहिर हुनु हो । यहिं बिशेषताका कारण स्थानिय ठुलठुलादेखि मेडिकल काउन्सिल, प्रशासन र संबन्धित सरोकारवालालाई रिझाउन सफल भएका उहाँ कसैलाई टेर्नु हुन्न । को बाट कसरी आशिर्वाद लिनुपर्छ र कसलाई कसरी ठिक पार्नुपर्छ भन्ने कुरा एक पटक मान्छे हेर्दा थाहा पाउनु हुन्छ । त्यसैले त बिगतका राजदरबार, शाही कालका मन्त्री र वर्तमानको सत्तासिन प्रमुखहरुलाई रिझाउन सफल भएकी छिन् । कसलाई कसरी रिझाउनुपर्छ र कस्तो प्रसाद कसलाई दिनुपर्छ भन्नेबारे खुबै जानकार रहेकै कारण गणतान्त्रिक सरकारका मन्त्रीहरुलाई समेत खुश पार्न सफल भएकोले नै होला उनी मेडिकल ईथिक्सको घोर उलङ्घन गरे पनि कारवाहीको हकदार ठहरिएकी छैनन् । र सम्मानित जीवन(यापन गरिरहेकी छिन् । आफूलाई सम्मानित भने पनि अधबैसे उमेरमा सल्किने संस्कारले उनीमाथि प्रश्नचिन्ह लगाउनु सहज बनाईदिएको एक पुरोहित नाम उल्लेख नगराईने सर्तमा भन्छन् ।
यीनलाई यो समाचार लेख्नु अलि चुनौतीपुर्ण नै होला भनेर एक शुभचिन्तकले आफ्नो सल्लाह राखे । तर चुनौतिसँग मुकाबिला गर्न रमाउने यी पङ्तिकारले डा.चौधरीको कुन्डली खोज्न कुनै कशर बाँकी राखेनन् ।

के मधेसवादी दलहरु संघीयताको सवालमा न्यायाधिश हो ? – प्रकाशमान सिंह

मधेसको मसिहाको रुपमा प्रस्तुत गर्ने दलहरुको गतिविधि के छ भनेर तराई मधेसमा वस्ने जनताले थाहा पाइसक्यो नि । त्यत्रो वर्ष तिनीहरु सरकारमा बसेर के गर्यो ? सरकारमा जानु अगाडी मधेसलाई यो गर्छु, त्यो गर्छु भन्ने, सेनामा यो गर्छु भन्यो तर के गरे त ? मैले भन्नु नै पर्दैन । अव संघीयताको सन्दर्भमा मधेसवादी दलहरुले परिभाषा गरेकै अनुसार नेपालको लागि संघीयता हुँदैन । नेपाली कांग्रेसको स्पष्ट धारणा छ, त्यो के भने संघीयताको प्रस्तावक नेपाली कांग्रेस कसरी संघीयताको विरोधी हुन्छ ? के मधेसवादी दलहरु संघीयताको सवालमा न्यायाधिश हो ? नेपाली कांग्रेसका महामन्त्री प्रकाशमान सिंहसँग द एक्सक्लुसिभका सम्पादक अजय अनुरागीले गरेको वार्तालापको सम्पादित अंश प्रस्तुत छ ।

अस्वस्थ देखिनु हुन्छ, थुप्रै औषधिहरु पनि खानु भयो, के भएको छ ?

टूयाभेलिङ् गर्दा अलिकति टायर्ड भएको हो । मौसम र ठाउँ परिवर्तन भएपछि रुघा(खोकी लागेको हो ।
जनकपुर के–कति उद्देश्यले आउनु भएको थियो ?

म खास त ५ वटा जिल्ला भित्र पार्टीको आन्तरिक छलफल कार्यका निम्ति आएको हुँ । बारा, पर्सा, सर्लाही, धनुषा, महोत्तरीमा घुमेर पार्टीको जिल्ला कार्य समितिका सदस्यहरु, क्षेत्रिय कार्य समितिका सदस्यहरु लगायत गाउँका सभापति,पुर्व सभासदहरु, केन्द्रिय सदस्यहरु, सबै सँग पार्टी अगाडी वढाउन, संगठन सुदृढिकरण गर्न, मुद्दाहरुमा केही क्लेयरिफाई गर्नू पर्ने छ भने त्यो गर्न आएको हो । मञ्चबाट भाषण नगरी जनता र नेताका समस्या सुन्ने काम फ्लोर बाटै गर्न आएको थिएँ । फिडब्याक पाएको छु । विशेष गरेर मधेसको संगठन सुदृढ हुनेमा विश्वस्त छु ।
जनकपुरधाममा हुने भनिएको तपाईहरुको महासमितिको वैठक नवलपरासीको त्रिवेणीधाममा भयो, किन ?

खास गरेर वर्किङ कमिटीले महासमितिको वैठक धनुषामै राख्ने भनेर निर्णय गरिएको थियो । पछि टेक्निकल प्रोब्लेम र त्यसबेलाको अवस्थामा होस्ट गर्ने जिल्लाले महासमितिको मिति अलि पर सार्नु पर्छ भनेकाले पछि फेरी महासमिति चाँडै गर्नु पर्छ भनेर डिमान्ड आउँदा नवलपरासीको त्रिवेणीधाममा सम्पन्न भएको हो ।
कांग्रेसको महासमिति मन्थनले मधेसलाई के उपहार दियो त ?

खास गरेर हाम्रो राजनीतिक प्रस्ताव देखि लिएर महामन्त्रीको प्रतिवेदन, आर्थिक प्रतिवेदन प्रस्तुत भयो । प्रस्तावमा छलफल भयो । धेरै महासमिति सदस्यहरुले आफ्नो विचारहरु राख्नु भयो । फेरी गु्रप डिस्कसन गराएर आएको निचोडलाई लिखित रुपमा प्रतिवेदन फेरी पेश गरियो । सुझावहरु जुन आएका छन ती सवैलाई सङकलन गरेर आधिकारिक डकुमेन्ट वनाएर पार्टीको उपसभापति रामचन्द्र पौडेलको संयोजकत्वमा उपसमिति बनाइएको छ । त्यो कमिटीले प्रस्तुत गरिएका विचार र लिख्ति सुझावलाई सम्बोधन गर्ने काम अगाडी वढेको छ ।
मधेससँग वढदै गएको काँठमाण्डौको दुरीलाई कम गर्न प्रतिकात्मक रुपले गम्छा पनि वाँडियो । मधेसका लागि के(कस्ता नीतिहरु सम्बोधन गरिए त ?

खास गरेर नेपाली कांग्रेसले तराई, हिमाल र पहाडमा वस्ने सबै नेपालीहरुको लोकतान्त्रिक हक अधिकारलाई सुरक्षित गर्दै अगाडी वढने, जारी शान्ति प्रक्रिया विघटित संविधान सभाका कारण जुन बिचमै रोकियो, लिखित संविधान जारी गर्न संविधान सभाको आवश्यकता परेको हुनाले हामी संविधान सभावाटै लिखित लोकतान्त्रिक संविधानको पक्षमा गयौं । त्यसमा पनि गएको संविधान सभाले पारित गरेको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक नेपाल हुनेछ कुरालाई संस्थागत गर्न त एउटा लिखित संविधान त चाहियो नि । त्यसकारण अहिले नेपाली कांग्रेसको ह्वोलसोल जोड लिखित संविधान मै छ । र, जहाँ सम्म कुरा रह्यो संघीयताको सवालमा कांग्रेसको धारणा प्रस्ट छ । १२ औं महाधिवेशनबाट पारित भएको हो संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र । त्यसमा पनि सामर्थय र पहिचानको आधारमा प्रदेशहरु गठन हुनु पर्छ भन्ने स्पष्ट धारणा आइसकेको छ । त्यसमा पनि प्रदेशहरु बनाउनु भन्दा वढीमा वढी सात प्रदेश हुनु पर्छ भन्ने कुरा नीति र कार्यक्रम नै १२ औं महाधिवेशनबाट पास भइसकेको हो । वर्किङ कमिटीले भिम बहादुर तामाङ्को संयोजकत्वमा बनेको कमिटीले भनेकै छ “संघीयतामा जाँदा खेरी सबैको पहिचान भेटिने जातिय द्वन्द मेटिने नीतिलाई आधारको रुपमा लिनु पर्छ ।” त्यही आधार अनुसार हामी अगाडी वढिरहेका छौं । २०६२÷०६३ को आन्दोलन पछि जुन समावेशिताको सवाल उठ्यो त्यसमा तपाई देख्नु हुन्छ की धेरै ठुलो अचिभमेन्टको रुपमा पनि लिएको छ । नेपाल सरकारको जुन सुकै निकायमा पनि आवश्यकता भएमा ४५ प्रतिशत मधेसी, दलित, जनजाती, महिला, आदिवासीको लागि आरक्षण गरेकै छ । त्यो पहिला त कहिल्यै भएको थिएन । सबैले खुला प्रतिपर्धा नै गर्नु पथर््यो । अव गरेको कामलाई त गर्यो भनेर आउनु प¥यो नि ।

नेपाली कांग्रेसबाट विद्रोह गरी अलग पार्टी गठन गरी तराई(मधेस केन्द्रित राजनीति गर्ने नेताहरु त प्रष्ट रुपमै के आरोप लगाइरहेका छ भने नेपाली कांग्रेस संघीयता र मधेस विरोधी पार्टी हो । कसरी खण्डन गर्नु हुन्छ ?

होइन, अव के खण्डन गर्नु पर्छ र । मधेसको मसिहाको रुपमा प्रस्तुत गर्ने दलहरुको गतिविधि के छ भनेर तराई मधेसमा वस्ने जनताले थाहा पाइसक्यो नि । त्यत्रो वर्ष तिनीहरु सरकारमा बसेर के गर्यो ? सरकारमा जानु अगाडी मधेसलाई यो गर्छु, त्यो गर्छु भन्ने, सेनामा यो गर्छु भन्यो तर के गरे त ? मैले भन्नु नै पर्दैन । अव संघीयताको सन्दर्भमा मधेसवादी दलहरुले परिभाषा गरेकै अनुसार नेपालको लागि संघीयता हुँदैन । नेपाली कांग्रेसको स्पष्ट धारणा छ, त्यो के भने संघीयताको प्रस्तावक नेपाली कांग्रेस कसरी संघीयताको विरोधी हुन्छ ? के मधेसवादी दलहरु संघीयताको सवालमा न्यायाधिश हो ? पहिचान र साम्र्थयकै संघीयता हुनु पर्छ भने कांग्रेसको मान्यता हो ।
बहु पहिचान तर्फ तपाई इंङ्गित गर्दै हुनु हुन्छ । के नेकपा एमालेले भन्दै आएको बहु पहिचान जस्तै कांग्रेसको पनि धारणा हो ?

पहिचान भनेको एकल होइन । भाषा, धर्म, जात, ठाउँको नाउँ, पढेलेखेको, नपढेलेखेको, कम्प्युटर जानेको, नजानेको, चश्मा लगाउने, नलगाउने सबैको पहिचान पाउनु प¥यो नि ।
मधेसमा मधेसवादी दलहरु एक मधेस एक प्रदेश भन्छन, तपाईको पार्टी कति प्रदेश चाहन्छ ?

नेपालको भौगोलिक, जनसंख्या हेर्दा वढीमा सात प्रदेश हुनु पर्छ । तराई मधेसमा वढीमा तीन हुन सक्छ, पाँच पनि हुन सक्छ । हेर्दै जाउँ पार्टीले गृहकार्य गरिरहेको छ । प्रतिवेदन आइसकेपछि सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्षमा छलफल गरी आधिकारिक धारणा राख्छौं ।
प्रदेशको विभाजन कांग्रेसको इच्छामा उत्तर(दक्षिण हुनु पर्छ तर कांग्रेसको मधेसी नेताहरुले पनि त्यसको विरोध गरेका छन । पुर्व(पश्चिम विभाजन किन गर्न नचाहनु भएको हो, तपाईहरुले ?

संविधान बनाउँदा कांग्रेसले भनेर मात्र त हुँदैन नि । कांग्रेसको लिमिटेशन कतिको छ भन्ने कुरा कांग्रेसले पनि बुझेको छ । कुनै विशेष दलले भनेको कुरा अनुसार त हुँदैन । चुनावमा जनताले जसलाई वढी म्यान्डेट दिन्छ, त्यही अनुसार बन्छ । त्यसैले ब्यालेन्स गर्न पहिचान, साम्थर््य र अहिले चल्दै आएको सामाजिक सदभाव नखलब्लाउने खालको हुनु पर्छ । तराईले उठाएको इस्यूलाई पनि सम्बोधन गर्नु पर्छ भन्ने कांग्रेसलाई पनि राम्ररी थाहा छ नि । जातीय द्वन्द मेटिने हुनुपर्छ ।
कांग्रेस लोकतान्त्रिक संविधान र माओवादी जनसंविधान वनाउन चाहन्छ । यस्तो अवस्थामा कसरी संविधान बन्ला त ?

शान्ति प्रक्रियामा आइसकेपछि माओवादीहरुले पनि लडाकु, क्याम्प, हातहतियार सरकारको नियन्त्रणमा आइसकेको अवस्थामा गरेको कमिटमेन्ट अनुसार अगाडी वड्नु पथर््यो नि । लोकतान्त्रिक मुलधारमा आउनकै निम्ति आउनु भयो र गएको संविधानसभामा भाग पनि लिइसक्नु भयो । जनताले जसरी विश्वास गर्छ, जस्तो संविधान चाहन्छ त्यस्तै आउँछ । जनताले डेमोक्रेटिक संविधान चाहने हो कि माओवादीले छाप लगाएको संविधान चाहने हो त्यो त जनताले अव हुने संविधान सभामा दिने परिणामले बताउँछ । अनडेम्रोकेटिक संविधान बन्यो भने आउने पुस्ताको लागि पनि विकास निर्माणको क्रम, मानवअधिकार लगायत सम्पुर्ण मौलिक अधिकारमा प्रश्न खडा हुन सक्छ ।
तपाई पार्टीको नीति बनाउने महामन्त्री तहमा हुनु हुन्छ । आगामी चुनावमा तराई(मधेसका जनताको लागि चुनावी घोषणापत्रमा के लिएर जनतामा आउँदै हुनु हुन्छ ?

घोषणापत्रमा पार्टीको विचार आउँछ । चाँडै नै संघीयता लगायत जल्दा बल्दा सवालमा पार्टीको आधिकारिक धारणा आउँछ ।
प्रधानन्यायाधिशको पदबाट चुनावी मन्त्रीपरिषदका अध्यक्ष खिलराज रेग्मीले राजीनामा दिनुपर्छ भन्ने कुरामा नेपाली कांग्रेसका नेताहरु विभाजित भएको कुरा सञ्चारमाध्यममा आएका छन । किन भएको हो, विवाद ?

पत्रपत्रिकाले यो कुरालाई विवादको रुपमा देखाएको छ । किन भने सुशिल कोइरालाजीलाई प्रष्ट थाहा छ कि ४ राजनीतिक दलकै सहमतिमा चुनाव गराउनका लागि यो सरकार गठन भएको हो । ४ राजनीतिक दलले गरेको सहमति र रेखदेखमा हुन लागेको संविधानसभाको चुनावको विरोध गरेर बस्ने दलहरुको माँग हो प्रधानन्यायाधिस पदबाट रेग्मीको राजीनामा । त्यसमा करेक्सन गरेर आए के फरक पर्ला भन्ने कन्टेस्टमा मात्र कोइरालाजीले भन्नु भएको हो । तर ११ बुँदेमा जे छ, अक्षरसः जानु बाहेक केही उपाय छैन । होइन अन्य राजनीतिक दललाई चुनावमा सहभागी गराउन रेग्मीजीले प्रधानन्यायाधिश पदवाट राजीनामा दिँदैमा के फरक पर्छ र ?
आफ्नै गृह नेतालाई पराजित गरी तपाईलाई महामन्त्री पदमा निर्वाचित गराएकै कारण धनुषा जिल्लाका नेताहरु विभेदका शिकार हुनु परेको भनेर गुनासो गर्ने गर्छन । तपाईको निकटतम प्रतिद्वन्दी निधि सँग अहिले कस्तो सम्बन्ध छ ?

सम्बन्ध राम्रो छ नी हाम्रो । पार्टीको महाधिवेशनमा मैत्रीपुर्ण प्रतिस्पर्धा त हुन्छ नि । विधान अनुसार सर्वसम्मत नभए पछि प्रक्रियामा जान्छ । निर्वाचन हुन्छ । परिणाम आए पछि स्विकार्नु पछ । सक्यो नि त अव निधि जी देखि सबै सिनियर लिडरलाई वर्किङ कमिटीमा समावेश गरिएकै छ ।
भोली संविधान सभाको चुनाव हुँदा टिकट वितरणमा काखा पाखा गरिए थुप्रै नेताहरुले विद्रोह गर्न सक्ने सम्भावना छ । केही नेताहरुको प्रभावमा परेर टिकट वितरण गरि जेन्यून क्यान्डिडेटलाई टिकट नदिए विद्रोह गर्ने पनि भनिएको छ । यो समस्या कसरी समाधान गर्नु हुन्छ ?

टिकटको लागि हाम्रो आफ्नै प्रक्रिया छ । निर्वाचनमा उम्मेदवार खडा गर्नको लागि पार्टी भित्रकै विधान, नियमावली र प्रक्रिया अनुसार उम्मेदवार छनौट गर्छौं । उम्मेदवार छनौट गर्दा संसदीय समिति जुन छ, छनौट वोर्डमा पदाधिकारी वढीमा ८ जना केन्द्रिय सदस्य हुन्छन । त्यसैले पार्लियामेन्टूी सेलेक्सन कमिटीले उम्मेदवारहरुको आधारहरु बनाउँला । जो पोपुलर छ त्यसले टिकट पाउँँछ । सबैभन्दा ठुलो कुरा के ध्यान दिइन्छ भने जीत्ने क्यान्डिडेट को हो ?
द एक्सक्लुसिभ पत्रिका मार्फत के सन्देश दिन चाहनु हुन्छ ?

तपाईको अत्यन्तै लोकप्रिय पत्रिका मार्फत म के भन्न चाहन्छु भने देश र जनताको भविष्य सुनिश्चित गर्नको लागि संसार भरि नै चलेको लोकतान्त्रिक संविधान जारी गर्न सकेनौं भने नेपाललाई धेरै ठुलो सेड ब्याक हुने भएकाले भोली निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवारहरुलाई विजयी गराएर संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको लिखित संविधान जारी गराउनु पर्छ ।

रिमझिम मेला होइन ‘जुवाको मेला’

माथिको तस्वीरहरुमा प्रष्ट देखिन्छ, देशको भविष्यको कर्णधार भनिएका स(साना बालबालिकाहरु हातमा रुपैयाँ राखेर जुवा खेलेका छन । पढाई लेखाई छोडेर जुवा खेल्न आएका ती विद्यार्थीहरुको लागि त्यो अवसर जनकपुरकै गणेश युवा क्लवले जुराई दिएका हुन । एम्बुलेन्स मरम्मतका लागि आवश्यक परेको १ लाख रुपैयाँ आर्जन गर्नका लागि उक्त क्लवले सार्वजनिक सम्पदा रहेको गोपाल धर्मशालामा  रिमझिम रमाइलो मेला महोत्सवमा जुवाको खाल थाप्न लगाएका छन । 

नेपालको कानुनमा जुवा खाल थाप्नु, थाप्न लगाउने, जुवा खेल्ने सबै अपराधी हुन । प्रतिवन्धीत उक्त कार्य गर्ने÷गराउने दुवैलाई नेपालको कानुनमा कारवाहीको व्यवस्था छ । अचम्म त के छ भने त्यस्तो अपराधी जन्य क्रियाकलापका लागि धार्मिक आस्था रहेको तथा जनकपुरधाममा तिर्थाटन गर्न आउने श्रद्धालु भक्त जनको विश्रामका लागि बनाईएको गोपाल धर्मशालालाई छनौट गरिएको छ । समाजको एक जिम्मेवार यूवा क्लवले त्यस्तो कार्य गर्दा पनि अवैध जुवा रोक्नका लागि जिम्मेवार स्थानिय प्रशासन मौन छ । अझ चाख लाग्दो कुरा के हो भने महिना दिन सम्म चल्ने उक्त जुवाको मेलाको उदघाटन नेपाल पत्रकार महासंघ धनुषाका अध्यक्ष रामआशिष यादवले गरेका छन । पक्कै पनि अध्यक्ष यादवलाई उक्त यूवा क्लवले झुक्याएर वा भ्रममा पारेर उदघाटन गराएको हुन सक्दछ । 
नेपाल पत्रकार महासंघ धनुषाका पूर्व अध्यक्ष अशोक रौनियार भन्छन,“ एक त जुवाको मेला यूवा क्लवले लगाउनु नै हुदैन, त्यसमा पनि जूवाको मेलाको उदघाटन पत्रकार महासंघका अध्यक्षले गर्नु भनेको समग्र पत्रकारीताकै बदनामी हो ।  भुलबस वा के कारणले महासंघका अध्यक्ष यादवले उदघाटन गरेको भएपनि यादवले तत्काल सार्वजनिक रुपमा जनतासँग माफि मागेर भुल सुधार गर्नुपर्ने हुन्छ ।”

कुनै सार्वजनिक महोत्सव, मेला, प्रदर्शनी आदिमा मनोरञ्जनका लागि कुनै सानोतिनो चल सम्पत्ति पाउने वा गुमाउने गरी सरकारको स्वीकृति लिई सञ्चालन गर्न सकिने व्यवस्था छ । मेलापातमा जुवा नियन्त्रण गर्ने नाममा प्रहरीले लाभ खोज्दा विवाद झडप हुने गरेकाले यस्तो प्रावधान थपिएको  छ ।   जुवा ऐन २०२० मा जुवा खेल्ने कामलाई वजिर्त गर्दै यदि त्यसो गरेमा पहिलोपटकलाई बढीमा २ सय रुपैयासम्म जरिवाना गर्न सकिने उल्लेख गरेको छ । सोही ऐनमा खेलमा प्रयोग भएका नगद तथा जिन्सी भने जफत गरिने उल्लेख गरेको छ । जुवा खेल्न कुनै साधन वा सम्पत्ति राख्न नपाउने, च्याँखे थाप्न नपाउने, सट्टाबाजी गर्न नपाउने, त्यसका लागि अरूले सहयोग गर्न नपाउने व्यवस्था गरेको  छ । 

पटके कसुर गर्नेलाई प्रत्येकपटक एक र एक महिनाका दरले थप कैद सजाय हुने व्यवस्था पनि संशोधित मस्यौदामा छ । यस्तै सरकारी वा सार्वजनिक लाभको पदमा रहेको व्यक्ति जुवा वा सट्टाबाजीमा संलग्न भएको प्रमाणित भए अन्य व्यक्तिलाई हुने सजायमा एक महिनाका दरले थप कैद सजाय हुनेछ । ऐनअनुसार कसुर गर्न प्रयोग भएका वा प्रयोजनका लागि राखिएका तथा जुवाबाट आर्जित सम्पूर्ण चल र अचल सम्पत्ति सरकारले जफत गर्न सक्छ ।जुवा ऐन २०२० ले जुवा खेल्नेलाई रु.२०० र खेलाउनेलाई रु.५०० मात्र जरिवाना गर्ने व्यवस्था गरेको छ ।