राज्यराष्ट्रको सिद्धान्तमा उभिन पुगेकै हुन त मधेशवादी दलहरु ? : जिबेश झा

हिजोका दिनमा “द्वि(राष्टिूयता” एवं “बहु(राष्टिूयता” भन्ने आयातित राजनैतिक दर्शनलाई अंगालेर राजनीतिमा होमिएका मधेशी दलहरुमध्ये केहिवीच एकिकरण हुनपुगेको छ । उनिहरु नेपाली राष्टिूयतालाई भन्दा मधेशी पहिचानलाई मलजल दिन र काठमाडौंको एकाधिकारलाई धक्का दिनका लागि राजनीतिमा होमिएका थिए ।
फलस्वरुप यिनले आफ्नो दलको अगाडी वा पछाडी मधेशी शव्द झुन्ड्याएर सोझा(साझा मधेसी जनतालाई विश्वासमा लिने प्रयत्न गरे । केहि हदसम्म सफल पनि भए । तर सो अनुसार भोट भने वटुल्न सकेनन् । 
आफूले अघि सारेको युरोपेली राजनीतिवाट प्रेरित “द्वि(राष्टिूयता” एवं “बहु(राष्टिूयता” दर्शन नेपालमा मेल नखाने आभाष पाएपछि र जनतालाई विश्वासमा लिईराख्न आगामी दिनमा गाह्रो हुने निकर््यौल निकालेपछि यिनिहरु अव राष्टूवादी वन्नपुगेका छन् । अर्थात यिनिहरु अव राष्टिूय जनता पार्टि नेपालका नेता हुन, यिनलाई मधेशी नेता नभने हुन्छ त ? संधै पहिचानको नारा वोकेका दलले यसरी आफ्नो पहिचान किन फेरेका हुन ? मधेशी दलवीच एकिकरण गर्ने तर नाममा ‘मधेशी शव्दको प्रयोग आफ्नो दलको नामको अगाडी वा पछाडी नगर्नेलाई कसरी लिने ?
मधेशी दलहरुको दशा र दिशावारे लेखकद्व्य प्राध्यापक डा. निर्मलमणि अधिकारी र डा. गोविन्दशरण उपाध्याय आफ्ना कृति “राज्यराष्टूः अवधारणा र सिद्धान्त” मा लेख्छन, “नेपालमा “द्वि(राष्टिूयता(वादी” दृष्टिकोणबाट मधेशको व्याख्या हुँदै जाँदा नेपालको मधेशसँग जोडिएको छिमेकी देश इण्डियाको भूभागमा पनि भाषा, संस्कृति, भौगोलिक विशिष्टता आदिका आधारमा उस्तै पृथकतावादी दृष्टिकोण बढ्नेछ र अन्ततोगत्वा इण्डियाले समेत पृथक् मधेशको विरुद्धमा कठोर कार्बाही गर्नेछ भनी विश्लेषण र आँकलन गर्ने पर्याप्त वस्तुनिष्ठ  आधार देखिन्छ  ।”
के यि दलहरु मधेशी दलवाट जनता दल वन्नुमा भारतको दवावले त काम गरेन ?
डा. उपाध्याय र अधिकारी लेख्छन, “नेपालमा मधेश(केन्द्रित राजनीति गर्न “द्वि(राष्टिूयता”  (पहाड र मधेश, पहाडी र मधेशी) को विघटनात्मक अर्थापनको चक्रले मधेशभित्र कोचिला, भोजपुरा, मिथिला, अवध, थरुहट, चुरे भावर, छोटा पाकिस्तान आदि आदिका निहुँमा नटुंगिने कित्ताकाटलाई निम्त्याएको प्रत्यक्ष उदाहरण छ  । समुद्रमा दुई पिल्लरमाथि निर्मित, एक व्यक्तिको स्वामित्वमा रहेको, सानो कृत्रिम संरचना (रफ्स् टावर) लाई त स्वतन्त्र “राष्टू” भनेर दाबी गरेको देखियो भने नेपालमा विघटनात्मक संघर्ष सुरु गरेपछि संघर्षको टुङ्गो “द्वि(राष्टिूयता” मै लाग्ला भन्ठान्ने कुनै आधार छैन ।”
के बिभिन्न कित्ताकाट (कोचिला, भोजपुरा, मिथिला, अवध, थरुहट, चुरे भावर, छोटा पाकिस्तान आदि) बाट वच्नका लागि वा समग्र मधेशी(नेपालीलाइ एक शुत्रमा गांभ्नका लागि यी दलहरु मधेशीवाट जनता दल वन्नपुगेका हुन ? पहिला मधेशी वनेर यिनले आन्दोलन गरे तर पछि मधेशी पहिचानलाई नै वर्गिकृत गरेर संकटमा पारिदिए ।
 यिनको “वहुराष्टिूय” दर्शनले एकल मधेशी पहिचानलाई कायम राख्नसकेन, जसको फलस्वरुप मधेशी पहिचान वोकेकै  थारु, र मुस्लिमहरु आफ्नो स्वतन्त्र पहिचानको खोजीमा अघि सरे । र, उनका लागि वनाईएको सराकारी आयोगहरुले उनलाई थप मजवुत वनाईदियो । 
तसर्थ “वहुराष्टिूय” दर्शनले समाजमा निम्तिने विभिन्न कित्ताकाटलाई रोक्न सक्दैन  । मधेशी दलहरु नेपालमा दुई राष्टिूयता, पहाड र मधेश हुन भने । तर कालान्तरमा यिनले अघि सारेको मधेशी पहिचान नै खन्डित भयो  । र, अब थारु र मुस्लिमहरु आफूलाई मधेशी नभन्नुले यसैलाई पुष्टि गर्छ ।    
राज्यराष्टू र द्वि(राष्टिूयतावीचको फरकलाई लेखकद्व्यले यसरी प्रस्ट्याएका छन, “युरोपेली मान्यतामा आधारित “राष्टूराज्य” मा देश (राज्य) को भू(राजनीतिक(वैधानिक अस्तित्व गौण रहि जहिले पनि “प्रतिस्पर्धी राष्टिूयताहरूको संघर्ष” को बीज विद्यमान रहन्छ  । “द्वि(राष्टिूय राज्य” एवं “बहु(राष्टिूय राज्य” मा त झन् “प्रतिस्पर्धी राष्टिूयताहरूको अन्त्यहीन संघर्ष” को सम्भावना प्रबल नै हुन्छ  । “राज्यराष्टू” सिद्धान्तले स्वतन्त्र, स्वाधीन, सार्वभौमसत्तासम्पन्न देश (राज्य) को भू(राजनीतिक(वैधानिक अस्तित्वलाई “राष्टू” एवं “राष्टिूयता” को परिभाषाका लागि प्राथमिक तत्व मान्छ  । स्वतन्त्र, स्वाधीन, सार्वभौमसत्तासम्पन्न देश (राज्य) मा विद्यमान जुन(कुनै पनि प्रजाति, जाति, जात, भाषा, धार्मिक सम्प्रदाय, सांस्कृतिक पहिचान, क्षेत्रीय पहिचान आदिलाई समष्टिकृत दृष्टिकोणबाट आफूभित्रै समाहित, समन्वित, सुसंयोजित गर्ने हुनाले “राज्यराष्टू” ले उक्त पृथक् पृथक् अवयवहरूलाई परस्पर विरोधी, प्रतिस्पर्धी ठान्दैन र तिनीहरू “राष्टू” का हैसियतमा विकास हुन सक्ने मानिँदैन ।”
तसर्थ हाम्रो नेपाली समाजसंग मेल नखाने “द्वि(राष्टिूय राज्य” एवं “बहु(राष्टिूय राज्य” को अवधारणालाई मधेशी दलले त्याग गर्ने कि ? पहाडी(मधेशीवीचको विभाजनलाई मलजल दिने के.पी. ओली जस्ता प्रवृतिहरु र केहि मधेशी दलहका नेताहरु राज्यराष्टूको सिद्धान्तलाई अंगाले र देशको समस्टिगत विकासको लागि कदम चाले नेपाली समाजमा पहाडी(मधेशीवीचको संघर्ष कम हुनेथ्यो  ।
अव प्रश्न उठ्छ ः नव गठित राष्टिूय जनता  पार्टी नेपाल “राज्यराष्टू” को सिद्धान्तलाई अंगालिरहेको छ कि अझै “द्वि(राष्टिूयता” वा “बहु(राष्टिूयता” लाई ? उनको नाममा मधेशी शव्द नझुन्डिनुले उनिहरु “राज्यराष्टू” भन्ने सिद्धान्तमा विश्वास राख्छन कि भन्ने निष्कर्ष निकाले अतिश्योक्ति नहोला  ।
     विगतको अभ्यास हेर्दा उनीहरुले व्यवहारमा दार्शनिक चिन्तन भन्दा पनि “ईमोसनल पोलिटिक्स” गरेको वुझिन्छ ।  हामी मधेशी हौं त्यसैले हामीलाई भोट दिनुपर्छ भन्ने संदेश जनमानसमा पस्कदै आएका यि दलले “भोट आ वेटी अपने जाति के देवाक चाही” (भोट र छोरी आफ्नै जातिलाई दिनुपर्छ) भन्ने संदेश दिन पनि धेरै हदसम्म सफल भएकै थिए  ।
“ईमोस्नल पोलिटिक्स” गर्नका लागि नै आफ्नो पसल थापेका यी दलहरुले वहुराष्टिूयताको दुषित वीजलाई तिलाञ्जली दिनका लागि यदि नाममा परिवर्तन ल्याएको हो भने यो कदम अवश्य पनि स्वागत योग्य छ र अव यिनले क्षेत्रियवाट राष्टिूय राजनीतिमा लागे वेस हुनेथ्यो  । यदि यिनले आफूलाई राष्टिूय दलको रुपमा स्थापित गरे भोलीका दिनमा यिनका प्रतिद्वन्दी कांग्रेस, एमाले वा माओवादी जस्ता दलहरु हुनेछन । र, अवश्य पनि नेपाली राजनीतिको जग राष्टिूय एकता र विकासमा केन्द्रित हुनेछ जो स्वागतयोग्य नै हो ।      
     पहिला एक मधेश एक प्रदेशको नारा वोकेर राजनीतिमा हाम फालेका यिनको नारा एक मधेश वहु प्रदेशमा परिणत भएको छ । अर्थात नाममा मात्रै परिवर्तन भएनछ यिनको नारा र गतिविधिमा पनि परिवर्तन आएको छ । अर्को परिवर्तन उपेन्द्र यादव ले पनि गरेकै हुन  । संविधान सभा(१ को चुनावमा भाग लिंदा यिनी नेतृत्वको मधेशी जनअधिकार फोरम नेपालको घोषणापत्र हिन्दीमा थियो तर संविधानसभा(२ मा भने नेपालीमा घोषणापत्र उनले ल्याए । यादवको अर्को उपल्व्धी के हो भने उनि मधेशीवाट राष्टिूय वन्नका लागि विभिन्न जनजाती दलहरुसंग सहर्काय गरिरहेका छन् र संघिय समाजवादी फोरमको नेतृत्व गर्न पुगेका छन् ।  
यी सव गतिविधिहरु हेर्दा यिनले अघिसारको “वहुराष्टिूयतावादी” दर्शन वर्तमानमा कमजोर भएको देखिन्छ । यिनले आफ्नो सिद्धान्तमा वेला(नकुवेला संशोधन भित्र्याएको कारण यिनको वहुराष्टिूय दर्शन कमजोर पर्नगएको छ  । र, मधेशी पहिचान पनि खन्डित भएको छ  ।     महन्थ ठाकुरले कुनै कुनै वेला मधेशलाई अलग राष्टूको रुपमा पहिचान दिने दृढता प्रकट गरिरहेका हुन्छन  ।
महन्थ ठाकुरको दलले आखिर  “राज्यराष्टू” वा “वहुराष्टू” कुन सिद्धान्तलाई अंगालेको छ त ? यदि नेपालको सार्वभौमिक्ताप्रति प्रतिवद्ध हो भने देश टुक्र्याउने राजनैतिक भाषण उनले अघिसार्नु पक्कै पनि उचित होईन् । के श्रीमान् ठाकुर काठमाडौं थर्काउनका लागि मात्र यस्ता धम्की शैलीको प्रयोग गरिरहेका हुन्छन् त ?
“वहुराष्टिूयता” को वीजले समाजमा विभाजन निम्तिने खतरा कायम रहिरहन्छ । तसर्थ काठमाडौं विश्वविद्यालयका प्राध्यापक. डा. अधिकारीले अघिसारेको “नेपाली परिप्रेक्ष्यमा “राज्यराष्टू” सिद्धान्तको भुमिका” लाई सवैले थप उर्जा दिए नेपालको समष्टिगत विकासमा अवश्य पनि टेवा पुग्नेथ्यो  ।
   


२०७४ बैशाख ३१ गते आईतबार