सडक शिलान्यास र विरोध

धनुषाको जनकपुर देखि कमला सम्मको सडकसम्मको 
 निर्माणका लागि देउरी परवाहामा 
शिलान्यास गर्दै मन्त्री रमेश लेखक ।

अजय अनुरागी

जनकपुरधाम............

लामो समयदेखि जर्जर अवस्थामा रहेको जलेश्वर(भिट्ठामोड(जनकपुर सडक र जनकपुर(तिनकोरिया(कमलासम्मको दुईवटा छुट्टा छुट्टै सडक खण्ड निर्माण गर्नका लागि भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रमेश लेखकले जलेश्वरको खयरा चोकमा र धनुषाको देउरी परवाहामा शुक्रबार शिलान्यास गरेका छन् । उक्त सडक नेपाल सरकारको लगानीमा बन्न लागेको हो ।

जलेश्वर(भिट्ठामोड(जनकपुर सडक ४ लेनको गुणस्तरीय सडक, सडक विभाग, हुलाकी राजमार्ग आयोजनाबाट निर्माण हुने सो सडकको ठेक्का अवधि ३ बर्षको रहेको र २ बर्ष मर्मत संभार अवधि समेत रहेको हुलाकी राजमार्ग आयोजनाका प्रमुख बलराम मिश्रले बताए । २३ मिटर चौडाई रहेको उक्त सडक ४ लेनको हुने बताइएको छ । ९४ करोड रकमको लागतमा बन्ने उक्त सडक प्रतिभा÷ वाइपी जेभी र आशिष÷पप्पु÷रोशन जेभी कन्स्टूक्सनले बनाउने सम्झौता भएको हो । उक्त सडकमा जनकपुरको जिरोमाईल देखि ९ किलोमिटरसम्मको एउटा प्याकेज र ९ किलोमिटर देखि १८.४ किलोमिटरसम्मको अर्को प्याकेजमा सडक निर्माण हुने सम्झौता भएको मिश्रले बताएका छन् । यसका अतिरिक्त सहरी क्षेत्रमा दुवै तर्फ ३.५ मिटर थपेर कुल २१ मिटर चौडाईको सडक बन्ने छ ।

त्यसैगरी धनुषाको हुलाकी सडक अन्तरगतको जनकपुरको कदम चौक देखि तिनकौरिया चौक हुँदै कमला पुलसम्म करिब २५ किलोमिटर सडक ७ मिटर अर्थात २ लेनको निर्माण हुने भएको छ । लामा÷रमण कन्स्टूक्सनले भ्याट समेत गरी ५० करोड रुपैयाँमा उक्त सडक निर्माण गर्ने सम्झौता गरेको हो । २ बर्षको समय अवधिमा उक्त सडक निर्माण गरिने र कालो पत्रेको पिच ११ मिटर रहने गरी सम्झौता गरिएको छ ।

शिलान्यासपछि सञ्चारकर्मीसँग संक्षिप्त कुरा गर्दै मन्त्री लेखकले महोत्तरी र जनकपुरलाई भारतीय सीमासँग जोड्ने व्यापारिक र पर्यटकीय महत्वको यो सडक नेपाल सरकारको आफ्नै श्रोतबाट स्तरोन्नती गरिने जनाए । नेपाल सरकारले यो समेत हुलाकी सडकअन्तर्गतका १७ वटा सहायक मार्गमध्ये ६ वटा मार्ग स्तरोन्नतिका लागि ५ अर्ब ४४ करोड व्यवस्थापन गरिएको उनको भनाई थियो । ‘अब यो सडक बन्दैन की भन्ने कसैले आशंका नगरे हुन्छ,’ लेखकले भने ‘राज्यले ९३ करोड ४३ लाख बजेट ब्यवस्थापन गरिसककोले अव ४ लेनमा आगामी ३ वर्ष्भित्र कालोपत्रे भै सक्ने छ ।’

जनकपुर जलेश्वर भिठ्ठामोड सडकको
जलेश्वरमा शिलान्यास गर्दै मन्त्री रमेश लेखक ।

विकासको मूख्य पूर्वाधार मानिएको यो सडकको जर्जर अवस्थाले यहाँको दैनिक जीवनमा अनेकन कठिनाई मात्र थपिएको छैन, महोत्तरीको समृद्धि र प्रगतिलाई नै असहज बनाएपछि स्तरोन्नतिका लागि सरकारलाई चौतर्फी दवाव परेको थियो । सन् २०१० मै भारतीय ठेकेदारले काम सुरु गरे पनि केही दिनपछि छाडेर भागेपछि स्थानियमा शिलान्यास भएर पनि फेरि पनि नबन्ने पो हो की भन्ने आशंका ब्याप्त छ ।

पाँच बर्ष अघि भारत सरकारको लगानीमा यो सडकलाई कालोपत्रे गर्ने ठेक्का पाएको भारतीय कम्पनी भिस्वा विभिएस आर जेभीले कामै नगरी ३० महिने ठेक्का अवधि गुजारेर बेपता भएपछि उक्त सडक निर्माणको कार्य अलपत्र परेको थियो । त्यसबेला १ जुलाई २०११ देखि काम सुरु गरी ३० महिना भित्रै काम सम्पन्न गर्ने दुवै देशका पदाधिकारीहरु बीच सम्झौता भएको थियो । तर, सडक निर्माण कार्य छोडेर ठेक्केदारले ५ प्रतिशत समेत काम नगरी बेपता भएपछि सडक विभागले पटक पटक सडक टालटुल पार्ने नाममा लाखौ रुपैयाँको बजेट सिध्याउने गरेको थियो । २०२९ साल तिर उक्त सडक भारत सरकारको लगानीमा कालो पत्रे भएको थियो ।

प्रतिवर्ष ८० करोडभन्दा बढी राजश्व उठने तथा दैनिक ४० हजारभन्दा बढी यात्रु ओहोरदोहर गर्ने विद्यापति राजमार्गलाई महोत्तरी र धनुषाका राजनीतिक दलहरुले प्रतिष्ठाको विषय बनाउँदै सडक निर्माणका लागि आन्दोलन थालेका  छन् ।  भिठामोड मुख्य भन्सार नाका जोडने मूल सडकको रुपमा रहेको जनकपुर(भिठामोड (विद्यापति राजमार्ग) सडक दशकौंदेखि जीर्ण रहेपनि सरकारले बनाउन कुनै पहल नगरेपछि महोत्तरी र धनुषाका राजनीतिक दलहरुले यसलाई प्रतिष्ठाको विषय बनाउँदै आन्दोलनमा उत्रेका हुन् ।  जिल्लाको सदरमुकाममा बसेको सर्वपक्षीय र सर्वदलीय बैठकले सडक निर्माणका लागि तीन चरणको आन्दोलनको घोषणा समेत गरेको छ ।  बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषद्का अध्यक्ष रामकुमार शर्माको संयोजकत्वमा प्रत्येक राजनीतिक दलका अध्यक्ष, सुन्दर अभियानी, विभिन्न संघसंस्था, नागरिक समाजलगायतका प्रतिनिधिहरु रहेको संघर्ष समिति बनाइएको छ । सो समितिले तत्कालका लागि तीन चरणको कार्यक्रमको घोषणा गरेको छ ।

जसमध्ये भाद्र १२ गते आइतवार महोत्तरी र धनुषा जिल्ला प्रशासन कार्यालय मार्फत प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापन बुझाइएको थियो, भाद्र १३ गतेदेखि १९ गतेसम्म (सात दिन) सडक तथा सडक छेउका गाउँमा प्रचारप्रसारसहित पम्पलेटिङ, कोणसभा, माइकिङ गरी हरेक चोकमा सर्वपक्षीय संघर्ष समिति निर्माण गरिएको थियो, भाद्र २० देखि २४ गतेसम्म पाँच दिनसम्म विभिन्न चौकमा रिले धर्ना दिइएको थियो । र, भाद्र २५ गते समाचार तयार गर्दाको दिनमा   जनकपुर(भिट्ठामोड सडकमा पूर्णरुपमा यातायात ठप्प पारिएको थियो ।

यति समयभित्र पनि सरकारले निर्माण कार्य सुचारु वा भरपर्दो प्रतिबद्धता नजनाए तेस्रो चरणमा जनकपुर(भिट्ठामोड सडकको मध्यमा पर्ने पिपरामा आमरण अनसनको कार्यक्रम गर्ने तय भएको शर्माले बताए । उनले भने, ‘यो सडक निर्माणलाई आफूले प्रतिष्ठाको विषय बनाएकोले यो सडक कि त बन्छ कि मेरो लाश उठछ ।’

एक दशकदेखि निर्माणको प्रतिक्षामा जीर्ण अवस्थामा रहेको उक्त सडक बनाउन माग गर्दै एक वर्षअघि २०७२ जेठ २४ गतेदेखि ‘सडक बनाउ या फाँसी दिय’ नाराका सुन्दर अभियान नाम दिएर यहाँका स्थानीयहरुले भिठामोड(जलेश्वर (जनकपुर सडक निर्माणको माग गर्दै एक सातासम्म आन्दोलन गरेका थिए ।

त्यतिबेला तत्कालीन भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री विमलेन्द्र निधिले आन्दोलन साम्य पार्न चाँडै नै सडक बन्ने मौखिक आश्वासन दिएका थिए । सुख्खा मौसममा सडकको धुलोले श्वास प्रणालीमा नकारात्मक असर पारी सर्वसाधारणले किस्ताबन्दीमा मृत्यु पाई रहेकाले किस्ताबन्दीमा नभई मार्ने नै भए फाँसी दिएर मारिदेउ भन्दै अभियानकर्मीले सडकजाम गरेर आन्दोलन गरेका थिए ।

२०७२ जेठ ३० गतेका दिन सडक विभागले लिखित रुपमै चाँडै नै सडक बन्ने सहमति गरेपछि त्यति बेला आन्दोलन समाप्त भएको थियो । तत्कालीन भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री निधिले चाँडै नै सडक निर्माण हुने भन्दै आश्वासन दिएको पनि एक वर्ष भन्दा बढी भइसके तर उक्त सडकको अवस्था झन् दयनीय बन्दै गएको स्थानीयहरुको भनाई रहेको छ । अहिले निधि देशकै उपप्रधान तथा गृहन्त्री भएका छन् । स्थानीयहरुले सडक गृहमन्त्रालाय अन्तर्गत नपरेपनि निधिले चाहने हो भने यो सडक चाँडै नै बन्ने आशा राखेका छन् ।

धनुषामा पनि विरोध

जनकपुर–कमला सडक ४ लेनको निर्माण हुनुपर्ने
माग राख्दै नयाँ शक्तिका सह संयोजक रामचन्द्र झा
धनुषाका प्रजिअलाई ज्ञापन बुझाउँदै ।

जनकपुरधामको कदम चौक देखि पुर्व कपटौल हँुदै कमला नदी सम्म करिब २५ किलोमीटरको हुलाकी सडक खण्ड ४ लेनको सडक निर्माण यथाशिघ्र हुनुपर्ने माग गर्दै नयाँ शक्ति पार्टी नेपालका केन्द्रिय सह(संयोजक एवं पुर्व स्थानीय विकास मन्त्री रामचन्द्र झाले विरोध गरेका छन् ।  ।सयौंको संख्यामा कार्यकर्ता एवं सरोकारवाला जनता सहित जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषामा पुगी नेता झाले धनुषाको प्रमुख जिल्ला अधिकारी दिलीपकुमार चापागाईंलाई लिखित ध्यानाकर्षण पत्र बुझाएका थिए । सहिद पथ पुलचोक देखि यदुकुहाको जीर्ण सडकका साथै अधुरो रहेको अन्य सडकहरु सहिदपथ, खजुरी देखि यदुकुहा बालाबाखर, ढोलबाजा गोदार खण्डको जीर्ण सडकहरुको मर्मत र पुर्ण निर्माणको काम अविलम्ब प्रारम्भ गर्नुपर्ने तथा गैर जिम्मेवार ठेकेदारलाई कार्यवाही गर्न पनि माग गरिएको थियो । साथै उनले हुलाकी सडकको स्तरमा पुनरावलोकन गरि ४ लेनको स्तर निर्धारण गर्न जनताका यी माग पुरा नगरिए कडा संघर्षमा उत्रने अवगत गराएका थिए ।

यातायात मन्त्रीलाई संघर्ष समितिद्वारा ज्ञापन

भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रमेश लेखकलाई संघर्ष समितिका संयोजक रामकुमार शर्माले ज्ञापन दिएका छन् । भिामोड(जनकपुर सडकलाई ४(चार) लेनको सडक नबनाई ६ लेनको सडक बनाउनु पर्ने, सडक गुणत्मकरुपमा निर्माण गर्न÷गराउन अनुगमन समिति गठन गर्नुपर्ने, सरकारले एकातर्फ १४ किलोमिटरको सडक(तिनकुने(सुर्य्विनायक)को निर्माण एकवर्ष भित्र सम्पन्न गर्ने तथा भिामोड(जनकपुर जस्ता आर्थिक, पर्यटकीय र अनतर्रा्ष्टिूय महत्वको सडकलाई कछुवा गतिमा ३० महिना लागाउनुको साटो १५(पन्ू) महिनामा निर्माण कार्य सम्पन्न गर्नुपर्ने, २०७३ को महान चाड विजया दशमी प्रारम्भ हुनु भन्दा अगाडि भिामोड(जनकपुर सडकलाई पूर्ण मरम्मत गर्नुपर्ने, सडक निर्माणको ठेक्का पाएका मुख्य निर्माण व्यवसायीलेनै कार्य गर्नुपर्ने, पेटी कन्टूयाक्टरले बनाउन नपाउने गरी ५ बुँदे ज्ञापन बुझाएका थिए ।

भिामोड(जनकपुर सडक(विद्यपति राजमार्ग) निर्माणकालागि सर्वदलीय÷सर्वपक्षीय “महोत्तरी(धनुषा संयुक्त संघर्ष समिति” को जारी आन्दोलन पश्चात सडकको शिलान्यास गर्न आएको कुरालाई संघर्ष समितिले साकारात्मकरुपमा लिएपनि आफूहरुको ६(छ) लेनको सडक निर्माणको मांग भन्दा रतिभर पछि हटेको छैन भन्ने कुरा ज्ञापनमा उल्लेख गरिएको छ ।

प्रतिवर्ष ७० देखि ८० करोड सरकारलाई राजश्व बुझाउने भिामोड भन्सारको प्रमुख मार्गकोरुपमा रहेको यस सडक, जुन ६(छ) लेनको सडककोरुपमा पास भई जनताबाट जग्गा अधिग्रहण समेतगरी विगतमा टेन्डर भइसकेतापनि, यसलाई हाल ४(चार) लेन र वर्चश्ववाला मन्त्रीको निर्वाचन क्षेत्रभित्र रहेको जटही(जनकपुर सहायक सडकलाई ६(छ) लेनको सडक निर्माण हुनुलाई हामीले, यहाँको जनतामाथिको भेदभाव र यस जिल्लाको समुचित विकासको अवरोधकको रुपमा लिंदै भिामोड(जनकपुर सडकलाई ६(छ) लेनकै बनाउनु पर्ने न्यायोचित माँगलाई जारी राख्ने निर्णय गरिएको ज्ञापनमा उल्लेख छ ।

आन्दोलनको निरन्तरता

महोत्तरीको पिपरामा धर्ना दिँदै संयूक्त आन्दोलन समिति ।

नेपाल सरकारले २०५४ साल जेष्ठ ३० गते देखि मैथिलीका महाकवि विद्यापतिको नाममा नामाकरण गरेको जनकपुर(भिामोड सडकमा गत भदौ २० गतेदेखि जारी रहेको आन्दोलन पूर्ववत जारी रहेको महोत्तरी(धनुषा संयुक्त संघर्ष समितिले जनाएको छ । आन्दोलनको कार्यक्रम अनुसार जनकपुरदेखि भिामोड सडकको भिामोड(मलिवारा), जलेश्वर(सिनेमाहल चोक), प्रकौली, पिपरा, सहोडवा, विन्धि र लादोबेलामा ५ दिईरहेको धर्ना कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिँदै २५ र २६ गते जनकपुर(भिामोड सडकमा यातायात ठप्प पार्ने, २७ गते मानव सांगलो बनाउने र २८ गतेदेखि महोत्तरीको पिपरामा संघर्ष समितिका संयोजक रामकुमार शर्मा, माओवादी नेता फुलकुमारी महतो लगायतले आमरण अनसनमा बस्ने कार्यक्रम यथावत नै रहेको जनाइएकोछ ।

विकासको मामिलामा अति पिछडिएको जिल्लाको रुपमा महोत्तरी उपल्लो श्रेणीमा आउछ । यहाँ शिक्षा,स्वास्थ्य र सडकको चर्चा गर्नु पर्दा तिनै क्षेत्रमा यहाका जनताले विकास भएको अनुभुति गर्न सकेका छैनन । जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीको तथ्यांक अनुसार गत आर्थिक वर्षमा सडक दुर्घटना मै मृत्यु हुनेको संख्या ३० छ भने सयौको संख्यामा वार्षिक यात्रुहरु सडक दुर्घटनामा घाईते हुने गरेका छन । जिल्ला प्रहरी कार्यालय महोत्तरीका प्रहरी उपरिक्षक जनक भटटराईले समेत सोमवार सडकको अवस्था बुझ्न निरिक्षणमा जादा सडकमा रहेको खाल्डा खुल्डी नपुरेसम्म सडक सुरक्षाको दृष्टीकोणले यात्रा गर्न लायक नरहेको बताएकाछन् ।

धनुषा स्थित जनकपुर चुरोट कारखाना संचालनमा रहेको वेलासम्म चुरोट कारखाना कै लागि भिठामोड नाका हुदै दैनिक दर्जनौ टूक आउने गरेकोले सामान्य मर्मत भै रहने गरेपनि कारखाना बन्द भएदेखि सडकको स्तोरन्नती हुन सकेको छैन । भिट्ठामोड भन्सारले वर्षेनी ७० देखि ८० करोड नेपाल सरकारलाइ राजश्व बुझाउने गरेको छ । सडक विभागले वार्षिक रुपमै सडक मर्मतको लागि ठूलै रकम निकासा गर्ने गरेको तर त्यसको १० प्रतिशत रकम समेत सडकमा खर्च हुन नसकेको स्थानियहरुको आरोप छ ।

विगतका दुई वर्षमा दुई पटक आफै अगुवा भई ‘सडक बनाऊ या फासी देऊ, किस्तावन्दीमा मृत्यु चाहिंदैन’ भन्ने नाराका साथ सडक आन्दोलनमा उत्रेका सुन्दर अभियान का मनोज झा मुक्तिले आफुले व्यापक जनसहभागिता जुट्न नसक्दा तात्कालिक यातायात मन्त्री, वहालवाला उपप्रधान तथा गृहमन्त्रीका प्रतिनिधि, प्रजिअ तथा सडक विभाग कै उच्च अधिकारीहरु आएर सडक बनाउने सहमति गरे तर ति सहमतिहरु कागजमै राखेर आमजनतालाई ठग्ने काम मात्र भयो ।

हुलाकी मार्ग निर्माणमा भारतसँग नयाँ सहमति, ६ सडकखण्ड स्वदेशी लगानीमा

 निर्माणाधीन हुलाकी मार्गको काम भदौ महिनाबाट सुरु हुने गरी भारतीय पक्षसँग नयाँ सहमति भएको छ । सहमति अनुसार अति महत्वपूर्ण ६ वटा सडक खण्डको काम नेपाल सरकार आफैले सुरु गर्ने छ । बाँकी ११ सडकखण्ड भने भारतीय सहयोगमा निर्माण हुनेछ । नेपाल र भारतबीच सन २०६६ सालमा हुलाकीमार्ग निर्माण सम्बन्धी समझदारी पत्रमा हस्ताक्षर भएको थियो । तर निर्माणको जिम्मा पाएको भारतीय कम्पनीले काम गर्ने वातावरण नभएको भन्दै बिचमै काम रोकेको थियो ।

‘पछिल्लो समय दुई देशका अधिकारीबीच भएको छलफलबाट सडक निर्माणमा नयाँ सहमति भएको छ र अब सबै अवरोध हटेको छ,’ हुलाकी राजमार्ग आयोजनाका निर्देशक बलराम मिश्रले भने । पूर्व(पश्चिम राजमार्गबाट भारतीय सीमासम्म जोड्ने ३२ वटा सडक र पुरानो हुलाकी सडक गरी करिब १८ सय किलोमिटर लामो सडक निर्माण र स्तरोन्नतिको काम आयोजना अन्तर्गत छ । उक्त सडक निर्माणका लागि भारत सरकारले ८ अर्ब रुपैयाँ दिने सहमति भएको थियो । भारतीय सहयोग रकम अपुग हुने भएपछि नेपाल सरकारले ५ अर्ब रुपैयाँ लगानी गरेर ६ सडकखण्डको काम आफै गर्न लागेको हो । नेपाल सरकारको लगानीमा अति महत्वपूर्ण ६ वटा सडक खण्डको काम आफैं सुरु गर्ने गरी भारतीय पक्षसँग सहमति भएको मिश्रले जानकारी दिए । सहमति भएसँगै अब आयोजना अन्तर्गतको २ सय ७ किलोमिटर सडक निर्माणमा कुनै अवरोध नरहेको उनले बताए । नेपाल सरकारको खर्चमा चारआली(केचना, नेपालगञ्ज(बखडा र भुरीगाउँ(गौलोरी सडक निर्माण हुने छ । यो काम दशैंपछि सुरु हुने निर्देशक मिश्रले बताए । ६ वटा सडकखण्ड बाहेक ११ वटा सडकखण्ड भने भारतीय सहयोगमा नै निर्माण हुनेछ । जसमा आयोजनाले यही भदौ महिनाभित्र जनकपुर(जलेश्वर(भिट्टामोड, नवलपुर(मलंगवा, नयाँरोड मधुवनी सर्लाही र चारआली(केचना झापा अन्तर्गतका दुई वटाखण्डमध्ये एक खण्डको निर्माण कार्य सुरु गर्ने सहमति भएको छ । भारतसँग भएको सहमति पत्रमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डको भारत भ्रमणका बेला औपचारिक हस्ताक्षर हुने बताइएको छ ।

२०७३ भाद्र २६ गते आईतबार