लिलामी प्रक्रियामा ब्यापक अनियमितता भन्सारका कर्मचारी र तसकरकै मिलेमतोमा लिलामी

द एक्सक्लुसिभ सम्वाददाता
जनकपुरधाम............

जफत गरेर ल्याईएका मालसामानको लिलामी प्रक्रियामा ब्यापक अनियमितता हुने गरेको छ । जनकपुर भन्सार कार्यालयका कर्मचारीहरू आर्थिक चलखेलमा परेर जफत गरिएका अबैध मालसामानको लिलामी गर्दा सामानको मुल्यांकन कम गर्नुका साथै केही सीमित तस्करलाई नै मालसामान बिक्रि गर्ने गरेको द एक्सक्लुसिभले गरेको खोजबाट फेला परेको छ ।
भन्सारका कर्मचारी  र सुरक्षाकर्मीको  मिलेमतोमा अबैध  मालसामानको  निकासी  तथा पैठारी भई नै रहेको अबस्थामा  लिलामीमा समेत भन्सारकै कर्मचारीको मिलेमतोमा भ्रष्टाचार भईरहेको छ ।
नेपाल प्रहरी, सशत्र प्रहरी तथा भन्सारकै कर्मचारीले बिना भन्सार तस्करी गरेर पैठारी गर्ने सामानहरू जफत गरेर भन्सारमा बुझाईएका मालसामान लिलाम गर्दा भन्सारका कर्मचारी र तस्करबीच आर्थिक लेनदेनको आधारमा लिलाम गर्ने गरिएको पाईएको छ ।
गत आर्थिक बर्ष २०७४÷०७५मा जनकपुर भन्सार कार्यालयले अबैध मालसामान जफत गरेर बुझाइएको कुल ३ सय थान मुद्दाको फर्छयौट गर्नका लागि १ सय ४९ पटक लिलाम गरिएको थियो । उक्त लिलामी बाट नेपाल सरकारले १ करोड १ लाख ६२ हजार ७ सय २३ रुपियाँ राजश्व असुल गरेको भन्सार कार्यालयको अभिलेख रहेको छ ।
गत बर्ष लिलाम गरिएको मालसामान केही सिमित ब्याबसायिक फर्मले मात्रै लिने गरेको लिलामी अभिलेखबाट नै पुष्टी भएको छ ।
बिभिन्न मितिमा लिलाम गरिएको ती सामान धनुषाको यज्ञभूमि ५ का राकेश ईम्पेक्स, जनकपुरधाम ४ का सन्त निरंकारी जेनेरल स्टोर्स, सिरहा ५ मिल्स एरियाका आरती टूेडर्स, धनुषा तारापट्टि सिर्सियाका संजु किराना पसल,जनकपुर ७ का पूजा टूेडसर्, धनुषा क्षिरेश्वरनाथ नगरपालिका ६ का साहिन जेनेरल सप्लायर्स, सर्लाही बरहथवा ७ का सागर सप्लायर्स लगायतका केही सिमित ‘फर्म ’ले नै प्रायः जसो सामान किनेर लगेको देखिएको छ ।
बाँकी केही व्यक्तिको निजी सामान पक्राउ पर्दा नगन्य व्यक्तिले मात्रै लिलामीमा सामान पाउने गरेका छन् ।
जनकपुरधाममा मात्रै हजारौं व्यावसायिक फर्महरू संचालित छन्, तर लिलाम गरिएन ती सामान करीब सात आठ वटा फर्महरूले नै पटक पटक किन्नु कुनै संयोगको कुरा नभएर भन्सारका कर्मचारीहरूको मिलेमतोमा हुने गरेको ब्याबसायीहरू नै बताउँछन् ।
जनकपुर उद्योग बाणिज्य संघ धनुषाका अध्यक्ष ललित कुमार साह भन्छन्,‘भन्सारका कार्यालय प्रमुख देखि कर्मचारी सम्मको मिलेमतोमा नै त्यस्तो हुने गरेको हामीले पनि अनुभूति गरिरहेका छौं ।’ पहिले पहिले लिलामी प्रक्रियाको सूचना जनकपुर उद्योग बाणिज्य संघमा आउने गथर््यो, तर अब अपवादमा मात्र सुचना प्रकाशन हुने गर्छ त्यो पनि  लिलामीका लागि तोकिएको मितिको एक दिन अघि त्यो पनि साँझको समयमा आएर भन्सारका कर्मचारीले सुचना टाँस्ने काम  गरेको साहले बताए ।
लिलामीको प्रक्रिया नै गलत, अपारदर्शी र आन्तरिक सेटिंगमा भईरहेकाले लिलामी प्रक्रियामा भ्रष्टाचार भईरहेको धनुषा च्याम्बर अफ कमर्सका बरिष्ठ उपाध्यक्ष सरोज कुमार मिश्रको आरोप छ ।  एक त लिलामी बारे  सरोकारवाला व्यापारीले थाहा नै पाउदैनन्,  अर्को तर्फ  नेपाल  सरकारको राजश्वमा  समेत कमी आउने गरेकाले लिलामीको प्रक्रिया नै परिबर्तन  गर्नु पर्ने मिश्रको भनाई छ ।
‘एउटा निश्चित स्थान तोकेर लिलाम गरिने मितिबारे स्थानीय पत्रपत्रिका, रेडियो, टेलिभिजन आदिमा सुचना प्रकाशित गरेर सबै सरोकारवालाको उपस्थितिमा लिलामी गर्नु पर्ने आबश्यकता छ,’ मिश्रले द एक्सक्लुसिभसँग भने, ‘महँगो महँगो सबारी साधन देखि बिभिन्न खद्य सामग्री तथा लत्ता कपडाको लिलामी अपारदर्शी तरिकाले भईरहेको छ, त्यो प्रक्रिया नै परिबर्तन गर्नु पर्छ ।’
भन्सारका कर्मचारी र लिलामीका सामान किन्ने व्यक्तिसंग आन्तरिक मिलेमतो पहिले नै गरिएको हुन्छ, अन्य मान्छेले थाहा पनि पाउदैनन्, र लिलामी गर्ने गरिन्छ, मिश्रले बताए ।
जफत गरिएका बस्तुको अंकित मुल्य भन्दा धेरै कम मुल्य मुल्यांकन गरेर सामान लिलाम गरिएको हुन्छ । जनकपुर भन्सार कार्यालयका सुचना अधिकारी बुधेश्वर मण्डल भन्छन्,‘सामानको प्रकृति, गोदामको अभाव, सड्ने गल्ने बस्तु भएकाले मुल्यांकन समितिले निर्धारण गरे बमोजिम सामानको बास्तविक मूल्य भन्दा कम मुल्यमा  लिलाम गर्ने गरिएको छ ।’
भन्सार ऐनको  दफा ५० को (३) बमोजिम, सड्ने गल्ने सामान पुरानो भएर मुल्य घट्ने भए टिप्पणी उठाएर सुचना  प्रकाशित गरेर प्रक्रिया अपनाएर नै जफत गरिएका मालसामानको लिलामी हुने गरेको भन्सारका सुचना अधिकारी मण्डलले बताए ।
जिल्ला प्रशासन कार्यालय, जिल्ला समन्वय समितिको कार्यालय, मालपोत कार्यालय, कोष तथा लेखा नियन्त्रण कार्यालय,जनकपुर उद्योग बाणिज्य संघ लगायतका प्रतिनिधिहरू समेतको प्रतिनिधित्व रहने गरेको मुल्यांकन समितिले जफत गरिएका बस्तुको मुल्यको मुल्यांकन गरेर मुल्य निर्धारण गर्ने गरिएको मण्डलले बताए ।
पहिलो पटक मुल्यांकन समितिले निर्धारण गरेको मुल्यको १५ दिने सूचनामा लिलाम नहुँदा पुनः दोस्रो पटक बैठक बसेर सात दिने सुचना प्रकाशित गरेर मुल्य घटाईन्छ । त्यस पछि पनि लिलाम नहुँदा तेस्रो पटकमा तीन सदस्यीय मुल्यांकन समिति मात्रै बसेर मुल्य घटाएर लिलामीको सूचना प्रकाशित गरिन्छ  ।  अनि त्यस लिलामीमा लिलाम हुने गरेको  भन्सारका  कर्मचारीले बताए ।
त्यहीं हो, भन्सारका कर्मचारी र तस्कर बीच चलखेल र लेनदेन हुने समय । त्यसैको मौका छोपेर तस्करले चाहे बमोजिम नै मुल्यांकन समितिले मुल्य निर्धारण गरेर मालसामान लिलाम गर्ने गरिन्छ ।
लिलामी सम्बन्धि सम्पूर्ण प्रक्रिया कागज र फाइलमा पुरा गरिन्छ तर, बाहिर कसैले पनि त्यस बारे जानकारी पाउदैनन, भन्सारका एक जना कर्मचारीले नाम न लेख्ने सर्तमा बताए । भन्सारको कार्यालयमा समेत लिलामीको सुचना टाँस गरिंदैन भने बाहिरका व्यापारीले लिलामी बारे थाहा पाउने कुरै भएन, ती कर्मचारीले द एक्सक्लुसिभलाई बताए ।
सुरुमा मुल्यांकन समितिले बास्तविक मुल्य नै निर्धारण गरेर सामानलाई लिलामी गर्न भनेको हुन्छ, सोही अनुसार लिलामीको सुचना पनि जारी हुन्छ तर,कोई सामान किन्ने नआउँदा दोस्रो र तेस्रो पटकमा मुल्य घटाएर लिलाम गर्ने गरिएको मण्डलले बताए ।
लिलामीको सुचना भन्सार कार्यालयमा मात्र टाँसिने गरिएको उनले स्वीकार गरे । बजेट अभावका कारण संचारमाध्यममा लिलामीको सुचना प्रकाशन नगरिएको उनले बताए ।
जुन तस्करको अबैध सामान जफत गरिएको हुन्छ त्यहि तस्कर ले सामानको लिलामीमा चासो राखेका हुन्छन्, त्यसैले केही सिमित व्यवसायीका फर्मले मात्रै लिलामीका सामान किन्ने गरेको मण्डलले बताए ।
चिनी, खाने तेल, साबुन, स्टीलका सामान, लत्ता कपडा, डट पेन,पेन्सिल, चोक्लेट,कस्मेटिक सामान,सुपारी,लगायतका सामान जफत गरिएको हुन्छ । यसका अतिरिक्त अबैध सामान तस्करी गर्दा प्रयोग हुने टूयाक्टर, टायर गाडी, साइकल, मोटर साइकल आदि जफत गरेर लिलाम गर्ने गरिएको छ ।
प्रायः जसो भारतबाट भन्सार नै नतिरेर नेपाल भित्रियाउने गरेका अबैध मालसामान भन्सारका कर्मचारी र सुरक्षाकर्मीले पक्राउ गरेर भन्सारमा दाखिला गर्ने गर्छन् । दाखिला भएका ती सामानहरूको लिलामी गर्दा पनि अनियमितता हुने गरेको हो ।
सुराकीको आधारमा पक्राउ गरेर जफत गर्ने सुरक्षाकर्मी देखि भन्सारका कर्मचारी समेतले कमिशन पाउने गर्छन् । पक्राउ गरेर सामान बुझाउँदा प्रतिबेदन पेश गर्ने प्रतिबेदकले १० प्रतिशत र सुराकीले सुराक दिए बापत  १० प्रतिशत कमिशन पाउने गरेका छन् । लिलाम गरेर राजश्व दाखिला भई सकेपछि मुद्दाको फाईल क्लियर हुन्छ,त्यस पछि मात्रै कमिशन दिने गरिएको भन्सारका सुचना अधिकारी मण्डलले बताए ।
भन्सार नियमावली, २०६४ को नियम ३५ मा उल्लेख भए बमोजिम लिलाम गर्ने र्कायबिधिमै पनि बस्तु लिलाम गर्नु भन्दा पहिले २१ दिनको म्याद जारी गरेर राष्टिूय स्तरका दैनिक पत्रपत्रिकामा सुचना प्रकाशन गरी बोलपत्र आह्वान गर्नु पर्ने हुन्छ ।
अधिवक्ता बिमल कुमार मिश्रका अनुसार भन्सार कार्यालयले कुनै पनि बहानामा लिलामीका बारेमा जानकारी दिनका लागि २१ दिनको म्याद दिई लिलाम प्रक्रियाबारे राष्टिूय स्तरको दैनिक पत्रपत्रिकामा सुचना प्रकाशित गर्नै पर्ने हुन्छ ।‘बजेट छैन, वा अन्य समस्या भयो भनेर लिलाम प्रक्रियाको सुचना यदि राष्टिूय दैनिक पत्रिकामा प्रकाशित गरिंदैन भने त्यो गैरकानूनी हुन जान्छ । सूचना प्रकाशित गर्न भन्सार कार्यालयलाई कानूनले नै  बाध्य बनाएको छ ।’
१ लाख रुपैयाँ भन्दा बढी न्युनतम मुल्य भएका सबारी साधन वा भारी यन्त्र उपकरण लिलाम बिक्री गर्न भन्सार कार्यालयले २१ दिनको म्याद दिई पत्रिकामा सुचना प्रकाशित गर्ने पर्छ, अधिवक्ता मिश्रले बताए ।
लिलाम गर्ने सुचना प्रकाशित गर्दा सबारी साधन वा ढुवानी साधनको विवरण, इन्जीन नम्बर, चेसिस नम्बर, उत्पादन बर्ष, न्युनतम मुल्य, बोलपत्र पठाउने तरिका, बोलपत्र लाग्ने दस्तुर, बोलपत्र खोल्ने समय, मिति र स्थान, बोलपत्र साथ् आफुले कबूल गरेको अंकको १० प्रतिशतले हुने रकम दाखिला गर्नु पर्ने बैंक खाताको विवरण, लिलाम अंकमा कुनै कर, शुल्क आदि लाग्ने भए सो कुरा समेत उल्लेख गर्नु पर्ने कुरा भन्सार नियमावलीमा व्यस्था गरिएको छ ।
लिलाम सकार गरेको माल्बस्तु उठाई लैजानु पर्ने अबधि, इच्छुक व्यक्तिले लिलाम बिक्री हुने माल्बस्तु हेर्न वा अबलूकन गर्न सक्ने स्थान र समय बारे उक्त सुचनामा जानकारी दिनु पर्ने हुन्छ ।
लिलाम बिक्रि गर्नु पर्ने बस्तुको मूल्यांकनका लागि भन्सार कार्यालयको प्रमुख वा निजको अनुपस्थितिमा निजको कार्य गर्ने गरी तोकिएको व्यक्तिको संयोजकत्वमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रतिनिधि, उद्योग बाणिज्य संघका प्रतिनिधि, कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालयका प्रतिनिधि, सबारी र ढुवानी साधनको हकमा मेकानिकल प्राबिधिक सदस्य रहने गरी मुल्यांकन समिति गठन गर्नु पर्ने कुरा भन्सार ऐनको दफा ७१ को उपदफा (३) मा  ब्यबस्था गरिएको छ ।  

 


२०७५ भदौ ३१ गते आईतबार