मधेसहरणका लागि राष्ट्रपतिलाई मारिचलाई जस्तै दुरुपयोग ः अनुज मिश्र

राजनीतिको एउटा धेरै पुरानो नीति छ ‘साम, दाम, दण्ड, भेद ।’ साम अर्थात् सम्मान दिएरर सम्झाएरस दाम अर्थात् किनेररमूल्य तिरेरस दण्ड अर्थात सजाय दिएर र भेद अर्थात कमजोर पारेरर तोडेररफूट हालेर । कसैसँग आफ्नो कुरा मनाउने चाणक्यका यी ४ तरिका अपनाउन सकिन्छ राजनीतिमा । यो चाणक्य नीति राज्यको सामरिक विकास बिस्तारको निम्ति थियो । आज यसको मूल भावना हराएर यो राजनीति र राजनीतिज्ञहरुको पहिलो पसन्द बनेको छ । यसै क्रममा ‘साम’ नीतिबाहेक अरु तीनवटै नीतिको प्रयोग गरिएको छ। जबकि साम नै हरेक नीतिको सार नीति मानिन्छ ! अंग्रेजहरुले भेद नीतिको अत्यधिक दुरुपयोग गरेको मानिन्छ । ओली नीतिले भने दण्ड र भेदको उपयोग गरिरहेको छ । जबकि अहिले दाम काम नलाग्ने भइसकेको छ । मधेस ४ महिनादेखि अशान्त छ । अधिकार प्राप्तिको अनवरत संघर्षले दम तोड्ने नाम लिरहेको छैन । तैपनि पटक(पटक मधेस जन(आन्दोलनलाई विभिन्न तरिकाले दबाउन खोजिएको छ ।
सुरुवातमै सडकको आन्दोलनकारीलाई पाखा लगाउन सरकारले ‘मतादेश हामीसँग भएको’ रटान लगायो । तर त्यसले आन्दोलनमा जन(सहभागिता बढाइदियो । विशाल सहभागितालाई ५० लाख रुपैयाँको लोभमा उत्रेका माखे भनियो । तर त्यसले आन्दोलनलाई नयाँ उद्देश्य थपिदियो । अत्यधिक बलप्रयोग गर्दै ठेकान लगाउन खोजियो । तर त्यसले आन्दोलनलाई उग्र बनाइदियो । टाउको र आँखामा गोली हान्न लगाएर आन्दोलनकारीमा दहशतरडर पैदा गर्न खोजियो। तर आफन्तको वीभत्स हत्याले आन्दोलनकारीमा थप हिम्मत जगाइदियो ।  जुनसुकै हालमा आन्दोलनकारीलाई घुँडा टेकाउने ओली मनोविज्ञानले राष्टूपतिलाई जनकपुर भ्रमण रद्द गर्न दिएन । आज राष्टूपति भण्डारी रावणको मामा मारिचझैँ ओलीको नीतिमा प्रयोग गरिएकी एक पात्र भएकी छन् । अरु उपाय सम्भव नभएपछि आन्दोलनलाई जमिन्दार वर्गको हो भनियो र नयाँ जुक्ति पनि निकालियो( आन्दोलनको कुनै माग नै छैन भनेर । तर सोही कुरा बुझ्न बुझाउन समेत सत्ताधारी पार्टीका कुनै मधेसी नेता मधेस झर्न मानेनन । संविधान बनाइएपछि संविधानलाई विश्वकै उत्कृष्ट भन्न थालियो । त्यस्तै संविधानका भाग, धारा, खण्ड, उपखण्डका उत्कृष्टता औंलामा गनियो । यी सबै काम नलागेपछि अन्ततस् पुनः सेना परिचालनको नयाँ भय पैदा गर्नमै राज्य व्यस्त रह्यो । यसबीचमा भारतीय सीमानाका बन्द रहे पनि चाइनारबंगलादेश नाका खुल्दैछ भन्ने ध्वाँस दिन पनि लागि रह्यो सरकार। पछिल्लो समयमा कथित राष्टिूय मिडियाहरुको मिलिमतोमा कतिचोटि ‘नाकाबाट आन्दोलनकारी पछि हट्यो, नाका सुचारु भयो’ भन्दै समाचार सम्प्रेषण समेत गरियो । तर त्यसले आन्दोलनकारीमा ‘क्रस चेक’ गर्ने प्रवृत्तिको विकास गराइदियो । स्वयं मिडियाले पनि आन्दोलनकारी पद्धतिको विकास समेत गरायो । राष्टिूय पत्रिका नपढेर खबरभित्रको खबर वा यथार्थ बुझ्न सामाजिक संजाल र स्थानीय पत्रिकाको प्रयोग आन्दोलनकारीहरुले आजकल तीव्र रुपले गर्न थालेका छन् ।
मधेसको ४ महिनादेखिको असहज वातावरण अगाडि पहाडको २ महिने असह्जतालाई ‘मानवीय संकट’ भन्दै प्रचारबाजी गरियो । भारत पुगेर ४ बुँदे सम्झौता गर्दै फर्केपछि मधेसी आन्दोलनकारीहरु अब आन्दोलनरविरोध नगर्ने प्रचारबाजी गर्दै २र३ दिनभित्रै नाका खुल्दैछ भन्ने हल्ला पनि फिँजाइयो । तर सो पनि सम्भव भएन । अनि मधेसीहरु भारतसँग सम्झौता गर्न गएका रहेछन् भन्ने नयाँ बहसमा मधेसलाई र्डोयाइयो । यसकै एक कडी हो राष्टूपतिको जनकपुर भ्रमणका कारण भएको वितण्डा ।
मधेसमा भएको राष्टूपति प्रकरणले राज्यको मधेसविरोधी छवि नै देखिएको छ । दण्ड र भेदको माध्यमबाट मात्रै राज्य चल्दैन । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र त झनै सम्भव छैन । राष्टूपति भए पनि ओलीको नजिकका पात्र मानिएकी विद्यादेवी भण्डारीलाई राष्टूपति बनाइएकै दिन मधेसले पुत्ला दहन कार्यक्रम गरेको थियो । विवाहपंचमीको दिन आउने समाचार प्रेषित हुँदा कुण्ठित भएका आन्दोलनकारीहरुले राष्टूपतिको विरोधमा एकदिन अगावै विरोध कार्यक्रम सार्वजनिक गरेका थिए ।
त्यसो त हिन्दु धर्मको आस्थाको केन्द्र रहेको जानकी मन्दिरमा सो दिन हजारौं भक्तजन राम र सीताको विवाहमा हेर्न हरेक वर्ष बहिरबाट एकत्रित हुने गर्छन् । अयोध्याबाट हरेक वर्ष जन्ती आउने गर्छ । यस वर्ष आन्दोलनले गर्दा भीड अलिक कम थियो । यसरी उर्लिने भीड, हुने विरोध र त्यसको संवेदनशीलतालाई बेवास्ता गरी जनकपुर भ्रमण तय गरियो । राष्टूपतिजस्तो गरिमामय पदमा आसीन व्यक्तिले यस्ता अवस्थाबारे मनन नगर्दा उक्त घटना भएको देखिन्छ । जन्ती आएका एक बाबाले त्यसलाई हिन्दु धर्ममाथिको हमला समेत नभनेको होइन । आज आउने बेलासमेत भारतीय राजदूतको नाउँ भ्रमणटोलीमा नजोडिएको होइन ।
बनवासको समयमा रावणले माता सीताको हरणको षडयन्त्र रचेका थिए । त्यो कार्य असम्भव भएको देख्दा उनले मामा मारिचलाई सघाउन भनेका थिए। त्यही मारिच थिए जसले एउटा हरिणको रुप धारण गरेर राम र लक्ष्मणलाई कुटी त्याग्न मजबुर गरे । अतस् जब कुटी छाडेर रामजीलाई खोज्न जाने बेला लक्ष्मणले कुटीअगाडि एउटा रेखा कोरीदिए । त्यो अहिले पनि रामायणमा लक्ष्मणरेखाको नाउँले प्रसिद्ध छ। त्यही मौका छोपी रावणले एउटा ऋषिको रुपधारण गरी माता जानकीलाई रेखा नाघ्न लगाई उनको हरण गरेका थिए । यसपालि भने मधेस हरण गर्न खोजियो ।
अहिलेसम्मको मधेस परिदृश्यलाई आधार मान्ने हो भने जुनसुकै हालमा आन्दोलनकारीलाई घुँडा टेकाउने ओली मनोविज्ञानले राष्टूपतिलाई जनकपुर भ्रमण रद्द गर्न दिएन । आज राष्टूपति भण्डारी रावणको मामा मारिचझैँ ओलीको नीतिमा प्रयोग गरिएकी एक पात्र भएकी छन् । सीता दर्शनको माध्यमबाट ओलीदम्भको जित र आन्दोलनकारी मनोबलको हारसँगै मधेसहरण गर्नु यस पछाडिको मूल तात्पर्य थियो जुन विफल रह्यो ।
मधेस आन्दोलनको भावनाविरोधी क्रियाकलाप गरेर मधेसी र थारुलगायतका उत्पीडितहरुलाई चोट र्पुयाउने कार्य राज्यले सुरुदेखि नै गर्दै आइरहेको छ । संविधान मधेसविरोधी भएको आवाज सुनिएको दिनदेखि नै बलप्रयोगसँगै नाना जुक्ति अपनाइएको छ नै । साम नीतिबाहेक ४ महिनामा मधेस कब्जाको तिनै नीति ल्याइएको छ जुन तत्काल पूर्ण रुपमा विफल भएको देखिन्छ । मिथकमा विवाह पन्चमीको वितण्डा स्वयम रामले देख्नुभएको थियो । यथार्थमा भने सीता विवाहको माध्यमबाट राज्य र त्यसका सञ्चालकहरुको मधेसविरोधी छवि देखिएको छ । मधेसमा भएको राष्टूपति प्रकरणले राज्यको मधेसविरोधी छवि नै देखिएको छ । दण्ड र भेदको माध्यमबाट मात्रै राज्य चल्दैन । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र त झनै सम्भव छैन । जबकि आन्दोलनरत मधेसको वर्तमान समस्याको हल भनेको ‘साम’ नीतिमा अन्तर्नि्हित छ ।




२०७२ पौष ०५ गते आईतबार