जनता र राजनैतिक दलहरु बीचको सम्बन्ध - एन.के. झा

एन.के. झा
nkjha_123@yahoo.com
मिथिला विहारी स्थान, कचुरी २

  राज्य संचालन व्यवस्थाका लागि आफ्नो प्रतिनिधि चयन गर्न निर्वाचनमा मतदान गर्न पाउने वर्तमान नेपालको सार्वभौम अखण्डता भित्र बसोवास गर्ने व्यक्ति नै ‘‘जनता’’ हो । राष्ट्रको दृष्टिमा सबै जनता समान स्वतन्त्र हुनुपर्छ । जनतालाई राष्ट्रले राजनैतिक, आर्थिक, न्यायिक, सामाजिक, संस्कृतिक समान स्वतन्त्रता दिनु पर्छ । १ एक व्यक्ति १ एक मत हुने राजनैतिक समानता राज्यले दिए जस्तै आर्थिक समानता दिएको छैन । आर्थिक समानता नभए न्यायिक समानता हुनै सक्दैन । देशको जनताको मुुुुख्य तीन रुप हुन्छ । जनता कही सरकारको रुपमा छ, कहि कर्मचारीको रुपमा त कहि राजनैतिक दलको रुपमा । यी तीनै वाहेकको अर्को रुप ‘‘मतदाता(जनता’’ हो, जुन निर्वाचनमा मतदान मात्र गर्छ, जसलाई राजनैतिक दलले ‘ख्यतभ द्यबलप’ को रुपमा प्रयोग मात्र गर्दछ । सरकार, कर्मचारी, राजनैतिक दलहरु ख्यतभच माथि शासन गर्दछ । मतदाता ‘‘जनता’’ मध्ये कोही उद्योगी, व्यापारी, कृषक, श्रमिक, सेवा, पेशा, कर्मि र सामान्य नागरिकको रुपमा हुन् । जुन शासक वर्ग सरकार, कर्मचारी, राजनैतिक दलबाट शासित छन । 

नागरिकको मुल कर्तव्य ः
१.    राष्ट्रलाई सबै समस्याबाट निकास दिलाउन ध्यान केन्द्रित गर्ने ।
२.    सार्वभौम शक्तिको प्रयोगको माध्यम जनमत संग्रह, निर्वाचन र शान्तिपुर्ण आन्दोलन÷प्रर्दशन÷सभा             सम्मेलनमा भाग लिई आफ्नो चाहना र भावना अभिव्यक्त गर्ने । 
३.    सार्वभौम अखण्डताको सुरक्षा र सम्मान गर्ने ।
४.    राष्ट्रियगान, राष्ट्रिय झण्डा प्रति सद्धा र सम्मान गर्ने ।
५.    नेपाली भाषालाई राष्ट्रिय एकताको भाषको रुपमा अपनाउने ।
६.    भाषिक, धार्मिक, भोगोलिक, जातिय, सांस्सकृतिक एकता र अनेकतामा एकता कायम राख्न                   ”हिन्दु, बौद्ध, मुस्लीम, सिख, ईसाई ( ई सबै हुन भाई भाई र हिमाल पहाड तराई कोई छैन   पराई“    राष्ट्रिय एकताको नारा आत्म साथ गर्ने ।
७.    जननिर्वाचित संविधान सभावाट बनाईएको संघिय लोकतान्त्रीक गणतन्त्र नेपालको संविधान                   लागु  गर्न जन अनुमति दिने ।
८.    सार्वभौम अखण्ड राष्ट्र सबै नेपालीको साझा घर, साझा भुगोल हो भनी स्वीकार गर्ने ।
९.    प्राकृतिक वातावरणको सम्र्वद्धन, प्राचिन गौरवसाली संस्कृति परम्पराको रक्षा गर्ने ।
१०.    सार्वजनीक सम्पतीको रक्षा र उपयोग गर्नमा नागरीक समान अधिकार प्रयोग गर्ने । प्राणीमाथी दया करुणाभाव राखी मानव धर्म र भाई चाराको सम्बन्ध कायम राख्ने ।  बहुराष्ट्रिय लोकतान्त्रीक समतामुलक समाजको निमार्ण गर्ने ।
११.    आफ्नो अधिकार प्रयोग गर्दा अरुको अधिकारमा बाधा नपु¥आउने । सार्वभौम अखण्डता  भित्र भ्रमण बसोबास, जिकोर्पान, स्थीर सम्पती खरिद विक्रि, उद्योग धन्दा व्यपार व्यवसाय संचालनमा नागरिकको समान सवतन्त्रता प्रति अटल श्रद्धा सम्मान राख्ने ।

    राष्ट्रप्रति सबै जनताको समान दायित्व र जिम्मेवारी हुन्छ  । राष्ट्रले सबै जनतालाई आ(आफ्नो कार्य जिम्मेवारी पूरा गर्न स्वतन्त्रता दिनु पर्छ । एकले अर्का माथि अंकुश दिनु हुँदैन । विना कारण, प्रमाण वेगर एकले अर्का माथि दोष आरोपन गर्नु हुँदैन । आपसी सम्बन्ध, विश्वास, भाइचाराको परस्वपारिक सहयोगात्मक भावपुर्ण सम्बन्ध हुनुपर्छ । एकले अर्काको भावना नबुझने, अस्तित्व नस्विकार्ने, आदर कदर नगर्ने, खुट्टा तान्ने प्रवृति हटाउनु पर्छ ।  वर्तमान गतिरोध अन्त गर्न राष्ट्र निर्माणमा सबैले आ–आफ्नो स्तरबाट साझा सहयोगात्मक भुमिका निर्वाह गर्ने स्वतन्त्र हुनुपर्छ ।
    यो देश जनताको हो । जनाता नै देश हो । जनता विनाको देश, देश विना जनता हुनै सक्दैन । जनता देशको मालिक हो । जब देशमा संकटको स्थितिमा हुन्छ तब जनताले बोल्नु पर्छ । जनताले देशलाई संकटबाट बचाउनु पर्छ । देशमा संकट परेको बेला जनता चुप लागेर बस्नु हुँदैन । आवश्यकता परे आ–आफ्नो सर्वस्व सम्पर्ण गर्न सक्नुपर्छ । मतदाता जनताले निर्वाचनमा मतदान गरि राष्टूप्रतिको कर्तव्य पुरा गरेको ठान्नु हुदैन । सवै जनताले जनजवाफदेहिता बुझ्नु पर्छ । विघटीत संविधान साभाबाट सहमती हुन नसकेका राष्टूका विवादित प्रमुख मुद्दाहरुमा जनताले नै निर्णय दिन आवश्यक छ ।
जनता राष्टूको सर्वोच्च शक्ति हो । जनताले आफ्नो भावना र चाहना अनुसार राज्य संचालन गर्न पहरेदारी दिने, पहरेदार ‘सिपाही’ पनि हो । राष्टूलाई संकटको घडीबाट पार लगाउने जनता नै अन्तरीम शक्ति श्रोत को साध्य हो । जनताले आफुलाई मन पर्ने कुनै १ राजनैतिक दल बीचार सिद्धान्तमा आवद्ध रहनु पर्छ । बन्दुकको गोली भन्दा जनताको मत शक्तिशाली हुन्छ । जनताको गलत मत प्रयोगले राष्ट्र समाप्त पर्न सक्छ । राष्टूले ५०% भन्दा बढी अनविज्ञ जनतालाई संविधान र संविधानसभा के हो ? त्यसको महत्व बारे मतदाता जागरण अभियान सरकारले चलाउनु पर्छ । तसर्थ पैसा जात, वर्ग, क्षेत्र नाता सम्बन्धको आधारमा मतदान नगर्ने संकल्प लिनु पर्छ । संविधानले दिएको कार्य अधिकार भित्र रही संवैधानिक सर्वाेच्चता, कानुनी राज्यको अवधारणा र न्यायलयको निर्णय फैसलालाई सवै जनताले मान्नु पर्छ ।
    मतदानमा भाग लिने अथवा नलिने जनताको स्वतन्त्र अधीकार हो । जर्वदस्ती निर्वाचनमा मतदान गराउने अथवा मतदान गर्न चाहने जनतालाई कुनै अवरोध गर्ने, बुथ क्याप्चर गर्ने, मत पत्र छाप्ने, मत पेटीका खोस्ने वा लुटने, स्वतन्त्रको वतावरण विगारने कार्य जनताले गर्नु र गर्न दिनु लोकतन्त्र स्थापना विरुद्धको कार्य हो । जनताले आफुलाई मन पर्ने कुनै एक राजनैतिक विचार सिद्धान्तलाई अपनाउनु पर्छ र त्यसलाईनै मतदान गर्ने निर्णय मान्नु पर्छ । जनताले कुरा एक थरी काम अर्को थरी गर्नु हुदैन । एउटा राजनैतिक विचर सिद्धान्तमा अडिक भएर रहनु पर्छ । एउटा जनतामा एक भन्दा बढी राजनैतिक विचार सिद्धान्त रहेको, एउटै विचार धारामा उभिन नसकेका कारण देश अनिर्णायक घेराको बन्दी भित्र फसेको छ । बन्दीबाट मुक्तीहुन देशले मागेको कुरा जनताले दिनु पर्छ अनि मात्र जनताले मागेका कुरा देशले दिन सक्छ ।
    राज्य संचालन व्यवस्था गर्न एउटा निश्चित राजनैतिक सिद्धान्त उद्देश्य प्राप्तिका लागि समान, इच्छा, चाहना, भावना भएका जनता मिली विधिवत स्थापित भै राष्टिूय मान्यता प्राप्त राजनैतिक संस्था नै राजनैतिक दल÷पार्टी हो । जनताको केही अंश राजनैतिक दलको रुपमा पनि हुन्छ । आफुलाई मन पर्ने राजनैतिक सिद्धान्त बोकेको राजनैतिक दलमा आवद्ध हुने तथा त्यस दललाई मतदान गर्ने पुर्ण स्वतन्त्रता जनतालाई हुनुपर्छ । जनताले कुनै राजनैतिक दलको सदस्यता लिनु पुर्व तथा मतदान गर्नु पुर्व त्यस दलको राजनैतिक उद्देश्य सिद्धान्त निती तथा कार्यक्रम, राजनैतिक घोषणा तदअनुसार सभ्य राजनैतिक कार्य संस्कारलाई राम्ररी बुझ्न आवश्यक छ । राजनैतिक दलहरुले आफ्नो दलगत राजनैतिक उद्देश्य सिद्धान्त घोषणा निति तथा कार्यक्रम अनुसारको कार्य व्यवहारवाट जनताको मत प्राप्त गर्नुपर्छ । गुण्डा पालन र परिचालन, संरक्षण गर्नु हुदैन । जात, धर्म, क्षेत्र, वर्ग, पैसा प्रलोभन, डर, त्रासको आधारमा मत माग्नु हुदैन । राजनैतिक दलहरु सत्तामा बस्दा एउटा कुरा, सत्ता बाहिरीएपछि अर्को कुरा गर्नु हुदैन । राजनैतिक सिद्धान्त जनमतको कदर गर्न जननिर्वाचित सांसदले स्वेच्छाले दल बदल्नु हुदैन । लोकतन्त्रको स्थापना मर्यादा र रक्षाका लागि जनताबाट निर्वाचित संसदले आफ्नो क्षेत्र निरन्तर भ्रमण गरी जन भावना सँग सम्बन्ध कायम राख्न सक्नु पर्छ । वर्तमान अवस्थामा राष्ट्रको राजनैतिक र सवैधानिक समस्या समाधान गर्नमा राजनैतिक दलहरु असफल भइसकेको छ । राजनैतिक दलको सफलताको लागि पुनः नयाँ संविधानसभाको निर्वाचन गराउनु पुर्व राजनैतिक सहमति कै आवश्यकता छ । कर्मचारीतन्त्रको सफलता नै राजनैतिकतन्त्रको सफलता हो भने बुझ्न नसकेका राजनैतिकतन्त्रको सरकार असफलताको सिकार बन्दै आएका छन् । राजनैतिक र संवैधानिक समस्या समाधानको आधार वेगर नयाँ संविधानसभाको निर्वाचन गराउने प्रमुख ४ दलको र विघटित संविधानसभाको विवादित विषयमा राजनैतिक सहमति वेगर निर्वाचनमा भाग नलिने एवं निर्वाचनको तिथि तोक्न र शासन सत्ता प्राप्त गर्न हत्तार गर्ने दलहरु तथा  वर्तमान चारदलीय सहमतीय सरकारको विपक्षी निर्वाचन वहिस्कार गर्ने ३३ दलको बीच सहमति हुन आवश्यक छ । सर्वदलिय सहमति पछि नयाँ संविधानसभा निर्वाचनको तिथि तोक्दा उपयुक्त हुने जन विश्वास छ ।
    लोकतान्त्रिक संविधानको जन्म संविधानसभाबाट हुने भएको हुँदा जनताबाट निर्वाचित नयाँ संविधानसभाले संविधान बनाउने कार्य बाहेक संसदिय परम्परा व्यवस्था अनुसार सरकार गठन गरि सरकार चलाउने काम दिए÷लगाए पुनः पुरानै स्थिति दोहरीन सक्छ, सरकार गठन÷विघटनको घृनित खेल फेरि सुरु हुन सक्छ । संसदहरु संविधान बनाउने कार्य छोडेर सत्ता÷भता प्राप्तीको कार्यमा बढी समय खर्चिने छ । जनताले जुन कामको लागि मतदान गरेको छ, संविधानसभाले त्यही काम पूरा गर्नु पर्छ तसर्थ लोकसभा व्यवस्थापिका शांसदले संसदीय परम्परा अनुसार सरकार बनाउने कार्य जस्तो संविधानसभालाई सरकार बनाउने कार्य नदिने दलगत सहमति हुनुपर्छ । संविधान निर्माण पछि संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार संघ र राज्यको दुवै सदनको निर्वाचन गराउने कार्य वर्तमान सरकारले नै गर्न सक्ने सर्वदलिय सहमति गर्नुपर्छ । त्यस पश्चात मात्र राजनैतिक अस्थायी सरकार आउनु पर्छ । जुन विधि अनुसार पाँच पाँच वर्षमा फेरिन्छ ।
    साझा सहमतीको माध्यमबाट परिमाण मुखी संघिय लोकतान्त्रीक गणतन्त्र नेपालको संविधान निमार्ण गर्ने उद्देश्य प्राप्तीको लागि दोश्रो संविधान साभाको निर्वाचन हुनु पर्छ । परिमाण मुखी संविधान साभाको निर्वाचनको वतावरण, सर्वदलीय बैठक र सहमतीको ढोका खोल्नु पर्छ । जनताले संविधान सभाको सांसद निर्वाचनमा मतदान गर्ने तर काम चाही लोकसभाको व्यवस्थापीका संसदको गराउने कार्यबाट जनता भयवित छ । संविधानसाभाको जननिर्वाचित संसदले पुनः संविधान निमार्णको कार्य छोडेर, सरकार बनाउने र गिराउने कार्यको प्रथमिक्ता दिई सरकार गठन÷विघटनको घृणित खेलमा फेरी बढी समय खर्चिने छ, जसबाट संविधान पूनः बन्न सक्दैन भन्ने जनचर्चित छ । राजनतिक दलहरु जनतालाई चुनावको आवश्यकता, अनिर्वायता, आ(आफ्नो राजनैतिक नेतृत्वको निति तथा कार्यक्रम राजनैतिक सिद्धान्त जनतालई राम्ररी बुझाउन सक्नु पर्छ । जनताले कस्तो परिवर्तन व्यवस्था चाहेको छ, त्यो रानैतिक दलहरुले पनि बुझन आवश्यक छ ।  राजनैतिक नेतृत्वले आफ्नो विचार सिद्धान्त अनुसार मतदाता जनतालाई सहमत र सतुष्ट गराई निर्चाचनमा मत माग्नु पर्छ । जनतालाई आफ्नो दलमा जन ईच्छा विरुद्ध पार्टीमा प्रवेश गराउने, वल जर्वजस्ती मत खसाउन लगाउने वा अन्य कुनै अनुचित कार्य  गर्नु र प्रभाव पार्नु हुदैन । जनताको विचार भावना तथा अधिकारको सम्वाहक रानैतिक दलको जनउत्तरदायी, जननिर्वाचित सांसद हो । जनता र रानैतिक दलविच नंग र मासुको सम्बन्ध हुनु पर्छ । एक सिक्काको दुई पटा जस्तो यसको अभिन्न सम्बन्ध कायम राख्नु पर्छ । जुन लोक कल्याणकारी राज्य संचालन व्यवस्था संग सम्बन्धीत हुन्छ ।
   

मिति ः २०७०/०५/०९