‘द एक्सक्लुसिभ’ समाज प्रति जिम्मेवार मिडिया

 जिवेश झा

‘द एक्सक्लुसिभ’ ले सञ्चार जगतको दुई बर्षे यात्रा तय गरेको छ । नेपाली सञ्चार क्षेत्रमा आफ्नो अमिट छाप छोडेको ‘एक्सक्लुसिभ’ ले ग्रामिण र शहरिया दुवै सुचनालाई संतुलित रुपले पसकेको कारण उ आफू समाजप्रति जिम्मेबार मिडियाको रुपमा प्रस्तुत भएको उसको पठनियताबाट प्रस्ट हुन्छ ।
‘एक्सक्लुसभ’ मा खोजमुलक समाचार हुनु यसको ठुलै सबल पक्ष हुन । जनकपुरमा कोठे पत्रकारिता बढ्दै गरेको अवस्थामा ‘स्पट जर्नालिज्म’ अर्थात संबाददाता आफै स्रोत र सुचना कहाँ पुगेर समाचार बनाउनु खुशीकै खबर हो । आफूलाई बरिष्ठ पत्रकार भन्नेहरुले जनकपुरिया पत्रकारितालाई प्रदुषित गर्नका लागि कोठे पत्रकारिता, हनुमान पत्रकारिता र सञ्जय उवाच पत्रकारिता जस्ता किसिमका पत्रकारिता गर्नमै व्यस्त छन् । सञ्जय महाभारतका एक पात्र हुन । उसँग दुव्य दृष्टी थियो । उसले एउटा कोठामै बसी आफ्नो दिव्य दृष्टीको सहयोगले प्रत्यक्ष प्रशारण गर्दथे र कुरुक्षेत्र युद्धको तमाम सुचना आफ्ना राजा ध्रितराष्ट्रलाई दिने गर्दथे । त्यो पत्रकारितामा एउटा बन्द कोठामा सुचना तयार गरिन्थ्योस संबाबददातालाई स्रोत र घटना स्थलमा पुग्नै पर्दैनथ्यो । धेरै हदसम्म यस्तै किसिमको पत्रकारिता गर्नेहरुको जमात बढिरहेको बेलामा एक्सक्लुसिभले आफ्नो मिहिनेत र उर्जा खर्चेर नविनतम समाचार पस्किनु र पाठकवर्गमा ‘पोपुलर’ हुनु गर्वकै बिषय हो । एक्सक्लुसिभले उठान गरेका बिषयहरु नविनताले भरिपुर्ण नै हुन्छन ।  खेलकुद, व्यापार तथा बाणिज्य, राजनीति, समाज, कला, साहित्य तथा पत्रकारिता जगतको बिबिध आयामका रिपोर्टिङहरु गरेर आफूलाई एक पुर्ण साप्ताहिक पत्रिकाको रुपमा स्थापित गर्नु चुनौतिपुर्ण नै थियो । दर्जनौं साप्ताहिक बर्षौंदेखि प्रकाशित हुने गरेको ठाँउमा नयाँ साप्ताहिकको के आवश्यक्ता ? के फरक छ र यसमा ? नाम चाँहि अंग्रेजी रहेछ ? जस्ता बिबिध प्रश्नहरुको सामना ‘द एक्सक्लुसिभ’ ले यी दुई बर्षमा नगरेका होईनन । नामझैं समाचार संप्रेशण पनि ‘एक्लुसिभ’ रुपले नै गरेको कारणले होला जनकपुरका बौद्धिक जमातमाझ आजको मितिमा एक्सक्लुसिभ निकै चर्चा पाएको पत्रिका हो । खासगरि स्थानिय पत्रिकाले स्थानिय बिषयबस्तु उठान गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता बोकी स्थापित भएको एक्सक्लुसिभ जनकपुरिया पत्रकारिताको लागि बर्दान नै हो । उसका समाचारहरु आफ्नै पत्रकारहरुले लेख्नु, जनकपुरको लेन्सले समाचार लेख्नु र अरु सञ्चार माध्यमबाट ‘कपी’–‘पेस्ट’ नगर्ने चरित्र संस्थागत गरेकोले होला आज संपादक अजय अनुरागी जनकपुरमा निकै प्रशंसित छन् । यी पङतिकारले गत महिना बरिष्ठ पत्रकार श्यामशुन्दर शशीसँग जनकपुरको पत्रकारिताको स्थितिबारे कुरा गरेका थिए । पत्रकार शसीको अनुशार संपादक अजय अनुरागी निकै मिहिनेत गरेर एक्सक्लुसिभ पत्रिका प्रकाशित गर्ने गरेको मिहिनेती पत्रकार हुन । अर्को तर्फ नेपाल पत्रकार महासंघ, धनुषाका उपाध्यक्ष अनिल मिश्रले पनि एक्सक्लुसिभलाई एक व्यवसायिक पत्रिकाको रुपमा उल्लेख गरेका थिए ।  पत्रकारिता जगतमाथि सँधै आरोप लगाईन्छ कि फलानो मिडिया दलगत पत्रकारिता गर्याज छ, उ ठुला–बडा भनिनेहरुको मुखपत्र हो । समाचार स्रोतको रुपमा पनि ठुल–ठुला मान्छेलाई नै उदृत गर्छ । राजनीतिक दलको समाचार मात्र समाचार बन्छ । त्यो पत्रिका त किन प्रकाशित गरिए होला ? जस्ता गुनासाहरु समाजबाट आईरहेका हुन्छन् । यी पङतिकारले एक्सक्लुसिभको समाचार सामाग्रीहरुलाई बडो नजिकबाट नियाल्दै आएका हुन् । यिनले राजनीतिक दलको समाचारले मात्र प्राथमिक्ता पाएको, समाचार स्रोतको रुपमा ठुल–ठालुलाई मात्र प्रयोग गरिएको र व्यवशायिक्ता गुमाएको पत्रिकाको रुपमा एक्सक्लुसिभलाई पाएनन् । एक पत्रकारको हैशियतले मैले एक्सक्लुसिभलाई यसरी नियालिरहेको बेलामा पाठकले कसरी यो पत्रिकालाई लिन्छन भन्ने बुझ्न दीपनारायण जीको पत्रिका पसलमा पुगे । मंगलवारको दिन थियो । बिहानको ११ बजिरहेको थियो । मैले दीपनारायण जीलाई ‘द एक्सक्लुसिभ’ दिनुस न भने, तर उनको उत्तर थियो ‘लि जिये लास्ट कपी है’ । उनको यो जबाफबाट पनि एक्सक्लुसिभ कति पठनिय छ भन्ने प्रमाणित हुन्छ । दुई बर्षे पत्रकारिता यात्राको क्रममा आलोचक कम प्रशंसक बढि जन्माएको यस पत्रिकामा केहि कमी–कमजोरीहरु पनि अवश्य रह्यो । उदाहरणको लागि आठौं पृष्ठमा पाश्चात्य जगतका बिद्वानहरुको ‘प्रोफाईल’ लेख्नु अलि अनुचित नै हो जस्तो पत्रकार जितेन्द्र झाको ठम्याई थियो । जनकपुरसँग कुनै संबन्ध नै नभएका नेताहरुको अन्तरवार्ता प्रकाशित गरियो । जनकपुरका महिलाहरुबारे समाचार संप्रेशण भएनन् । महिलाहरुको अवस्था कस्तो छ ? उनिहरु घर–परिवारमा निर्णायक भुमिका निर्वाह गर्ने हैशियतमा छन त भन्ने जस्ता मुद्दाहरु समाचारको बिषयबस्तु बनेनन् । मेरो अध्ययन र विवेकले नियाल्न सक्ने कमजोरी यिनिहरु नै हुन ।

अबको बाटोः
मेरो बिचारमा एक्सक्लुसिभले समाचार सामाग्रीलाई समावेशी बनाउँदा बढि पठनिय होला । महिला, दलित, मुसलिम र तमाम सीमान्तकृत समुदायका मुद्दाहरु उठान गरेर ‘पोपुलर सेन्टिमेन्ट्स’ कमाउन आग्रह गर्दछु । साथै राजनीतिभन्दा पनि जनकपुरको बिग्रदो शिक्षा क्षेत्रलाई नैतिक बनाउन समाचार संप्रेशणको माध्यमबाट पहल गरे थप रोचक होला । शहरियामुखी पत्रिकाभन्दा पनि ग्रामिण परिवेशमा रहेर ग्रामिण बिषयबस्तु पनि उठान गरे आलोचना खेप्नु पर्ने स्थिती आउने संभावना अलि न्युन नै रहन्छ ।  ? जनकपुरको सुचना जनकपुरवासीकै लागि ?  भन्ने नारालाई संस्थागत गर्दै पत्रकारिता यात्रा जारी रहोस भन्ने कामना गर्न चाहन्छु । जनकपुरको कमी–कमजोरीलाई मात्र होईन राम्रा पक्षलाई पनि उतिक्कै प्राथमिक्ताकासाथ उठान गरि  ? भ्रस्टाचारका मुद्दादेखि संघर्ष र सफलताका मुद्दालाई पनि उतिक्कै महत्वका साथ कभरेज दिईने छ भोलीका दिनमा भन्ने आशा छ । खोज पत्रकार तथा हाम्रा संपादक अजय अनुरागी भोलीका दिनमा थप रोचक तथा अनुसन्धानमुलक सामाग्री हामी माझ ल्याउने उर्जा उनमा बढोस । हामीलाई हाम्रा पाठकवर्गले रुचाईदिएकोमा धन्यबाद ! समाजिक मुद्दाहरुलाई उठान गर्नेनै छौं भन्ने प्रतिबद्धताका साथ कलमलाई यहि बिराम दिई २ बर्षे प्रशंसनिय पत्रकारिता यात्रा तय गरेको एक्सक्लुसिभलाई धन्यबाद दिदै आफ्ना पाठकलाई सहृदयी रुपले सम्झिन चाहन्छु ।