भारतीय राष्ट्रपति मुखर्जीको ‘जनकपुर भ्रमण’को अर्थ

भारतीय राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी ।

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम...........

नेपालमा अहिले सबैभन्दा वढी चर्चा चिनका राष्टूपतिले नेपालको भ्रमण नगरी बंगलादेशको भ्रमण गरे, नेपाल भ्रमण किन अहिलेसम्म हुन सकेको छैन, त्यसैको चिन्तनमनन बढी हुने गरेको छ । तर, १७ देखि १९ कार्तिकसम्म अर्को छिमेकी मुलुक भारतका राष्टूपति प्रणव मुखर्जी नेपाल भ्रमणमा आउँदैछन्, भ्रमण दौरान जनकपुर, पोखरा लगायतको ठाउँमा समेत भ्रमण गर्ने कार्य सूचि रहेको भएपनि मुखर्जी भ्रमणको त्यति चर्चा हुन सकेको छैन । राजनीतिक विश्लेषक सिके लालको बुझाईमा त्यसो हुनु स्वाभाविक पनि हो । चिनको राष्टूपति कार्यकारी राष्टूपति हुन, उनी नेपाल आउन सके उनले नेपालको विकास परियोजनाको लागि ठुलो घोषणा गर्न सक्नेछन् । तर, मुखर्जी भारतमा कार्यकारी प्रमुख नभई राष्टूाध्यक्ष मात्र भएकाले उनले त्यस्तो कुनै पनि घोषणा गर्न सक्नेछैनन् । तर, पछिल्लो समयमा जसरी केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारले नेपालका राष्टूपति विद्या देवी भण्डारीको भारत भ्रमण स्थगित गराए, भारतको दिल्ली स्थित नेपालका राजदुत दिपकुमार उपाध्यायलाई जसरी फिर्ता बोलाए, नेपाल र भारत बीचको राम्रो कुटनीतिक सम्बन्ध नरहेको प्रष्ट भएको बेला भारतका राष्टूपति नेपाल आउनु र पछि नेपालका राष्टूपति भारत जान सक्नुले विग्रदै गएको नेपाल भारत बीचको सम्बन्धलाई केही हदसम्म सुमधुर बनाउने प्रयासको कडीको रुपमा भने लिन सकिने लाल बताउँछन् ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणको राजनीतिक अर्थ धेरै नहुने कारण के पनि छन् भने उनी भारतमा कांग्रेस आइका नेता भएर राष्टूपति भएका हुन । र, भारतमा अहिले संस्थापन पक्ष भनेको भारतीय जनता पार्टीको हो । त्यसैले पछिल्लो समयमा भएको मधेस आन्दोलनका मुद्दालाई सम्बोधन गराउनका लागि वा भनौं संविधान संशोधन गरी ती मुद्दाहरु समावेश गराउनका लागि धेरै ठुलो बल पुग्लान भन्नेमा राजनीतिक विश्लेषक लाल विश्वस्त छैनन् । अर्को कुरा के पनि भनिएको छ भने मुखर्जीको भ्रमण सकिए लगत्तै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पनि नेपाल भ्रमण हुने र उक्त भ्रमणका क्रममा उनको जनकपुर भ्रमण भई जानकी मन्दिर दर्शन गर्ने सम्भावना पनि रहेको छ । हुन त दुई बर्ष अघि नेपालमा आयोजना गरिएको सार्क शिखर सम्मेलनमा सहभागी हुनका लागि जनकपुर हुँदै जानकी मन्दिर दर्शन गरेर नै काठमाण्डौ जाने मोदीको कार्यक्रम तय रहेको भएपनि नेपालको शासक तथा प्रशासकहरुको अनिक्षा, षड्यन्त्रकै कारण भारतीय प्रधानमन्त्री मोदी जनकपुर आउन सकेका थिएनन् । किनभने त्यतिबेलाका गृहमन्त्री बामदेव गौतमले सुरक्षाको कारण देखाएका थिए भने जनकपुरमा मोदीलाई नागरिक अभिनन्दन कुन ठाउँमा गर्ने भन्ने विवाद चर्किएको कारण देखाउँदै तत्कालिन सरकारले मोदीको जनकपुर भ्रमण रद्द गराएको जनकपुरवासीहरु सम्झन्छन् । यस्तो अवस्थामा मोदीको जनकपुर भ्रमण फेरी चाँडै हुन सक्छ वा सक्दैन भन्ने अन्यौल कायम छ ।
मधेस आन्दोलन चलिरहेकै बेला गत जानकी नवमीको अवसरमा आयोजित कार्यक्रमलाई जनकपुरमा सम्बोधन गर्दै भारतीय राजदुत रंजित रेले भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको जनकपुर भ्रमण चाँडै हुने बताएका थिए । अहिले जानकी मन्दिरका सहायक महन्थ राम रोशन दास बैष्णवका अनुसार भारतीय अधिकारीहरुसँग भईरहेको कुराकानीबाट के बुझिएको छ भने भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमण सम्पन्न भए लगत्तै केही महिना भित्रै वा भनौं आउँदो राम जानकी विवाह पञ्चमी महोत्सवमा पनि भ्रमण हुन सक्ने अवस्था देखिएको छ । तर, राजनीतिक विश्लेषक सिके लालको बुझाईमा त्यति चाँडै मोेदीको नेपाल भ्रमण हुन सक्ने र जनकपुर भ्रमण पनि हुन सक्ने सम्भावना देखिँदैन । किनभने अहिले भारतको प्राथमिकतामा नेपाल पर्छ कि पर्दैन त्यो बुझ्नु जरुरी छ । भारतको प्राथमिकता भनेको अहिले चीन र पाकिस्तान लगायत शक्तिशाली राष्टूहरु हो । त्यसकारण मोदीको भ्रमण हुनेमा अहिले सम्भावना त्यति सजिलो छैन ।
भारतको नेपाल नीतिमा मधेसको म सम्म पर्दैन्थ्यो । किनभने भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पहिलो नेपाल भ्रमणको तयारीका क्रममा विदेश मन्त्री सुष्मा स्वराज नेपाल आउँदा मधेसी मोर्चा आवद्ध नेताहरुसँगको भेटघाटमा मधेसी नेताहरुलाई संतुष्ट हुन उपदेश दिएका थिए । बरु उनले त नेपालमा राष्टूपति, उपराष्टूपति, प्रधानन्यायाधीश सबै मधेसी नै छन् । अनि कसरी मधेसी नागरिक यो देशको दोस्रो दर्जाको नागरिक हो भन्दै स्वराजले प्रति प्रश्न गरेकी थिइन । पछि मोदी नेपाल भ्रमणमा आई व्यवस्थापिका संसदमा सम्बोधन गर्दा सबैलाई समेटेर सर्वस्वीकार्य संविधान बनाउन सुझाव दिएपनि मधेसको म समेत उचारण नगरेको त कसैले विर्सेको पनि छैन । त्यसकारण मधेसी जनताले के बुझ्नुपर्छ भने दिल्लीका शासक र काठमाण्डौका शासक बीचको सम्बन्धलाई भारतीय संस्थापन पक्षले प्राथमिकतामा राख्ने हो । हो, यो सत्य हो कि मधेस आन्दोलन भएपछि भारतलाई बल्ल के लागेको छ भने काठमाण्डौ मात्र हेरेर हुँदैन । मधेस पनि हेर्नुपर्छ । तर, भारत माथि भर भने पर्नु नहुने लाल बताउँछन् ।
मुखर्जीको जनकपुर भ्रमण भनेको राजनीतिक विल्कुलै होइन भनेर पनि भन्न सकिन्न । सिकेलालका अनुसार भारतमा संस्थापन पक्ष भनेको भारतीय जनता पार्टी हो । र, भाजपाको राजनीति भनेको अहिले अयोध्यासँग जोडिएको छ । भगवान रामको जन्म भुमि अयोध्या भारतीय राजनीतिको एउटा एजेण्डा भए झैं त्यो राजनीति पुरा हुनको लागि रामको जन्म भुमि मात्रले पुरा हुँदैन त्यसका लागि जानकीको जन्म भुमि जनकपुर पनि महत्वपुर्ण हो । त्यसैक्रममा मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणलाई उनीहरुले आफ्नो राजनीतिक लाभ  लिन पनि सक्छन् । अब रहयो कुरा, जनकपुरवासीले मुखर्जीको भ्रमणलाई कसरी वढी भन्दा वढी उपयोगी बनाउन सक्छन् । त्यसबारेमा जनकपुरवासीले नै सोच्नुपर्दछ । किनभने उनको भ्रमण वृहत नहोस, एउटा सांगुरो दायरा भित्र होस भन्ने चाहना नेपालको शासक प्रशासकको हुन्छ । त्यसकै फलस्वरुप मुखर्जीको जानकी मन्दिरमा सिमित खास विशिष्ट व्यक्तिहरुका बीच नागरिक अभिनन्दनको नाउँमा सरकारी अभिनन्दन हुनेछन् । बरिष्ठ पत्रकार राजेश्वर नेपाली भन्छन,“ २०४६ सालको जनआन्दोलन पश्चात भारतका प्रधानमन्त्री चन्द्रशेखरको रंगभुमि मैदान बारहविघामा हजारौं नागरिकहरुका बीच नागरिक अभिनन्दन गरिएको थियो । तर, अहिलेका शासक प्रशासक उनलाई नागरिकका बीचमा अभिनन्दन गराउनै चाहँदैनन् । जानकी मन्दिरमा नागरिक अभिनन्दन हुनै सक्दैन । मधेसका जनता, जनकपुरका जनता उनलाई भव्य स्वागत, सम्मानका बीच नागरिक अभिनन्दन गर्न चाहेको इच्छा पुरा नहुनुमा नेपाल सरकारको पुर्वाग्रह नै प्रमुख कारण हो ।” तै पनि जनकपुरवासीले ठाउँ ठाउँमा स्वागतद्वारहरु बनाई उनको सम्मान गर्न सक्छन् । जनकपुरवासी के भन्छन भने यदि बारह विघामा मुखर्जीको नागरिक अभिनन्दन गर्न सकिँदैन भने कम से कम परिक्रमा सडकमा उनलाई यात्रा गराई नागरिकसँग टाढैबाट पनि  अभिनन्दन गराउन सक्छन् ।
हुन त यस अघि थाइलेन्डका राजाले पनि जनकपुर गई जानकी दर्शन गर्ने इच्छा राखेका थिए । तर, अन्य विदेशका राष्टू प्रमुख वा कार्यकारी प्रमुखले इच्छा न राख्ने हो, त्यसलाई पुरा गराउने दायित्व त नेपाल सरकारको हो । त्यसका लागि नेपाल सरकारको पनि इच्छा हुनुपर्छ । तर, त्यस्तो कहिल्यै पनि हुन सकेको छैन ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जी जनकपुर आउनु भनेको आफ्नो मामा घर आउनु हो । त्यस नाताले उनी जनकपुरका भान्जा वा नाती पर्छन । सिके लालका अनुसार उनी आउँदा जनकपुरवासीले उनलाई के अनुभुति गराउन सक्नुपर्छ भने भान्जाहरुले आफ्नो मामा घर आउन यति धेरै ढिलो गर्नु हुँदैन । मिथिला सभ्यतामा भान्जालाई देउता तुल्य व्यवहार गरिन्छ । ठिक त्यसैगरी मुखर्जीको स्वागत र सम्मानमा मामाहरुले कुनै कसर बाँकी राख्नु हुँदैन । अर्को कुरा के हो भने भान्जाबाट केही माग्ने अपेक्षा पनि मामाहरुले गर्नु भएन । जनकपुरवासीले यो कुरालाई ध्यान राख्नैपर्छ कि भान्जालाई यो अनुभुति होस कि मामा घर भनेको मामा घर नै हो, आफ्नो आमाको माइती हो, त्यसलाई विर्सन चाहेर पनि विर्सन सकिन्न । रक्त सम्बन्धको नातालाई कसैले पनि काट्न सक्दैन । त्यसैले भान्जालाई प्रसन्न पार्न सक्नु नै जनकपुरको आतिथ्यतामा निर्भर गर्दछ ।
मामा घर आउन भान्जाहरुको ढिलाई यसकारण पनि भईरहेको छ कि मामा घर जाँदा मामाहरुको दयनिय हुँदै गएको अवस्था हेर्दा भान्जाहरुलाई पनि लज्जा बोध हुन सक्ने कारणले पनि भान्जाहरुको मावली भ्रमण हुन त्यत्रो लामो समय लागेको छ । जे होस अब त्यसले निरन्तरता पाओस । समस्त हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको आस्थाको केन्द्र रहेको जनकपुरलाई अन्तराष्टिूय रुपमा बैष्णव समुदायहरुको केन्द्र भनेको जनकपुर हो भनेर प्रचार प्रसार गराउन सकिए मुखर्जी भ्रमणको जनकपुरवासीले दिर्घकालसम्म लाभ उठाउन सक्नेछन् ।
भ्रमणको तयारी
भारतका राष्टूपति प्रणव मुखर्जीको जनकपुर भ्रमणलाई लिएर जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषाले आफ्नो प्रारम्भिक तयारी सुरु गरेको छ । १९ कार्तिकमा राष्टूपति मुखर्जी जनकपुर आई जानकी मन्दिरको दर्शन तथा पूजा गर्ने, जानकी मन्दिरमै उनलाई नागरिक अभिनन्दन गर्ने, हुलाकी सडक अन्तरगत जनकपुर यदुकुहा सडक निर्माणका लागि पुल चौक स्थित सडकको सिलान्यास गर्ने र केही क्षण जनकपुरको सिताशरण होटेलमा आराम गर्ने अनौपचारिक रुपमा कार्यक्रम रहेपनि आधिकारिक पुष्टि अहिलेसम्म नभएको धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी दिलिप कुमार चापागाईले बताएका छन् । एक किसिमले उनी आउने कार्यक्रम लगभग तय नै भएको हुनाले उनको स्वागत तथा सम्मानका लागि आफ्नो तर्फबाट हामीले तयारी सुरु गरेको उनले बताए । प्रजिअ चापागाईका अनुसार मुखर्जीको भ्रमणकै सवालमा धनुषाका राजनीतिक दलहरु, विभिन्न संघसंस्थाहरु, यूवा क्लवहरु, धनुषाका सरकारी कर्मचारीहरु तथा सुरक्षा निकायका प्रमुखहरुसँग छुट्टा छुट्टै अन्तरक्रिया गरी विभिन्न निर्णयहरु समेत गरिएको छ । उनी आउने दिन १९ कार्तिकमा जनकपुरमा नगरवासीले आ(आफ्नो घरमा नेपाल भारतको मैत्रीपुर्ण झण्डा झुन्डयाउने निर्णय समेत गरिएको छ ।
३ कार्तिक २०७३ प्रजिअको अध्यक्षतामा बसेको बैठकले जानकी मन्दिर परिसरभित्र र बाहिर राखिएका पसलहरुलाई ७ कार्तिकसम्ममा हटाउनका लागि जानकी मन्दिर, जनकपुर उपमहानगरपालिकाबाट सूचना जारी गरी हटाउने निर्णय गरिएको छ । त्यसका लागि नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी, उद्योग बाणिज्य संघ र पत्रकारहरु सबैले सहयोग गर्ने निर्णय गरिएको हो । त्यसैगरी जानकी मन्दिर परिसरमा ठुला बसहरुलाई आउनै नदिने व्यवस्था टूाफिक कार्यालयले मिलाउने, जानकी मन्दिर व्यवस्थापन समितिले समय समयमा बैठक बसी दिर्घकालिन र अल्पकालिन रुपमा योजना बनाई मन्दिरको व्यवस्थापन गर्दै जाने निर्णय गरिएको थियो । उक्त बैठकमा प्रहरी उपरीक्षक लालमणि आचार्य, सशस्त्र प्रहरी उपरीक्षक उत्तम राज थनेत, राष्टिूय अनुसन्धानका उपअनुसन्धान निर्देशक संजय कुमार यादव लगायतको उपस्थिति रहेको थियो ।
त्यसैगरी जनकपुर उपमहानगरपालिकाका इन्जिनियर विरेन्द्र कुमार यादवको संयोजकत्वमा जानकी मन्दिर सरसफाई कार्यक्रमको लागि उपसमिति गठन गरिएको छ । जानकी मन्दिरमा जुत्ता चप्पलको व्यवस्थापन, गार्डको व्यवस्थापन, सरसफाई व्यवस्था, पार्किङको व्यवस्था, यात्रु व्यवस्थापन, भक्तजनको व्यवस्था, प्रसाद फूल सामग्रीको पसलको व्यवस्था, कारपेटिङ विछ्याउने कार्य, लाइट व्यवस्था, मन्दिर सौन्दर्यकरण तथा सम्भार तथा आदिको विषयमा समेत निर्णय गरिएको छ ।
भारतीय अधिकारीहरुद्वारा जानकी मन्दिर अवलोकन
कार्तिक १९ गते हुने भनिएको भारतीय राष्टूपति प्रणव मुखर्जीको भ्रमणलाई लक्षित गरी भारतीय अधिकारीहरुले शुक्रबार जानकी मन्दिरको अवलोकन गरेका छन् । नेपालस्थित भारतीय नियोगका विनय कुमार, विरगंजस्थित भारतीय काउन्सलर अंजु रंजन, दिल्लीस्थित भारतीय राष्टूपति कार्यालयका गायत्री आई कुमार लगायतका अधिकारीहरु जानकी मन्दिर पुगी यहाँको वस्तुस्थितिबारे छलफल गरेका थिए ।
भारतीय अधिकारीहरुको टोली महन्थ रामतपेश्वर दास, छोटे महन्थ रामरोशन दाससहितका मन्दिर सञ्चालकहरुसाग भेटी राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमणबारे जिज्ञासा राखेका थिए । अतिविशिष्ट पाहुनाहरुको लागि पूजा पाठ तथा दर्शन पद्धतिबारे जानकी मन्दिरका महन्थ दासले जानकारी गराएका थिए । उनीहरुले स्थानीय प्रशासनसाग शान्ति सुरक्षा विषयमा छलफल समेत गरेका थिए ।
भारतीय राष्टूपति मुखर्जीको भ्रमणलाई लक्षित गरी जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषाले शान्ति सुरक्षा व्यवस्थालाई कडा बनाएको छ भने राष्टूपति जाने रुटको मर्मत संभार तथा सरसफाई समेत गर्न थालिएको छ । वर्षा सुरु भएयता जीर्ण बनेको सीताचौकदेखि पुलचोकसम्मको बाटो शुक्रबारदेखि मर्मत थालिएको छ । भारतीय राष्टूपति मुखर्जीले यसै मार्गमा पर्ने शहीद पथको शिलान्यास गर्ने कार्यक्रम छ ।



२०७३ कार्तिक ०७ गते आईतबार