कांग्रेसमा छैन समाजवाद -डा.शेखर कोइराला

डा.शेखर कोइराला
    विपी कोइरालाको सयौं जन्म ज्यन्तीको अवसर पारेर जनजागरण अभियान थालिएको हो । विपी कोइरालाले प्रतिपादन गर्नु भएको राष्टिूयता, प्रजातन्त्र र समाजवाद मा के हामीहरु (उहाँका अनुयायीहरु) खरो उत्रेका छौं त ? प्रजातन्त्रको चुरो भनेको बहुलवादमा आधारित बहुदलिय प्रतिस्पर्धा हो । र, आवधिक निर्वाचन । अहिले निर्वाचनको कुरा गर्दा अघि भर्खरै महेन्द्र यादवजीले पनि भन्नु भयो, हामीहरु मिश्रित प्रणालीमा जाँदा यसका समानुपातिक तत्व जुन छन, या प्रत्यक्षकै पनि, त्यसका विकृति र विसंगतिलाई दुईवटा निर्वाचन हामीले खेपी सक्यौं हामीले हटाउन सकेनौं भने झन दलदलमा हामीहरु फस्दै जानेछौं भन्ने मलाई लाग्छ ।
    अहिले नेपाली कांग्रेस प्रजातान्त्रिक पार्टी लोकतान्त्रिक पार्टी भनेर हामीले भनिराखेका छौं तर के हामीहरुले कानुनी राज्यको अवधारणालाई लिएर अगाडी वढेका छौं त ? दुई महिना अघि यो सरकार बन्नु भन्दा पहिले हाम्रो सभापतिजी र एमालेको अध्यक्षजीको संयूक्त सात बुँदे वक्तव्य आयो, जसमा राष्टूपति र उपराष्टूपतिलाई यो अहिलेको संविधानमा हुुुँदै नभएको कुरालाई लिएर अनुमोदन गर्ने भन्ने कुरा आयो । हामी अगर प्रजातन्त्रमा, संविधानमा, कानुनी राज्यमा विश्वास गछौं भने, र सर्वाेच्च अदालतको निर्णयमा विश्वास गछौं भने त्यो सरासर गलत निर्णय भएको हो । जुन कुरा गलत छ त्यो कुरा हामीले कार्यकर्ताको माझमा पु¥याउन सकेनौं भने भोलीको दिनमा झन अप्रिय घटना घट्दै  जानेछ, भन्ने मलाई लाग्छ ।
    विपीले कल्पना गर्नु भएको गरिव र धनी बीचको खाडल कम हुनु पर्छ । अहिले उदार अर्थतन्त्रले गर्दा धनी र गरिब बीचको खाडल वढेर गएको छ । कस्तो समाजवाद हामीले लिएछौं भने उखुको मुल्य गत साल भन्दा ८१ रुपैयाँ प्रति क्विन्टल घटेको छ तर गत साल भन्दा यस पटक चिनीको मूल्य वढ्दो छ । कस्तो समाजवाद हो यो ? कस्तो किसान प्रेमी पार्टी हो यो ? यो कुरा भन्दा हाम्रो नेताहरु रिसाउनु हुन्छ । उहाँहरु भन्नु हुन्छ, तिमीहरुले बुझेका छैनौं । गरिबका लागि हामीहरुले काम गरिराखेका छौं भनेर भन्नु हुन्छ । किसानका लागि काम गर्नु भनेको त गरिब र धनी बीचको खाडललाई कम गर्ने उपाय खोल्नु पर्यो । मैले उखुको उदाहरण किन दिन्छु भने म पनि किसानको छोरो हो । १० विघा उखु खेती म पनि गरिरहेको छु । उखुको दाम घट्ने, अनि चिनीको दाम पढ्ने यो समाजवाद हुनै सक्तैन । यो उदार अर्थतन्त्र पनि हुन सक्दैन । यो अराजक अर्थतन्त्र बाहेक केही पनि हुन सक्तैन ।
    पार्टीको सम्बन्धमा पनि धेरै मित्रहरुले कुरा राख्नु भयो ४०(६० को भागवण्डाको कुरा चलेको छ । नगरेको भए पार्टी विभाजन हुन्थ्यो भनेर भनियो । सहमतिको आधारमा बसेर छलफल गरी त्यसको टुङ्गो लगाउनु पथर््यो । हामीहरुलाई आपत्ति छैन तर मैले ६० प्रतिशत र ४० प्रतिशत पाउनु पर्छ भन्ने कुरा नेताज्यूहरु गर्नुहुन्छ भने त्यसको कार्यकर्ताहरुले विरोध गर्नै पर्छ । ६०(४० को भागवण्डाले तपाईको अनुहारमा मैले नैराश्यता देखिरहेको छु, उज्यालोपना देखिरहेको छैन । तपाईहरुले मलाई साथ दिनु भयो भने ६०(४० को भागवण्डा १३ औं महाधिवेशनमा मैले तोड्छु भन्ने कुराको तपाईहरुलाई विश्वास दिलाउन चाहन्छु ।
लोकतन्त्रको सुन्दरपक्ष भनेको अल्पमतको कदर गर्नु हो । अल्पमतलाई सम्मान दिनु, इज्जत दिनुका साथै ‘स्पेश’ पनि दिनु हो । त्यसमा कुनै पनि असहमत हुने ठाउँ छैन् । तर, हामीहरु कस्तो लोकतन्त्रमा छौं भने, संसदीय कार्यसमितिको चुनाव हुन्छ, हामीहरु लाइनमा वसिरहेका हुन्छौं, नेताहरुको भागवण्डा मिल्दैन । अनि, के हुन्छ भने आज चुनाव स्थगित भनेर भन्यो । डेढ महिना भैसक्यो । चुनाव हुन सकेको छैन । उहाँहरु किन गर्न सक्नु भैरहेको छैन । सकिरहेको छैन भने त्यसलाई चुनाव गरेर टुङ्गो लगाउनु प¥यो । लोकतन्त्र भनेको खाली भागवण्डा मात्र होइन । सहमति गर्नुस । तपाईहरु कोठामा बसेर सहमति गर्नुस । किशुनजी, गणेशमानजी, सुवर्ण जी पनि झगडा गर्नु हुन्थ्यो तर, कोठामा बसेर कुरा मिलाउनु हुन्थ्यो । उहाँहरु पनि आफ्ना मान्छे राख्नु हुन्थ्यो होला तर सडकमा ६०(४० का कुरा गर्नु हुन्थ्यो ।
अघि नेविसंघ, तरुणदल, महिला संघको सवालमा अघि महेन्द्रजीले कुरा गरिसक्नु भयो । म उहाँको कुरामा सहमत छु । कार्यवाहक सभापतिको सवालमा ‘एक व्यक्ति एक पद’ विधिको शासन गर्ने हो भने, हाम्रो आदरणीय सभापति यस्तो कठिन अवस्थामा प्रधानमन्त्रि हुनु हुन्छ, उहाँ आफै भन्नु हुन्छ म तरवारको धारमा हिंडिरहेको छु भनेर । त्यस्तो कठिन परिस्थितिमा उहाँले कार्यवाहक सभापति दिनु भयो भने नेपाली कांग्रेस अलिकति गुर्मुराएर उठ्छ । हैन भने कांग्रेस सुषुष्त अवस्थाबाट गईरहेको छ भन्ने कुरा बताउन चाहन्छु । २५ वटा जिल्लाका जिल्ला सभापतिहरु सभासद भएर केन्द्रमा छन् । जिल्लाहरु अस्त व्यस्त भएको छ । केन्द्रिय सभापतिले कार्यवाहक सभापति दिए भने न जिल्ला सभापतिहरुले आफ्ना वरिष्ठ नेता उपाध्यक्षलाई कार्यवाहक देला । अनि मात्र कांग्रेस जुर्मुराएर अघि वढ्छ जस्तो मलाई लागेको छ ।
    संविधानको कुरामा राज्यको पुनःसंरचनाको कुरा मात्रै म गर्छु । डेढ दुई महिना पहिले विश्वमा एउटा घटना घट्यो । त्यो घटनाले नेपाली नेपाली जनताहरुलाई र नेपालमा राजनीति गर्ने राजनीतिक दलहरुलाई झस्काइदिएको छ । तर्साइदिएको छ । डराईदिएको छ । युक्रेन भन्ने एउटा देशको एउटा क्रिमिया भन्ने शहर छ, त्यो शहरले आत्मनिर्णयको अधिकार भनिकन जनमत संग्रह गर्यो । त्यो जनमत संग्रह गर्ने अधिकार क्रिमियालार्य दिएकै थिएन । ९६ प्रतिशतले हामी रुससँग मिल्छौं भन्यो । अब क्रिमिया युक्रेनको पार्ट छैन कि रुसको पार्ट भइसक्यो । जस्तो क्रिमियाको सामाजिक महत्व छ विश्वमा, त्यस्तै नेपालको पनि सामाजिक महत्व छ, विश्वमा । नेपालले क्रिमियाको नियति नभोग्नु परोस भन्ने कुरा म तपाईहरुलाई विनम्र आग्रह गर्न चाहन्छु । तपाई हामी नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताहरु सचेत हुनुपर्छ ।
    नेपाली कांग्रेसले आफ्नो घोषणापत्रमा सात प्रदेशको कल्पना गरेर अगाडी वढेको छ । छलफल गर्दै जाँदा, सहमतिमा जाँदा ६ वटा पनि हुन सक्छ, सात वटा, नौ वटा पनि हुन सक्छ, ११ वटा पनि हुन सक्छ । कति हुन्छ भन्ने कुरा म भन्ने सक्तिन । दोस्रो कुरा, नेपाली कांग्रेस जातीय संघीयता स्वीकारदैन । नेपाली कांग्रेस ‘एक मधेस एक प्रदेश’ स्वीकारर्दैन भन्ने कुरा बुझ्न जरुरी छ, तपाईहरुको पहिचान, पहुँच र प्रतिनिधित्व राज्यको प्रत्येक अंगमा समानुपातिक ढंगले हुनु पर्छ भन्ने कुरामा नेपाली कांग्रेसलाई दिृविधा छैन । त्यसको लागि हामीहरु क्रियाशिल छौं । त्यसका लागि के गर्नुपर्छ हामी सबै केन्द्रिय सदस्यहरु, सभासदहरु गर्न तयार छौं । तर, मधेस भित्र पनि समावेशी र समानुपातिक ढंगले अगाडी वढ्न जरुरी छ । मधेस भनेको क्षेत्र हो । भू(भागको कुरा हो । त्यस भित्र पनि धेरै जातजातीहरु छन् । कोही अगाडी छन, कोही पहाडी छन् । कोही उत्पीडनमा परेका छन् । ती सबैलाई समानुपातिक र समावेशी ढंगले लिएर अघि पढ्नु पर्ने आवश्यकता छ ।
मधेसकै कुरा गर्दा चुरेलाई हामीले विर्सन सक्दैनौं । चुरेको रन विनासले गर्दा, गिट्टी बालु नेपाललाई चाहिने भन्दा वेसी ती गिट्टी बालुको उत्खन्नले गर्दा, सबैभन्दा पहिलो मार हामी मधेसका साथीलाई नै पर्छ । मधेस मरुभुमिमा परिणत हुन यहि प्रकारले चुरे विनास हुने हो भने, अव धेरै वेर लाग्ने छैन । हामीहरु सिंचाईका कुरा गछौं, सकिराखेका छैनौं । गर्नुपर्छ । किन भने मधेस उर्वराभुमि हो । सिंचाईको बन्दोवस्त गर्नु पर्छ । रमाइलो कुरा त के छ भने हामी कृषिका कुरा, मधेसका कुरा त गछौं तर अनुदानका कुरा हामीहरु गर्दैनौं । कृषिमा जवसम्म हामीले अनुदान दिन सक्तैनौं तब सम्म यो देश अगाडी वढ्न सक्दैन । कृषिमा सबैभन्दा धेरै अनुदान सबै भन्दा धनी देश अमेरिकाले दिएको छ । किसानलाई यति धेरै अनुदान दिएको छ, त्यो तपाई हामीहरुको कल्पना भन्दा बाहिर छ । तर, यहाँ मलखाद्य पनि पाउँदैन, किटनाशक औषधि पनि पाउँदैन । केही पनि छैन । अनुदानको कुरा त छोडिदिनुस, पाउँदा पनि पाउँदैन । त्यो भयावह अवस्थाबाट मधेस गुज्रिरहेको छ । त्यसलाई नेपाली कांग्रेसले पक्कै पनि हेर्छ भन्ने मलाई विश्वास लागेको छ ।
    मधेसका साथीहरुको पहाडका प्राकृतिक स्रोत साधनमाथि पनि अधिकार छ भन्ने कुरा तपाईहरुले सोच्न थाल्नुस । मधेसका कुरा मात्र गरेर अव हुँदैन । पहाडका जडिबुटी, जल सम्पदा, जंगलमा पनि तपाई हामीहरुको अधिकार छ भन्ने कुरा सोच्न थाल्नु भयो भने हामीहरु उन्नतीको वाटोमा अगाडी वढ्न सक्छौं । अघि धेरै साथीहरुले स्थानीय निकायको निर्वाचनको कुरा गर्नु भयो । सुशासनको कुरा प्रधानमन्त्रिज्यू सधै गरिरहनु हुन्छ । सुशासन अगर दिने हो भने स्थानीय निकायको निर्वाचन अविलम्ब छिटो भन्दा छिटो गर्न जरुरी छ । नत्र भने वडा देखि मौलाउँदै गएको भ्रष्टाचार झन झन अघि वढ्नेछ ।
(१० बैशाखमा जनकपुरमा आयोजना गरिएको मेचि महाकाली जनजागरण अभियानको उदघाटन सत्रमा डा. शेखर कोइरालाले गरेको सम्बोधन)

२०७१ बैशाख १४ गते आईतबार