संघर्षबाट स्थापित दलहरुको बोल्ती बन्द ! –धर्मेन्द्र कुमार झा

धर्मेन्द्र कुमार झा

    विश्व टूेन्डमा संघर्षबाट कतिपय समुह दलको रुप लियो कतिले दलको रुप लिनु भन्दा पहिल्यै समाप्त भयो । तर दलको प्रतिस्वरुप पाएका दलहरु प्रायः सफल नै भयो । उदाहरणको लागि असफल समुह मध्ये श्रीलंकाका ‘तामिल’ र सफल समुह मध्ये साउथ अफ्रिकाका ‘मन्डेला समुह’ अर्थात ‘निग्रो’ सफलता र असफलता समुहको नेतृत्वमा भर पर्छ । नेतृत्वकर्ताको भुमिका कस्तो छ, कतिको दुरदर्शी छ, कतिको साहासी, इमान्दार, र त्यागी छ ? यही साता भौतिक शरीर त्याग गरेका नेलसन मण्डेलाको जीवन संघर्षले विश्वकै राजनीतिक वृतमा ठुलो योगदान र मार्गदर्शन दिएको छ । त्यागको राजनीति गर्ने व्यक्ति वा समुह जहिले पनि सफल हुने गर्छ । या त्यो माहात्मा गान्धी होस या नेलसन मण्डेला, या अहिलेको जल्दा(बल्दा अनुहार अरबीन्द केजरीवाल । माहात्मा गान्धीले जीवनमा कहिल्यै कुनै पद लिएन र क्षमादानको भुर्तिकै रुपमा चिनियो । उनले यति सम्म भनेका थिए कि “मलाई कसैले हत्या गरेपनि उसलाई क्षमा गर्नु ।” त्यसैगरी मण्डेलाले एक पल्ट मात्र पदभार लिए र अर्को पल्ट अरुलाई नै राष्टूपति बनाए । आफु राष्टूपति भएको बेला आफ्ना विरोधी गोरा पुर्व राष्टूपतिलाई उपराष्टूपति र सशस्त्र संघर्षमा लागेका व्यक्तिलाई गृहमन्त्रि बनाए । यसले वहाँको दुरगामी दृष्टीको साथै त्याग इमान्दारीतालाई पुष्टि गर्छ । उनी चाहेको भए आजिवन पदमा रहन सक्थे होला तर उनले यस्तो गरेन । बरु प्रतिद्वन्दी लगायत सबैलाई समेटेर दुनियाकै मुटुमा  राज गरे ।
    भन्नुको तात्पर्य नेपालका संघर्षरत दल लगायत अन्य दलहरु पनि मण्डेला र गान्धी जस्ता महापुरुषहरुको मार्गदर्शनमा चल्नुपर्ने अवस्था छ । तर विड्म्बना अहिलेको वर्तमान चुनावको परिणामले नै नेपालको अस्थिरता झल्काई रहेको छ । एक पल्ट चुनावलाई नियाल्दा, विभिन्न वाधा अड्चनका बीच दोस्रो संविधानसभाको चुनाव ऐतिहासिक रुपमै सफल भयो । र चुनावको परिणामले नेपाली कांग्रेसलाई प्रथम स्थान, नेकपा एमालेलाई दोस्रो स्थान, एकिकृत माओवादीलाई तेस्रो स्थान, तथा मधेसवादीलाई चौथो स्थान दिए । जसले देशको राजनीति वृतमा ठुलो चहलपहल मच्चाएको छ । संविधानसभाको चुनाव, संघियता तथा गणतन्त्रको मुद्दालाई केन्द्रित गरी स्थापित भएका राजनीतिक दल ए.माओवादी र मधेसवादी पछाडि परेकाछन तर त्यस मुद्दालाई समयको माग संगै समर्थन गरेका दलहरु प्रथम र द्धितिय भएका छन । त्यसैले यो चुनावको परिणाम कांगे्रस र एमालेका लागि अग्निपरीक्षा भएको छ । किनभने यी दुवै दललाई मधेस, पहाड र हिमाल सबै क्षेत्रबाट त्यतिकै सहयोग मिलेको छ । त्यहि संघीय गणतन्त्रात्मक संविधानको आशमा । अब उनीहरु कतिको खडा उत्रन सक्छ त्यो हेर्न बाँकी छ । सबैलाई समेटन सके भने अग्निपरीक्षा पास हुन्छ सकेन भने त्यही अग्निमा स्वाहा हुने सम्भावना त्यतिकै छ । त्यसैगरी ए.माओवादी लगायत सम्पुर्ण मधेसवादी तथा संघीयता पक्षधरवादीलाई नेपाली जनताले वनवास दिएका छन । जसका विभिन्न कारणहरु छन जो हामी पछि चर्चा गर्छौं । यी दलहरुलाई जनताले सन्यम र इमान्दार हुन बन पठाएका छन । कि त्यहाँबाट हाम्रो मुद्धालाई मात्रै अर्जुन दृष्टिले हेरेर सहयोग गरोस न कि साना(तिना कुरामा अल्झोस ।
    प्रत्येक तर्फ २४० सिटका लागि भएको चुनावी प्रतिस्पर्धामा कांग्रेस १०५, नेकपा एमाले ९१, एकिकृत माओवादी २६, मधेसवादी १२, राप्रपा ३,, स्वतन्त्र २ र नेमकिपा १ प्राप्त गरेका छन । जुन परिणामलाई विभिन्न अडकल बाजीका आधारमा विश्लेषण गरिदैछ । माओवादी लगायत केही मधेसवादी दलले भन्छ चुनावको मतगणना परिक्रियामा धाँधली भयो, कांग्रेस र एमालेले भन्छन जनताले देश जोगाउने अभिारा हामीलाई दियो, राप्रपाले भन्छ जनताले राजसंस्था सहितको हिन्दु राज्य चाहेको छ । यस्ता विभिन्न दलगत दलिल हुँदा हुँदै विद्धानहरुका वहस फेरी अल्लगै छ । केही कलम विलासी विद्धानहरुको तर्कमा पहिलो संविधानसभाको चुनावमा माओवादी डर(त्रास देखाएर र मधेसवादी मधेस आन्दोलनका नाममा वढी सिट जितेका थिए । तर तिनीहरु जनभावना अनुसार काम गर्न सकेन । जनतालाई स्थायी शान्ति दिन सकेन र नयाँ संविधान पनि दिएन । बरु विभिन्न साना तिना विवादमा मुद्धी रहे । त्यसैगरी मधेसवादी दलहरु सत्ता लिप्सामा लागेर पार्टी फोडा(फोर कार्यक्रम गर्दै रहे अन्ततः मुद्धा भन्दा मुद्धाका लागि विभिन्न विवादमा पर्दै रहे र एक अर्काका अस्तित्व र आदर सम्मान विर्सिदै गए । जसका परिणाम स्वरुप यी दुवै शक्तिको दुर्दसा भयो । विश्व इतिहासमै लामो समय दुवै शक्तिको दुर्दशा भयो । विश्व इतिहासमै लामो समय सम्म पदमा वस्नेलाई जनताले याद राख्दैन बरु त्याग गर्नेलाई राख्छ । राख्छ । यो कुरालाई नेपाली नेताहरुले हेक्का राख्छु पर्ने छ ।
सुक्ष्म विश्लेषण गर्दा माओवादी र मधेसवादीको शक्ति क्षयमा विदेशी कुटनितिज्ञहरुको पनि सहयोग छ । मित्र राष्टूहरुले पुनः पुरानै शक्तिहरुलाई स्थापित गर्न चाहेको कुरा विगतका केही घटना परिघटना लगायत चुनाव दरबीयानका भुमिकाले प्रस्ट गर्छ । निर्वाचन आयोगले ५७ वटा गैर सरकारी संस्थालाई चुनाव पर्यवेक्षणको जिम्मेवारी दिए पनि दातृ संस्थाहरुले धेरै जसो संस्थालाई आर्थिक सहयोग गरेन । जसले गर्दा धेरै संस्थाहरु प्रभावकारी पर्यवेक्षण गर्न सकेन र कतिपय संस्था त असमर्थ नै भए । त्यो कुराले शंका उब्जाएको छ कि कहिँ ती दातृराष्टू तथा संस्थाको मनसाय गलत त थिएन । तर जे होस यो चुनाव देखावटी रुपमा ऐतिहासिक नै भएको हो । यस चुनावको परिणामबाट कति व्यक्ति, समुदाय र पार्टी भयभित भएका छन कि कहीं संविधानसभाका मुल मर्म अपहरित त हुने होइन ! विना स्क्लेटनको संविधान त आउने होइन । किनभने संविधान सभाको मुद्धा उढाउने दलहरु यसपाली बनवास पठाइएको छ । जहाँबाट उनीहरु बोल्न त सक्छ तर गर्न केही सक्दैन ।
ए.माओवादीको वर्तमान अवस्थाका प्रमुख कारक तत्वहरु उनका आफ्नै पार्टीभित्रका अन्तरकलह, कार्यकर्ताहरुको गैरजिम्मेवारीपना, पहिलो संविधान सभाको असफलता र सत्तामा बस्दै आएको व्यक्तिहरुसँगका मिल्दा जुल्दा समुहको इष्र्या र विरोध ए.माओवादीबाट अलग भएका नेकपा माओवादी( वैद्य समुह)को असहयोग नीतिले गर्दा ठुलो घाटा भयो । वैद्य समुहका कार्यकर्ताहरुले चुनावलाई बहिष्कार मात्रै गरेन बरु ए.माओवादीका प्रमुख प्रतिद्वन्दीहरुलाई सहयोग पनि गरे । साथै उनका आफ्ना कार्यकर्ताहरु समाजमा आफ्नो पहिचान राम्रो बनाउन सकेन । सत्तामा भएका बेला व्यक्तिवादी भई काम गरे जसले गर्दा आम जनताको विश्वास र आस्था अझ टुट्यो । किनभने आम जनताको अपेक्षा ए.माओवादी माथि वढी थियो । त्यो पनि अरु दल झै भए । त्यसैगरी पहिलो संविधान सभामा जनताले माओवादीलाई पहिलो दल बनायो । तर माओवादीले जनतालाई नयाँ संविधान दिन सकेन भन्ने धारणा आम जनताको हुन गयो । र जनता दुःखी भए । अर्को मुख्य कारण माओवादीले सबै पछाडी पारिएका समुदायलाई समेटन खोज्यो जसले गर्दा सत्ताधारी समुदायका व्यक्तिहरु माओवादीका घोर विरोधी भए । विशेषगरी मधेसवादीसँगको सहकार्यता उनका लागि घातक भए किनभने मधेस आफैमा एउटा ठुलो शक्ति हो । जसलाई छायोमा पारेर सत्ताधारीहरु हुकुमत चलाई रहेका छन । तर माओवादीले मधेसवादीलाई प्रकाश दिन खोजे जसका कारण मधेस विरोधी समुदाय उनका असहयोगी भए र मधेसका विरोधमा आवाज उठाउनेहरुलाई साथ दिए ।
 वास्तवमा, दोस्रो संविधानसभाको चुनावमा जो(जो मधेसका पक्षमा वढी वकालत गर्यो त्यसलाई यस पालीको जनमतले मुख बन्द गरिदियो । समग्रमा भन्दा मधेसको पक्षमा बोल्ने बोल्ती बन्द भयो । यस्तो किनभने यो एउटा अनुसन्धानको विषय हुन सक्छ । राष्टिूय तथा अन्तराष्टिूय सौंयको तहद मधेसलाई कमजोर बनाइदै छ । चुनावमा कांग्रेस(एमालेले पनि मधेशी नेतालाई प्रतिद्वन्दी बनाई मधेसवादी नेताहरुलाई परास्त गरे । ती नेताहरु मधेसमा घोषणापत्रको म्यान्डेड भन्दा जनताले चाहेको विकास र संविधानका कुराहरुको परिकल्पना रुपी महल बाँडेर आएका छन । अब हेर्नु छ उनीहरु आफ्ना पार्टीभित्र कतिको सामना गर्छ । तर मधेसवादीका दुरदशाका प्रमुख कारणहरु दलको फुट, एक अर्काको विरोध र निषेध, जातिय राजनीति, सत्तामोह, नातावाद, कृपावाद संगै लुटतन्त्रमा लाग्नु, पहिलो संविधानसभामा प्रभावकारी भुमिका खेल्न नसक्नु, स्थानिय स्तरमा विकास गर्न नसक्नु लगायतका विभिन्न कमी(कमजोरीलाई लिन सकिन्छ । कतिपय नेता तथा दलले जनताको पक्षमा काम गरे पनि जनतालाई बुझाउन नसक्नु पनि एउटा कमजोरी बन्यो । जस्तो की रामसपाका अध्यक्ष शरत सिंह भण्डारीले मधेसी यूवालाई नेपाली सैनिकमा विशेष अधिकार दिई प्रवेश गराउनुपर्छ भन्ने विचारकै कारण रक्षामन्त्रि जस्तो पद त्याग्नु पर्यो तर दुर्भाग्य कहिले नहार्ने नेता यस पाली दुई(दुई ठाउँबाट नराम्ररी हारे । यसले के अर्थ दिन्छ भने जसले मधेसको पक्षमा बोल्छ त्यसलाई मधेशले लखेटछ । जसरी वेदानन्द झा र गजेन्द्र सिंहलाई लखेटे । त्यसैगरी यस पटक संघर्षबाट स्थापित दलको बोल्ती बन्द भएको छ ।
     दोस्रो संविधानसभाको चुनाव संविधानका मुद्दा भन्दा विकासका मुद्दाका आधारमा भयो । तर वास्तवमा चुनाव संविधानको लागि भएको हो । तसर्थ सहमतिको राजनीतिको आधारमा सर्वसहमतिबाट सारा नेपालीले स्वीकार्ने र मनपराउने संविधान जारी हुनुपर्छ । जसको प्रमुख जिम्मेवारी कांग्रेस र एमालेलाई जनमतले दिएको छ । कांग्रेस र नेकपा एमालेले माओवादी र मधेसवादीको मुद्दालाई समेटेर संविधान जारी गरे भने उनीहरु नेपालको राजनीति वृतमा नायव हुन्छ । नत्र भन्न सकिदैन । त्यसैगरी नेकपा एमाओवादी र मधेसवादीहरु मतगणना परिक्रियाको विरोध भन्दा जनमतलाई सम्मान गर्दै जनभावना अनुसारको संविधान बनाउनमा रचनात्मक भुमिका खेल्नुपर्छ । धैर्यता तथा सन्यमताका साथ पछाडि पारिएका वर्गका लागि आवाज उठाउनु पर्छ । संघीय गणतन्त्रात्मक र समावेशी राज्य बनाउन सत्ताधारी चुके भने त्यस्तो ठाउँमा अडान लिनुपर्छ र जनतामा जानुपर्छ । अनि मात्र १० वर्ष जनयूद्ध, दोस्रो जनआन्दोलन, मधेस आन्दोलन, थारु आन्दोलन लगायतका आन्दोलनको सम्मान हुन्छ । हजारौं शहिदहरुको सम्मानका लागि सबै सार्थक संघीयता पक्षधरहरु एकजुट हुनुपर्छ । यस पालीको चुनावले पछाडि पारिएका वर्ग, समुह र समुदायहरुको पक्षमा परिणाम दिनसकेको छैन । यस कुरालाई राप्रपाको वढ्दो सिटले पुष्टि गरिसकेको छ । तसर्थ साँच्चिकै जनभावनाको कदर गर्ने दल तथा नेताहरु साना तिना लोभ र मुद्दामा नअल्झेर दिगो, विश्वासिलो र समावेशी संविधान बनाउनमा सहयोग गर्नुपर्ने छ ।


मिति ः २०७०/९/७