अजय अनुरागी
जनकपुरधाम............
विगतका दशकहरुमा नेपालका कतिपय शहरहरुले विकास र समृद्धिको बाटोमा फडको हानिरहेको भएपनि नेपालकै प्राचीन शहरहरु मध्येका एक ‘जनकपुरधाम’ दिन प्रतिदिन अव्यवस्थित, कुरुप र फोहर शहरको रुपमा परिचय बनाइरहेको छ । विक्रम सम्बत २०१६ सालमा स्थापना भएको जनकपुर नगरपालिकाको धार्मिक, ऐतिहासिक र राजनीतिक इतिहास भएपनि विकासको नाउँमा उक्त शहर झन झन पछि परिरहेको छ । ११ सय ८० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल रहेको धनुषा जिल्लाको एक मात्र शहरको रुपमा रहेको जनकपुर नगरपालिकाको हाल बेहाल भएको छ ।
कुनै पनि क्षेत्र शहर हुनका लागि न्यूनतम भौतिक, सामाजिक, प्रशासनिक र जनसांख्यिक पुर्वाधारहरु पुरा भएको हुनुपर्दछ । यातायात, विद्युत, खानेपानी, स्वास्थ्य, शिक्षा, रोजगारी, शान्ति सुरक्षा, फोहर व्यवस्थापन, व्यवस्थित आवास प्रणाली, ढल निकास, खाद्य सुरक्षा, उपभोक्ता अधिकार आदि कुराहरुको सुनिश्चितता व्यवस्थित शहरको पहिचान हो । यस अर्थमा शहरी सेवाको व्यवस्थापन भनेको शहरका न्युनतम सेवा तथा सुविधाहरुको मान्य गुणस्तरमा व्यवस्था, प्रवाह, नियमन र अनुगमन तथा मुल्याङकन द्वारा शहरी नागरिकमा संतुष्टि प्रदान गर्ने प्रक्रिया हो । शहरी सेवाको व्यवस्थापनमा विभिन्न पात्रहरु संलग्न रहन्छन । उच्च राजनीतिक एवम प्रशासनिक नेतृत्व नीति निर्माताको रुपमा शहरी सेवा व्यवस्थापनमा हुन्छ भने आम नागरिक सेवाको मागकर्ता र उपभोक्ताको रुपमा संलग्न हुन्छन । व्यवस्थित शहरी विकासको अभावमा अव्यवस्थित र असुरक्षित आवास, सांघुरा सडक र ढल व्यवस्थापनमा समस्या देखिएको छ । दीर्घकालिन योजनाको कमिले गर्दा खानेपानी आपुर्ति र फोहर व्यवस्थापनको समस्या कहाली लाग्दो छ । विद्युत आपुर्तिमा देखिएको समस्याले उत्पादन, रोजगारी, आम्दानी, सेवा प्रवाह, उद्योगधन्दा र पेसा व्यवसाय सवै क्षेत्र घरासायी बन्दै गएका छन । सडकहरुको विस्तार हुन नसक्दा टूाफिक व्यवस्थापन दिनानुदिन जटिल बन्दै गइरहेको छ । सडकहरुको मरम्मत सम्हार नहुँदा सडक दुर्घटना वढेका छन । वातावरण प्रदुषन रोक्न कुनै प्रयास भएको देखिँदैन । खेल मैदान, पार्क, खुल्ला स्थान, सार्वजनिक शौचालय, विश्राम स्थल, अनाथालय, वृद्धाश्रम, सभाहल, सार्वजनिक भवन आदिको यथेष्ट व्यवस्था हुन सकेको छैन । पुरातात्विक, सांस्कृतिक, धार्मिक, एवम ऐतिहासिक धरोहरहरुको रुपमा रहेको यहाँका मठ(मन्दिर, पोखरी, सरोवरहरुको संरक्षणका सट्टा विनास हुने क्रम तिव्र छ । सार्वजनिक सेवाका लागि सरकारी निकायहरुमा नागरिकहरुले सुशासनको प्रत्याभुति गर्न सकिरहेका छैनन । कालोबजारी र कृत्रिम अभावबाट उपभोक्ताहरु प्रताडित छन । खाद्य सुरक्षा र ठगी नियन्त्रणको अभाव छ । स्वास्थ्य, शिक्षा जस्ता नागरिकका मौलिक हकका रुपमा स्वीकारिएका आधारभुत सामाजिक सेवाहरुको व्यापारिकरण हुँदा तिनमा सर्वसाधारणको पहुँच स्थापित हुन सकेको छैन । बाटोमा हिडदा कहि कतै खानेपानीको व्यवस्था हुँदैन भने शौचालयको नितान्त अभाव देखिन्छ । फोहरै फोहर रहेको शहरमा हिडदा धुलाम्य सडकका कारण मान्छे दिन प्रति दिन विरामी परिरहेका छन । सवारी साधन लिएर बाटोमा हिडदा छाडा चौपाया र जिर्ण सडकका कारण दिन प्रति दिन सवारी दुर्घटना हुने खतरा देखिन्छ । वर्षातको मौसममा ढल व्यवस्थापनको अभावमा सडक जलमग्न र हिलाम्य रहन्छ । घरमा जाँदा लामखुट्टेले नागरिकलाई बस्नका लागि दिनमा पनि मच्छर जाल लगाउनु पर्ने बाध्यता छ । घर बनाउँदा सार्वजनिक बाटो च्यापने, घर भन्दा सडकको स्तर माथि हुनु, नाला निर्माण पहिले नगरी सडकमा माटो ग्राभल भर्ने तथा घरको पानी सडकमा खन्याउने, घर निर्माण गर्दा घरको उचाई उछिन्ने प्रवृति, यी सव अवस्थाहरुले जनकपुरमा शहरी सेवा व्यवस्थापन अत्यन्तै अव्यवस्थित र कमसल भएको सावित गर्दछन । जनकपुर नगरपालिकाका पुर्व कार्यकारी अधिकृत राजकिशोर साह भन्छन,“ जनकपुर शहरको दुरदशाका कारण नागरिक जनकपुर छोडेर पलायन हुने क्रम तिब्र भएको छ । शिक्षित वर्गहरु शहरमा पाउने सेवा र सुविधा नपाएपछि अन्य शहर तिर सिफ्ट हुन थालेका छन ।”
जनकपुरधाम............
विगतका दशकहरुमा नेपालका कतिपय शहरहरुले विकास र समृद्धिको बाटोमा फडको हानिरहेको भएपनि नेपालकै प्राचीन शहरहरु मध्येका एक ‘जनकपुरधाम’ दिन प्रतिदिन अव्यवस्थित, कुरुप र फोहर शहरको रुपमा परिचय बनाइरहेको छ । विक्रम सम्बत २०१६ सालमा स्थापना भएको जनकपुर नगरपालिकाको धार्मिक, ऐतिहासिक र राजनीतिक इतिहास भएपनि विकासको नाउँमा उक्त शहर झन झन पछि परिरहेको छ । ११ सय ८० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल रहेको धनुषा जिल्लाको एक मात्र शहरको रुपमा रहेको जनकपुर नगरपालिकाको हाल बेहाल भएको छ ।
कुनै पनि क्षेत्र शहर हुनका लागि न्यूनतम भौतिक, सामाजिक, प्रशासनिक र जनसांख्यिक पुर्वाधारहरु पुरा भएको हुनुपर्दछ । यातायात, विद्युत, खानेपानी, स्वास्थ्य, शिक्षा, रोजगारी, शान्ति सुरक्षा, फोहर व्यवस्थापन, व्यवस्थित आवास प्रणाली, ढल निकास, खाद्य सुरक्षा, उपभोक्ता अधिकार आदि कुराहरुको सुनिश्चितता व्यवस्थित शहरको पहिचान हो । यस अर्थमा शहरी सेवाको व्यवस्थापन भनेको शहरका न्युनतम सेवा तथा सुविधाहरुको मान्य गुणस्तरमा व्यवस्था, प्रवाह, नियमन र अनुगमन तथा मुल्याङकन द्वारा शहरी नागरिकमा संतुष्टि प्रदान गर्ने प्रक्रिया हो । शहरी सेवाको व्यवस्थापनमा विभिन्न पात्रहरु संलग्न रहन्छन । उच्च राजनीतिक एवम प्रशासनिक नेतृत्व नीति निर्माताको रुपमा शहरी सेवा व्यवस्थापनमा हुन्छ भने आम नागरिक सेवाको मागकर्ता र उपभोक्ताको रुपमा संलग्न हुन्छन । व्यवस्थित शहरी विकासको अभावमा अव्यवस्थित र असुरक्षित आवास, सांघुरा सडक र ढल व्यवस्थापनमा समस्या देखिएको छ । दीर्घकालिन योजनाको कमिले गर्दा खानेपानी आपुर्ति र फोहर व्यवस्थापनको समस्या कहाली लाग्दो छ । विद्युत आपुर्तिमा देखिएको समस्याले उत्पादन, रोजगारी, आम्दानी, सेवा प्रवाह, उद्योगधन्दा र पेसा व्यवसाय सवै क्षेत्र घरासायी बन्दै गएका छन । सडकहरुको विस्तार हुन नसक्दा टूाफिक व्यवस्थापन दिनानुदिन जटिल बन्दै गइरहेको छ । सडकहरुको मरम्मत सम्हार नहुँदा सडक दुर्घटना वढेका छन । वातावरण प्रदुषन रोक्न कुनै प्रयास भएको देखिँदैन । खेल मैदान, पार्क, खुल्ला स्थान, सार्वजनिक शौचालय, विश्राम स्थल, अनाथालय, वृद्धाश्रम, सभाहल, सार्वजनिक भवन आदिको यथेष्ट व्यवस्था हुन सकेको छैन । पुरातात्विक, सांस्कृतिक, धार्मिक, एवम ऐतिहासिक धरोहरहरुको रुपमा रहेको यहाँका मठ(मन्दिर, पोखरी, सरोवरहरुको संरक्षणका सट्टा विनास हुने क्रम तिव्र छ । सार्वजनिक सेवाका लागि सरकारी निकायहरुमा नागरिकहरुले सुशासनको प्रत्याभुति गर्न सकिरहेका छैनन । कालोबजारी र कृत्रिम अभावबाट उपभोक्ताहरु प्रताडित छन । खाद्य सुरक्षा र ठगी नियन्त्रणको अभाव छ । स्वास्थ्य, शिक्षा जस्ता नागरिकका मौलिक हकका रुपमा स्वीकारिएका आधारभुत सामाजिक सेवाहरुको व्यापारिकरण हुँदा तिनमा सर्वसाधारणको पहुँच स्थापित हुन सकेको छैन । बाटोमा हिडदा कहि कतै खानेपानीको व्यवस्था हुँदैन भने शौचालयको नितान्त अभाव देखिन्छ । फोहरै फोहर रहेको शहरमा हिडदा धुलाम्य सडकका कारण मान्छे दिन प्रति दिन विरामी परिरहेका छन । सवारी साधन लिएर बाटोमा हिडदा छाडा चौपाया र जिर्ण सडकका कारण दिन प्रति दिन सवारी दुर्घटना हुने खतरा देखिन्छ । वर्षातको मौसममा ढल व्यवस्थापनको अभावमा सडक जलमग्न र हिलाम्य रहन्छ । घरमा जाँदा लामखुट्टेले नागरिकलाई बस्नका लागि दिनमा पनि मच्छर जाल लगाउनु पर्ने बाध्यता छ । घर बनाउँदा सार्वजनिक बाटो च्यापने, घर भन्दा सडकको स्तर माथि हुनु, नाला निर्माण पहिले नगरी सडकमा माटो ग्राभल भर्ने तथा घरको पानी सडकमा खन्याउने, घर निर्माण गर्दा घरको उचाई उछिन्ने प्रवृति, यी सव अवस्थाहरुले जनकपुरमा शहरी सेवा व्यवस्थापन अत्यन्तै अव्यवस्थित र कमसल भएको सावित गर्दछन । जनकपुर नगरपालिकाका पुर्व कार्यकारी अधिकृत राजकिशोर साह भन्छन,“ जनकपुर शहरको दुरदशाका कारण नागरिक जनकपुर छोडेर पलायन हुने क्रम तिब्र भएको छ । शिक्षित वर्गहरु शहरमा पाउने सेवा र सुविधा नपाएपछि अन्य शहर तिर सिफ्ट हुन थालेका छन ।”
 |
| जनकपुर नगरपालिकाको सवारी साधनको दुरुपयोग ः १३ मंसिर २०७०, साँझ ५ः३० को समयमा जनकपुर–४ स्थित कृषि बजारबाट नारिवल र अन्य सामग्रीहरु ढुवानी गर्दै नगरपालिको ना.अ.प. ७५८ नम्बरको टिपरमा नगरपालिकाका चालक (बायाँ) । नीजिलाभका लागि यसरी नै नगरपालिकाका अन्य सर–सफाइका सवारी साधनहरुको चालकले दुरुपयोग गरी भाडामा लगाउने गरेका छन । |
करिब दुई दशक देखि स्थानिय निकाय जनप्रतिनीधि विहिन भएका कारण कर्मचारीहरुमा कामै नगरी विकासका लागि आएको रकम भ्रष्टाचार गर्ने प्रवृतिका कारण शहरको विकास हुन नसकेको हो । पुर्वकार्यकारी अधिकृत साहको बुझाईमा यहाँका जनप्रतिनिधिहरु एक त बजेट नै तान्न नसक्ने, बजेट ल्याएपनि माटो, ग्राभल, खानेपानी, दलान इत्यादीको नाउँमा दुरुपयोग गर्ने प्रवृति पनि जनकपुर विकासको वाधक रहेको हो । राजनीतिक दल, स्थानियवासी र कर्मचारी लगायतका सरोकारबाला निकायहरुको इच्छा र रुचि नै नदेखिएपछि भ्रष्टाचारले चरम सिमा नाघिसकेको छ । जनशक्तिको नाउँमा जनकपुर नगरपालिकामा कुल स्वीकृत दरबन्दी संख्या १ सय ८३ रहेको छ तर साह भन्छन,“ नगरपालिकामा रहेका अधिकांश जनशक्तिहरु सिपविहिन र अदक्ष तथा आउट डेटेड छन । काम नलाग्ने पुराना कर्मचारीहरुलाई विदा वारी गरेर नयाँ भ्याकेन्सी आह्वान गरेर दक्ष तथा उर्जावान जनशक्ति ल्याएर विकास निर्माणका लागि अगाडि बढनु पर्छ । अन्यथा नगरपालिकाको हाल झन वेहाल हुने
२६ डिग्री ४४ मिनेट उत्तरी अक्षांस र ८५ डिग्री ५६ मिनेट पुर्वी देशान्तरमा समुद्री सतह देखि ९० मिटर उचाईमा रहेको ऐतिहासिक शहर जनकपुरको हाल बेहाल बन्दै गएको छ । राजा जनकको कर्मभूमी तथा जगत जननी जानकी माताको जन्म स्थलको रुपमा रहेको जनकपुरधामको बारेमा रामायण, वेद, पुराण, उपनिषद र मिथिला महात्मयमा धार्मिक महत्व दर्शाएको पवित्र धार्मिक तिर्थ स्थलको रुपमा व्याख्या गरिएको पाइन्छ । ऐतिहासिक, धार्मिक महत्व र आस्था बोकेको थुप्रै मठ मन्दिर र सरोबर एवम पोखरीहरु भएको कारणले प्राचिन मिथिला नगरीको राजधानीको रुपमा जनकपुरधाम देश विदेशका हिन्दु एवम श्रद्धालु भक्त जनको लागि पवित्र तिर्थस्थल रहेको छ । जानकी मन्दिर, राम मन्दिर, राजा जनकको मन्दिर, मणि(मण्डप, मठ(मन्दिर तथा कुट्टीहरु, धनुष सागर, गंगासागर, महराज सागर, अंगराजसर लगायतका दर्जनौ सरोवरहरु पनि जनकपुर नगरपालिका भित्र पर्दछ । विवाह पञ्चमी, राम नवमी, जानकी नवमी, झुला, अन्तःगृह परिक्रमा, छठपर्व तथा प्रत्येक महिना लाग्ने पुर्णिमा मेलामा यहाँ देश विदेशका हजारौ श्रद्धालु भक्तजनहरुको घुँइचो लाग्ने गर्दछ । राष्टिूय जनगणना २०६८ अनुसार जनकपुर नगरपालिकामा कुल १७ हजार २ सय १० घर संख्या अन्तरगत कुल २२ हजार ६ सय ७९ परिवार संख्या रहेका छन । त्यसैगरी ४६ हजार ९ सय ७८ महिला र ५६ हजार १ सय ५ पुरुष गरी कुल १ लाख ३ हजार ८३ जनसंख्या रहेको जनकपुर नगरपालिकाको जनघनत्व पनि दिन प्रति दिन वढदै गएको छ । सबैभन्दा वढी १६ हजार ८८ जनसंख्या वडा नं. ४ मा छन भने १० हजार ६ सय ९६ जनसंख्या वडा नं. १ मा पर्छन भने सबै भन्दा कम जनसंख्या १ हजार ८ सय ९९ वडा नं. ३ मा छन । घर तथा भवनहरुको तथ्याङक हेर्दा सबैभन्दा वढी वडा नं. ४ मा २ हजार ८ सय ५१ र सबैभन्दा कम ३ सय ४७ वडा नंं. ३ मा पर्छ ।
सडकको हाल बेहाल
२६ डिग्री ४४ मिनेट उत्तरी अक्षांस र ८५ डिग्री ५६ मिनेट पुर्वी देशान्तरमा समुद्री सतह देखि ९० मिटर उचाईमा रहेको ऐतिहासिक शहर जनकपुरको हाल बेहाल बन्दै गएको छ । राजा जनकको कर्मभूमी तथा जगत जननी जानकी माताको जन्म स्थलको रुपमा रहेको जनकपुरधामको बारेमा रामायण, वेद, पुराण, उपनिषद र मिथिला महात्मयमा धार्मिक महत्व दर्शाएको पवित्र धार्मिक तिर्थ स्थलको रुपमा व्याख्या गरिएको पाइन्छ । ऐतिहासिक, धार्मिक महत्व र आस्था बोकेको थुप्रै मठ मन्दिर र सरोबर एवम पोखरीहरु भएको कारणले प्राचिन मिथिला नगरीको राजधानीको रुपमा जनकपुरधाम देश विदेशका हिन्दु एवम श्रद्धालु भक्त जनको लागि पवित्र तिर्थस्थल रहेको छ । जानकी मन्दिर, राम मन्दिर, राजा जनकको मन्दिर, मणि(मण्डप, मठ(मन्दिर तथा कुट्टीहरु, धनुष सागर, गंगासागर, महराज सागर, अंगराजसर लगायतका दर्जनौ सरोवरहरु पनि जनकपुर नगरपालिका भित्र पर्दछ । विवाह पञ्चमी, राम नवमी, जानकी नवमी, झुला, अन्तःगृह परिक्रमा, छठपर्व तथा प्रत्येक महिना लाग्ने पुर्णिमा मेलामा यहाँ देश विदेशका हजारौ श्रद्धालु भक्तजनहरुको घुँइचो लाग्ने गर्दछ । राष्टिूय जनगणना २०६८ अनुसार जनकपुर नगरपालिकामा कुल १७ हजार २ सय १० घर संख्या अन्तरगत कुल २२ हजार ६ सय ७९ परिवार संख्या रहेका छन । त्यसैगरी ४६ हजार ९ सय ७८ महिला र ५६ हजार १ सय ५ पुरुष गरी कुल १ लाख ३ हजार ८३ जनसंख्या रहेको जनकपुर नगरपालिकाको जनघनत्व पनि दिन प्रति दिन वढदै गएको छ । सबैभन्दा वढी १६ हजार ८८ जनसंख्या वडा नं. ४ मा छन भने १० हजार ६ सय ९६ जनसंख्या वडा नं. १ मा पर्छन भने सबै भन्दा कम जनसंख्या १ हजार ८ सय ९९ वडा नं. ३ मा छन । घर तथा भवनहरुको तथ्याङक हेर्दा सबैभन्दा वढी वडा नं. ४ मा २ हजार ८ सय ५१ र सबैभन्दा कम ३ सय ४७ वडा नंं. ३ मा पर्छ ।
सडकको हाल बेहाल
जनकपुर नगरपालिकाले उपलब्ध गराएको तथ्याङक अनुसार जनकपुर नगरपालिका क्षेत्रमा ४.६ किलोमिटर राजमार्ग, ५.५ किलोमिटर परिक्रमा सडक, २०.५ किलोमिटर मुख्य सडक र ९१.४ किलोमिटर भित्री गरी १ सय २२ किलोमिटर सडक सञ्जाल रहेको छ । जसमा ३५ किलोमिटर सडक मात्र कालोपत्रे गरिएको छ । जसमध्ये ३५ प्रतिशत कालोपत्रे, १२ प्रतिशत पि.सि.सि. तथा पक्की, ५० प्रतिशत ग्राभेल र ७५ प्रतिशत धुले सडक रहेको छ । कालोपत्रे गरिएको सडकको कालोपत्रे भाग ठाउँ(ठाउँमा जिर्ण भएपनि मरम्मत तथा सम्भार गर्ने गरिएको देखिदैन । सबैभन्दा टाउको दुखाईको रुपमा रहेको जनकपुर नगरपालिकाको ढल तथा नालाको समस्या समाधान गर्ने तर्फ जनकपुर नगरपालिका कार्यालय उदासिन देखिन्छ । यस जनकपुर नगरपालिका भित्र २.६ किलोमिटर पक्की ढल (बन्द), १२.९ किलोमिटर पक्की ढल (खुल्ला) र २ किलोमिटर कच्ची ढल गरी १७.५ किलोमिटर ढल रहेको नगरपालिकाले जानकारी दिएको छ ।
विद्युत आपुर्ति
नगरपालिका अन्तरगतका ग्रामिण क्षेत्रमा तथा जनकपुर नगरपालिकाको सम्पुर्ण वडाहरुमा विजुलीको सुविधा पुगेको जनकपुर नगरपालिकाले दावी गरेको देखिन्छ । राष्टिूय ग्रीडबाट उपलब्ध भईरहेको विजुलीका ग्राहक २४ हजार ३ सय रहेको छ भने २ हजार ५ सय सडक बत्ती जडान गरिएको नगरपालिकाले जनाएको छ । नगरपालिकाले गरेको गरिवी सम्बन्धी सर्वेक्षण अनुसार विजुलीको सुविधा प्राप्त गर्ने परिवारको संख्या ८० प्रतिशत रहेको छ भने विजुली नहुने परिवारको संख्या १८ प्रतिशत रहेको छ ।
खानेपानीको माग अनुसार आपुर्ति भएन
जनकपुर नगरपालिकाको विवरण अनुसार यस क्षेत्रमा दैनिक ३२ लाख लिटर खानेपानी माग रहेको भएपनि १८ लाख लिटर खानेपानी मात्र खानेपानी संस्थानले वितरण गरिरहेको छ । २ हजार ९ सय १८ धारा जडान गरिएको छ भने ४२ वटा सार्वजनिक धारा रहेको मध्ये हाल २ हजार ६ सय ९५ धारा मात्र संचालनमा छन भने २ सय ३३ वटा धारा कट्टा गरिएको छ । कुल घरपरिवार मध्ये २५ प्रतिशत घरपरिवारले मात्र धाराको प्रयोग गरेको र बाँकी परिवारले आफ्नै प्रयासमा खानेपानीको प्रयोग गरेको देखिन्छ । यस नगरमा खानेपानी कार्यालयले वितरण गरेको धारा नभएका अधिकांश क्षेत्रमा चापाकलको प्रयोग मार्फत पानी सुविधा प्राप्त गर्दैछ ।
फोहरमैला व्यवस्थापन
५९ जना कुल स्वीपर रहेको नगरपालिकाको वडा कार्यालयमा १८ जना र जिल्ला प्रसाशन कार्यालयमा १ जना स्वीपर खटेका छन । सर(सफाईका निम्ति भनेर ९ वटा टिपर र १० वटा टूयाक्टरको प्रयोग गरिन्छ । नगरपालिकाका अनुसार प्रति दिन १७ टन फोहर उत्पादन हुने गरेको छ । जसमध्ये कुहिने ६२.५ प्रतिशत, प्लास्टिक ८ प्रतिशत, कागज ४.५ प्रतिशत, ग्लास ४.३ प्रतिशत, मेटल ०.७ प्रतिशत, कपडा २ प्रतिशत र अन्य १८ प्रतिशत फोहर प्रतिदिन उत्पादन हुने गरेको नगरपालिकाले जनाएको छ । नगरपालिका भित्रको सरसफाईका लागि ७ वटा रुट निर्धारण गरिएको तथा दैनिक रुपमा सहरमा दुई पटक सर(सफाई हुने गरेको नगरपालिकाले जनाएको छ । नगरपालिकाका अनुसार नगरभित्र २२ वटा सार्वजनिक शौचालय रहेका छन । तर अधिकांश शौचालय प्रयोगमा नरहेको देखिन्छ ।
शहरमा पर्याप्त हुने सुविधाको आकर्षण, शहरमा प्राप्त हुने रोजगारीका अवसरहरु, शहरमा केन्द्रित भएका स्वास्थ्य, सरकारी कार्यालय तथा ठुला ठुला व्यापारी केन्द्रहरु, सरकारका शहरमुखी नीतिका कारण अव्यवस्थित शहर वढदै गएको छ । नेपालमा शहरीकरणको मौजुदा स्थितिलाई हेर्ने हो भने नेपालमा ७० को दशक देखि शहरी जनसंख्या वृद्धि हुन थालेको हो । जहाँ अहिले शहरी क्षेत्रले ४६ प्रतिशत सक्रिय जनसंख्यालाई खपत गर्दछ । नेपालमा शहरीकरणको दर ६.६५ प्रतिशत रहेको र २०६८ को जनगणना अनुसार ४५ लाख २५ हजार अर्थात कुल जनसंख्याको १७ प्रतिशत शहरमा वसोवास गर्दछन् ।नेपाल संसारको न्युन सहरीकरण भएको देश जहाँ २३ प्रतिशत शहरी जनसंख्या गरिवीको रेखा मुनि रहेपनि देशको आर्थिक विकासको मेरुदण्ड र परिवर्तनको संवाहकको रुपमा भुमिका खेलेको छ । घडेरी जग्गा किनवेच घटेपनि आवास क्षेत्रमा लगानीको मात्रा वढेको वढयै छ । २०६० साल यता आवास निर्माण व्यापक परिवर्तन देखा परको छ । नेपालको शहरी जनसंख्या करिव १७.०७ प्रतिशत रहेको छ । १० वर्ष अघि २०५८ मा १४.२ प्रतिशत रहेको थियो । यस पटकको जनगणना अनुसार सबैभन्दा धेरै जनसंख्या काठमाण्डौ जिल्लामा १७ लाख ४४ हजार २ सय ४० देखिएको छ जुन १० वर्ष अघि १० लाख ८१ हजार ८ सय ४५ रहेको थियो । काठमाण्डौको जनसंख्या १० वर्षमा ६१.२३ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । र, सालाखाला वार्षिक वृद्धिदर ४.७८ प्रतिशत रहेको छ । राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार देशमा अनुपस्थित जनसंख्या १९ लाख २१ हजार ४ सय ९४ जना रहेको देखिन्छ भने १० वर्ष अघि २०५८ मा अनुपस्थितको संख्या ७ लाख ६२ हजार १ सय ८१ थियो । महिला परिवार मुली रहेको परिवार गत २०५८ मा १४.८७ प्रतिशत रहेकोमा करिव ११ प्रतिशतले वृद्धिभई २०६८ मा २५.७३ प्रतिशत वढेको छ ।
तराईमा शहरी आवासको स्थिति दयनिय
नेपालको जीवन स्तर सर्वेक्षण २०६०÷०६१ अनुसार शहरी क्षेत्रमा आवासको स्थिति ग्रामिण क्षेत्रको तुलनामा राम्रो देखिन्छ । शहरी क्षेत्रमा करिब ७२ प्रतिशत परिवार आफ्नै घरमा, २३.५ प्रतिशत वहालमा रहेको देखिन्छ । उक्त सर्वेक्षण अनुसार तराई क्षेत्रमा आवासको स्थिति दयनिय देखिन्छ । तराईमा घरको पर्खाल ढुङगा माटोको जोडाई २१ प्रतिशत, काठ, बाँस र अन्य अस्थायी किसिमको ६२ प्रतिशत र सिमेन्टको जोडाईको केवल १७ प्रतिशत निर्माण भएको देखिन्छ । अर्थात धेरै आवास भवनहरु अस्थायी प्रकृतिको छ । यस्तै छानाको हकमा पराल खरले छाएको ३० प्रतिशत, जस्ता पाता १६ प्रतिशत, कंक्रिट १५ प्रतिशत तथा अन्य बाँकीमा टायल आदिको प्रयोग भएको देखिन्छ । घरको भुईको हकमा ८० प्रतिशत भन्दा पनि माटोको भएको पाइएको पाइन्छ । त्यसरी नै घडेरीको क्षेत्रफल १५ सय वर्गफिटको र आवास एकाईको क्षेत्रफल ५ सय वर्ग फिटको देखिन्छ । पिउने पानीको हकमा केवल २ प्रतिशत भन्दा कमले धाराबाट, ७८ प्रतिशतले इनारबाट वा कुवाबाट तथा बाँकी १० प्रतिशतले खानेपानीको व्यवस्था आफैले अन्य स्रोतबाट गरेको देखिन्छ । विद्युतको सुविधाको हकमा करिव ३० प्रतिशत परिवारले उपभोग गरेको र टेलिफोन २ प्रतिशत भन्दा कमले, तथा शौचालयको व्यवस्था २५ प्रतिशतले उपभोग गरेको देखिन्छ ।
मिति ः २०७०÷९÷७
म श्री एडम्स केविन, Aiico बीमा ऋण ऋण कम्पनी को एक प्रतिनिधि हुँ तपाईं व्यापार लागि व्यक्तिगत ऋण आवश्यक छ? तुरुन्तै आफ्नो ऋण स्थानान्तरण दस्तावेज संग अगाडी बढन adams.credi@gmail.com: हामी तपाईं इच्छुक हुनुहुन्छ भने यो इमेल मा हामीलाई सम्पर्क, 3% ब्याज दर मा ऋण दिन
ReplyDelete