मधेस र पहाडबीच ‘कम्युनिकेशन ग्याप’ : अनुज मिश्र

मधेसमा भइरहेको आन्दोलनबारे विभिन्नखालका फरक बुझाइ छन, जसलाई यसरी बुँदागतरूपमा राख्न सकिन्छ  ।
एकथरी बुझाइ यस्तो छ
मधेसीले पीडा खेपेकै हुन्  । अन्याय नभएको होइन । विगतदेखि नै सोझा बिचरा मधेसीहरुलाई तिनकै भ्रस्ट नेताहरुले पनि धोका दिएका हुन् । मन्त्री पद र अन्य लोलुपतामा लागेर मुद्दा, पार्टी र मधेसको मागलाई मुद्रा सँग साटासाट गरेर धोका दिएका हुन् मधेसी जनतासँग ।  तिनीहरु अडिग नभएर हो अवस्था बिग्रेको । तर, अन्याय खेप्ने गरेका मधेसी लगायतका उत्पीडितहरुको पक्षमा नेपालको संविधान ०७२ ले लगभग अधिकार समावेश गरेको छ । संभवतस् उनले पाएका अधिकारको सीमा हाम्रो अधिकार क्षेत्रमासमेत कतै( कतै हस्तक्षेप नगरेको हो भनेर अहिले नै भन्न सकिन्न । अहिलेको मधेस(आन्दोलन व्यर्थ छ  । यो बिना मतलवको गोरुसिंगे जुधाई भन्दा फरक हैन  । वास्तवमा भने हो भने मधेसीहरुका त्यो नेता जो पहिलेदेखि भ्रष्ट छन् र पहाडका नेता जो यिनलाई गन्दैनन्, ती दुबैको इखको लडाईमा थालिएको हो यसपालिको मधेस आन्दोलन । विचरा भावनात्मक मधेसीहरुलाई बसमा गरी त्यहिँ नेताहरुले उचालेको हो अहिलेको यो आन्दोलन! अर्को प्रायस् मधेसीहरुले संविधान बुझेका छैनन । तिनका अगाडि संविधानको अपव्याख्या गरी भड्काइएको छ  । आन्दोनमा जाँदा पैसा पाउँने लोभ बाँडिएको छ । कुनै मतलवपूर्ण माग नै छैन ! यसपालिको आन्दोलनको अर्को भित्री पक्ष के छ भने ( मधेस आन्दोलन(३ भारतीय सहयोगमा थालिएको खुफिया योजनामा आधारित छ । नेपालमा रहेको मधेसका जिल्लाहरुलाई भारतमा गाभ्ने पुरानो षड्यन्त्रको व्यवहारिक थालनी हो ।
मधेसी नेताहरु जसको इन्डियासँग अटुट सम्बन्ध छ । तिनले त्यस योजनालाई गोप्य तरिकाले मधेस मुद्दा बनाउँदै सञ्चालित गरेका छन । जबकि सबै नेताहरु जमिन्दार छन् । अहिलेको आन्दोलन तिनकै रुचि र इच्छामा थालिएको छ । वास्तविक मधेसीहरु यस आन्दोलनको पक्षमा भित्री आत्माले छैनन् । बरु मारमा छन् ।
कुनै माग जायज छैन । तैपनि जिद्दीले हासिल गर्न खोजेको पहाडी समुदायप्रतिको शक्ति प्रदर्शन हो यो आन्दोलन र नाकाबन्दी । नाकाबन्दी गर्नु रे! कति ठूलो अमानवीयता र अहंकार हो! अब सिंगो नेपाल नै त्यसो गरेपछि कसैको पोल्टामा दिन कहाँ मिल्छ र  । एक(दुई माग जायज भए पनि भारतको एजेन्ट वा भारतीय मधेसी मोर्चाको नेताहरुलाई मधेसी जनताहरुले हिरो बनाएको कारणले गर्दा ती जायज मागहरु पनि संवोधन नहुने अवस्था उनिले नै निम्त्याएका हुन् । एक पहाडी मूलका राष्टिूयस्तरका काठमाण्डौ निवासी अभिनयकर्ताको बुझाइमा अहिलेको मधेस आन्दोलनलाई काठ्मान्डुमा मात्र पनि धेरैपयले सिके राउतको अभियान बुझेका छन् । सिके राउत अलग राष्टू माग गर्ने अभियन्ता हुन् । अलग देशको माग गर्नेहरुको आन्दोलनलाई सरकारले दमन गरेको कुरा सार्थक रहेको बुझाइ समेत व्याप्त छ पहाडतिर ।
अर्को एकखाले बुझाइ
यो विखण्डनकारीहरुको आन्दोलन हो । त्यस कारण राज्यले चरम शक्तिको प्रयोग गरेको होला  । राज्यले अपनाएको कुनै पनि दमनको पद्दति राष्टिूय अखण्डता जोगाउन जायज पनि हो  । मधेसी नेताहरुले भारतको ईशारामा नाकाबन्दी गरेकोले यसलाई प्रत्यक्ष रुपमा पहाडलाई दुस्खेको छ । त्यसलाई जसरी पनि सफल हुन दिनु हुँदैन । विगतको इतिहास हेर्ने हो भने ओली सरकार पहिला हो, जो अडिग भएर भारत र भारतीय मधेसी नेताहरु लगायत त्यस्ता माग गर्नेहरुलाई ठीक पार्दै छन् । यस्तो अवस्थामा यस्तैखाले सटिक कारवाही हुनुपर्छ  । त्यस्ता नेतापछि लाग्ने आम मधेसी जनता पनि दोषी छन  ।
अर्को एकथरिको बुझाइ
मधेसीहरुलाई एक इञ्च पनि हक दिनुहुँदैन । उनीहरु बिहारीर भारतीय हुन् । उनीहरुलाई सरकारले बराबरको हकाधिकार दिए राज्य तहस नहस हुने भन्ने डर छ । यो त्यो बर्ग जो दुवै पक्षमा सक्रिय छन् ! पहाडीहरू कुमाउ र गढवालका छन्, जो चाहँदैनन् मधेस अधिकारसम्पन्न होस्  । कारण, त्यसो भए उनले प्रयोग गर्दै आइरहेको मधेसको भागको अधिकार खोसिन जाने डर छ उनीमा । दुबै तर्फका यनीहरू त्यो बर्ग हुन् जो खुलस्त रुपमै एक अर्का बिरुद्ध सामाजिक सन्जालमा अभद्र टिप्पणी लेख्ने गर्छन ! सही भन्ने हो भने यो वर्ग पनि उत्तिकै दोषी छ, अहिलेको हालतका निम्ति  ।
आम मधेसीको बुझाइ
२४० वर्ष अघिदेखि शोषित हुँदै आइरहेका छौं । बिगतदेखि नै समानताको निम्ति अनेकौं चोटि आवाज उठाइएको छ । इतिहासको हरेक कालखण्डमा बिभिन्न आन्दोलनमा सहभागी छौं । तैपनि कहिले भैयार धोतीर मधिसेर बिहारी र विखण्डनकारी भनेर हेपिएको छ त कहिले अन्य आरोपमा मागलाई पाखा लगाइएको छ । लोकतान्त्रिक आन्दोलन पश्चात नयाँ नेपालको अभिरपरिकल्पना सँगै अधिकावारदीर पहिचानवादी, जन(आन्दोलनहरुमा समेत सहिद भएर नवनेपालको निम्ति शिलान्यास गरेका हौँ । यस पूर्व दुईचोटि मधेस आन्दोलन गरेर माग स्थापित गरेका हौँ  । ८ बुंदे र ११ बुंदेमा वाचा गरिएको छ  । तर, बलिदानीद्वारा स्थापित गरिएको मुद्दाहरुलाई तिलान्जली दिएर नयाँ संविधान घोषणा गरिएको हो । अहिलेको संविधानमा पास गरिएका धाराहरुले नेपालमा संविधानको व्यवहारिक प्रयोगदेखि नै मधेसी, थारु मुस्लिम, आदिवासी, जनजाति आदिको स्वतन्त्र बसाइ र अपांग पारिएका अधिकारहरुले गाह्रो हुने र बिस्तारै पलायन हुनुपर्ने अवस्था छ । अहिलेको संविधान एक वर्ग जो पौराणिक कालदेखि नै मधेसीर थारु लगायतका उत्पीडितहरुउपर शासन गर्दै आइरहेका हुन्, त्यै बर्गको शोषण संस्थागत गर्न बनाइएको मूल(कानुन हो ! यसको परिपालना गर्नु भनेको‘हेजेमोनाइज्ड’ हुनु हो ! अर्थात स्वेच्छाले शोषित हुन स्वीकार गर्नु हो ! आम मधेसीलाई वास्तवमा मधेसका नेताहरुले बिश्वासघात गरेकै हुन् । तैपनि नयाँ नेपालका नयाँ सरकारहरुसँग ती माग संवोधनर समावेशिताको आश थियो  । तर सो नभएर तिनीबाट समेत उत्पीडित जनताको मागहरुलाई लत्याइएको छ । जुन आश जन(आन्दोलनपछिको कुनै सरकारसँग रहेको थिएन । यसपालि हामीबिरुद्ध लोकतान्त्रिक राज्यले समेत राजा र रानाभन्दा पनि भयानक षड्यन्त्र गरेको छ । शोषणलाई संस्थागत गर्ने धाराहरु पास गरेका छन, विगतमा गरेका सम्झौताहरु मिल्काइएको छ । बलजफ्ती संविधान बनाइएको छ ।
समान्य सम्झौताहरुलाई पनि समेटिएको छैन । २ चोटीको मधेस आन्दोलनको सबुत प्रमाणको रुपमा रहने नाउँ समेत संविधानले ‘ग्याब’गरेको छ । अस्तित्व समाप्त पार्न शुरु गरिएको त्यो पहिलो ‘लेडर’ले नै भविश्य भूतमा भएको वर्तमान छ ।
विस्मृत सरकारलाई जगाउन अनेकौं उपाय गरे सुनेनन, सांकेतिक विरोधदेखि लिएर विश्वमा अहिलेसम्म गरिएका सबै शान्तिपूर्ण आन्दोलनको स्वरूप र थप मधेसको मौलिक सांस्कृतिक विशेषता झल्किने कार्यक्रम भयो  । तर, बहिरा सरकार कुम्भकर्ण भयो । जति शान्तिपूर्ण आन्दोलन प्रकार मधेसमा अख्तियार गरिएको छ, त्यसको आधाजति मात्र गुगलमा सर्च गर्दा भेटिन्छ । कुनै नेता नआए पनि यो आन्दोलन आम मधेसीले शुरु गरेको हो र रोकिने छैन, जबसम्म बिगतको सम्झौता इमान्दारिताका साथ कार्यान्वयन हुने छैन  ।
शान्तिपूर्ण आन्दोलनमा दमनको चरम प्रयोग राजाकालीनभन्दा पनि अपहेलित गर्ने किसिमको छ । हाम्रो माग समावेश गर्नुको साट्टो टाउको र आँखामा गोली हिर्काइ अन्य सहभागीको मुटुभित्र डर पसाउन खोजिएको छ । भूकम्पको भन्दा पनि भयानक मृत्यु दिएको छ । आँखा, टाउकोर पेटर छातीको गिद्दी निकालेर, बालकहरुलाई समेत छाडिएको छैन । घरभित्र पसेर छोरा(छोरी, बुहारी, आमा सबैलाई हिर्काइँदैछ । बिगतमा भएको सम्झौता बुँदागत रुपमा हुँदा पनि कुनै माग नै छैनन् भनी कुठाराघात गरियो । धोकेवाज सरकारको बिरुद्ध उत्रेका आम मधेसीलाई विखण्डनकारी भनिँदैछ, जबकि आन्दोलनको ५ महिना भयो, निराशाको खाडल विश्वमै नभएको इतिहासजति गहिरो भयो । तर, पनि अहिलेसम्म स्वतन्त्र राष्टूको माग बिगतको मागसँग थपिएको छैन । यस्तो अन्धराष्टूभक्ति व्याप्त छ  । मधेसमा सिके राउत रहे पनि राउतको आन्दोलनमा जान चाहँदैनन् मधेसीहरू  । तर, सरकारले मधेसीलाई यतिका दिनदेखि पेलेर जाऊ( जाऊ भन्दैछ !
यसपालि राज्यले सम्प्रदायिकता भडकाउन खोज्यो  । तर, मधेसले गम्भीरतापूर्वक लिएर संयमित रह्यो र मधेसमा रहेका अन्य सम्प्रदायलाई राज्यको चलखेल हुन नदिन सुरक्षा प्रदान गर्दै पनि छन । यो पहाड र मधेस बीचको लडाई होइन  । शोषक सत्ताको अपरिपक्वता र शोषित जनताको परिपक्वता बीचको संघर्ष हो  । यो केवल मधेसको मागको निम्ति होइन, उत्पीडनमा रहेका हरेक समुदायहरुको आवाज हो  । आन्दोलनमा पहाडी र मधेसी साथ(साथ पनि छन् । आन्दोलनमा दिनहुँ सहिद हुनेहरुको माग र संवोधनप्रति गम्भीर नभएर राष्टूपति, प्रमको प्रक्रियामा सरकार बढ्दै रह्यो । ‘प्रोपागण्डा’लाई जन्म दिँदै आन्दोलन तुहाउने खेलमा सरकार सक्रिय रह्यो ।  कतैबाट कसैले पक्षमा नसुने, नबोलेपछि अन्ततः नाकाबन्दीको रुप अख्तियार गर्नु परेको हो  । राजधानीमा अभाव भो । अभावमा नयाँ नेपालका नेपालीहरुले किन गर्नुपरेको हो एक नेपालीले बन्द आन्दोलन ? किन गरिएन बिगतको सम्झौता कार्यान्वयन ? आदि प्रश्न सरकार अगाडि राख्दै मधेसीप्रति न्यायको निम्ति पहल गर्नेछ जस्तो लाग्यो  । तर, परिस्थिति प्रतिकूल हुन गयो  । मानवीय संकट मधेसमा देखिएन ।
आम मधेसीलाई पनि जमिन्दार र ५० लाखको निम्ति उचालिएको भारतीय देखियो । नाकावन्दी बिरुद्ध ट्वीटर अभियान चलाइयो । तर, मधेस मागको पक्षमा एक स्टाटस समेत देखिएन जबकि नाकामा दिनहुँ राज्यको दमन खेप्दै बन्दमा उत्रेकाहरुको अनुहार मात्र भारतीयसँग मिल्छ  । तर, सबै आम मधेसीहरू नेपाली हुन ! हुन त मधेसको गहिरो सम्बन्ध पनि छ भारत सँग  । कसैकी फुपू , कसैकी माइजू , कसैका छोरी रछोरा भारतमा छन् । जुन सम्बन्ध राज्यले ज्यान मार्ने धम्की दिए पनि कसरी तोड्न सकिन्छ ? आन्दोलनभरि कसैको दाइ भारतबाट चिन्तित मुद्रामा फोन गरेर सुरक्षा अवस्था र खानेकुराको आपूर्तिबारे जानकारी लिँदै फोनमै डरले रोएका छन्  । तर, हालत सोध्न सरकारको फोन आएको छैन  । बरु मृत्युको बुलेट आएको छ । आफ्नो सरकार मधेसीको पक्षमा उभेका छैनन्  । बरु इतिहासमै नेपाली शक्तिको नजिक मानिएको भारत पहिलोचोटि मधेसको पक्षमा केही बोलेको छ  । बरु मधेसीसँग लड्न सरकारले चाइनार बंगलादेशसँग सहयोग मागेको हो  । तर, मधेसीले भारतसँग त्यस्तो कुनै औपचारिक सहयोग मागेको छैन । अब कुनै शंका छैन ( मधेसीलाई मानव नै गनेर हो सरकारले बिगतमा भएको सम्झौता ५ महिना बितीसक्दा लचिलो नभएको कट्टरता । मधेसको अबको स्थिति त्यो ठाउँमा छ जहाँबाट आत्म समर्पण छैन, बरु आत्महत्या छ, गुमाउनु पर्ने केही छैन, पाउने भनेको मानव अधिकारको अनुभूति हो ।
मधेसमा मधेसी नेताबारे बुझाइ
तत्काल मधेससँग धोका गरेका मधेसी नेताहरुलाई दण्डित गर्नु भन्दा हकअधिकारको समायोजन प्रमुख मुद्दा हो । यसपालि वार या पारको लडाइँ लड्दै तिनलाई ‘वेट एण्ड वाच’ मा राखौं । यसपालि मधेसी नेता पनि दायाँ(बायाँ भए यिनलाई पनि नछोड्ने । तर आन्दोलन बीचमा कुनै हिसाव किताब होइन, त्यसले अधिकार विरोधीलाई टेवा पुग्ने छ । यस आन्दोलनको थालनी आम मधेसीहरुले गरेको हो, नेतृत्व दिइएको हो  । तर, आन्दोलनको सार्वभौम आम मधेसी जनतामा निहित छ । ढोका भए पनि पहिलाजस्तो माफी नदिने न रोकिने छ । ती फेल भए नयाँ जानेछन् । 

२०७२ माघ ०३ गते आईतबार