राराब कलेजको ‘कहालीलाग्दो अवस्था’

अजय अनुरागी
जनकपुरधाम............
राम स्वरुप राम सागर बहुमुखी क्याम्पस जनकपुरधाम त्रिभुवन विश्व विद्यालयको आङ्गिक क्याम्पसहरु मध्ये चर्चित र प्रतिष्ठित क्याम्पस मध्ये एक पथर््यो । बर्गिकरणकै आधारमा भन्ने हो भने ‘क’ वर्गको क्याम्पस थियो । उक्त क्याम्पसमा पढ्नका लागि धनुषा, महोत्तरी, सिरहा, सप्तरी, सर्लाही, सिन्धुली, रामेछाप, ओखलढुङ्गा, रौतहट र बारा पर्सासम्मका विद्यार्थीहरु पढ्न आउने गर्थे ।
खास गरी विज्ञान संकायको पढाई देशैभरी अब्बल ठहरिन्थ्यो । प्रविणता पत्र तहको लागि आइएससी जनकपुरको उक्त क्याम्पसको हाइलाइट फिचरहरु मध्ये एक हुन्थ्यो । उक्त क्याम्पसबाट उतिर्ण हुने विद्यार्थीहरुको काठमाण्डौमा समेत ठुलो धाक हुन्थ्यो । किनभने प्रत्येक बर्ष मेडिकल, इन्जिनियरिङ आदि निकायमा जनकपुरका विद्यार्थीहरुले इन्टूान्स परीक्षामा राम्रो दर्जा ल्याएर छात्रवृति प्राप्त गर्थे । विएससी वा एमएससी पढ्ने विद्यार्थीहरु मध्ये प्रायः जसो टप गर्ने विद्यार्थीहरु राराब क्याम्पसकै प्रोडक्ट हुन्थे । अर्थात जनकपुरका विद्यार्थीहरुलाई काठमाण्डौमा राम्रो विद्यार्थीको रुपमा लिइन्थ्यो । कुनै पनि विद्यार्थी आफु राराब क्याम्पस जनकपुरको प्रोडक्ट हो भनेर भन्दा राम्रो सम्मान दिइन्थ्यो । अर्थात राराबको प्रोडक्ट हुनु भनेको एउटा ठुलो सम्मान तथा ब्राण्ड समेत हुने गथर््यो ।
 देशको अहिले कार्यकारी प्रमुखको रुपमा दोस्रो बरियताको क्रममा रहेका उपप्रधान तथा गृहमन्त्री विमलेन्द्र निधि, तराई मधेस लोकतान्त्रिक पार्टीका अध्यक्ष महन्थ ठाकुर, उपाध्यक्ष वृषेशचन्द्र लाल, कांग्रेसका सांसद मोहन बराल, सिन्धुलीका कांग्रेस सभापति उज्जवल बराल, सर्लाहीका कांग्रेस सभापति हरेश महतो, कांग्रेस धनुषाका सभापति रामसरोज यादव, नेता प्रफुल्ल घिमिरे, ललन चौधरी, यूवराज खाती लगायत विभिन्न पार्टीका नेताहरु समेत राराब क्याम्पसकै प्रोडक्ट हुन । उक्त क्याम्पसबाट उतिर्ण भएका विद्यार्थीहरु देशकै शासन सत्ता चलाउने नेता देखि कैयौं सफल प्रशासकहरु समेत देशले पाएको छ ।
राराबको तह घटुवा
तर, राराब क्याम्पसको उक्त गरिमामय विगत तथा अतित अब ईतिहास नै बनेको छ । अब अहिलेको अवस्थामा उक्त क्याम्पसको नाउँ भन्ने वितिकै ती विद्यार्थीको मुल्याङ्कन समेत हुन छोडेको छ । किनभने उक्त कलेजमा पढाई लेखाई हुँदैन । विद्यार्थीहरु पनि अब वढी छैनन् । २०५३ सालमा उक्त क्याम्पसमा सबैभन्दा वढी १५ देखि १७ हजारसम्म विद्यार्थीहरु भर्ना भएका थिए । ५ हजारभन्दा वढी विद्यार्थी भएको क्याम्पस क वर्गमा पर्दछ । भौतिक पुर्वाधारको रुपमा समेत उक्त कलेज राम्रै रहेको छ । तर, अहिलेको परिस्थितिमा हेर्ने हो भने २ हजार देखि साढे २ हजारसम्मको बीचमा विद्यार्थीहरु भर्ना भएका पाइन्छन् । त्यसकारण क्याम्पसको वर्गमा समेत अवनति भएको छ । २०६६ साल देखि उक्त क्याम्पस ‘क’ बाट ‘ख’ वर्गमा झरेको छ । त्रिभुवन विश्व विद्यालयबाट पिसिएल फेज आउट गरेपछि प्रविणता प्रमाणपत्र तहका विद्यार्थीहरु हटेपछि विद्यार्थी संख्यामा कमि आउनु स्वाभाविक रहेको क्याम्पस प्रमुख नमेन्द्र निधि बताउँछन् । उनका अनुसार राराब क्याम्पसको आधार स्तम्भको रुपमा रहेको इन्टरमेडिएट कोर्ष हट्नु ठुलो कारण हो । स्नातक र स्नातकोत्तर तहको मात्र अध्ययन अध्यापन हुने उक्त क्याम्पसको लागि अर्को ठुलो चुनौती के हो भने ती तहका पढाई जनकपुरका निजी क्याम्पसहरुमा समेत हुने गर्छ । २०६५ साल देखि २०७२ सालसम्मको विविएस प्रथम बर्षको भर्नाको दर हेर्ने हो भने ६ सय ६२ देखि १ सय ८८ मा झरेको छ । त्यसैगरी २०६७ साल देखि २०७१ सालसम्म एमविएस प्रथम बर्षमा विद्यार्थी भर्ना संख्या हेर्ने हो भने ४ सय १६ बाट ३ सय ४५ मा झरेको छ । तुलनात्मक रुपले विविएस भन्दा एमविएसमा विद्यार्थी संख्या बढी हुनुको कारण एमविएस तहको पढाई निजी क्षेत्रमा एक्कादुक्का कलेजमा मात्र संचालित छन् । एमएको पढाई प्राइभेट सेक्टरमा प्रायः भईरहेको छैन । तर पनि राराब कलेजमा विद्यार्थी भर्ना संख्या अत्यन्तै घटेको छ । २०६६ सालमा एम ए अर्थशास्त्रको प्रथम बर्षमा ९२ जना विद्यार्थीहरु भर्ना भएका थिए भने २०७१ सालमा आएर २५ मा झरेको छ । त्यसैगरी एमएड प्रथम बर्षमा २०६७ सालमा ६४ जना विद्यार्थीहरु भर्ना भएका थिए भने २०७१ सालमा आएर ३६ मा खुम्चिएको छ । एक बर्षे विएड कै कुरा गर्ने हो भने २०६८ सालमा ९१ जना नयाँ विद्यार्थीहरु भर्ना भएका थिए भने २०७१ सालमा आएर ६ जना विद्यार्थीहरु मात्र भर्ना भएका थिए । एमए नेपालीकै कुरा गर्ने हो भने २०६७ सालमा प्रथम बर्षमा १६ जना विद्यार्थीहरु भर्ना भएका थिए भने २०७१ सालमा आएर २ जनामा खुम्चिएको छ । त्यसैगरी एम ए समाजशास्त्रमा प्रथम बर्षमा २०६७ सालमा १ सय ३ जना विद्यार्थीहरु नयाँ भर्ना भएका थिए भने २०७१ सालमा आएर विद्यार्थी संख्या २४ मा सिमित भएको छ । एमए राजनीतिशास्त्र प्रथम बर्षमा २०६६ सालमा ९६ जना विद्यार्थीहरु थिए भने २०७१ सालमा आएर ४८ मा खुम्चिएको छ । यी सबै कुराले के देखाउँछ भने राराब क्याम्पसमा विद्यार्थी भर्ना हुने संख्या प्रति बर्ष घट्दै गएको छ । यही क्रम निरन्तर रहे भने केही बर्षमै राराब क्याम्पसको भवन त रहने छन् तर त्यहाँ पढ्ने एउटा विद्यार्थी पनि पाउन गाह्रो हुनेछ ।
निजीमुखि प्राध्यापक

राराब क्याम्पसका क्याम्पस प्रमुख नमेन्द्र निधि ।

विद्यार्थी पढाउने उपप्राध्यापक देखि प्राध्यापकसम्मको संख्यामा पनि कमि छैन । एक जना कर्मचारीका अनुसार उक्त क्याम्पसमा करिब १ सय ७५ जना जति उपप्राध्यापकहरु कार्यरत छन् । जसमध्ये विज्ञान संकाय अन्तरगत करिब ७५ जना, व्यवस्थापन अन्तरगत करिब २५ जना र मानविकी तर्फ करिब ४० जना स्थायी दरबन्दी भएका उपप्राध्यापकहरु कार्यरत छन् । त्यसैगरी आंशिक र करार तर्फ पनि थुप्रै उपप्राध्यापकहरु कार्यरत छन् । तिनीहरुको काम भनेको क्याम्पसमा जाने, हाजिरी बनाउने र तलब पकाउनेमा मात्र सिमित छ । विद्यार्थीहरु त्यहाँ जतिसुकै गुनासो गरेपनि पढाई हुन सक्दैन । किनभने ती कलेजमा काम गर्ने उपप्राध्यापकहरु जागिर त राराब कलेजको गरेपनि काम भने निजी कलेजका लागि गरिरहेका हुन्छन् । मुख्य कुरा के हो भने राराब कलेजका उपप्राध्यापकहरुले नै बाहिर निजी कलेज संचालन गरेका छन् भने राराब कलेजमा पढाउने कुरै आउँदैन । विरेन्द्र साह राराब कलेजका केमेस्टूी विषयका उपप्राध्यापक हुन । तर, राराब क्याम्पसमा पढाई हुने लगभग सबै विषयहरु पढाइने कलेज मोडेल मल्टिपल कलेजका उनी संचालक हुन । विनोद साह व्यवस्थापन विषयका सह प्राध्यापक हुन । र, मुक्तिनाथ साह केमेस्टिू विषयका उपप्राध्यापक हुन । ती दुवै जना निजी कलेज नेशनल एकेडमी र सिटी कलेजका संचालक हुन । किशोरी नायक मानविकी संकायका लागि राराब क्याम्पसको सहायक क्याम्पस प्रमुख नै हुन । अंग्रेजी विषयका उपप्राध्यापक नायक निजी क्षेत्रमा गौरी क्याम्पस संचालन गरेका छन् । राधा प्रसाद यादव राराब कलेजका अंग्रेजी विषयका उपप्राध्यापक हुन । तर, उनी पनि न्यू आइडियल क्याम्पसका संचालक हुन । सदन भगत राराब क्याम्पसका व्यवस्थापन विषयका उपप्राध्यापक हुन । उनी पनि निजी क्षेत्रमा न्यू इङ्गलिस प्लस टु क्याम्पसका संचालक हुन । विनोद साह तथ्याङ्कशास्त्र विषयका राराब कलेजका उपप्राध्यापक हुन । उनी पनि बाहिर मिट क्याम्पसका संचालक छन् । संजिव सिंह बोटनी विषयका राराब कलेजका उपप्राध्यापक हुन । तर, उनी पनि न्यू मिलेनियम कमर्श क्याम्पसका संचालक हुन । यी त केही उदाहरण मात्र हुन । राराब कलेजमा पढाउने उपप्राध्यापक, सह प्राध्यापक देखि प्राध्यापक सम्म की त बाहिर निजी कलेजका संचालक छन् वा संचालक नभएका उपप्राध्यापकहरु बाहिर कलेजमा पढाउने काम गर्छन् ।
राराब कलेजका क्याम्पस प्रमुख नमेन्द्र निधि भन्छन्,“ राराब कलेजको शत्रु भनेको कलेजकै प्राध्यापकहरु हुन । उनीहरु बाहिर कलेजका संचालक र प्राध्यापक बनेका छन् । तर, परिचय दिँदा आफुलाई राराब कलेजकै प्राध्यापक बताउँछन् । के गर्ने ? प्राध्यापकहरुलाई जतिसुकै भन्दा पनि टेर्दैनन् ।” समाजवादी विद्यार्थी संघका केन्द्रिय अध्यक्ष ज्ञानेन्द्र झा ज्ञानुका अनुसार त्यसका लागि राज्य पनि दोषी छन् । राराब कलेजको वरिपरी निजी कलेजलाई सम्बन्धन तथा स्वीकृति दिनु राज्यको कमजोरी हो । त्यसैगरी बाहिर कलेजमा पढाउन अनुमति दिनु क्याम्पस प्रशासनको पनि कमजोरी हो । यी सबैलाई जबसम्म कानुन बनाएर नियन्त्रण गरिँदैन तबसम्म राराब कलेजलाई सुधार्न सकिन्न ।
परीक्षामा चोरी
राराब कलेजमा मधेस आन्दोलन पश्चात परीक्षामा चिट चोर्नु, किताव, गाइड, गेसपेपर आदि टेबुलमै राखेर नक्कल गर्नु विद्यार्थीहरुले आफ्नो अधिकार बुझेका छन् । यहाँसम्म कि ५ हजार देखि १० हजार रुपैयाँ सम्ममा बाहिर उत्तर पुस्तिका लेखाउने र गार्ड तथा शिक्षकहरुलाई मिलाएर सोही उत्तर पुस्तिका परीक्षा हलमा प्रवेश गराउने धन्दा नै चलेको छ । उक्त धन्दा चलाउनमा विद्यार्थीका नेताहरु देखि क्याम्पसका कर्मचारीहरुसम्मको मिलोमतो हुन्छ । विद्यार्थी भन्दा पनि अन्य ठाउँमा जागिर गर्ने नेपाल सरकारका कर्मचारीहरुले अमर्यादित परीक्षाको बढी लाभ उठाएका छन् । बढुवाका लागि सर्टिफिकेट आवश्यक पर्ने र सर्टिफिकेटका लागि राराबमा परीक्षा दिने प्रवृतिको फाइदा स्थानीय स्तरका नेताहरु देखि सुरक्षाकर्मी, निजामती कर्मचारीहरु समेतले उठाएका छन् । त्यसकारण पनि संस्थागत बनेको अमर्यादित परीक्षा अब विद्यार्थीहरुको नैसर्गिक अधिकार जस्तै बनेको छ । क्याम्पस प्रमुख निधि पनि क्याम्पसको परीक्षामा चोरी भईरहेको कुरा स्वीकारछन् । तर, उनको के दावी छ भने पहिले जस्तो बाहिरबाट अब उत्तर पुस्तिका लेखाएर भित्रियाईदैन । परीक्षामा कडाई पनि गरिएको छ । प्रत्येक बर्ष करिब १ सय देखि १ सय ५० जनासम्म विद्यार्थीहरुलाई निस्काशन (एक्सपेल्ड) समेत गरिन्छ ।
क्याम्पसमा पढाई कहिल्यै हुँदैन तर पनि विद्यार्थीहरु परीक्षामा रामै्र नतिजाले पास हुने गरेका छन् । २०६५ सालमा विविएस प्रथम बर्षमा ८ सय ५७ जना विद्यार्थीहरु परीक्षामा सहभागी भएकोमा ४ सय ९५ जना विद्यार्थीहरु उत्तीर्ण भएका थिए भने ४ सय ६२ जना विद्यार्थीहरु अनुत्तिर्ण भएका थिए । २०६७ सालमा एमए प्रथम बर्षमा २१ जना विद्यार्थीहरु मध्ये १५ जना विद्यार्थीहरु पास भएका थिए । यसरी अधिकांश विद्यार्थी पास हुनुको अर्थ तिनीहरु आफै मनले लेखेर पास भएका होइनन् कि परीक्षामा चोरी गरेर पास गरेका हुन । कतिपय अवस्थामा विद्यार्थीहरु बढी संख्यामा फेल पनि भएको पाइन्छ । कुनै दिन परीक्षामा कडाई गरेपछि, विद्यार्थीहरु एक्सपेल्ड भएपछि फेल भएका छन् । परीक्षा हलमा गएर हेर्यो भने कुनै पनि विद्यार्थीहरु १५ मिनेटसम्म पनि कलम चलाउन सक्दैनन् ।
दाताको लगानी खेर जाँदै
राराब क्याम्पसको स्थापनामा रामसागर र रामस्वरुप साहको ठुलो योगदान छ । क्याम्पस प्रमुखको कार्यकक्षमा ती दुवै जनाको तस्वीर पनि झुन्डयाइएको छ । विक्रम सम्वत् २००४ सालमा जनकपुरमा सरस्वती माध्यमिक विद्यालय स्थापना गरेपछि सकलीदेवी साहले छोराहरू रामस्वरुप र रामसागरलाई छात्रा पाठशाला समेत खोल्न यसरी सुझाएकी थिइन् । मावि स्थापनासँगै जनकपुरमा पहिलो कलेज खोल्ने तयारीमा रहेका साह दाजुभाइले त्यसको चार वर्षमा कलेज र ६ वर्षमा कन्या मावि निर्माण गरेर आमाको चाहना पूरा गरे( आवश्यक नगद र जग्गा दानसहित । त्यसको एकदशकभित्र यो परिवारले छात्रावास र सरस्वती मन्दिर निर्माण गरेर क्याम्पस सञ्चालनका लागि थप ७५ बिघा जग्गा समर्पण गर्याे । रामस्वरुप र रामसागर दाजुभाइले २००१ सालमै धर्म संस्था टूष्ट खडा गरी रु.१० हजार १ नगद र ३०० बिघा जमीन राखेर दानपुण्यको गतिविधि शुरू गरेका थिए । त्यो टूष्टबाट जनकपुरमा धर्मशाला, अञ्चल अस्पतालको प्रसूति विभाग, बाल विभागलगायत अनेकौं काम भए। सफल उद्योग(व्यवसाय गरेर समाजसेवामा पनि कीर्ति राख्नेमा पर्छ, जनकपुरको रामस्वरुप र रामसागर साह परिवार, जसले राणाकालमै दान(दातव्यको संस्कृतिलाई संस्थागत रूप दियो । 
सरकारी क्याम्पसहरू तराई क्षेत्रकै एउटा धरोहर हुन् । अहिले पनि आम मानिसका सन्तानलाई सहज र सस्तोमा पढने थलो यही नै हो । यसका विकल्पमा अरू संस्थाहरू सञ्चालित भएपनि तिनीहरू महँगो छन् । नियमित पढ्ने विद्यार्थीहरूको संख्या पनि यहाँ बढी छ । योग्य प्राध्यापकहरूको ठूलो जमात छ, भौतिक पूर्वाधार व्यापक छ । शिक्षाकेन्द्र प्रभावकारी र गुणस्तरीय भयो भने यसले परिवर्तनका पाइलाहरूलाई गति दिन्छ । सामाजिक रूपान्तरणको क्रम सहज हुन्छ । त्यसैले नयाँ नेपालमा देखिएका परिवर्तनकारी मुद्दाहरूलाई स्थानीय तहमा असरकारीरूपमा अनुवाद गर्नसमेत यी क्याम्पसहरू अगाडि आउनुपथ्र्यो । तर त्यो हुन सकिरहेको छैन किन ? 

२०७३ भाद्र १२ गते आईतबार